praca magisterska - 0817165921
advertisement
x60Co oznacza wła¶ciwa organizacja życia rodzinnego w odniesieniu do dziecka z zespołem nadpobudliwo¶ci psychoruchowej? Pocz±wszy od lat czterdziestych psychiatrzy bardzo rozmaicie opisywali dzieci nadpobudliwe, ogromnie nieuważne i impulsywne. Przypisywano im minimalne dysfunkcje (mikrouszkodzenia) mózgu, dziecięcy zespół psychoorganiczny, reakcję hiperkinetyczn± wieku dziecięcego, zespół nadpobudliwo¶ci psychoruchowej u dzieci. W ostatnich czasach mówi się o tzw. zespole nadpobudliwo¶ci ruchowej z deficytem uwagi ADHD. Tak częsta zmiana nazwy odzwierciedla niepewno¶ć badaczy zarówno, co do przyczyny, jak i nawet do ¶cisłych kryteriów diagnostycznych tych zaburzeń.Jednak od kilku lat naukowcy zajmuj±cy się ADHD zaczynaj± lepiej rozumieć jego przyczyny i objawy. Odkryto, ze może on mieć podłoże genetyczne. Dzisiejszy pogl±d na temat przyczyn ADHD różni się diametralnie od opinii z przed kilku zaledwie lat. Okazuje się, bowiem, że ADHD nie jest zaburzeniem uwagi jako takiej. Spowodowane jest ono raczej nieprawidłowym rozwojem obwodów neuronalnych, odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. Brak samokontroli prowadzi do upo¶ledzenia innych ważnych funkcji mózgowych, zasadniczych dla procesów uwagi, w tym także zdolno¶ci do rezygnacji z natychmiastowej nagrody na rzecz większej, choć póĽniejszej gratyfikacji.W zespole nadpobudliwo¶ci ruchowej z deficytem uwagi wyróżnia się dwie podstawowe grupy objawów: Nieuwagę oraz kombinację dwóch rodzajów zachowań – nadaktywnych i impulsywnych. Dzieci s± na ogół bardziej aktywne, roztargnione i impulsywne niż doro¶li, a przy tym mniej konsekwentne i podatne na wpływy mało istotnych zdarzeń oraz zdominowane przez ludzi b±dĽ przedmioty znajduj±ce się w bezpo¶rednim otoczeniu. Im dziecko młodsze, tym mniejsz± ma ¶wiadomo¶ć czasu i tym niechętniej rezygnuje z zachcianek na rzecz przyszłej korzy¶ci. Ale gdy takie zachowanie występuj± u dziecka znacznie czę¶ciej niż u jego rówie¶ników, s± oznak± zaburzenia.Prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD jest, co najmniej trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek, przypuszczalnie, dlatego, że s± oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki. Typowy dla zespołu nadpobudliwo¶ci psychoruchowej wzorzec zachowań ujawnia się zwykle między trzecim a pi±tym rokiem życia, ale pierwsze objawy zaburzenia mog± dać osobie znać w różnym wieku: zdarza się, że staj± się one widoczne w póĽnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Bardzo wiele osób cierpi na ADHD. Na podstawie licznych badań szacuje się, że na całym ¶wiecie zaburzeniem tym dotkniętych jest od 2 do 9.5% dzieci w wieku szkolnym.Aby pomagać dzieciom (i dorosłym) cierpi±cym na to schorzenie, musimy lepiej zrozumieć przyczyny tego zaburzenia. Ponieważ ADHD zaliczany był tradycyjnie do problemów zwi±zanych z uwag±, st±d niektórzy badacze wysunęli przypuszczenie, że Ľródłem tej dysfunkcji jest niezdolno¶ć mózgu do filtrowania konkurencyjnych bodĽców czuciowych, np. wzrokowych i dĽwiękowych. Jednak grupa naukowców pod kierownictwem Josepha A. Sergeanta z Amsterdamu wykazała ostatnio, że dzieci cierpi±ce na ADHD nie maj± z tym kłopotów; przeszkadza im niemożno¶ć hamowania impulsywnych reakcji ruchowych na tego typu bodĽce. Inni badacze odkryli z kolei odkryli, że dzieci cierpi±ce na zespół nadpobudliwo¶ci psychoruchowej gorzej sobie radz± z przygotowaniem odpowiednich odpowiedzi motorycznych na przewidywane zdarzenia i nie reaguj± na informacje zwrotne o popełnionych przez siebie błędach. I tak w powszechnie stosowanym te¶cie badaj±cych czas reakcji dzieci z ADHD gorzej od innych przygotowuj± się po wł±czeniu lampki ostrzegawczej do naci¶nięcia jednego z kilku klawiszy na klawiaturze komputera. Poza tym popełniwszy bł±d w tego typu testach, nie zwalniaj± tempa ich wykonywania, co pozwoliłoby im ustrzec się przed dalszymi pomyłkami.Szukaj±c przyczyn, naukowcy przeprowadzili wiele badań. Na ich podstawie udało się ustalić, które obszary mózgu Ľle funkcjonuj± u chorych na ADHD, przyczyniaj±c się być może do powstawania objawów tej choroby. Prace te wykazuj±, że z zaburzeniem zwi±zane s± kora przedczołowa, czę¶ć móżdżku oraz co najmniej dwa spo¶ród pięciu skupisk neuronów znajduj±cych się w głębi mózgu, objętych wspóln± nazw± j±der. Prawa kora przedczołowa bierze udział w „redagowaniu” zachowania, odpowiedzialna jest za odporno¶ć na zakłócenia (za koncentrację) oraz za rozwój samo¶wiadomo¶ci i poczucia czasu. J±dro ogniste i gałka blada bior± udział w wył±czaniu reakcji automatycznych, co umożliwia korze mózgowej bardziej szczegółow± analizę informacji, a także w koordynacji sygnałów czuciowych napływaj±cych do różnych jej obszarów. Nie wiadomo, co powoduje, że te struktury mózgowe s± mniejsze u osób z ADHD.Większo¶ć naukowców obecnie uważa, że zespół ten jest zaburzeniem poligenicznym – tzn. udział w jego powstaniu ma więcej niż jeden gen. Na przykład prawdopodobieństwo, że rodzeństwo dzieci cierpi±cych na ADHD będzie chore, jest 5 – 7-krotnie większe niż u dzieci z rodzin nie dotkniętym tym zaburzeniem. Ryzyko wyst±pienia tego zespołu u potomka, jeżeli jedno z rodziców cierpi na tę chorobę, dochodzi nawet do 50%. Powstanie ADHD wi±zano też z wpływem czynników pozagenetycznych tj. wcze¶niactwo, picie alkoholu i palenie papierosów przez matkę w czasie ci±ży, urazy mózgu, zwłaszcza uszkodzenie kory przedczołowej. Ale wszystkie te czynniki razem wzięte wyja¶niaj± nie więcej niż 20 – 30 % wypadków ADHD.Podsumowuj±c, etnologię podzielić możemy na: czynniki genetyczne, uwarunkowania psychospołeczne, urazy okołoporodowe, alergia pokarmowa, zatrucia np. ołowiem.Jak to się dzieje, że obserwowane u dzieci cierpi±cych na ADHD defekty genetyczne i strukturalne mózgu prowadz± do charakterystycznych dla tego zaburzenia objawów? Najbardziej widocznym, a często bardzo uci±żliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwo¶ci jest nadmierna ruchliwo¶ć, wyrażaj±ca się w stałym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, w zmianach pozycji, niemożno¶ci zachowania spokoju – w ci±głym niepokoju psychoruchowym dziecka.W zabawach dzieci nadpobudliwych przeważa element ruchowy. Dzieci te wol± gonitwy, zawody, siłowanie się, odgrywanie scen z filmów pełnych ruchu, walk i strzałów, niż zabawy wymagaj±ce spokoju lub ograniczaj±ce ruch poprzez zasady i reguły. W takich sytuacjach dzieci nadpobudliwe przeszkadzaj± swoim kolegom, odrywaj± się od zabawy, nie uważaj±, kręc± się, a często wspóln± zabawę porzucaj±. Ich nadpobudliwo¶ć przejawia się również w całym szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, czasem ogryzanie paznokci, lub kołnierzyków czy chusteczek do nosa oraz wykonywanie innych ruchów zbędnych w danej chwili. Wzmożone reakcje ruchowe dziecka nadpobudliwego s± często następstwem jego nadmiernej pobudliwo¶ci emocjonalnej. Emocje i uczucia s± sił± napędow± działania ludzkiego. U osób zrównoważonych przejawy uczuć s± opanowane lub modyfikowane w zależno¶ci od oceny sytuacji, w jakiej się pojawiły. Dzieci, a szczególnie te młodsze, nie s± jeszcze zdolne do tego rodzaju samodzielnej oceny, a więc i reakcje emocjonalne bywaj± nie współ mierne do przyczyn wywołuj±cych je. Czynnikiem reguluj±cym s± przede wszystkim doro¶li, którzy od wczesnego dzieciństwa ucz± dziecko hamowania, opanowania reakcji uczuciowych niewła¶ciwych z punktu widzenia społecznego. U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo z różnych powodów nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami emocjonalnymi a ich przyczyn±. Obserwujemy u nich zachowanie ¶wiadcz±ce o nadmiernej pobudliwo¶ci emocjonalnej przejawiaj±cej się w postaci wybuchów zło¶ci, impulsywnego działania, łatwego obrażania się, płaczliwo¶ci, którym towarzyszy nasilona aktywno¶ć ruchowa. Zwraca się uwagę na zmienno¶ć (labilno¶ć) nastrojów przechodz±cych od radosnego podniecenia do smutku i gniewliwo¶ci. Reakcje uczuciowe tych dzieci wskazuj± na pewn± niedojrzało¶ć emocjonaln± i odpowiadaj± reakcjom dzieci znacznie młodszych. Niezrównoważenie emocjonalne i niedojrzało¶ć uczuciowa powoduj±, że dzieci nadpobudliwe s± mało odporne na sytuacje trudne, łatwo zniechęcaj± się trac± zapał, zaczynaj± działać w sposób niezorganizowany, porzucaj± rozpoczęte zadania. Nadpobudliwo¶ć przejawia się również w działalno¶ci umysłowej dziecka. W tym zakresie obserwuje się objaw, który przez Pawłowa nazwany został „wzmożonym odruchem orientacyjnym” Manifestuje się on kierowaniem przez dziecko uwagi na każdy bodziec płyn±cy z otoczenia.Obserwować możemy też w pierwszych latach życia dziecka, ż funkcje wykonawcze maj± charakter zewnętrzny: próbuj±c zapamiętać zadanie czy staraj±c się rozwi±zać problem, dziecko może mówić do siebie na głos (monologizować). W miarę dojrzewania czynno¶ć ta ulega uwewnętrznieniu (internalizacja). Funkcje wykonawcze obejmuj± cztery grupy aktywno¶ci umysłowej. Pierwsza to pamięć operacyjna, polegaj±ca na przechowaniu w mózgu informacji, dopóki pracuje on nad zadaniem, nawet, gdy nie istnieje już bodziec stanowi±cy jej Ľródło. Takie zapamiętywanie jest niezbędne, aby u¶wiadomić sobie upływ czasu i dla zachowania nastawionego na osi±gnięcie celu. U osób cierpi±cych, na ADHD każda z tych funkcji jest upo¶ledzona.Druga funkcja wykonawcza to internalizacja monologów. Trzecia z kolei to kontrola emocji, motywacji i stanu pobudzenia. Ostatnia funkcja wykonawcza, rekonstruowanie, to w istocie dwa niezależne procesy; rozkładanie obserwowanych zachowań na składowe i ponownie ich ł±czenie w nowe, nie nabyte wcze¶niej w do¶wiadczeniu działanie. To wła¶nie umiejętno¶ć rekonstruowania sprawia, że człowiek jest istot± niezwykle elastyczn± i twórcz±; dzięki niej potrafi zbliżyć się do celu bez konieczno¶ci uczenia się na pamięć wszystkich potrzebnych do tego kroków.Jeżeli prawd± jest, że przyczyn±, ADHD s± zaburzenia mechanizmu hamowania zachowania, opóĽniaj±ce z kolei nabycie zdolno¶ci uwewnętrzniania i realizowania czterech opisanych funkcji wykonawczych, to dzieciom z nadpobudliwo¶ci± możemy pomóc organizuj±c im lepiej ¶rodowisko zewnętrzne. Dzieci nadpobudliwe s± dziećmi trudnymi, wymagaj±cymi większego wkładu pracy, większej cierpliwo¶ci bardziej przemy¶lanego, konsekwentnego działania dla osi±gnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Będ±c uci±żliwe, kłopotliwe, wprowadzaj± dorosłych w stan zdenerwowania, czasami nawet wyczerpania, wtedy zawodzi samokontrola, a zaczyna się samoobrona przed aktywno¶ci± dziecka.Organizacja życia dziecka z ADHD powinna skupić się na zmianie metody wychowawczej. Wi±że się to z wieloma problemami, gdyż wymaga to od rodziców po¶więcenia wiele czasu na pracę z dzieckiem. Najważniejsz± rzecz± jest pozytywne wzmocnienie, czyli chwalenie dziecka za spokojn± skoncentrowan± pracę i dobre wyniki. Nie rzadko dziecku trzeba towarzyszyć w każdej minucie, angażuj±c go w drobne prace domowe i życie rodziny. Ważn± rzecz± jest po¶więcanie dziecku czasu, organizowanie zabaw, aktywny wypoczynek. Można dziecko zapisać do klubu sportowego, gdzie będzie miał możliwo¶ć wyładowania swojej energii i przebywania w gronie rówie¶ników. Trzeba pamiętać, że zwracanie uwagi na dziecko tylko w sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrod± za jego niegrzeczno¶ć, – bo tylko wtedy rodzice po¶więcaj± mu chwilę uwagi.Organizacja życia rodzinnego w odniesieniu do dziecka z ADHD dotyczy również jego pobytu w szkole. Wła¶ciwe pokierowanie ich aktywno¶ci±, wykorzystanie jej dla celów społecznie użytecznych, może dać dobre wyniki wychowawcze. Wci±ganie dzieci do współpracy z nauczycielami, umożliwianie im działania, pozwoli zaspokoić ich potrzeby. Dzieci te sprawdzaj± się w zadaniach typu: organizowanie wycieczki, wykonanie gazetki Itd. Można angażować dziecko w działania ruchowe, gdy tylko to jest możliwe (zetrzyj tablicę, przynie¶ kredę, rozdaj zeszyty itp.)Istnieje też leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwo¶ci psychoruchowej. Dzieciom podaje się leki poprawiaj±ce zdolno¶ć hamowania i regulowania impulsywnych zachowań, np. Ritalin. Działanie tych ¶rodków polega na hamowaniu transporterów dopaminergicznych, co daje dopaminie więcej czasu na zwi±zanie się z receptorami na docelowych neuronach. Leki te zapewniaj± poprawę zachowania u 70 – 90% dzieci, z ADHD w wieku powyżej 5 lat. Proponowany przeze mnie model wskazuje, że leczenie ADHD za pomoc± psychostymulatorów a być może i leków przeciwdepresyjnych, w przypadku niektórych dzieci należałoby uzupełnić specjalnym treningiem dla rodziców i nauczycieli, obejmuj±cym naukę skuteczniejszych metod radzenia sobie z problemem behawioralnymi cierpi±cych na to zaburzenie. Na przykład powinni oni czę¶ciej i nie zwłocznie konfrontować dziecko z konsekwencjami jego zachowania, przypominać mu i podpowiadać jak ma postępować, oraz lepiej organizować mu czas, korzystaj±c z rozmaitych pomocy i wskazówek. Zarówno nauczyciele jak i rodzice musz± pomagać dziecku cierpi±cemu na ADHD, przewiduj±c za nie wydarzenia, rozkładaj±c jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynno¶ci i natychmiast nagradzać malucha. Celem wszystkich tych zabiegów jest eksternalizacja czasu, zasad i konsekwencji maj±cych na celu zrekompensowanie choremu dziecku deficytu wewnętrznych systemów informacji i motywacji.
