Sofi*ci - Instytut Filozofii UJ

Sofiści
Sofista - pierwotnie "znawca wiedzy",
"posiadacz wiedzy”, ale także „mądrala”.
Później, za sprawą krytyki ze strony Sokratesa, a
na pewno Platona i Ksenofonta, jest to ten, kto
posługuje się, rozumowaniem, by osłabić
prawdę i wzmocnić fałsz. Krzewiciel mądrości
pozornej, nastawiony na zysk, a nie na
bezinteresowne poszukiwanie prawdy.
Bez sofistów nie byłoby Sokratesa i Platona.
Platońska krytyka sofistów nie powinna nam
przesłaniać ich znaczenia dla filozofii. Mnogość
wykluczających się teorii metafizycznych, filozofii
physis (natury), sprawiła iż problematyka
physis musiała zejść na plan dalszy.
Sofistyka przenosi zainteresowanie filozofii na
człowieka i wszystko, co jest w nim typowo
ludzkie - na człowieka jako byt jednostkowy i
członka społeczności, stad też dziedziny
podstawowe w sofistyce,
to etyka, polityka, retoryka, sztuka, język,
religia, wychowanie – czyli we współczesnym
języku: kultura humanistyczna.
Metoda dociekań sofistycznych ma charakter
empiryczno-indukcyjny, w przeciwieństwie do
dedukcjonizmu filozofów przyrody.
Cel sofistyki praktyczny, bo przedmiot ich
dociekań miał taką naturę. Posiadanie uczniów
istotne, bo wychowanie i pedagogika wysuwają
się na plan pierwszy. Wychowanie opiera się na
wiedzy.
Cnota etyczna opiera się na wiedzy, mogą ją
zdobyć wszyscy. Nauczali jednak elitę. Sofiści
byli zarówno przekazicielami, jak i twórcami
opinii.
Trzy nurty w sofistyce:
1. ojcowie założyciele, cechujący się moralnym
umiarem,
2. eryści, upowszechniający logomachię,
3.
politycy-sofiści,
dążący
do
władzy
immoraliści.
Protagoras z Abdery, ur.491-481 r.
p.n.e. zm. pod koniec V w. p.n.e.
Relatywizm. Zasada homo mensura (dosł.
człowiek- miara): "człowiek jest miarą
wszystkich rzeczy, istniejących, że istnieją, i
nie istniejących, że nie istnieją". Miara to
norma sądu, rzeczy to fakty.
Nie ma absolutnego kryterium
pozwalającego odróżnić, byt od
nie-bytu, prawdę od fałszu.
Kryterium jest jednostkowy
człowiek. Zasada homo mensura
była normą tylko w nauczaniu
areté, a więc w wychowywaniu.
Wprawdzie wg Protagorasa nie ma
absolutnych wartości moralnych, ale
istnieją relatywnie bardziej pożyteczne,
korzystne.
Mniemania mogą być lepsze-korzystniejsze
(np. dla państwa) od innych, ale nie mogą
być prawdziwsze. Stąd każdy człowiek jest
miarą prawdy i fałszu, ale nie jest miarą
tego, co pożyteczne i szkodliwe.
Gorgiasz z Leontinoi (Sycylia),
ur. 485/480 r. p.n.e. żył ponad sto lat.
Nihilizm.
Tezy Gorgiasza:
1. nie istnieje byt, tzn. nic nie istnieje,
2. gdyby nawet istniał, nie mógłby być poznany,
3. gdyby nawet uznać, że mógłby być poznany, nie
mógłby być przekazany, ani wyjaśniony innym.
Technika argumentacji wzięta od eleatów. Cel wykluczenie możliwości istnienia, osiągnięcia, a na
pewno wyrażenia prawdy. Prawda nie istnieje i
wszystko jest fałszem. Nie ma kryteriów prawdziwości.
Etyka sytuacyjna. Cnoty są wielorakie zależnie
od czynności, wieku, płci, roli społecznej.
Podstawą do poznania cnót są zjawiska.
W związku z nieistnieniem prawdy i nieistnieniem
bytu, słowo uzyskuje autonomię, jest nośnikiem
sugestii, perswazji i przekonywania. Retoryka jest
więc sztuką przekonywania: „umieć na ludzi
przekonująco działać słowami [...], w sądzie skłaniać
sędziów, a w radzie radców, a na zgromadzeniu
publicznym publiczność i na każdym innym
zebraniu, jakie tylko bywają zebrania obywatelskie.”
(Platon, Gorgiasz, 452e).
Przy czym retoryka ma służyć wartościom
moralnym powszechnie przyjmowanym w Grecji.
Retoryka i sztuka poruszają uczucia.