twierdzenie, jakoby Hitler nie poruszał politycznych tematów w

twierdzenie, jakoby Hitler nie poruszał politycznych tematów
w obecności kobiet, stanowiło tylko kolejną próbę obrony.
Można przyjąć, że w ciągu następnych pięciu miesięcy Ewa
Braun i Hitler się nie widzieli. Tylko dwa razy, raz w październiku — tuż po rozpoczęciu wielkiej ofensywy na Moskwę — i raz w listopadzie Hitler opuścił zaledwie na jeden
dzień drewniany barak wśród kętrzyńskich bagien, by udać
się do Berlina i Monachium791. Na początku grudnia 1941 roku
przebywał mniej więcej tydzień w Berlinie. Nie zorganizowano jednak zwyczajnego sylwestra w Berghofie na pożegnanie
tego i początek 1942 roku, który zwieńczyłoby zdjęcie grupowe. Hitler został w Prusach Wschodnich. Podobno co wieczór
około godziny 22 dzwonił stamtąd do Monachium do Ewy
Braun792. Tymczasem „wojna błyskawiczna” się nie powiodła,
przegrano bitwę powietrzną o Anglię, a Hitler wypowiedział
USA wojnę po japońskim ataku na amerykańską flotę Pacyfiku w Pearl Harbor na Hawajach, choć nie zmuszał go do tego
ani nie zobowiązywał żaden pakt. Gdy pod koniec kwietnia
1942 roku, po przeszło dziesięciu miesiącach, jechał znowu na
kilka dni do stolicy Bawarii i do Berghofu, zginęło już ponad
milion żołnierzy niemieckich. SS podczas masowych egzekucji na okupowanych terenach wymordowało do końca roku
prawie tyle samo cywilów. Mimo dużych strat, niedostatecznych rezerw i braków materiałowych po stronie niemieckiej
nowa letnia ofensywa miała dotrzeć do Stalingradu i przynieść
wreszcie rozstrzygnięcie793.
W Monachium i na Obersalzbergu natomiast wiosną
1942 roku nie było jeszcze widać żadnych oznak wojny. Lubeka, Rostock, Kolonia, Essen, Brema i inne duże miasta prze-
żyły już nocne naloty dywanowe brytyjskiej Royal Air Force,
jednak w „stolicy ruchu” do tego momentu nie było jeszcze
bombardowań. Dlatego właśnie tu 27 i 28 kwietnia Hitler spotkał się z Augustem Eigruberem, gauleiterem Górnego Dunaju,
żeby bez przeszkód porozmawiać o „budowie gmachu operetki” w Linzu i ustalić „profil tamtejszej paradnej ulicy”, która
miała być otoczona po bokach arkadami i eleganckimi sklepami. „Najidealniejszy deptak świata będzie w Linzu” — marzył
i podkreślał w rozmowie z Eigruberem, że jest przede wszystkim architektem i budowniczym. Nawet „operacje wojskowe”
by mu się nie udały, gdyby przede wszystkim „nie był artystą”. Jedynie to umożliwiło mu „przeżycie tej zimy i zwycięskie z niej wyjście”. Hitler wierzył, że zimą 1941/1942 roku
samodzielnie udaremnił klęskę militarną, ponieważ jedynie
on podobno troszczył się o wszystko794. W rzeczywistości, ku
irytacji swoich generałów, wtrącał się ciągle w sprawy operacyjne, mimo że prawie nic nie rozumiał ze strategii wojennej
— w pierwszej wojnie światowej służył przecież tylko jako
zwykły żołnierz.
Tak samo nienaruszony jak Monachium wydawał się świat
Alp Górnej Bawarii. Tu, na Obersalzbergu, nadal budowano
drogi i osiedla pod egidą Martina Bormanna. Zarządzenia Bormanna włączono nawet do „ważnego dla potrzeb wojennych
programu budowlanego Führera”. W odróżnieniu od pozostałej
części Rzeszy nie brakowało tu siły roboczej, nie reglamentowano również materiałów budowlanych, żywności ani przedmiotów codziennego użytku. Tym bardziej odnosiło się to do
zaopatrzenia Hitlera i jego świty. Warunki pobytu jego kręgu
na „Bergu” nadal były wręcz sielankowe795. Co więcej: wczesnym latem 1942 roku Ewa Braun posadziła Hitlera przed aparatem fotograficznym, aby przedstawić go jako pełnego troski
ojca rodziny i prywatnie miłą osobę. Poprosiła nawet młodego
UPADEK
1. IZOLACJA PODCZAS WOJNY
- 274 -
- 275 -
POCZĄTEK KOŃCA
fotografa Waltera Frentza, który jako kamerzysta pracował dla
Leni Riefenstahl i od początku wojny towarzyszył Hitlerowi,
żeby zrobił zdjęcia jej, Hitlerowi i córeczce Herty Schneider796.
Ponieważ Ewa Braun włożyła te zdjęcia do specjalnie w tym
celu założonego albumu, można przypuszczać, że utrwaliła
w ten sposób swoje pragnienie przyszłego wspólnego życia
rodzinnego. W długich okresach wojennej rozłąki napawała
się światem marzeń na celuloidzie, tak samo jak Hitler makietami miasta Linz. Poza tym często fotografowała i filmowała
samego Hitlera z dziećmi swej przyjaciółki szkolnej albo innych gości Berghofu797. Robiła to także dlatego, że Führer czasami prezentował się wtedy tak, jak przypuszczalnie chciała
go widzieć: sympatycznie, na luzie, prywatnie. Równocześnie jednak sprzedawała te zdjęcia Heinrichowi Hoffmannowi,
który potem publikował je w swoich propagandowych albumach. Dlatego mało wiarygodne wydaje się twierdzenie, że
Hitler nic nie wiedział o tych ustawianych rodzinnych zdjęciach798. Widać też, że chętnie jej pozował. Sama Ewa Braun
z bezustannego filmowania czerpała satysfakcję zastępczą,
a Hitler znosił to bez ograniczeń, bo nie mógł jej zaoferować
pełnego życia prywatnego799.
Tymczasem znaczenie Ewy Braun na dworze Hitlera rosło.
Christa Schroeder, która sama też nie znała czegoś takiego jak
atmosfera domowa, bo od lat była na każde zawołanie Hitlera,
zauważyła w związku z tym w swoich wspomnieniach, że
w latach wojennych Ewa Braun zaczęła być „bardziej pewna
swego wpływu na Hitlera”. Stała się również „bardziej pewna
siebie”, brała większy udział w rozmowach przy stole i jawnie okazywała niezadowolenie, „kiedy Hitler po posiłku dalej
debatował na jeden ze swych ulubionych tematów, miast zamknąć posiedzenie”. Gdy tylko Ewa Braun interweniowała,
głośno pytając „o godzinę” lub patrząc na Hitlera z przyganą,
UPADEK
- 276 -
Ewa Braun i Adolf Hitler z Uschi, córką Herty Schneider,
przyjaciółki Ewy, Berghof 1943 rok.
ten kończył „od razu swoje monologi”800. Była zatem jedyną
osobą, która ośmielała się powstrzymywać jego osławione gadulstwo. Żaden inny członek towarzystwa w Berghofie nie odważyłby się na takie zachowanie. Nie zyskiwała dzięki temu
sympatii, zwłaszcza że podkreślała tym samym intymny charakter swego związku z Hitlerem i zbijała z tropu wszystkich
innych, którzy odnosili się do niego uniżenie. Niemało osób
miało jej za złe, że traktując Führera jak dobrze znanego od lat
małżonka, ujmowała mu blasku.
Szczególnie z tego powodu Ewa Braun miała potem opinię
kapryśnej, rozpieszczonej i „bardzo nastawionej na sprawy powierzchowne”. Baldur von Schirach, który już jako osiemnastolatek należał do ścisłego otoczenia Hitlera i z żoną Henriette
do 1943 roku bywał czasami gościem na Obersalzbergu, powiedział, że Ewa Braun niekiedy „godzinami” zasypywała towarzystwo „najświeższymi plotkami z branży filmowej”. Jeśli
„zdarzyło się, że nie doszła do głosu ze swoimi ploteczkami”,
to — według Schiracha — „robiła znudzoną minę, skarżyła się
na migrenę i Hitler, rozmawiając ze współpracownikami, co
rusz głaskał ją z zatroskaniem po ręce”801. Oboje rezygnowali
z formalnego „pan, pani”, a wieczorem pozostali goście odprężali się po „oficjalnym posiedzeniu kominkowym” dopiero
wtedy, gdy Hitler i Braun wycofywali się na piętro802. Faktycznie Ewa Braun — poza Martinem Bormannem — była teraz tą
osobą w prywatnym otoczeniu Hitlera, której znaczenie dla
nazistowskiego przywódcy rosło coraz bardziej.
Po brawurowej ucieczce Rudolfa Hessa samolotem do
Szkocji (10 maja 1941 roku) Bormann został jego następcą
i odtąd kierował nową Partyjną Kancelarią Führera. Hess, który deklarował, że zamierza prowadzić pertraktacje pokojowe
mające odciążyć Hitlera na Zachodzie wobec zbliżającej się
wojny ze Związkiem Sowieckim, uchodził teraz za zdrajcę.
Bormann zgodnie z rozkazem Hitlera bezwzględnie ścigał
miesiącami wszystkich domniemanych „współwinnych tego
szalonego czynu”803. Aresztowano adiutantów Hessa i inne
osoby z jego otoczenia, ale Ilse Hess, mimo różnych szykan
ze strony Bormanna, włos z głowy nie spadł. Tę pobłażliwość
zawdzięczała przede wszystkim własnej postawie narodowosocjalistycznej, w którą nikt nie śmiał wątpić. Podobno także
Ewa Braun — w powojennym liście nazywana przez Ilse Hess
„Ewusią” — wstawiła się za nią i ją poparła804. Należy jednak
wątpić, czy działo się to bez wiedzy Hitlera, „za jego plecami”,
jak później twierdził Albert Speer. Ilse Hess utrzymywała bowiem nadal bezpośredni kontakt z Hitlerem. Już na początku
sierpnia 1941 roku zwierzyła się przyjaciółce, że Führer pozwolił jej napisać do Anglii do „Dużego”, jak nazywała męża805.
Nieufność Hitlera wobec zbiegłego zastępcy była więc najwidoczniej umiarkowana.
Choć w tym przypadku udało się obejść Bormanna, ten,
wykorzystując pogłębiającą się samoizolację Hitlera w kwaterach głównych, stał się jego najważniejszym łącznikiem ze
światem zewnętrznym. Wprawdzie niemal nikt go nie znał
— nie był osobą publiczną, lecz ponieważ zawsze towarzyszył
Hitlerowi, de facto stał się najbardziej wpływowym „przekazicielem rozkazów”. Każdy, kto chciał dotrzeć do Hitlera, musiał się z nim skontaktować, nikt nie mógł go ominąć — także
Ewa Braun806. Najwidoczniej miała ona jednak własne sposoby, żeby nawet na odległość zająć uwagę Hitlera. Tym samym
niekiedy, jak czytamy u Speera, „listy Ewy Braun wywoływały rozmowę na przykre tematy” podczas narad w kwaterze
głównej. Pisała między innymi z Monachium „o jaskrawych
przypadkach głupoty władzy”, a wtedy Hitler za każdym razem bardzo się denerwował i w końcu polecał Bormannowi
sprawdzić zarzuty807.
UPADEK
1. IZOLACJA PODCZAS WOJNY
- 278 -
- 279 -
Kiedy Hitler 20 czerwca 1942 roku znów na wiele miesięcy
opuścił Berghof, żeby dowodzić planowaną letnią ofensywą
przeciw Związkowi Sowieckiemu (nazwaną tym razem „Plan
Niebieski”) — Ewa Braun dzień później wyruszyła w podróż
do Włoch808. Nie da się zrekonstruować trasy jej podróży ani
dociec, kto jej towarzyszył. Christa Schroeder oświadczyła
później, że tylko jedna z „żon lekarzy i adiutantów” była przez
pewien czas „faworytką” Ewy Braun, i to ona mogła towarzyszyć przyjaciółce Hitlera podczas corocznego pobytu w Portofino809. Tak jak w poprzednich latach Ewa Braun również tym
razem pozostała we Włoszech prawie cztery tygodnie i wróciła
do Niemiec dopiero 17 lipca810. W środku wojny długa podróż
dla przyjemności była czymś niezwykłym, a przede wszystkim
przedsięwzięciem kosztownym. Należało ją zawczasu zgłosić
i uzyskać pozwolenie. Potrzebny był paszport, wiza, zgoda na
wyjazd i dewizy, ponieważ waluty niemieckiej nie wolno było
wywozić. W regularnym ruchu turystycznym dopuszczalny limit wynosił jedynie dziesięć reichsmarek — dzięki temu ograniczeniu nikt nie mógł opuścić kraju w sposób niekontrolowany. Niemiecki Front Pracy, który organizował na przykład rejsy
po Morzu Śródziemnym parowcami KdF-u — między innymi
„rejs dookoła Włoch” na pokładzie „Wilhelma Gustloffa” od
22 stycznia do 1 lutego 1939 roku — pozwalał jednak swoim turystom na zabieranie stu reichsmarek w bilonie. Wywóz
banknotów był zaś „zasadniczo zabroniony”811. Ewa Braun natomiast korzystała podczas podróży z wszelkich przywilejów,
ale wtedy chyba nawet nie przeczuwała, że już nigdy więcej
nie pojedzie na Południe.
Latem 1942 roku Hitlerowi nie brakowało bowiem ufności,
a nawet optymizmu co do dalszego przebiegu wojny. Jego przyjaciółka cieszyła się słońcem Italii, on wydał Grupie Armii B
wraz z 6. Armią pod dowództwem generała Friedricha Paulusa
rozkaz uderzenia w kierunku Stalingradu. 22 listopada 6. Armia licząca 250 tysięcy żołnierzy została okrążona pod Stalingradem przez wojska sowieckie. Pod koniec stycznia 1943 roku
Paulus podpisał kapitulację i trafił razem z około 110 tysiącami
żołnierzy do niewoli. Po tym wydarzeniu Hitler wycofał się
wiosną 1943 roku na — jak się okazało — trzy miesiące, czyli
do końca czerwca, na Obersalzberg812. Młoda sekretarka Traudl
Humps, która „w ostatnich dniach marca 1943 roku przeżyła wyjazd i przeprowadzkę ogromnego aparatu”, wspominała:
„Mieliśmy być w Monachium około 12 w południe. Teraz była
UPADEK
1. IZOLACJA PODCZAS WOJNY
- 280 -
- 281 -
Ewa i Hitler na Obersalzbergu, 1942 rok.
godzina 9. Szybko ubrałam się i poszłam na śniadanie. Ludzie rozmawiali o Berghofie i o Ewie Braun. Byłam jej ciekawa
i chciałam ją poznać. Miała wsiąść w Monachium do pociągu
i jechać z nami do samego Berchtesgaden”. Jej późniejszy mąż
Hans Hermann Junge, członek SS od 1933 roku i jeden z ordynansów Hitlera, wyjaśnił jej, że Ewa Braun to „pani Berghofu
i za taką nieformalnie jest uznawana przez wszystkich gości.
W ogóle miałam się przygotować na to, że to prywatny dom
Führera, że musimy się tam uważać za jego gości i wszyscy razem z nim będziemy spożywać posiłki. Odnosiło się to jednak
tylko do ścisłego kręgu”813.
Nastrój w Berghofie w porównaniu z rokiem poprzednim
zupełnie się zmienił. Po „katastrofie na froncie wschodnim”
(Goebbels) na „Bergu” zaczęły się pojawiać pierwsze przeczucia upadku i śmierci814. Tymczasem zbombardowano także Monachium. Uszkodzono mieszkanie Hitlera przy Prinzregentenplatz 16. Sam Führer nadal okazywał na zewnątrz pewność
zwycięstwa, tyle że prawie już nie występował publicznie.
Po raz pierwszy od dziesięciu lat wypadło nawet z programu
zwyczajowe „przemówienie Führera” z okazji rocznicy objęcia
urzędu kanclerza Rzeszy. Hitler rzeczywiście zastanawiał się
już nad ewentualnym krachem i wynikającym z niego nieuchronnie „zakończeniem swojego życia”. Również Bormann,
który nie był pewny, jaki obrót przybierze wojna, w liście do
żony objaśniał jej konsekwencje swej możliwej śmierci. Według zarządzenia Hitlera, pisał, wdowie po ministrze Rzeszy
lub reichsleiterze nie wolno zatrzymać jego oficjalnej siedziby mieszkalnej. Dlatego gdyby zginął, musiałaby niezwłocznie
opuścić dom w Pullach, czyli reprezentacyjną willę na zbudowanym w 1938 roku osiedlu elity partyjnej. Poza tym, pouczał
ją, że powinna wyprowadzić się z domu na Obersalzbergu,
licząc się z szykanami ze strony Ewy Braun815. Pokazuje to,
jak silna była rywalizacja między Braun a Bormannem i jak
bardzo nieufność oraz wrogość musiały zatruwać atmosferę
w najbliższym otoczeniu Hitlera.
Goebbels natomiast, który w fanatycznym przemówieniu
w berlińskim Pałacu Sportu 18 lutego 1943 roku proklamował
„wojnę totalną”, nakreślił w swoim tak zwanym Dzienniku pozytywny obraz przyjaciółki Führera. Po raz pierwszy wymienił
w nim nazwisko Ewy Braun pod datą 25 czerwca 1943 roku.
Pisał, że jest „nadzwyczaj oczytana, ma nadzwyczaj klarowny i dojrzały gust w kwestii sztuk pięknych” i zrobiła na nim
„jak najlepsze wrażenie”. Zanotował ponadto, że na pewno
będzie dla Führera „cenną podporą”816. Przypuszczalnie tymczasem poważanie Ewy Braun wzrosło na tyle, że Goebbels
wprowadził ją imiennie do swych przeznaczonych dla potomności zapisków, choć dotąd jej istnienie zupełnie pomijał.
Minister propagandy starał się też umocnić własną pozycję
w bezpośrednim otoczeniu osłabionego Hitlera817. Sześć tygodni później powrócił do osoby Ewy Braun, gdy w związku
z wojskowym kryzysem ocenił na piśmie wszystkie osobistości
nazistowskiej elity.
Tymczasem w lipcu 1943 roku wojska alianckie wylądowały na Sycylii. Mussolini został pozbawiony władzy i aresztowany. Na froncie wschodnim niemal dokładnie w tym samym
czasie załamała się nakazana przez Hitlera ostatnia ofensywa
Wehrmachtu818. Nazistowski wódz, według relacji Goebbelsa,
„nie zastanawiał się już wcale, kto kogo może zastąpić, gdyby któregoś zabrakło”. Goebbels odnotował w tym kontekście
niezadowolenie, a nawet oburzenie Hitlera na zachowanie
Baldura von Schiracha i jego żony, oddających się w Wiedniu
„przyjemnościom towarzyskim, których na pewno nie można
nazwać narodowosocjalistycznymi”819. Faktycznie już w czerwcu doszło do rozdźwięku między Hitlerem a Schirachami, gdy
UPADEK
1. IZOLACJA PODCZAS WOJNY
- 282 -
- 283 -
Adolf Hitler wita się z Baldurem von Schirachem,
Wilczy Szaniec, luty 1943 roku.
Baldur von Schirach oświadczył, że wojnę należy zakończyć.
W związku z tym Hitler podzielił się ze swoim adiutantem von
Belowem następującą uwagą: „Jak on to sobie wyobraża? Przecież wie równie dobrze jak ja, że nie ma innej drogi, chyba że
wpakuję sobie kulę w łeb”820. Podobno Henriette von Schirach,
jak sama relacjonowała w nad wyraz pozbawionych samokrytyki pamiętnikach, podczas wieczornego spotkania gości Berghofu zagadnęła Hitlera nawet o „deportację Żydówek” w Holandii, na co ten rzekomo ryknął: „Jest pani sentymentalna! Co
panią obchodzą Żydówki w Holandii!”821.
UPADEK
- 284 -
Faktyczny rozpad wieloletniej, prawie rodzinnej relacji
między Hitlerem a Schirachami unaocznia nadchodzące napięcia w inner circle, wynikające z katastrofalnego przebiegu
wojny. „Führer — dyktował Goebbels 10 sierpnia 1943 roku
— natomiast nie szczędzi pochwał Ewie Braun, podkreślając
jej spokój, mądrość i rzeczowość”. To „mądra dziewczyna, która dla Führera bardzo wiele znaczy”, podczas gdy Schirach
„straciła wszystko” w jego oczach, „i to zarówno w sensie ludzkim, jak i politycznym”822. Czym jednak Ewa Braun zasłużyła
sobie na takie uznanie? Najwidoczniej nie tylko była nadal lojalna, ale na dodatek pokazała, że wydarzenia zewnętrzne nie
robią na niej wrażenia. Gerda Bormann pisała z Obersalzbergu
do przebywającego w Wilczym Szańcu męża, że bez przerwy
ogłaszane są alarmy lotnicze, a Ewa Braun kąpie się ze swoimi
gośćmi w Königssee823. Najwidoczniej Ewa Braun w tej przygnębiającej sytuacji, gdy pod względem wojskowym chodziło
już tylko o to, żeby „niemożliwe stało się możliwe”, swą jawnie
okazywaną beztroską zapewniała Hitlerowi istotne odciążenie.
Tak samo jak on przyjęła maksymę „wszystko albo nic” i to
zrobiło wrażenie na Goebbelsie, który nie szczędził zapewnień
o swojej wierności i uważał, że „najbliżsi przyjaciele” muszą
teraz utworzyć „spiżową falangę” wokół Führera824.