Bartne - duża wieś u południowego podnóża Kornutów, w znacznej

Bartne - duża wieś u południowego podnóża Kornutów, w znacznej części zamieszkała
przez Łemków. W 1988 r. zbudowano asfaltową drogę przez wieś, od tej pory istnieje
komunikacja autobusowa z Gorlicami; wcześniej do najbliższego przystanku było około
9 km.
Bartne powstało prawdopodobnie w XVI w., nazwa pochodzi od słowa barć. Pierwszy
zapis o wsi pochodzi z 1629 r., w 1650 r. wieś otrzymała potwierdzenie lokacji, podpisane
podobno przez króla Jana Kazimierza. Dokument ten był przechowywany w plebanii do
1934 r. Bartne było wsią królewską starostwa bieckiego, w 1789 r. kupił je od władz
austriackich
ostatni
starosta,
Wilhelm
Siemiński.
Pod koniec XIX w. wieś liczyła 132 gospodarstwa i ponad 88 mieszkańców, więcej niż
obecnie. Głównym zajęciem mieszkańców było pasterstwo, owce i woły wypasano na
bezleśnym wówczas grzbiecie Magury Wątkowskiej. Jednakże wieś najbardziej słynęła
z kamieniarstwa. Z tutejszych zakładów kamieniarskich pochodziła większość rzeźb
przydrożnych i cmentarnych znajdujących się w Bartnem i okolicznych wioskach.
Pierwsze wzmianki o tym rzemiośle pochodzą z XVII w., na przełomie XIX i XX w. bartne
stało się największym ośrodkiem kamieniarstwa na Łemkowszczyźnie. Materiał na rzeźby
pozyskiwano z piaskowców wydobywanych na stokach Magurycza Wielkiego. Oprócz
rzeźb wyrabiano także żarna i kamienie młyńskie. Piaskowiec wydobywano wykłuwając
w skale otwory, wbijając w niedrewniane kliny, po czym podcinano blok oskardem.
Gotowe bloki wleczono do wsi końmi. Ponieważ było to bardzo ciężkie zajęcie,
przewyższające siły człowieka, kamieniarze z Bartnego zawiązywali kilkuosobowe spółki;
w okresie
międzywojennym
było
w Bartnem
pięć
takich
spółek.
Latem roku 1873 we wsi panowała epidemia cholery. Tylko w ciągu jednego miesiąca
zmarło ponad 40 mieszkańców Bartnego. Dla zmarłych założono specjalny cmentarz.
W drugiej połowie XIX stulecia proboszczem greckokatolickim w Bartnem był Wołodymir
Chylak, znany łemkowski pisarz, autor około 50 powieści i opowiadań o życiu Łemków,
wydawanych
zazwyczaj
pod
pseudonimem
Jeronim
Anonim.
W sierpniu i wrześniu 1914 r. Austriacy aresztowali 18 mieszkańców Bartnego, w tym
księdza i nauczyciela, podejrzewanych o sprzyjanie Rosjanom. Trafili oni do obozu
koncentracyjnego w Thalerhofie, gdzie czterech z nich zmarło. Podczas ofensywy
gorlickiej w maju 1915 roku na terenie wsi trwały zażarte walki. Zginęło wielu żołnierzy głównie Rosjan. W 1916 roku Austriacy założyli cmentarz wojskowy, na który
przeniesiono ciała poległych żołnierzy obu walczących stron. Przy budowie cmentarza
pracowali jeńcy rosyjscy. W maju 1915 r. niektóre rodziny wyjechały z Bartnego wraz
z cofającymi
się
Rosjanami,
obawiając
się
nowych
represji.
W 1928 r. około dwie trzecie ludności przeszło na prawosławie w wyniku konfliktu
z proboszczem, który żądał zbyt dużo pieniędzy. Do czasu wybudowania nowej cerkwi
nabożeństwa odbywały się pod gołym niebem lub w prywatnej chałupie. Po wysiedleniu
Łemków w1947 r. ich gospodarstwa zajęli Polacy. Po 1956 r. kilkadziesiąt rodzin
powróciło, niektórzy z nich odkupili swoje własne gospodarstwa, nierzadko za znaczne
sumy. Obecnie prawie wszyscy mieszkańcy Bartnego to Łemkowie. Od 1986 do 1990
roku w Bartnem odbywała się "Łemkowska Watra" - festiwal kultury łemkowskiej.
W centrum wsi znajduje się dawna cerkiew greckokatolicka, zbudowana w 1842 r.
(prawdopodobnie w miejscu wcześniejszej świątyni) - obecnie filia Muzeum Okręgowego
w Nowym Sączu. Obok cmentarz wiejski, na którym znajduje się mnóstwo kamiennych
krzyży - wyrób miejscowych kamieniarzy, wśród nich czterometrowy krzyż tzw.
gromadzki, upamiętniający założenie cmentarza w 1877 r. Nieco na południe, po
przeciwnej stronie drogi znajduje się cerkiew prawosławna, zbudowana w 1930 r. po
przejściu wsi na prawosławie. Pomiędzy cerkwiami, przy drodze, spotkać można
kamienny krzyż z 1933 r - pomnik ofiar Thalerhofu. Powyżej cerkwi prawosławnej, około
300 m od drogi znajduje się cmentarz wojskowy z I wojny światowej projektu
Hansa Mayra. Na górnym krańcu wsi, pod Mareszką, znajduje się schronisko Bacówka
PTTK.
Bodaki – wieś malowniczo położona na zakręcie doliny potoku Bartnianka poniżej
Bartnego, łącznie z przysiółkami Przegonina i Pstrążne ok.45 domów i 170 mieszkańców,
w większości Łemków, którzy powrócili z wysiedleń. Położona na wysokości 470 m n.p.m.
otoczona stokami Kornut, Męcińską Górą (679 m), Dziamerą (756 m), Ostrą Górą (759
m)i Holą(660m)
Bodak to po łemkowsku oset polny, w tym przypadku nazwa pochodzi jednak od
nazwiska mieszkańców. Rodzina Bodaków mieszka tu do dziś. Historycznie Bodaki były
przysiółkiem Przegoniny, obecnie jest odwrotnie (nazwa wsi obowiązywała do 1947 r.)
Historia dzisiejszej wsi jest historia wsi Przegonina. Nazwa PRZEGONINA, wywodzi się od
staropolskiej
nazwy
herbu
"PRZEGONINA"
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1581r, jako wieś królewska starostwa bieckiego.
Miała
wtedy
sołectwo
i
dwa
półdworzyszcza
wołoskie.
Przed II wojną światową w całej Przegoninie było 120 gospodarstw, w tym w Bodakach
23, a w Pstrążnym 38. Spośród ponad 400 mieszkańców z górą jedną trzecią stanowili
prawosławni.
Przegonina, podobnie jak sąsiednie Bartne, była ośrodkiem kamieniarstwa.
Piaskowiec wydobywany na stoku Kornutów wykorzystywano głównie jako kamień
budowlany. Wytwarzano także kamienne blaty stołowe i płyty chodnikowe dla Gorlic.
Szlaki turystyczne
Szlaki turystyczne przechodzące przez Teren Sołectw podlegają ochronie prawnej na podstawie
ustawy z dnia 20 maja 1971 roku DZ. U. Nr 12
Przez teren sołectw przebiegają Szlaki Turystyczne:
Główny szlak beskidzki czerwony relacji Hańczowa-Bartne - Baza noclegowa i zaplecze
logistyczne na szlaku praktycznie nie istnieje jedynym schroniskiem na odcinku jest bacówka PTTK
w Bartnem oraz prywatne kwatery wsi Bartne.
Oraz szlak beskidzki czerwony relacji Bartne-Hyrowa
szlak czerwony wiedzie przez
wschodnią część pasma Magurskiego. Prowadząc krętym grzbietem części Magurskiego Parku
Narodowego Noclegi możliwe w Bartnem (Bacówka PTTK, we wsi liczne kwatery)
Zielony relacji Wapienne-Kornuty-Folusz Szlak wiedzie wzdłuż granicy Magurskiego Parku
Narodowego bogaty w atrakcje przyrodnicze. Piękne lasy bukowe oraz rezerwat skalny "Kornuty" z
wychodniami skalnymi oraz jaskiniami.
Żółty relacji - Konieczna - Banica – Folusz - Jedyną zamieszkałą wsią (z wyjątkiem Folusza)
na trasie szlaku jest łemkowskie do dnia dzisiejszego Bartne. Na szlaku prawie całkowicie brak
infrastruktury turystycznej, jednak wytrawny turysta dostrzeże charakterystyczne elementy kultury
Łemkowskiej cmentarze, kapliczki, krzyże, piwnice i podmurówki domów.
Niebieski relacji Gorlice - Bartne
potoku Sękówka, pośród peryferyjnych zabudowań Gorlic do schroniska turystycznego w
Małastowie, pod Magurą Małastowską (740 m n.p.m.). 25 miejsc noclegowych. Następnie do
bacówki PTTK w Bartnem. Jeden z najciekawszych szlaków w regionie.
Informacje na temat wytyczonych szlaków pieszych wędrówek na terenie Beskidu Niskiego
dostępne są w biurze gorlickiego Oddziału PTTK przy ul. Piłsudskiego 6, tel.: (018) 352 16 88,
tel./faks: (018) 352 15 91, e-mail: [email protected], www.gorlice.pttk.pl, czynne pn.–pt.
8.00–16.00. Tam również można uzyskać informacje o noclegach w schroniskach w Bartnem oraz
w schronisku młodzieżowym w Bodakach.
Zabytki
Wykaz dóbr kultury znajdujących się w ewidencji służby ochrony
zabytków – chronionych na mocy ustawy (wymaga aktualizacji)
BARTNE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
Spichlerz nr 1, wł. W. Soban, drewniany, 1885 r.
Budynek mieszkalny nr 8, wł. M. Zawidniak, drewniany, 1939 r.
Spichlerz nr 18, wł. N. Horbal. Drewniany, 1890 r.
Budynek mieszkalny nr 23, wł. Parafia Prawosławna, drewniany, z lat 60-tych XX w.
Budynek mieszkalny nr 26, drewniany, 1920 r.
Piwnica nr 27, wł. J. Gyrkot, murowano/drewniany, 1906 r.
Budynek mieszkalny nr 32, wł. S. Gbur, drewniany, 1930 r.
Budynek mieszkalny nr 37, wł. P. Horbal, drewniany, 1912-1932 r.
Piwnica przy budynku nr 37, wł. P. Horbal, drewniana, 1912 r.
Budynek mieszkalny nr 40, wł. T. Kuźniak, drewniany, 1927 r.
Budynek mieszkalny nr 41, opuszczony, drewniany, l. 20-te XX w.
Kuźnia przy budynku nr 42, drewniana, ok. 1900 r.
Budynek mieszkalny nr 51, wł. M. Felenczak, drewniany, 1928-1930 r.
Budynek mieszkalny nr 55, wł. S. Wróżek, drewniany, 1933 r.
Budynek mieszkalny nr 58, wł. T. Dziemba, drewniany, 1920, 1967 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 5, murowana/metalowa, 4 ćw. XIX w.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 6, murowana, 1901 r.
Kapliczka przy budynku nr 9, murowana, 1896 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 17, murowana, 1898 r.
Krzyż obok cerkwi, murowany, 1928 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 22, murowana/metalowa, 1888 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 27, murowana/metalowa, 1894 r.
Kapliczka-krzyż, murowana, 1933 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 37, murowana/metalowa, ok. 1900 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 58, kamienna, 1896 r.
Kapliczka-krzyż, murowana, 1912 r.
Kapliczka-krzyż, murowana, pocz. XX w.
Kapliczka-krzyż, murowana/metalowa, 1888 r.
Kapliczka-krzyż przy budynku nr 42, murowana, 4 ćw. XIX w.
Cerkiew p.w. Kosmy i Damiana, drewniana, 1927 r.
Cmentarz wojenny nr 64. 1916 r.
1. Zabytkowe kapliczki, krzyże przydrożne, w tym:
Bartne – kapliczka w pobliżu skrzyżowania drogi na przełęcz Majdan z drogą do
schroniska
Bodaki – kapliczka domkowa obok mostu
Bodaki – kapliczka na zboczu Męcińskiej Góry
Bodaki – kapliczka domkowa przy głównej drodze, przed cerkwiami
Pomniki przyrody
1.
Bartnem – 10 drzew pomnikowych podlegających ochronie
BODAKI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Budynek mieszkalny nr 20, wł. W. Perdo, drewniany, l. 20-te XX w.
Budynek mieszkalny nr 25, wł. M. Dokla, drewniany, ok. 1900 r.
Piwnica przy budynku nr 25, wł. M. Dokla, kamienna, ok. 1900 r.
Budynek mieszkalny nr 27, wł. B. Frenczyk, drewniany, l. 20-te XX w.
Budynek mieszkalny nr 38, drewniany, l. 20-30-te XX w.
Budynek gospodarczy nr 28, wł. K. Zając, drewniany, 1934 r.
Budynek gospodarczy nr 28, wł. K.Zając, drewniany, l. 20-30-te XX w.
Budynek mieszkalny nr 30, wł. J. Mikos, drewniany, l. 20-30-te XX w.
Budynek mieszkalny nr 32, wł. E. Zając, drewniany, l. 20-te XX w.
Piwnica przy budynku nr 32, wł. E. Zając, murowano/kamienna, l. 20-te XX w.
Budynek mieszkalny nr 36, wł. A. Kołtko, drewniany, l. 20-te XX w.
Budynek mieszkalny (b. n-ru), wł. W. Struś, drewniany, 4 ćw. XX w.
Kapliczka przy domu nr 16, murowana, 4 ćw. XIX w.
Kapliczka obok mostu, murowana, 1879 r.
Kapliczka przy domu nr 16, przed mostem, murowano/kamienna, 4 ćw. XIX w.
Kapliczka-krzyż, murowano/metalowa, 1879 r.
Kapliczka-krzyż na początku wsi, murowano/drewniana, 1898 r.
Kapliczka-krzyż naprzeciw domu nr 16, murowano/metalowa, 1900-1910 r.
Kapliczka-krzyż przy domu nr 13, murowano/metalowa, 4 ćw. XIXw.
Kapliczka-krzyż przy domu nr 16, murowana, 1908 r.
Kapliczka-krzyż obok szkoły, murowano/metalowa, 1891 r.
Figura MB obok cerkwi, murowana, 1910 r.
Krzyż obok cerkwi, murowany, 1888 r.
Schroniska
Lokalizacja, adres
Bartne - bacówka PTTK, Bartne 38-307 Sękowa
Typ /PTSM, PTTK, in./ bacówka PTTK
Kontakt /telefon, e-mail/ Telefon: (0-18) 351-80-32
Termin otwarcia cały rok
WYKAZ GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH
ZRZESZONYCH
W
STOWARZYSZENIU
TURYSTYKI
I
AGROTURYSTYKI ZIEM
GÓRSKICH W NOWYM SĄCZU
Madzik –Kania Ewa
-
Bartne 25
tel. 018/3518456
WYKAZ GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH
NIEZRZESZONYCH I NIEZAEWIDENCJONOWANYCH
Horbal Andrzej
-
Bartne 9
tel. 018/3518447
Horbal Jan
-
Bartne 18
tel. 018/3518994
Felenczak Daniel
-
Bartne 54
tel. 018/3518820
Wrobel Józef
-
Bartne 57
tel. 018/3518462
Kostyk Piotr
-
Bodaki 18
tel. 018/3518471
Imprezy cykliczne odbywające się Bartnem - Dni Kultury Łemkowskiej
Krótki opis Dni kultury Łemkowskiej impreza plenerowa organizowana cyklicznie Uczestnikami
imprezy jest głównie ludność łemkowska mieszkająca w Bartnem oraz przyjeżdżająca z różnych
regionów Polski w celu kultywowania tradycji i kultury swoich przodków. Zapach wypalanej żywicy,
stukot młotków rzemieślników pokazujących jak z drewna zrobić przedmioty użytkowe wszystko to
tworzy niepowtarzalną mozaikę doznań charakterystyczną i niespotykaną nigdzie indziej.