Filologia polska

Pomoc w pisaniu prac - pisanieprac.com.pl
Współczesna polska retoryka polityczna – dokonaj analizy języka
wypowiedzi wybranego polityka.
Badanie języka polityki jest zupełnie uzasadnione. Skoro rzeczywistość oraz język są
w sposób nierozerwalny złączone to dokładna obserwacja świata wymaga wykonania analizy
języka. Ten pozwala lepiej dostrzec pewne zjawiska jakie są obecne w polityce od lat, ale też
te, które ewoluowały w
czasie ostatnich dziesięcioleci. Propaganda okresu PRLu,
wypowiedzi Edwarda Gierka miała zasadnicze znaczenie w sferze polityki, w życiu
społecznym, gospodarczym i kulturalnym – stanowiła obok pozostałych działań zasadniczy
instrument władzy w Polsce1. Analiza tekstów politycznych jest pomocna w interpretacji
rzeczywistości, w której powstawały teksty, przemowy, ale język jest też procesem zamiany
prywatnego doświadczenia na publiczne a więc odkrywa wewnętrzny świat nadawcy, także
wbrew jego woli. Język, główny środek komunikacji społecznej, stanowi narzędzie służące do
opisu świata oraz zachodzących zmian, a także jest podmiotem tych zmian, odbija obrazy
rzeczywistości. Język jest zwierciadłem, w którym możemy dostrzec rzeczy niewidoczne w
otaczającym świaecie. Propaganda z okresu Polski Ludowej używała wielu stereotypów (np.
„socjalizm”, czy „władza ludowa”, albo „imperializm”), a także nasyconych uczuciowo
słownymi zbitkami (np. „Kraj Rad”, czy
niesocjalistycznych –
„idee socjalizmu”, a w stosunku do państw
„pachołkowie imperializmu”). W celu spowodowania pewnego
nastawienia do wielu spraw, posługiwano się zgodnie z zasadami psychologii społecznej,
językiem emocji, a także
atakowano intuicję – bez jakiegoś racjonalnego wyjaśniania
istneijących problemów. Język służył tym celom, jako sztuczny język nowomowy, mający
znaczenie terrorystyczne gdyż zakazano np. używania słowa „sowiecki” w stosunku do
ZSRR, wprowadzając przymiotnik „radziecki”. Słowo retoryka zostało zapożyczone z j.
greckiego i obejmuje: sztukę mówienia, a także umiejętność mówienia. Retoryka (gr.
ῥητορική rhetorike, "mówca") – to krasomówstwo, sztuka pięknej wymowy, umiejętność
opisania własnego punktu widzenia i przekonywania do swoich racji, albo sztuka perswazji.
Oznacza świadome albo nieświadome opanowanie reguł i technik, wielu form konkretnego
zastosowania języka. Paul Ricoeur ujął tę kwestię pisząc iż: „Język nie jest światem dla siebie.
Język w ogóle nie jest światem”. Ponieważ ludzie żyją w świecie, są ogarnięci przez sytuacje
1
W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1945,Świat Książki, Warszawa 2003, s. 236-240
Pomoc w pisaniu prac - pisanieprac.com.pl
codziennego bytowania i dążą do ich rozpoznawania oraz zrozumienia, ponieważ mają coś do
powiedzenia, wnosimy się ludzkie doświadczenie do języka2.
W okresie rządów Edwarda Gierka, typowa była propaganda sukcesu, a jej celem było
wyolbrzymianie dokonań ekipy rządzącej, a także maskowanie niepowodzeń i wielu porażek
(szczególnie w sferze gospodarczej). Posługiwano się wtedy pojęciami „dynamicznego
rozwoju”, „budowaniu drugiej Polski” itp.” Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej3”.
Najważniejsze działanie – cel – stanowi umiejętność przekonywania, posiada trojakie
oddziaływanie: dydaktyczne (by uczyć), estetyczne (zachwycać), a w końcu wpływ
emocjonalny (poruszać). Celem retoryki polityka jest obrona cnoty jako ważnego ideału
moralnego postępu oraz wzorców w zakresie wychowania. W wypowiedziach Edwarda
Gierka można wyróżnić cechy retoryki takie jak: sposób pięknego mówienia (widoczna jest
rzeczowość,
jasność,
poglądowość
wymowy,
stopniowanie
ekspresji,
świadomość
postawionych celów, powtórzenie, skrótowość itd.), retoryka jest w tym przypadku teorią
prozy (zastosowanie środków stylistycznych), czy teorią argumentacji albo perswazji co jest
widoczne w wypowiedzi:” Idzie o wielką sprawę – o to, aby w obrębie życia jednego
pokolenia zbudować drugą Polskę4”.
Język popagandny jest też pewną kompromitacją
charakterystyczną dla systemu monopartyjnego. Nowe potrzeby komunikacyjne stały się
podstawą wyodrębnienia się pewnej odmiany polszczyzny, nowego rodzaju tekstów nie
mieszczących się pod pojęciem język propagandy, albo retoryka władzy. Jak powiedział G.
Thoveron „zjawisko propagandy jest typowe dla zamkniętych systemów politycznych –
autorytarnych i totalitarnych. Natomiast w systemach demokratycznych politycy komunikują
się z obywatelami.” Prace Wierzbickiego, Sambora, czy Głowińskiego opisywały język
propagandy w okresie PRL, ale nowomowę badano jako zupełnie osobny, izolowany
językowy twór. Obecnie postawienie znaku równości pomiędzy językiem polityki a
propagandą jest jednak błędem – po transformacji ustroju w 1989 roku język polityki ma
nowe treści, pojawiły się nieobecne poprzednio środki językowe, a głównie stał się
wielogłosem, w jakim przemienność ról nadawcy oraz odbiorcy jest źródłem polifoniczności
tekstów, ich zróżnicowania pod względem formy, czy treści5. „Opieramy się na woli milionów.
2
P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja., Wybór pism. Wstęp i wybór , K. Rosner, PIW, Warszawa 1989,
s. 91;
3
4
5
z przemówienia na XI Plenum KC PZPR 4 września 1971 roku
z przemówienia na V Plenum KC PZPR 10 maja 1972 roku
I. Kamińska-Szmaj, Słowa na wolności, EUROPA, Wrocław 2001, s. 7;
Pomoc w pisaniu prac - pisanieprac.com.pl
Przekuwamy ją w program realizowany wysiłkiem klasy robotniczej, chłopów i inteligentów polskich.
Dzięki temu mogliśmy pójść naprzód i osiągnąć sukces, który przysporzył nam szacunku i uznania w
świecie. W krótkim czasie Polska stała się silniejsza, a Polakom zaczęło żyć się lepiej, i jest to fakt
niepodważalny, którego nie kwestionuje nikt, nawet nasi wrogowie6” jak przemawiał Edward Gierek.
Propagandę można opisać jako specyficzny proces komunikowania celem wpływania na
zachowanie się odbiorców komunikatu propagandowego, przez informowanie i zastosowaną
perswazję. Propaganda Edwarda Gierka stała się dziedziną nauki z psychologii społecznej,
socjologii, a także z politologii. Powstało prac, w których analizowana była propaganda jako
proces komunikacji, w przemówieniach Edwarda Gierka koncentruje się na stronie językowej
tego zjawiska. W jego przemowach można zauważyć funkcję adaptacyjną albo agitacyjną
języka– jej zadaniem jest przede wszystkim poderwanie Polaków do działania, wykształcenie
pewnych pożądanych wzorców zachowań i zdobycie akceptacji ludzi dla ideologii, władzy i
systemu politycznego z okresu PRLu. Funkcja informacyjno-interpretacyjna wypowiedzi
Gierka złożona jest z członów – informacji i z interpretacji, a człon drugi odgrywa główną
rolę. „Trzeba załodze tych czterdziestu paru zakładów, które strajkowały, powiedzieć, jak my
ich nienawidzimy, jacy to są łajdacy, jak oni swoim postępowaniem szkodzą krajowi.
Uważam, że im więcej będzie słów bluźnierstwa pod ich adresem (...) – tym lepiej dla
sprawy.(...) To musi być atmosfera pokazywania na nich jak czarne owce, jak na ludzi, którzy
powinni się wstydzić, że w ogóle są Polakami, że w ogóle na świecie chodzą7”. Funkcja
kolejna, dezinformacyjna w jego wypowiedziach stosowana jest zazwyczaj w propagandzie
zewnętrznej, w odniesieniu do przeciwników politycznych i do wrogów państwa. Z funkcją
demaskatorską można się spotkać w przypadku dementowania wielu niezgodnych z prawdą
informacji8. To jakim językiem mówił Edward Gierek determinowało jego sposób myślenia,
wpływu na proces kategoryzacji oraz hierarchizowania PRLowskiej rzeczywistości.”
Opieramy się na woli milionów. Przekuwamy ją w program realizowany wysiłkiem klasy
robotniczej, chłopów i inteligentów polskich. Dzięki temu mogliśmy pójść naprzód i osiągnąć
sukces, który przysporzył nam szacunku i uznania w świecie. W krótkim czasie Polska stała
się silniejsza, a Polakom zaczęło żyć się lepiej, i jest to fakt niepodważalny, którego nie
kwestionuje nikt, nawet nasi wrogowie.9 „. Można powiedzieć, że w jego wypowiedziach jest
z przemówienia w Katowicach w 1976 roku
Pomocnik Historyczny „Polityki”, wydanie 14/2010, s. 113
8
B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Teoria i praktyka propagandy. Wyd. Uniw. Wrocławskiego ,
Wrocław 1997, s. 29-30;
9
z przemówienia w Katowicach w 1976 roku
6
7
Pomoc w pisaniu prac - pisanieprac.com.pl
coś w rodzaju frazowania,
czy frazowania w świecie, powoduje, iż
świat za jednym
zamachem jest światem zmysłów i sensu”10. Jerzy Bralczyk pisał o propagandzie państwowej
w okresie lat 80.: ”Publiczne teksty pisane – polityczne, ideologiczne, propagandowe – były
formułowane w coraz bardziej spetryfikowanym, ustabilizowanym języku.”
Nastąpiła
alienacja języka – jest rozpoznawany jako negatywnie nacechowany, gdyż nie przystaje do
rzeczywistości, jest eskapistyczny oraz samofundujący się11.
Bibliografia:
1. W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1945,Świat Książki, Warszawa
2003, s. 236-240
2. P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja., Wybór pism. Wstęp i wybór , K. Rosner, PIW,
Warszawa 1989, s. 91;
3. z przemówienia na XI Plenum KC PZPR 4 września 1971 roku
4. z przemówienia na V Plenum KC PZPR 10 maja 1972 roku
5. I. Kamińska-Szmaj, Słowa na wolności, EUROPA, Wrocław 2001, s. 7;
6. z przemówienia w Katowicach w 1976 roku
7. Pomocnik Historyczny „Polityki”, wydanie 14/2010, s. 113
8. B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Teoria i praktyka propagandy. Wyd. Uniw.
Wrocławskiego , Wrocław 1997, s. 29-30;
9. z przemówienia w Katowicach w 1976 roku
10. P. Ricoeur, Struktura a znaczenie w mowie, w: Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy
o metodzie. Wybór, opracowanie i wprowadzenie S. Cichowicz, PAX, Warszawa
2003, s. 294;
11. J. Bralczyk, O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych,
TRIO, Warszawa 2003, s. 38;
10
P. Ricoeur, Struktura a znaczenie w mowie, w: Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie.
Wybór, opracowanie i wprowadzenie S. Cichowicz, PAX, Warszawa 2003, s. 294;
11
J. Bralczyk, O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, TRIO, Warszawa
2003, s. 38;