Przystąpienie kraju do strefy euro na przykładzie Słowenii
advertisement
UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Katarzyna Anna Filipowska nr albumu: 9355101 Przystąpienie kraju do strefy euro na przykładzie Słowenii Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Moniki Wojtas Lublin rok 2015 1 Spis treści Wstęp....................................................................................................................... 4 1. Koszty i korzyści z przystąpienia do unii walutowej ...................................... 6 2. Droga kraju członkowskiego Unii Europejskiej do przystąpienia do strefy euro.............................................................................................................. 10 2.1 Kryteria uczestnictwa w strefie euro ...................................................... 10 2.2 Procedura wejścia do ERM II i strefy euro ............................................ 13 2.3 Praktyczne aspekty przygotowania i wprowadzenia waluty euro do obiegu 14 Droga Słowenii do strefy euro ....................................................................... 17 3. 3.1 Gospodarka Słowenii przed przystąpieniem do strefy euro ................... 17 3.2 Przygotowania do wprowadzenia euro w Słowenii ............................... 19 3.3 Spełnienie kryteriów konwergencji ........................................................ 21 3.4 Wprowadzenie euro do obiegu-zamiana tolara na euro ......................... 23 4. Sytuacja gospodarcza Słowenii po wejściu do strefy euro ........................ 25 Zakończenie .......................................................................................................... 31 Literatura ............................................................................................................... 33 Spis tabel i wykresów ........................................................................................... 34 2 3 Wstęp Dnia 1 stycznia 1999r. na obszarze 11 z 15 krajów Unii Europejskiej wprowadzono wspólną walutę, euro. Początkowo w systemie płatności bezgotówkowych, a w 2002r. waluty 11 krajów zastąpiono jedną walutą. Od tego momentu euro weszło do obiegu gotówkowego oraz rozpoczął się proces wycofywania pieniądza narodowego z obiegu w tych krajach. Obecnie w grupie państw, w których obowiązuje wspólna waluta-euro jest 19 krajów. Kraje należące do Unii Walutowej prowadzą wspólną politykę pieniężną, zadanie to zostało powierzone Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Obecnie każdy kraj, który wstępuje do Unii Europejskiej, zobowiązuję się także po spełnieniu kryteriów konwergencji, do wstąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli zastąpienia swojej narodowej waluty-wspólną walutą euro. Jednak zmiana waluty budzi wiele kontrowersji, czy na pewno będzie to korzystny proces. Przystąpienie do wspólnej waluty wiąże się z wieloma korzyściami, ale uczestnictwo w unii walutowej niesie ze sobą również koszty. Słowenia przystępując do Unii Europejskiej w 2004 roku wraz z innymi dziewięcioma krajami zobowiązała się również do wejścia do strefy euro. Po wypełnieniu szeregu kryteriów gospodarczych, kryteriów konwergencji przyjęła wspólną walutę w 2007 roku. Była jednym z pierwszych nowych krajów członkowskich, który przyjęły euro. Praca ma na celu analizę mechanizmu wprowadzenia euro na przykładzie Słowenii. Początkowo opisano koszty i korzyści, jakie niesie za sobą przyjęcie wspólnej waluty. Następnie poddano analizie kryteria uczestnictwa w strefie auro oraz opisano przygotowania kraju z derogacją do wprowadzenia nowej waluty do obiegu. Poddano analizie słoweńską gospodarkę oraz opisano szereg przygotowań, które miały miejsce przed przystąpieniem do unii monetarnej. Następnie została 4 przedstawiona sytuacja zamiany słoweńskiego tolara na euro oraz zmiany jakie nastąpiły w słoweńskiej gospodarce po wprowadzeniu euro. 5 1. Koszty i korzyści z przystąpienia do unii walutowej Państwo przystępując do unii monetarnej wiąże się utratą możliwości prowadzenia na szczeblu krajowym polityki pieniężnej oraz przejęciem w tym zakresie kompetencji przez ponadnarodową instytucję, realizującą politykę pieniężną dostosowaną do sytuacji gospodarczej na całym obszarze unii. Zadania te przejmuje Europejski Bank Centralny. Decyzje, które są podejmowane przez EBC mają na celu dobro wszystkich krajów UGiW, a nie wybranych. Powoduje to potencjalny koszt uczestnictwa w strefie euro. Może się pojawić w przypadku występowania znacznych różnic w rozwoju kraju szok asymetryczny, którego doświadczałby kraj w stosunku do pozostałych gospodarek unii. Gdyby bank krajowy miał swobodę działania, to zneutralizowałby swoimi działaniami szok popytowy czy podażowy. Bank centralny kraju UE z chwilą przystąpienia do strefy euro traci możliwość zarządzania narzędziami monetarnymi: stopami procentowymi, podażą pieniądza, kursem walutowym, jest podporządkowany decyzjom EBC w zakresie polityki monetarnej.1 Dlatego też ważne jest, aby kraje uczestniczące w unii monetarnej miały jak najbardziej zbliżone do siebie struktury gospodarcze, ponieważ zmniejsza to ryzyko wystąpienia w poszczególnych gospodarkach szoków o charakterze asymetrycznym.2 Poziom rozwoju gospodarczego kraju strefy euro ma również duże znaczenie. W skład unii wchodzą kraje o różnym poziomie rozwoju, więc polityka monetarna może nie być dobra dla wszystkich. Szczególne znaczenie mają tutaj stopy procentowe, dla kraju o niższym poziomie rozwoju, obniżenie stóp procentowych może doprowadzić do wzrostu popytu, boomu na rynku kredytowym, istnieje zatem ryzyko przegrzania się gospodarki. Zaś w krajach o wyższym od średniego poziomu rozwoju gospodarczego, stopy procentowe 1 M. Wajda-Lichy, Marek A. Dąbrowski Strategie rozszerzenia strefy euro, Wyd. UE w Krakowie, Kraków 2010, s. 35 2 A. Krajewska, M. Mackiewicz, Polityka monetarna i fiskalna w okresie akcesji do strefy euro, Wyd. Instytutu ekonomii UŁ, Łódź 2008, str. 61-62 6 mogą być zbyt wysokie, co będzie hamowało dalszy rozwój tej gospodarki. Z tego też powodu kraje unii walutowej powinny mieć jak najmniej zróżnicowany poziom rozwoju gospodarczego.3 Kosztem związanym z wprowadzeniem euro jest również utrata kontroli nad polityką kursową. Przyjęcie euro oznacza rezygnację z płynnego kursu walutowego, zatem państwo strefy euro nie ma możliwości dostosowania kursu walutowego do sytuacji panującej na rynku. Koszty makroekonomiczne związane są przede wszystkim z utratą autonomii polityki pieniężnej i kursowej a także z ograniczeniem możliwości korzystania z instrumentów polityki pieniężnej.4 Zagrożeniem jest również prawdopodobny wzrost cen po wprowadzeniu wspólnej waluty, szczególnie tego obawiają się obywatele państw kandydujących do unii walutowej. Wzrost cen towarów i usług jest związany z zaokrąglaniem cen po przeliczeniu ich na euro-zazwyczaj są to zaokrąglenia w górę. Inflacja po wprowadzeniu wspólnej waluty zazwyczaj nie jest wysoka- 0,12-0,29 punktu procentowego wskaźnika inflacji przypisuje się efektom związanym z wejściem do strefy euro. Mimo to społeczeństwo postrzega znacznie wyższy wzrost poziomu cen, ponieważ jest on skoncentrowany wśród często nabywanych towarów i usług.5 Oprócz przedstawionych kosztów, istnieje wiele korzyści z przyjęcia wspólnej waluty. Korzyści te można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Wśród tych pierwszych można wyróżnić: eliminację ryzyka kursowego, eliminację kosztów transakcyjnych oraz wahań kursowych a także większą przejrzystość cen. Bezpośrednia korzyść związana z integracją ze strefą euro to obniżenie kosztów transakcyjnych związanych z wymianą waluty narodowej na euro. Zaoszczędzone w ten sposób środki mogą być lokowane gdzie indziej, w przypadku przedsiębiorstw mogą być wykorzystane do zwiększenia produkcji. Drugą korzyścią jest wyeliminowanie wahań kursowych. Wahania kursowe są 3 M. Lachowicz, Koncepcja wspołnych obszarów walutowych, Wyd.Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s.33 4 Ibidem s.34-35 5 P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. NBP, Warszawa 2014, str. 230-231 7 głównym czynnikiem, który ogranicza przedsiębiorstwa przed wejściem na rynki zagraniczne. Ryzyko kursowe wiąże się z nieoczekiwaną zmianą kursu waluty narodowej wobec euro, która może spowodować spadek wartości aktywów lub wzrost zobowiązań. Wyeliminowanie ryzyka kursowego poprawi warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz zwiększy konkurencyjność rynku danego kraju wobec inwestorów zagranicznych, ponieważ zmniejszy ryzyko do poniesienia kosztów związanych z prowadzeniem działalności w danym kraju po przyjęciu wspólnej waluty.6 Korzyścią z wprowadzenia euro jest także większa przejrzystość cen. Polega to na łatwym porównywaniu cen wyrażonych we wspólnej walucie, sprawia, że wzrasta poziom konkurencji. Skutki większej konkurencji są pozytywnym skutkiem dla konsumentów, ale również i dla całej gospodarki. Przedsiębiorstwa działają bardziej efektywnie, wzrasta ich poziom innowacyjności, co w dłuższym okresie sprawia, że przyczyniają się do wzrostu gospodarczego kraju. Po wstąpieniu do unii walutowej korzyścią dla kraju jest również obniżenie stóp procentowych. Stopy procentowe w krajach strefy euro są zazwyczaj niższe niż w krajach z derogacją. Po zmianie waluty i przyjęciu wspólnej polityki pieniężnej, stopy procentowe nowego kraju unii monetarnej są na niższym poziomie niż były dotychczas. Co oznacza mniejszy koszt pozyskania kapitału-kredytów, a jednocześnie wzrost stopy zwrotu z inwestycji, co pozwoli w przyszłości zwiększyć inwestycje oraz PKB.7 Korzyści pośrednie mogą wystąpić przy spełnieniu pewnych warunków, zależy to od właściwego wykorzystania korzyści bezpośrednich oraz prowadzonej polityki makroekonomicznej. Dzięki likwidacji barier takich jak: koszty transakcyjne, wahania kursowe przedsiębiorstwa mogą taniej importować i eksportować, co daje możliwość powiększania zysku. Prowadzi to do wzrostu wymiany handlowej, która ujawnia się w średnim i długim okresie czasu po wstąpieniu do unii walutowej. Przedsiębiorstwa eksportując, zapewniają miejsca 6 7 M. Lachowicz, Koncepcja, op. cit., s.24 Ibidem s.25 8 pracy dla obywateli. Prowadzi to do powiększania się Produktu Krajowego Brutto, gospodarka rozwija się szybciej.8 Wśród korzyści pośrednich można również wyróżnić wzrost inwestycji. Jest to spowodowane wyeliminowaniem kosztów transakcyjnych i wahań kursowych oraz obniżeniem stóp procentowych. Oprócz wzrostu inwestycji krajowych, w dłuższym okresie zauważalny jest również wzrost inwestycji zagranicznych spowodowany ujednoliceniem się waluty. Szczególnym rodzajem inwestycji są bezpośrednie inwestycje zagraniczne, ich napływ jest bardzo ważny, wiąże się z napływem nowych technologii, które przyczyniają się do zwiększenia wydajności pracy i do przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego.9 Kraj, kiedy przyjmie wspólną walutę oraz wykorzysta w odpowiedni sposób korzyści bezpośrednie płynące z wprowadzenia euro: spadku kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego, obniżenie stóp procentowych, powinien zanotować w dłuższym okresie wzrost PKB oraz poprawę dobrobytu mieszkańców. 8 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 106-116 9 Ibidem, s. 116-124 9 2. Droga kraju członkowskiego Unii Europejskiej do przystąpienia do strefy euro 2.1 Kryteria uczestnictwa w strefie euro Państwo członkowskie objęte derogacją, aby mogło przystąpić do strefy euro musi spełnić pewne kryteria. Kryteria te nazwane są warunkami konwergencji nominalnej, zostały określone w Traktacie z Maastricht. Są to wskaźniki ekonomiczne oraz zasady, jakie powinno wypełnić państwo, które chce być pełnym uczestnikiem UGiW. Kraje te powinny spełnić cztery kryteria: fiskalne, stabilności cen, stopy procentowej oraz kursowe.10 Celem polityki pieniężnej EBC jest utrzymanie stabilności cen w całej strefie euro- stabilność cen jest definiowana jest jako wzrost cen, nieznacznie niższy niż 2% w skali roku. Zatem kraje, które chcą przyjąć wspólną walutę również powinny mieć zbliżony wskaźnik inflacji do strefy euro. Kryterium inflacji dotyczy stabilności cen, w roku poprzedzającym badanie poziom inflacji w kraju nie może być większy niż o 1,5 pkt. procentowego od średniej inflacji w trzech krajach członkowskich, gdzie była ona najniższa. Stabilność cen jest jednym z warunków występowania trwałego wzrostu gospodarczego a także do poprawy dobrobytu społecznego. Spełnienie przez kraj kryterium inflacyjnego, wskazuje, że jest on w stanie funkcjonować wśród krajów, nastawionych na jak najniższy poziom inflacji.11 Kryterium fiskalne dotyczy sytuacji finansów publicznych kraju kandydującego do UGiW. Zgodnie z protokołem dotyczącym kryterium konwergencji państwo członkowskie nie może być objęte nadmiernym deficytem.12 Zgodnie z tą zasadą, deficyt nie powinien być wyższy niż 3 % PKB, zaś dług publiczny-ogólne zadłużenie państwa, nie może przekroczyć 60% PKB. Bowiem nadmierny deficyt prowadzi do powiększania się długu publicznego, czego skutkiem są rosnące koszty obsługi tego długu. Wysoki deficyt podczas 10 P. Bagus, Tragedia euro, Instytut Ludwiga von mesesa, Warszawa 2011, str. 28-29 L. Oręziak, Euro-nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1999, str. 30-31 12 Protokół w sprawie kryteriów konwergencji określonych w artykule 109j Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, art. 2 11 10 osłabienia koniunktury może skutkować brakiem możliwości podjęcia odpowiednich działań ze strony polityki budżetowej (zmniejszenie podatków), w celu pobudzenia gospodarki i odpowiedzi na skutki podczas osłabienia koniunktury. Kryterium to jest to odzwierciedleniem stabilnej sytuacji finansów publicznych kraju.13 Kryterium dotyczące stóp procentowych, odnosi się do poziomu długoterminowych stóp procentowych. W kraju objętym derogacją, średnia długookresowa stopa procentowa nie może być wyższa niż o 2 punkty procentowe w stosunku do średniej wartości stóp procentowych trzech krajów członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. To kryterium można traktować jako sprawdzenie, czy osiągnięty stan spadku inflacji jest zjawiskiem trwałym. Im mniejsze są różnice między stopami procentowymi występującymi w poszczególnych krajach, tym bardziej jest zbliżona sytuacja gospodarcza w tych państwach. 14 Warunkiem przystąpienia do strefy euro jest również konwergencja prawna. Dotyczy dostosowania systemu prawnego kraju do wymogów stawianych przez Unię Europejską względem krajów, które tworzą strefę euro. Polega na zgodności przepisów krajowych z przepisami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, a także ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Głównym aspektem jest niezależność banku centralnego oraz jego integracja z Europejskim Systemem Banków Centralnych.15 Poza spełnieniem wymogów fiskalnych, stopy procentowej, inflacji a także konwergencji prawnej, wymagane jest również spełnienie wymogów dotyczących kursu waluty krajowej kraju członkowskiego. Wspólny rynek nie może być zagrożony przez rozbieżności realnych kursów walutowych ani przez nadmierne wahania nominalnych kursów wymiany między euro a innymi walutami Unii Europejskiej, aby zapewnić obroty handlowe 13 P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy, op. cit., str. 267-270 P. Bagus, Tragedia…, op. cit., s. 28-29 15 P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy, op. cit, s. 271 14 11 pomiędzy tymi państwami członkowskimi. Dlatego na co najmniej dwa lata przed przystąpieniem do unii walutowej, państwo członkowskie objęte derogacją przystępuje do ERM II, Mechanizmu Stabilizowania Kursów.16 Mechanizm ERM II (Exchange Rate Mechanism II) jest pewnego rodzaju procedurą, która ma zweryfikować, czy zmienność na rynku walut jest na tyle ograniczona, że gospodarka, w której dana waluta występuje, i gdzie ta waluta ma być zamieniona na euro jest już na tyle dojrzała by do tej strefy przystąpić. Jeżeli kurs waluty kraju objętego derogacją jest zmienny wobec euro, świadczy to o tym, że nie jest on jeszcze gotowy do przystąpienia do strefy euro. Kurs waluty krajowej względem euro powinien być w miarę stabilny, początkowo wyznacza się kurs centralny z dopuszczalnym pasmem wahań. To jest 15% w każdą stronę od ustalonego wejściowo parytetu. Na wniosek państwa członkowskiego możliwe jest oficjalne uzgodnienie pasma wahań węższego niż standardowe. Okresem, przez który ocenia się zdolność gospodarki do wejścia do unii walutowej na podstawie kursu walutowego są dwa lata. Celem udziału waluty w mechanizmie ERM II jest sprawdzenie, czy dany kraj jest gotowy do tego, by jego kurs walutowy został na zawsze usztywniony, by następnie wprowadzić euro.17 Spełnienie kryterium kursu walutowego przy antyinflacyjnej polityce pieniężnej oraz właściwej polityce budżetowej nastawionej na dobry stan finansów publicznych, oznacza, że dany kraj jest gotowy do zastąpienia swojej waluty krajowej-wspólną, jaką jest euro. 16 B. Mucha-Leszko, Strefa euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2007, s.80-81 17 M. Wajda-Lichy, Marek A. Dąbrowski Strategie, op. cit., s. 88-90 12 2.2 Procedura wejścia do ERM II i strefy euro Państwo przystępujące do strefy euro ma możliwość wyboru sposobu wprowadzenia wspólnej waluty, określone to zostało w Rozporządzeniu Rady z 2005r. w sprawie wprowadzenia euro. Dlatego kraj musi podjąć decyzję, który rodzaj scenariusza wprowadzenia euro przyjmuje, ponieważ związane jest to z organizacją działań logistycznych i prawnych koniecznych do sprawnej wymiany waluty narodowej na euro. W rozporządzeniu są zawarte informacje dotyczące aspektu prawnego wprowadzenia euro. Regulacja określiła następujące scenariusze: scenariusz madrycki, scenariusz „big bang” oraz scenariusz „big bang” z okresem tzw. „phasing-out”.18 Wprowadzenie euro według scenariusza madryckiego polega wprowadzeniu euro początkowo tylko w formie bezgotówkowej-jako zapis księgowy, a następnie wprowadzenie euro do obiegu gotówkowego. W ten sposób euro zostało wprowadzone 1 stycznia 1999roku w jedenastu państwach Unii Europejskiej. Od tego dnia euro występowało w formie bezgotówkowej, można było dokonywać płatności w euro za pomocą polecenia przelewu czy karty, był to tzw. okres przejściowy. Był on konieczny do przygotowania monet i banknotów wspólnej waluty, aby sprawnie wprowadzić je do obiegu, okres ten trwał trzy lata. Dopiero z początkiem roku 2002 pojawiły się banknoty i monety, z tym dniem wszystkie dochody były wypłacane w euro, środki na rachunkach bankowych, udzielone kredyty, pożyczki zostały automatycznie przeliczone po ustalonych kursach konwersji na euro.19 Scenariusz „big bang” polega na jednoczesnym wprowadzeniu banknotów i monet euro oraz przyjęciu formy bezgotówkowej. Występuje okres podwójnego obiegu maksymalnie przez 6 miesięcy, waluta krajowa tylko przez maksymalnie pół roku od dnia wprowadzenia euro jest legalnym środkiem płatniczym, po tym czasie w obiegu będą tylko monety i banknoty euro.20 18 T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z zamina tolara na euro,” Materiały i Studia”, zeszyt 224, NBP, Warszawa 2008 19 Ibidem 20 Ibidem 13 W scenariuszu „big bang” z opcją „phasing-out”, kraj wprowadzający euro ma dodatkową możliwość w porównaniu z poprzednim scenariuszem. Może w niektórych dokumentach prawnych i instrumentach finansowych (np. w fakturach, sprawozdaniach spółek lub w dokumentach potwierdzających prawo do zapłaty) stosować odniesienia do waluty krajowej przez okres maksymalnie jednego roku od momentu przyjęcia euro. Celem tego scenariusza jest minimalizowanie trudności, które mogą wystąpić podczas procesu wymiany waluty krajowej na euro. 2.3 Praktyczne aspekty przygotowania i wprowadzenia waluty euro do obiegu Komisja Europejska oraz Bank Centralny strefy euro ocenia czy dany kraj spełnia wszystkie kryteria zbieżności i czy jest gotowy na przyjęcie wspólnej waluty. Jeśli wszystkie kryteria są spełnione, Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzję o uchyleniu derogacji dla takiego kraju. Oznacza to, że państwo w niedalekiej przyszłości wymieni swoją narodową walutę na euro. Wymiana waluty dla całego kraju jest skomplikowanym procesem, w związku z tym kraj, w którym ten proces ma nastąpić powinien się na niego odpowiednio przygotować, przystąpić do praktycznych działań związanych z wprowadzeniem euro. 21 Każde z państw, które przygotowuje się do bycia uczestnikiem strefy euro, powinno przeprowadzić szeroką kampanię informacyjną. Jej celem jest przekazanie obywatelom wszelkich informacji dotyczących wprowadzenia nowej waluty przy użyciu wszelkich dostępnych środków. Adresatem kampanii jest głównie społeczeństwo, a także podmioty gospodarcze, jednak należy zwrócić większą uwagę na pewne grupy społeczne, które mogą mieć problem z przystosowaniem się do nowej waluty, np. osoby starsze, z niepełnosprawnością, mieszkańcy terenów wiejskich. Kampania informacyjna powinna przekazywać informacje dotyczące: terminów i warunków wprowadzenia euro, okresu podwójnego obiegu walut, terminów i warunków wymiany waluty krajowej na euro. Przekazanie informacji powinno nastąpić przy 21 Ibidem 14 użyciu wszelkich możliwych dostępnych narzędzi komunikacyjnych. Podstawowymi są tutaj środki masowego przekazu: prasa, telewizja, radio oraz Internet, ale także wszelkie materiały informacyjne w postaci ulotek czy billboardów. W wielu krajach, które już są w unii walutowej, dużym powodzeniem cieszyły się również euro-kalkulatory, które przeliczały waluty krajowe na euro. Kampania informacyjna przeprowadzona w prawidłowy sposób powinna spowodować wzrost poparcia obywateli dla wprowadzenia wspólnej waluty oraz zmniejszenia obaw związanych z tym procesem. 22 Państwo planując wprowadzenie euro do obiegu musi pamiętać, że monety euro mają jedną stronę wspólną, a drugą narodową, w przeciwieństwie do banknotów, gdzie w każdym państwie członkowskim są one jednakowe. Strona narodowa monet, tzw. rewers jest różna dla każdego kraju, ma to na celu zwiększenie stopnia akceptacji przez społeczeństwo nowej waluty, a także integrację europejską z zachowaniem różnic narodowych. Zadaniem każdego kraju jest zaprojektowanie strony narodowej monet euro. Kolejnym praktycznym aspektem związanym z wprowadzeniem euro jest oszacowanie potrzeb kraju w zakresie liczby banknotów i monet euro przewidywanych do wprowadzenia do obiegu oraz miejsca ich produkcji. Początkowo wiele krajów wstępujących do strefy euro wypożycza potrzebne ilości banknotów z rezerw Eurosystemu, zaś wybicie monety zleca narodowej mennicy lub zagranicznej, po przeprowadzeniu przetargu. Konieczne jest także przygotowanie operacji fizycznego zaopatrzenia w monety i banknoty uczestników rynku. Dokonuje się go w ramach zaopatrzenia pierwotnego oraz wtórnego. Zaopatrzenie pierwotne dotyczy dostarczenia banknotów i monet głównie do banków i urzędów przez bank centralny, zaś wtórne do przedsiębiorstw. Dodatkowo każdy kraj, który wprowadza euro przewiduje możliwość dostarczenia dla ludności tzw. zestawów początkowych, które zawierają monety o różnych nominałach.23 22 K. Szeląg, Euro. Wprowadzenie banknotów i monet do obiegu, Biblioteka Menadżera i bankowca, Warszawa 2001, s. 67-75 23 K. Szeląg, Doświadczenia nowych państw członkowskich UE w zakresie praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro do obiegu. Wnioski dla Polski, NBP, Warszawa 2008, s. 14 15 Ważnym procesem jest również przestawienie systemów komputerowych. Dotyczy to głownie systemów administracyjnych, finansowych, księgowych, sprawne ich przestawienie jest pośrednio uzależnione od scenariusza wprowadzenia euro, w scenariuszu madryckim proces jest łatwiejszy, ponieważ występuje okres przejściowy, zaś „big bang” jest scenariuszem bardziej wymagającym. Z dniem wprowadzenia euro do obiegu rozpoczyna się okres podwójnego obiegu, euro i waluta krajowa są prawnym środkiem płatniczym. Każde państwo indywidualnie określa długość czasu przez jaki będzie miało to miejsce, zwykle jest do od dwóch tygodni to dwóch miesięcy, ponieważ dłuższy okres powoduje większy chaos. Podczas okresu podwójnego obiegu stosuje się wydawanie reszt tylko w euro, aby nie powodować ponownego wprowadzenia waluty krajowej do obiegu, terminale w sklepach są również przestawione na euro, zatem bezgotówkowe płatności są możliwe tylko w euro. Możliwość wymiany waluty krajowej na euro w początkowym okresie powinna być zapewniona zarówno w banku centralnym, jak i w bankach komercyjnych bez stosowania żadnych opłat czy prowizji.24 Po zakończeniu okresu podwójnego obiegu waluta krajowa traci status prawnego środka płatniczego. Po upływie tego okresu banknoty i monety narodowe są jeszcze wymieniane przez jakiś czas. Początkowo jest możliwa ich wymiana we wszystkich bankach, później zaś tylko w banku centralnym. Zazwyczaj przyjmuje się, że monety wymienne są na euro przez krótszy okres zaś banknoty przez dłuższy, a nawet i bezterminowo.25 24 25 Ibidem, s. 15 Ibidem, s.15-16 16 3. Droga Słowenii do strefy euro 3.1 Gospodarka Słowenii przed przystąpieniem do strefy euro Słowenia przystąpiła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku wraz z innymi dziewięcioma krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Przystępując do Unii Europejskiej Słowenia zobowiązała się również do przystąpienia do obszaru wspólnej waluty. Od 2004 roku stała się członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej, jako państwo objęte derogacją. Po wypełnieniu kryteriów zbieżności w 2007 roku dołączyła do strefy euro, jako pierwsze państwo z grupy nowych państw Unii Europejskiej. Władze Słowenii od początku wyrażały chęć jak najszybszego przystąpienia ich kraju do strefy euro. Aby to mogło nastąpić jak najszybciej Słowenia musiała osiągnąć odpowiednie wartości wskaźników, które były określone jako kryteria konwergencji.26 Produkt Krajowy Brutto (PKB) stanowi sumę wartości wszystkich towarów i usług wyprodukowanych na terenie kraju w ciągu określonego czasu. Wzrost PKB w Słowenii i strefie euro na przełomie lat 2004-2006 przedstawia wykres 1. Rys. 1. Wzrost PKB w Słowenii i strefie euro w latach 2004-2006 (w %) Źródło: Statistics Pocket Book, Europejski Bank Centralny, Frankfurt am Main, grudzień 2008 26 T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii, op. cit., s. 15 17 Na przełomie lat 2004-2006 w Słowenii odnotowano wzrost poziomu PKB. W badanym okresie Słowenia odznaczała się wysokim wzrostem gospodarczym, w 2004 roku zanotowano 4,4%, a w 2006 roku 5,8% wzrostu PKB. Zauważalna jest różnica wzrostu gospodarczego między Słowenią a strefą euro, zazwyczaj jest to różnica ponad 2 punktów procentowych z przewagą dla słoweńskiej gospodarki. Słowenia przystępując do Unii Europejskiej w 2004 roku była uważana za Środkowowschodniej lidera ze gospodarczego względu na wśród odnotowywany krajów wysoki Europy wzrost gospodarczy.27 Bezrobocie jest sytuacją, kiedy osoby gotowe do podjęcia pracy nie znajdują możliwości zatrudnienia, oznacza zatem niepełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego społeczeństwa, co może wpływać na kondycję całej gospodarki. Stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zeru, ponieważ w każdej chwili zachodzą zmiany na rynku pracy, jednak ważne aby była ona na jak najniższym poziomie. Poziom bezrobocia w Słowenii i strefie euro wykres 2. Rys. 2. Stopa bezrobocia w Słowenii i strefie euro w latach 2004-2006 (w%) Źródło: Statistics Pocket Book, Europejski Bank Centralny, Frankfurt am Main, grudzień 2008 W Słowenii w badanych latach oprócz wzrostu gospodarczego, poziom bezrobocia utrzymywał się na korzystniejszych poziomach niż miało to miejsce 27 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ stan na dzień 1.05.2015 18 w strefie euro. Poziom bezrobocia utrzymywał się na niskim poziomie, niewywołującym niepokojów społecznych, co powodowało, że to pracownik na rynku pracy był stroną decydującą. Struktura gospodarki jest relacją ilościową występującą pomiędzy poszczególnymi sektorami gospodarki tworzącymi wartość dodaną brutto, między rolnictwem, przemysłem i usługami. W krajach rozwiniętych przeważają te trzecie, ich udział to około 70%, rolnictwa zaś jest najmniejszy- kila procent. Takie wielkości osiąga również strefa euro. Struktura gospodarki Słowenii nieco jednak się różniła przed przyjęciem euro od krajów wspólnej waluty. Udział rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej był większy niż strefie euro-wynosił ok. 3%. Usługi dawały ok. 62% wartości PKB, udział ten jest mniejszy niż średnia strefy euro. W Słowenii większy udział niż na obszarze wspólnej waluty w tworzeniu wartości dodanej miał przemysł, było to ok. 35%. Wielkości struktur gospodarczych strefy euro i Słowenii pomimo występujących niewielkich różnic były do siebie zbliżone przed przystąpieniem tego kraju do unii monetarnej.28 3.2 Przygotowania do wprowadzenia euro w Słowenii Słowenia po spełnieniu kryteriów konwergencji, w 2006 roku złożyła wniosek o przyjęcie do strefy euro, w 2007 roku. zamieniła swoją narodową walutę na euro. Jednak przygotowania do wejścia do obszaru wspólnej waluty rozpoczęły się wcześniej, wraz z przystąpieniem słoweńskiego tolara do mechanizmu ERM II w czerwcu 2004 roku, czyli tylko pół roku od czasu akcesji do Unii Europejskiej. Już w styczniu 2005 roku słoweński bank centralny wraz z rządem opublikował program zamiany waluty krajowej na euro. Określone w nim zostały ramy czasowe, przepisy prawne, w których należało dokonać zmian oraz scenariusz przyjęcia nowej waluty i wcześniejsze zaopatrzenie się w banknoty i monety euro. W 2006 roku Parlament słoweński uchwalił ustawę w sprawie 28 H. Sroczyńska, Przystąpienie Słowenii, Cypru i Malty do strefy euro-przygotowania i wyzwania, Zeszyty Naukowe Szkoła Główna Handlowa. Kolegium Gospodarki Światowej nr 25, Warszawa 2009, str. 169-171 19 wprowadzenia euro. W tym samym czasie została również zmieniona ustawa o działalności słoweńskiego banku centralnego, za nadrzędny cel uznano osiągnięcie stabilności cen, a także określono, iż z dniem przyjęcia euro kompetencje krajowego banku centralnego w dziedzinie kształtowania i realizacji polityki pieniężnej zostają przeniesione na Europejski Bank Centralny.29 Przed wprowadzeniem euro, obowiązkiem każdego kraju jest dokonanie wyboru narodowej strony monet. W Słowenii te działania rozpoczęły się już w 2004 roku, od konkursu na najlepszą propozycję wzoru. Podjęto decyzję, że każda z 8 monet będzie miała inny wzór na stronie narodowej. Wybicie słoweńskich monet euro z racji tego, że Słowenia nie ma własnej mennicy, zostało zlecone Mennicy Finlandii. W zakresie banknotów euro, Słowenia skorzystała z możliwości jaką daje EBC- wypożyczenia z rezerw Eurosystemu, dostarczenie banknotów zapewnił Narodowy Bank Austrii. Bank Słowenii uzgodnił, że zwróci wypożyczone banknoty Austrii w 2008 roku.30 Słowenia skorzystała z możliwości wcześniejszego zaopatrzenia się banków, detalistów i społeczeństwa w monety i banknoty euro. Już we wrześniu 2006 r. do banków dotarły pierwsze monety euro zaś w listopadzie banknoty, od momentu dostarczenia euro, banki były zobowiązane do bezpiecznego przechowywania gotówki w specjalnie przeznaczonym do tego miejscu. Miesiąc przed wprowadzeniem euro do obiegu nastąpiło zaopatrzenie detalistów w gotówkę euro. Byli oni zobowiązani podpisać umowę z bankami komercyjnymi, że nie przekażą euro innym podmiotom, aż do momentu kiedy stanie się ono prawnym środkiem płatniczym. Zgodnie z podpisaną umową między detalistami a bankami, Ci drudzy mieli prawo kontroli podmiotów, którym przekazali wcześniej gotówkę oraz nakładania na nich kar za niewywiązywanie się w umowy.31 29 T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemiaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii, op. cit., s. 25 30 Ibidem 31 Ibidem 20 Bank Słowenii dostarczył również do banków 450 tysięcy zestawów z monetami euro dla społeczeństwa. Każdy z nich był o wartości 12,52 EUR, dostępne były one od 15 grudnia 2007 roku w bankach. Jednak zestawy startowe nie były głównym źródłem zaopatrzenia Słoweńców w euro. Wielu z nich już posiadało monety euro innych krajów, głównie sąsiadów- Włoch i Austrii. Słowenia przygotowując się do wprowadzenia euro, prowadziła kampanię informacyjną, miała ona na celu informowanie obywateli o nowej walucie. Zadanie to powierzono Międzyresortowej Grupie Roboczej ds. Komunikacji. Słoweńska kampania była rozłożona w czasie- trwała od czerwca 2005 roku do czerwca 2007r., jednak najbardziej intensywny etap trwał na kilka miesięcy przed i po wprowadzeniu euro do obiegu. Głównie skupiono się na praktycznych aspektach wymiany waluty, zasadach przeliczania, zaokrąglania cen, miejscach wymiany. Kampania była prowadzona głównie poprzez media, ale otwarto również darmową linię telefoniczną, stworzono stronę internetową, publikowano wiele plakatów, broszur a także prowadzono wiele konferencji i szkoleń, których tematem była zmiana waluty. W wyniku przeprowadzonych badań, ponad 90% Słoweńców było zadowolonych z prowadzonej kampanii informacyjnej oraz czuło się dobrze poinformowanych o euro. 32 Ponadto od 1 marca 2006 roku w Słowenii istniał obowiązek informacyjnego przedstawiania cen usług i towarów w dwóch walutachw tolarach i euro. Takie działalnie miało przygotować społeczeństwo do wymiany waluty oraz zapobiec wzrostowi cen po 2007 roku. 3.3 Spełnienie kryteriów konwergencji Ocena spełnienia kryteriów konwergencji Słowenii została przedstawiona w raportach o konwergencji przygotowanych przez Komisję Europejską oraz Bank Centralny w maju 2006 r., zostały one sporządzone na wniosek Słowenii. Za okres referencyjny przyjęto czas od kwietnia 2005 roku do marca 2006 roku. Europejski Bank Centralny w swoim raporcie stwierdził, że Słowenia spełniła kryterium zbieżności dotyczące stabilności cen. Wartość referencyjna 32 K. Szeląg, Doświadczenia, op. cit., s. 28-31 21 została przyjęta na poziomie 2,6%, tj. średnia wartość z trzech państw członkowskich o najniższej inflacji. W Słowenii w okresie referencyjnym dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji, liczony jako zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych miał wartość 2,3%, czyli kształtował się poniżej wartości referencyjnej o 0,3 punktu procentowego.33 Brak nadmiernego deficytu budżetowego oraz długu publicznego jest odzwierciedleniem stabilnej sytuacji finansów publicznych. Przy ocenie kryterium fiskalnego Słowenii za okres referencyjny przyjęto rok 2005. W tym okresie deficyt finansów budżetowy wyniósł 1,8% PKB, czyli znacznie mniej niż wartość referencyjna. Należy również zwrócić uwagę, że Słowenia po raz pierwszy odnotowała deficyt finansów publicznych poniżej wartości 3 % PKB dopiero w 2002 roku, od tego czasu spadał. Zaś dług publiczny kraju kształtował się na poziomie 29,1%, zatem też znajdował się poniżej wartości referencyjnej. Mimo tak dobrej sytuacji fiskalnej Słowenii, Europejski Bank Centralny wskazał na możliwość zagrożenia stabilności finansów publicznych w perspektywie długookresowej, ze względu na wysoki stopień sztywności wydatków (ok. 47% PKB) oraz proces starzenia się społeczeństwa, który w przyszłości spowoduje wzrost wydatków publicznych. Słowenia osiągnęła wartości wskaźników fiskalnych poniżej ich wartości referencyjnej, zatem Komisja Europejska stwierdziła, że spełnia ona kryterium fiskalne uczestnictwa w unii monetarnej.34 Długoterminowe stopy procentowe w Słowenii były badane przez Komisję Europejską w okresie referencyjnym, tj. od kwietnia 2005 roku do marca 2006 roku W tym czasie długoterminowe stopy procentowe w Słowenii wynosiły 3,8% i były poniżej wartości referencyjnej przyjętej na poziomie 5,9%. Zauważono również tendencję spadkową długoterminowych stóp procentowych w ostatnich latach. Proces ten był odzwierciedleniem rosnącej wiarygodności polityki gospodarczej Słowenii (fiskalnej, pieniężnej i kursowej) oraz stabilnego kursu tolara względem euro po wejściu tolara do systemu ERM II w 2004 r.35 33 Ibidem T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemiaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii, op. cit. s. 7-8 35 Ibidem, s. 9 34 22 Tolar słoweński uczestniczył w mechanizmie kursowym ERM II od 28 czerwca 2004 roku do 28 kwietnia 2006 roku Był to okres krótszy od wymaganych dwóch lat, zatem za okres referencyjny uwzględniono też okres przed przystąpieniem tolara do systemu ERM II, tj. od 29 kwietnia 2004 roku. Kurs centralny został ustalony na poziomie 239,64 tolarów za euro, był to kurs rynkowy z dnia wejścia do mechanizmu ERM II. Bank centralny Słowenii w początkowym okresie uczestnictwa w ERM II interweniował na rynkach walutowych w celu poinformowania uczestników o chęci utrzymania kursu nominalnego tolara w dozwolonym paśmie wahań +/- 15%. W okresie referencyjnym nie odnotowano dewaluacji centralnego kursu tolara wobec euro, zaś kurs rynkowy znajdował się w wąskim paśmie odchyleń od kursu centralnego w stosunku do euro. Bank Słowenii zdołał utrzymać stabilny kurs walutowy, w związku z tym Komisja Europejska oceniła, że Słowenia spełnia kryterium dotyczące stabilności kursowej. 36 Wobec pozytywnych wyników słoweńskiej gospodarki, Rada Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej udzieliła ostatecznej zgody na wejście Słowenii do strefy euro, ustalając datę wejścia na 1 styczeń 2007roku. 3.4 Wprowadzenie euro do obiegu-zamiana tolara na euro Słowenia była pierwszym państwem, które zdecydowało się na wprowadzenie euro według scenariusza „big bang”. Z dniem 1 stycznia 2007 roku miało miejsce jednoczesne wprowadzenie euro do obrotu gotówkowego jak i księgowego, euro całkowicie zastąpiło tolara w obiegu bezgotówkowym. Od tego czasu rozpoczął się również okres podwójnego obiegu tolara i euro. Słowenia zdecydowała się na 14-dniowy okres podwójnego obiegu walut, był to najkrótszy okres w porównaniu z innymi krajami, zazwyczaj był to okres dwumiesięczny. W tym czasie było możliwe dokonywanie płatności gotówkowych zarówno w tolarach, jak i w euro. Jednak, aby nie wprowadzać ponownie tolara do obiegu, obowiązkiem słoweńskich przedsiębiorców było wydawanie 36 reszty następowało tylko i wyłącznie w euro. Transakcje Ibidem, s. 8-9 23 bezgotówkowe kartami kredytowymi, płatniczymi czy czekami były rozliczane w euro już od początku 2007 roku. Z dniem 15 stycznia 2007roku jedynym prawnym środkiem płatniczym w Słowenii stało się euro. Głównymi kanałami wprowadzania euro w Słowenii były: bankomaty, sektor bankowy i detaliczny. Aby zapewnić społeczeństwu dostęp do nowej waluty większość banków komercyjnych jak i Bank Słowenii, mimo dnia wolnego od pracy, 1 stycznia 2007 roku były otwarte. W tym dniu wszystkie rachunki bankowe zostały bezpłatnie przewalutowane na euro, nastąpiło dostosowanie terminali płatniczych oraz bankomatów do wypłaty banknotów euro. Banki komercyjne w Słowenii do 1 marca 2007 roku wymieniały bezpłatnie tolary na banknoty i monety euro. W późniejszym czasie wymiany dokonywał bank centralny. Słoweńskie monety będzie można wymieniać na euro jeszcze do końca 2016 roku, zaś banknoty będą wymieniane bezterminowo. Do 4 stycznia 2007 roku została zwrócona ponad połowa wartości banknotów w tolarach, zaś 11 stycznia 2007 roku. było to już ponad 80%. 37 37 Ibidem, s. 30 24 4. Sytuacja gospodarcza Słowenii po wejściu do strefy euro Z początkiem 2007 r. Słowenia została trzynastym krajem strefy euro, pierwszym krajem z grupy dziesięciu przyjętych do EU w 2004r. Choć przejście Słowenii z tolara na euro przebiegło bez problemów, to efekty tej zmiany są widoczne w słoweńskiej gospodarce do dzisiaj. Słowenia przystępując do strefy euro osiągała tempo wzrostu PKB na poziomie 5,8 %. W 2008 roku światowy kryzys gospodarczy spowodował osłabienie rozwoju gospodarczego kraju. Wówczas wzrost PKB wynosił już 3,4% i z roku na rok spadał. Tempo zmian PKB Słowenii dla poszczególnych lat zostały przedstawione na Rys. 3. Rys. 3. Tempo zmian PKB Słowenii w latach 2006-2014 (w %) Źródło: Statistics Pocket Book, Europejski Bank Centralny, Frankfurt am Main, grudzień 2009, grudzień 2014 Jak wynika z rys. 3 gospodarka Słowenii nie od razu została dotknięta światową recesją. W 2008 roku zanotowała jeszcze wzrost PKB, ale już w 2009 nastąpił bardzo gwałtowny spadek- aż o 7,8 punktu procentowego. Przez kolejne dwa lata PKB rósł, jednak nie były to bardzo wysokie przyrosty (1,2% w 2010 roku i 0,7% w 2011) . Po dwóch latach niewielkiego ożywienia, znów nastąpił spadek tempa wzrostu gospodarczego, Słowenia pozostawała w fazie recesji w latach 2012-2013. Było to spowodowane poważnym kryzysem w sektorze bankowym, który apogeum osiągnął w maju 2013 r. Bardzo realna była wówczas 25 groźba konieczności skorzystania przez państwo z unijnego wsparcia. Jednak udało się tego uniknąć, rząd słoweński wprowadził program reform i postanowił ratować zagrożone bankructwem banki. Jak widać na powyższym wykresie, cel został osiągnięty- w 2014 roku odnotowano wzrost gospodarczy na poziomie 0,7%. Kryzys gospodarczy w Słowenii odczuli również pracownicy. Stopa bezrobocia od momentu wstąpienia Słowenii do strefy euro wzrosła o prawie 5,5 punktu procentowego. Ta sytuacja została przedstawiona na wykresie 4. Należy zwrócić uwagę, że w roku 2006, przed wprowadzeniem euro, stopa bezrobocia w Słowenii wynosiła 5,4%. W kolejnych latach odsetek osób bezrobotnych wzrastał z roku na rok. W 2015 roku prognozowany jest spadek bezrobocia o 0,5 punktu procentowego w porównaniu do roku 2014.38 Rys. 4. Stopa bezrobocia w Słowenii w latach 2007-2017 Źródło: http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ Zmianą, która była najbardziej zauważona przez obywateli Słowenii był wzrost cen. Taka sytuacja miała również miejsce w innych krajach, które zamieniały swoją walutę na euro. Mimo podjętych działań w Słowenii: obowiązek podwójnego podawania cen, monitorowanie cen i publikowanie czarnych i pomarańczowych list z detalistami, którzy podwyższali ceny, społeczeństwo 38 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ 26 dostrzegło podwyżki. Był to efekt głównie zaokrąglania cen w górę, dotyczyło to przede wszystkim cen dóbr podstawowych takich jak: bilety miejskie, opłaty za parking, gazety, żywność. Dodatkowo już w grudniu 2006 r. odnotowano „nietypowe” podwyżki cen, a w styczniu 2007 r. kolejne. Dotyczyły one głównie cen w restauracjach, kawiarniach, artykułów kosmetycznych, usług rekreacyjnych i sportowych, a także usług bankowych. Eurostat oszacował wpływ wprowadzenia euro na inflację na około 0,3 punktu procentowego, przy czym należy zauważyć, że w grudniu inflacja wynosiła 2,8%, zaś w marcu 2007 roku odnotowano spadek, wynosiła 2,3%.39 Przyjęcie euro przez Słowenię wyeliminowało ryzyko kursowe, co umożliwiło sprawniejszą wymianę gospodarczą ze swoimi partnerami handlowymi, głównie sąsiadami: Włochy, Niemcy, Austria, Francja. Wartość eksportu po wstąpieniu Słowenii do strefy euro wzrosła., co przedstawia wykres nr 5. W 2006 r. wartość eksportu wynosiła 20,6 mld euro, zaś w 2008r., dwa lata po przystąpieniu do unii monetarnej wzrosła do 25,3 mld zł. (wzrost prawie o 25 %). Do połowy roku 2008 słoweńska gospodarka bardzo dobrze sobie radziła, niestety wraz z nadejściem światowego kryzysu zaczęła powoli podupadać. Wartość eksportu w 2009 roku spadła prawie do wartości sprzed 2007r. Rys. 5. Wartość eksportu Słowenii w mln euro w latach 2006-2014 Źródło: http://euro-dane.com.pl/slowenia 39 T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemiaszko, Pierwsze op. cit., s. 11-13 27 Jak widać na wykresie 5, mimo że w 2008 roku gospodarkę słoweńską dotknął światowy kryzys, co przyczyniło się do zmniejszenia eksportu, to w kolejnych już latach zaczął powoli rosnąć. W 2011 roku osiągnął już wartość z 2008 roku, zaś w 2014 wyniósł ponad 28,5 mld euro. Zatem można stwierdzić, iż przystąpienie Słowenii do strefy euro pozytywnie wpłynęło na wymianę handlową. Wyeliminowanie kosztów wymiany walut, większa przejrzystość cen oraz wzrost konkurencji przyczyniło się do wzrostu wartości handlu zagranicznego. Wyeliminowanie ryzyka kursowego spowodowało również napływ inwestycji zagranicznych, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Są one bardzo ważne dla gospodarki kraju, powodują napływ nowych technologii, zwiększają potencjał produkcyjny oraz liczbę miejsc pracy. W Słowenii już w pierwszym roku uczestnictwa w strefie euro zaobserwowano wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych o 260%.40 Pomimo wysokich wartości eksportu, obecnie Słowenia ma duże problemy gospodarcze. Pierwsze pojawiły się wraz z nadejściem światowego kryzysu gospodarczego w 2008 r., późniejsze w 2012 r., z pojawieniem się kryzysu w słoweńskim sektorze bankowym.41 Ratowanie sektora bankowego zostało osiągnięte kosztem wysokiego wzrostu deficytu budżetowego, który już od momentu wstąpienia Słowenii do strefy euro stopniowo powiększał się. Sytuacja ta, została przedstawiona na wykresie 6 i 7. 40 41 P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy…, op. cit, s. 207 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ 28 Rys. 6 Deficyt Słowenii w latach 2007-2014 w mln euro źródło: http://euro-dane.com.pl/slowenia Rys. 7 Deficyt Słowenii jak % PKB w latach 2007-2014 Źródło: http://euro-dane.com.pl/slowenia W 2007 r. Słowenia odnotowała bardzo niewielki deficyt, niecałych 16 mln euro, co dawało 1,8% wartości PKB, był to jeden z lepszych wyników w UE. Jednak już od 2008 r. wartość deficytu zaczęła rosnąć, w 2012 r. nastąpiła krótkookresowa poprawa- 4%, wiązało się to z prowadzoną wówczas restrykcyjną polityką fiskalną m. in. podwyżką podatków, obniżką emerytur i cięciami wydatków na szkolnictwo. Mimo dobrych prognoz, w 2013 roku nastąpiła zdecydowana zmiana- wzrost deficytu do ponad 5 mld euro- 14,7% PKB. Nie wynikała ona ze zmiany całej koncepcji dotyczącej polityki fiskalnej, a raczej 29 z jednorazową akcją ratowania kilku ważnych instytucji bankowych przed bankructwem. 42 W miarę wzrostu deficytu budżetowego Słowenii, obserwowano bardzo szybko rosnący dług publiczny, co świadczy o znaczącym pogorszeniu się stanu finansów publicznych oraz większym koszcie obsługi tego długu. Jak można zaobserwować na wykresie 8, od momentu pojawienia w gospodarce słoweńskiej kryzysu gospodarczego w roku 2009, dług publiczny w przeciągu kolejnych lat wzrastał. Pięć lat później osiągnął 80% PKB, co oznacza wzrost o ponad 50 punktów procentowych w tym krótkim czasie, od momentu wstąpienia do strefy euro. Główną przyczyną wzrostu deficytu, a co za tym idzie i długu publicznego jest wzrost wydatków budżetowych, przy prawie niezmienionych na przestrzenia lat wartości dochodów. Należy zwrócić uwagę na fakt, że KE już przed przystąpieniem Słowenii do strefy euro wyraziła zaniepokojenie dotyczące wysokich i sztywnych wydatków publicznych tego kraju. EBC wskazywał na możliwość wystąpienia niestabilności finansów publicznych w przyszłości, jak widać obawy potwierdziły się. Rys. 8 Dług publiczny jako % PKB w latach 2006-2014 Dług publiczny jako % PKB 90,00% 80,90% 80,00% 70,30% 70,00% 60,00% 50,00% 46,50% 40,00% 30,00% 29,10% 53,70% 34,50% 26% 20,00% 23% 21,60% 2008 2009 10,00% 0,00% 2006 2007 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: http://pl.tradingeconomics.com/slovenia/government-debt-to-gdp 42 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ 30 Zakończenie Przeprowadzone w pracy rozważania pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków: Słowenia przyjęła euro w 2007 roku i stała się trzynastym państwem członkowskim strefy euro. Nastąpiło to zaledwie trzy lata po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Przed wprowadzeniem euro Słowenia prowadziła szereg działań mających na celu informowanie obywateli o nowej walucie. Dzięki temu proces wymiany tolara na euro przebiegł bardzo sprawnie. Słowenia przed wprowadzeniem euro musiała spełnić kryteria konwergencji. W tym czasie słoweńska gospodarka rozwijała się, wzrost PKB był notowany na poziomie 5% PKB. Stan finansów publicznych również był w dobrej kondycji, deficyt jak i dług publiczny były dużo niższe niż wymagane wartości referencyjne. Słowenia była uważana za lidera na rynku międzynarodowym. Słowenia dosyć dotkliwie odczuła skutki kryzysu i od 2012 roku mierzy się z głęboką recesją. Najpoważniejszym problemem jest kryzys w sektorze bankowym, który apogeum osiągnął w 2013 roku. Powodem była konieczności ratowania zagrożonych banków przed upadłością Po wejściu do strefy euro poziomy deficytu ekonomicznego oraz długu publicznego znacząco się zwiększyły. Główną przyczyną takiego stanu jest niewłaściwa polityka wydatkowa państwa. Z tego powodu w 2012 roku zaczęto wprowadzać politykę zaciskania pasa, co pomogło ograniczyć negatywne skutki kryzysu. Niestety w 2013 roku konieczność ratowania sektora bankowego spowodowała zwiększenie wydatków i drastyczny wzrost deficytu i długu publicznego Słowenia przyjmując euro w 2007 roku była uważana za lidera gospodarczego, dzięki bardzo dobrym wynikom gospodarczym. Jednak jak widać na przestrzeni kilku lat z lidera stała się krajem pogrążonym wysoką recesją. Nie można tej sytuacji przypisywać tylko zmianie waluty, bardzo duże znaczenie miało pojawienie się światowego kryzysu gospodarczego. Słowenia dotkliwie 31 odczuła jego skutki, poziomy deficytu i długu znacząco się powiększyły. W 2012 roku dzięki stosowanej polityce ograniczono negatywne skutki kryzysu. Niestety w 2013 r. zaistniała konieczność ratowania zagrożonych upadłością banków, co przełożyło się na dalszy wzrost deficytu i długu publicznego. Zatem należy zadać pytanie, czy słoweńska gospodarka była wystarczająco przygotowana, aby przyjąć wspólną walutę. Patrząc z perspektywy chociażby stanu finansów publicznych Słowenii- odpowiedź brzmi nie. 32 Literatura 1. P. Bagus, Tragedia euro, Instytut Ludwiga von mesesa, Warszawa 2011 2. T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemiaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z zamianą tolara na euro, Materiały i Studia, zeszyt 224, NBP Warszawa 2008 3. ECB, Statistics Pocket Book, grudzień 2008 4. P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. NBP, Warszawa 2014 5. A. Krajewska, M. Mackiewicz, Polityka monetarna i fiskalna w okresie akcesji do strefy euro, Wyd. Instytutu ekonomii UŁ, Łódź 2008 6. M. Lachowicz, Koncepcja wspołnych obszarów walutowych, Wyd. Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009 7. B. Mucha-Leszko, Strefa euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2007 8. L. Oręziak, Euro-nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1999, str. 30-31 9. Protokół w sprawie kryteriów konwergencji określonych w artykule 109j Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską 10. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009 11. K. Szeląg, Euro. Wprowadzenie banknotów i monet do obiegu, Biblioteka Menadżera i bankowca, Warszawa 2001 12. H. Sroczyńska, Przystąpienie Słowenii, Cypru i Malty do strefy europrzygotowania i wyzwania,”Zeszyty Naukowe” Szkoła Główna Handlowa. Kolegium Gospodarki Światowej nr 25, Warszawa 2009 13. K. Szeląg, Doświadczenia nowych państw członkowskich UE w zakresie praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro do obiegu. Wnioski dla Polski, NBP, Warszawa 2008 14. M. Wajda-Lichy, Marek A. Dąbrowski Strategie rozszerzenia strefy euro, Wyd. UE w Krakowie, Kraków 2010, 33 Strony internetowe: 1. http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ stan na dzień 1.05.2015 2. http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/slowenia/ Spis tabel i wykresów 1. Rys. 1. Wzrost PKB w Słowenii i strefie euro w latach 2004-2006 .................. 18 2. Rys. 2. Stopa bezrobocia w Słowenii i strefie euro w latach 2004-2006 ........... 19 3. Rys. 3. Tempo zmian PKB Słowenii w latach 2006-2014 ................................. 26 4. Rys. 4. Stopa bezrobocia w Słowenii w latach 2007-2017 ................................ 27 5. Rys. 5 Wartość eksportu Słowenii w mln euro w latach 2006-2014.................. 28 6. Rys. 6. Deficyt Słowenii w latach 2007-2014 w mln euro ................................. 30 7. Rys. 7. Deficyt Słowenii jak % PKB w latach 2007-2014 ................................. 30 8. Rys. 8. Dług publiczny jako % PKB w latach 2007-2014 ................................. 31 34
