GRA PERYFERYJNA POLSKA POLITOLOGIA W GLOBALNYM POLU NAUK SPOŁECZNYCH GRA PERYFERYJNA POLSKA POLITOLOGIA W GLOBALNYM POLU NAUK SPOŁECZNYCH TOMASZ WARCZOK TOMASZ ZARYCKI Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Warszawa 2016 Recenzje: prof. zw. dr hab. Jerzy J. Wiatr dr hab. Nina Kraśko Redaktor prowadzący Michał Zgutka Redakcja i korekta Joanna Marek-Banach Projekt okładki Maryna Wiśniewska Ilustracja na okładce Fotolia/carloscastilla Copyright © by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2016 Publikacja powstała w ramach projektu badawczego sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/05/B/HS6/00834. ISBN 978-83-7383-801-7 Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Wiślana 8 (róg Browarnej), 00-317 Warszawa tel./faks 22 692 41 18; 22 826 59 21; 22 828 93 91 dział handlowy: jak wyżej, w. 108 e-mail: [email protected] www.scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski) Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, Marki Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Rozdział 1. Socjologia wiedzy – socjologia nauki – socjologia idei . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klasyczna socjologia wiedzy – Émile Durkheim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marksizm i funkcjonalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Mocny program” socjologii wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Socjologia nauki Pierre’a Bourdieu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pole władzy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rytuały i sieci intelektualne według Randalla Collinsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 12 13 14 17 21 31 34 Rozdział 2. Polska jako półperyferie światowego systemu produkcji wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peryferyjność w ujęciu strukturalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierre Bourdieu i Immanuel Wallerstein – próba syntezy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarys miejsca Polski w globalnych hierarchiach centro-peryferyjnych . . . . . . . Kluczowa rola inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dualność systemu produkcji wiedzy na peryferiach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wzorce instytucjonalizacji dualności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pole polskich nauk społecznych i rozproszona dualność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 37 40 43 45 48 50 53 Rozdział 3. Geneza i struktura globalnego pola nauk społecznych . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Transnarodowe pole nauk społecznych – przestrzeń translacji . . . . . . . . . . . . . . Kierunki cytowań – kierunki zależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 57 62 72 Rozdział 4. Globalne pole nauk politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stany Zjednoczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 80 82 Wielka Brytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uniwersalizacja partykularyzmu – powstanie IPSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W kierunku unifikacji pola europejskiego – powstanie ECPR. . . . . . . . . . . . . . . 87 89 91 93 97 Rozdział 5. Politologia w krajach byłego bloku komunistycznego . . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rosja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Białoruś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inne kraje byłego ZSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Europa Środkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 105 107 109 112 113 Rozdział 6. Historia strukturalna polskiego pola nauk społecznych . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyłanianie się polskiego uniwersum nauk politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instytucjonalizacja i walka o autonomię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 117 118 145 Rozdział 7. Światowa przestrzeń politologii dzisiaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hierarchia instytucjonalna – uniwersytety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hierarchia symboliczna – nierówności produkcji naukowej . . . . . . . . . . . . . . . . Struktura cytowań jako struktura symboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asymetrie współpracy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Politologia w polu naukowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 158 159 163 168 174 177 Rozdział 8. Politologia polska w kontekście – struktury światowe i uniwersum lokalnych nauk społecznych . . . . . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Produkcja globalna politologii polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Współpraca międzynarodowa i struktura globalnego subpola polskich nauk politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dualność polskiej politologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lokalne subpole politologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elita politologiczna w przestrzeni subpola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Centro-peryferyjna walka symboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 196 197 201 209 Rozdział 9. Politolodzy w mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pole medialne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 214 182 182 186 Nauki społeczne w mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przestrzeń politologicznej gry w mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heteronomia medialnej politologii i indywidualne strategie niezależności . . . . 218 220 224 Rozdział 10. Polska politologia na tle światowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Światowa politologia w polskim polu nauk politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 229 237 Rozdział 11. Peryferyjna odpowiedź – strategie (re)produkowania kapitału lokalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kapitał kosmopolityczny versus kapitał lokalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dwie strategie gry lokalnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 247 249 Rozdział 12. Dualność polskiego pola produkcji wiedzy – podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielość i elastyczność ról elity naukowej jako forma dualizmu peryferyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Syndrom fasadowości („wioski potiomkinowskiej”) jako zjawisko peryferyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 259 269 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294