PROGRAM WHO ELIMINACJI ODRY/RÓŻYCZKI

PROGRAM WHO ELIMINACJI ODRY/RÓŻYCZKI
Głównymi problemami programu eliminacji odry/różyczki jest przede wszystkim brak
badań w przypadku podejrzeń o zachorowania na różyczkę, ale także brak zgodności między
liczbą zgłoszeń przypadków podejrzeń o zachorowanie na odrę i liczbą przysyłanych
materiałów do badań.
Głównym założeniem programu elimiminacji odry/różyczki jest przede wszystkim
badanie serologiczne (oznaczenie przeciwciał w klasie IgM) w każdym przypadku
podejrzenia o zachorowanie na odrę czy różyczkę. Próbki surowic powinno pobierać się
po upływie 7 dni od wystąpienia objawów.
Wykonawstwem badań laboratoryjnych podejrzeń o zachorowanie na odrę i różyczkę
zajmuje się Zakład Wirusologii NIZP-PZH. Laboratorium Zakładu Wirusologii posiada
akredytację PCA i WHO na prowadzenie tych badań.
Badania wykonywane przez Zakład Wirusologii NIZP-PZH są bezpłatne.
Materiał przyjmowany jest od poniedziałku do piątku w godzinach 8-15.
Szczegółowe informacje nt. pobierania próbek do badań serologicznych w kierunku
zakażeń wirusami odry i różyczki oraz schemat pakowania próbek do transportu można
znaleźć na stronie internetowej NIZP-PZH:
http://www.pzh.gov.pl/program-who-eliminacji-odry-rozyczki/
Program Eliminacji odry i różyczki został uchwalony 28 maja 2003 roku przez Światowe
Zgromadzenie Zdrowia. Program Eliminacji Odry/Różyczki na świecie prowadzony jest pod
auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).
Realizacja tego programu oparta jest na:
1. nadzorze nad wykonawstwem szczepień ochronnych;
2. nadzorze epidemiologicznym nad wszystkimi podejrzeniami zachorowań na odrę
i różyczkę i ich ocenie pod względem zgodności z definicją WHO;
3. badaniach laboratoryjnych podejrzeń o zachorowaniu na odrę/różyczkę
potwierdzających zakażenie danym wirusem oraz umożliwiających ustalenie
powiązań między ogniskami.
Zachorowania, które charakteryzują się występowaniem gorączki i wysypki są powszechne
i ich przyczyną mogą być różne czynniki zakaźne. Zgodnie z zaleceniami WHO, brak
potwierdzeń laboratoryjnych nie może być podstawą rejestracji przypadków zachorowań na
odrę i różyczkę.
+Zgodnie z obowiązującymi definicjami przypadków
o potwierdzeniu przypadku odry czy różyczki decyduje:
chorób
zakaźnych
- wykazanie obecności swoistych przeciwciał (IgM) przeciw wirusowi odry/różyczki;
- izolacja wirusa odry/różyczki z materiału klinicznego.
Izolacja wirusa jest istotna dla określenia genotypu odpowiedzialnego za zakażenie oraz
ustalenie czy zakażenie miało charakter zawleczenia, czy jest przypadkiem rodzimym.
Zalecenia dotyczące pobierania i przesyłania próbek klinicznych
w kierunku diagnostyki odry/różyczki w ramach programu WHO
I. Instrukcja przesyłania próbek w kierunku diagnostyki serologicznej
Surowicę bez hemolizy, w ilości powyżej 1 ml, należy przesłać w jałowej, szczelnie
zamykanej próbówce. Do 48 godzin próbki można przechowywać i transportować w
temperaturze pokojowej, najlepiej jednak warunkach chłodni (4-8oC). Jeżeli próbka będzie
przechowywana powyżej 48 godzin należy ją zamrozić i transportować w warunkach
uniemożliwiających rozmrożenie. Jeżeli jest przesyłana krew pełna (skrzep + surowica),
wówczas należy ją dostarczyć do laboratorium bezzwłocznie w ciągu 2 godzin od momentu
pobrania.
II. Instrukcja pobierania próbek w celu izolacji wirusa odry
Materiał należy pobrać we wczesnym okresie choroby, najlepiej w ciągu 1-4 dni od
wystąpienia wysypki (w czasie pierwszego kontaktu chorego z lekarzem). W późniejszym
okresie prawdopodobieństwo izolacji wirusa gwałtownie spada.
Materiałem do badania może być:
1. wymaz z gardła
2. mocz
3. krew pełna pobrana na heparynę
Wymaz z gardła:
1. Sterylną wymazówką silnie potrzeć ujście nosogardzieli i gardła.
2. Wymazówkę należy umieścić w jałowej probówce z zakrętką, zawierającą 0.5 ml do 1.0 ml
jałowego podłoża do transportu: roztwór soli fizjologicznej lub buforowany roztwór soli
fizjologicznej (PBS) lub płyn Hanks’a. Stosowanie innych podłóż transportowych, np.
bakteriologicznych, uniemożliwia izolację wirusa z wymazu gardła.
3. Probówkę należy opisać i przechowywać w temperaturze 4-8 oC.
4. Próbki przesłać do Zakładu Wirusologii PZH w ciągu 48 h od pobrania, umieszczone
na lodzie w celu zapewnienia temperatury 4-8oC. Nie zamrażać.
Mocz:
1. Do jałowego pojemnika należy pobrać ranny mocz, około 10-50 ml.
2. Przechowywać w temperaturze 4-8 oC.
3. Próbkę moczu umieścić na lodzie, aby zapewnić temp. 4-8 oC (nie zamrażać), w ciągu 24 h
od pobrania należy dostarczyć do Zakładu Wirusologii PZH.
Krew:
1. Należy pobrać 5 –10 ml krwi do probówki zawierającej EDTA i kilkakrotnie odwracać
probówkę, by uniknąć utworzenia skrzepu.
2. Krew należy natychmiast wysłać do Zakładu Wirusologii PZH, w temp 4-8 oC.
Nie zamrażać.
UWAGA Izolacja wirusa odry z limfocytów krwi jest możliwa w ciągu 72h
od wystąpienia wysypki.
2
ODRA
To wirusowa choroba zakaźna szerząca się głównie droga kropelkową oraz przez
bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo – gardłowej.
Okres wylęgania choroby wynosi najczęściej od 10 do 12 dni. Charakteryzuje się ona
następującym cyklem objawów:
- na 2 – 4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się: złe samopoczucie, ostry ból gardła,
zapalenie spojówek, nieżyt nosa, suchy kaszel, katar, gorączka,
- od 10 do 12 dni od początków zakażenia w jamie ustnej pojawiają się białe wykwity
otoczone czerwoną linią, chory wówczas wysoko gorączkuje, za uszami pojawia się czerwona
grudkowa wysypka obejmująca głowę, tułów i kończyny.
W ciągu 2-5 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się
przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek. Następuje wtedy okres zdrowienia.
RÓŻYCZKA
To
wirusowa choroba zakaźna, która charakteryzuje się wysoką zakaźnością.
Źródłem zakażenia jest wyłącznie chory na różyczkę człowiek. Zakażenie przenosi się drogą
kropelkową, a w przypadku zakażeń wrodzonych przez łożysko.
Okres
wylęgania
choroby
wynosi
najczęściej
od
14
do
21
dni.
U dzieci choroba najczęściej przebiega łagodnie, cięższy przebieg choroby zdarza się u
dorosłych. Istotny problem stanowią zakażenia wirusem różyczki w czasie życia płodowego.
U kobiet ciężarnych, wrażliwych na zakażenie (nieuodpornionych) wirus może zakazić płód,
prowadząc do jego obumarcia lub licznych wad rozwojowych. Wirusy są wydzielane przez
zakażone osoby w czasie od 7 dni przed do 14 dni po wystąpieniu wysypki. U dzieci z
wadami wrodzonymi, spowodowanymi wrodzonym zakażeniem wirusem różyczki, wirus
może być obecny w moczu do 1 roku życia, a w rzadkich przypadkach do kilku lat.
3