Dzieci, które wykazują trudne i destrukcyjne zachowania, stanowią

Opracowała mgr Marzena Chodkowska
nauczyciel języka polskiego
w Gimnazjum w Łęczycy
Co to jest ADHD i jak postępować z dziećmi z
nadpobudliwością psychoruchową i zaburzeniami uwagi ?
Dzieci, które wykazują trudne i destrukcyjne zachowania, stanowią powód
zmartwień zarówno rodziców, jak i nauczycieli. Do niedawna uważano, że
nadmierna aktywność, brak możliwości skupienia uwagi i niedostosowanie do
życia w grupie wynikają ze złego wychowania, a rodzice takich dzieci
traktowani byli jako niewydolni wychowawczo. Dziś już wiemy, że ADHD
(Attention Deficit Hyperactivity Disorder) zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami uwagi i ADD- zaburzenie koncentracji i
uwagi bez nadpobudliwości mają podłoże genetyczne i dotykają ok. 2% dzieci i
młodzieży. W Polsce są uznawane jako jednostki chorobowe, ale nadal
większość dzieci dotkniętych ADHD i ADD nie jest prawidłowo diagnozowana.
Kiedyś uważano, że ADHD spowodowane jest uszkodzeniem mózgu w
okresie okołopłodowym. Obecnie zespół ten uznaje się za silnie wyrażoną
zdeterminowaną genetycznie cechę danego człowieka. Mózg dziecka z ADHD
inaczej dojrzewa. Mutacje genetyczne wpływają na zmianę pracy określonych
struktur mózgowych, co skutkuje zaburzeniami procesów psychicznych.
Odpowiedzialnymi m.in. za kontrolę uwagi, impulsywności, regulację
zachowania, są dopomina i norepinefryna. Niedojrzałe neurony produkują ich
zbyt mało (w obszarach mózgu dotkniętych chorobą dochodzi do przerwania
przesyłu informacji) ,dlatego pojawiają się objawy typowe dla ADHD.
Kluczowe dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są trzy symptomy:
 Deficyt (zaburzenie) uwagi oznacza wzorzec zachowania, w którym u
dziecka obserwuje się jedynie krótkie okresy koncentracji na zadaniach
narzuconych przez dorosłych, a w czasie zabawy- częste i nagłe zmiany
form aktywności. Tę cechę zachowania coraz częściej uznaje się za istotę
problemu.
 Nadaktywność (zwana też hiperaktywnością, hiperkinezą lub
nadruchliwością) oznacza wykonywanie czynności w przyspieszonym
tempie. Najczęstszym objawem jest nieustanne wiercenie się, choć
nadmierna aktywność ruchowa może też przejawiać się niemożnością
usiedzenia w jednym miejscu przez dłuższy czas lub niespokojnym
chodzeniem tam i z powrotem. Trzeba sobie uświadomić, że jest to
faktyczny wzrost aktywności fizycznej, co wykazało porównanie liczby
ruchów dzieci nadaktywnych ze stanem spoczynku.
 Impulsywność oznacza działanie pod wpływem chwilowego pragnienia
lub zachcianki bez zwracania uwagi na konsekwencje. Zachowanie takie
może być w niektórych przypadkach niebezpieczne (np. kiedy dziecko
wybiega na jezdnię), zazwyczaj jednak łamanie zasady bez myślenia o
tym, co się w rezultacie wydarzy.
Zespół ADHD diagnozuje się u dzieci, u których objawy wystąpiły przed
ukończeniem 7 lat i utrzymują się ponad pół roku. Symptomy różnią się w
zależności od osoby. Naukowcy nie wyodrębnili dotąd jednej przyczyny, która
leży u podłoża różnych wzorców zachowania. Może się okazać, że nazwą
ADHD obejmuje się grupę podobnych, a nie jeden zespół zaburzeń.
Dzieci i dorośli z ADHD mają problemy z utrzymaniem uwagi, impulsywnością
i wzmożoną ruchliwością.
Ze względu na to, że inne zaburzenia ( chroniczny lęk, infekcje itp. ) przejawiają
się podobnie, trzeba się dobrze zastanowić, nim „ przykleimy” danej osobie
etykietkę nadpobudliwości. Trzeba także zdawać sobie sprawę z tego, że w
pewnym wieku jest czymś naturalnym, że dzieci są nieuważne czy ruchliwe.
Przedszkolaki mają dużo energii, co nie znaczy, iż są nadpobudliwe.
Aby uniknąć fatalnych pomyłek, warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:
Czy nieprawidłowe zachowania występują w nadmiarze w długim okresie i
wpływają na całość życia danej osoby?
Czy występują częściej niż u innych osób w tym samym wieku?
Czy jest to stały problem, czy po prostu reakcja na zaistniałą sytuację?
Czy zachowania te mają miejsce wszędzie, czy np. tylko w szkole, w domu?
Dziecko z zespołem nadpobudliwości z zaburzeniem uwagi ma niskie
poczucie własnej wartości, ponieważ nie jest w stanie sprostać wymaganiom ze
strony szkoły i domu. Musimy sobie zdawać sprawę, że dziecko z ADHD
słyszy połowę tego ,co do niego mówimy, a zapamiętuje 50% tego, co
usłyszało. Częste porażki zniechęcają każdego do podjęcia kolejnego wysiłku.
Dotyczy to także rodziców i nauczycieli. Sukcesy- choćby nieliczne- są bardzo
pożądane. Wzmacniają podopiecznych i ich opiekunów.
Dzieci, ich rodziny, nauczyciele nie radzą sobie z wymaganiami szkolnymi i
życiowymi. Funkcjonują w atmosferze porażki i wzajemnych oskarżeń. Nawet
nauczanie indywidualne nie przygotowuje zazwyczaj młodego człowieka do
dalszego kształcenia czy podjęcia pracy. Uwalnia jedynie pozostałych uczniów
klasy od przeszkadzającego kolegi.
W Polsce nie prowadzi się badań statystycznych dotyczących ADHD i ADD,
toteż z badań opracowanych przez zachodnich naukowców wynika, że około
70% dzieci właściwie prowadzonych wyrasta prawie całkowicie z tego
zaburzenia pod koniec wieku dojrzewania. Natomiast te zaniedbane osiągają
niższy od swoich możliwości poziom wykształcenia. Ponadto padają często
ofiarą wypadków.
Aby uzyskać pozytywne efekty w pracy z takim dzieckiem należy podzielić
ją na małe fragmenty. My, dorośli często oceniamy (rozliczamy) dziecko z
końcowego wyniku, np. zadanie na klasówce, porządek w pokoju. Dziecko
często nie podejmuje nawet wysiłku, ponieważ ilość różnorodnych działań,
które ma wykonać, aby uzyskać efekt końcowy ,go przeraża. Nie widząc szans
na prawidłowe ukończenie pracy, rezygnuje z wysiłku, ponieważ i tak mu się
nie uda.
Najlepszym sposobem oceny takiego ucznia jest ocenianie punktowe
poszczególnych etapów zadań, a ocena końcowa będzie zależna od sumy
zdobytych punktów.
W domu możemy stosować podobną zasadę. Rozliczamy dziecko za
uporządkowanie poszczególnych elementów, wykonanie konkretnych
podpunktów domowych obowiązków.
Zabiegi wychowawcze muszą zmierzać do zainteresowania dziecka zadaniami
cząstkowymi, czemu sprzyja właśnie ocenianie poszczególnych etapów.
W pracy dzieckiem nadpobudliwym musimy się nauczyć dostrzegać nawet
najmniejsze sukcesy, cieszyć się z rzeczy małych. Każdemu zależy, żeby być
zauważonym, a więc bardzo ważną rolę odgrywają nagrody.
Należy zatem:
 Okazywać wiarę w osiągnięcie sukcesu przez dziecko.
 Często wskazywać konkretne mocne strony dziecka.
 Ułatwić korzystanie z niezbędnych pomocy (np. słownik).
 Nagradzać za konkretne zachowanie i mówić to.
 Stosować pochwały rzeczywiste, czyli bezwarunkowe ( bez zwrotów:
„tak, ale…”).
 Uzasadnić propozycje kolejnych działań.
 Uzyskać zgodę dziecka na każde działanie.
 Pomagać w zakresie niezbędnym.
 Podkreślić zasługi dziecka, nie swoje.
Należy określić jasne zasady postępowania w oparciu o rzeczywiste możliwości
ucznia. Oczywiście trzeba je korygować w miarę wzajemnego poznawania się i
rozwijających się możliwości dziecka. Trzeba też pomóc dziecku zapracować
na nagrody.
ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie
można ich zmienić, można natomiast modyfikować otoczenie, stwarzając
dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.
Podstawą leczenia ADHD jest konsekwencja oraz wielokierunkowość działań.
A ponieważ stawką jest jakość życia dziecka, a później dorosłej osoby warto o
tym pamiętać.
Bibliografia:
Julian Elliot, Marice Place, Dzieci i młodzież w kłopocie, WSiP , Warszawa
2000
Hanna Nartowska, Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia
Warszawa 1976
Jolanta Makowska, Dzieci trudne do kochania, Instytut Wydawniczy CRZZ
Russek A. Barkley, Dzieci nadpobudliwe i roztargnione, Świat Nauki, Listopad
1998