Zapalenia języka i inne wybrane jego zmiany o charakterze łagodnym
advertisement
WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Zapalenia języka i inne wybrane jego zmiany o charakterze łagodnym Katarzyna Mrówka-Kata, Grzegorz Namysłowski, Katarzyna Banert, Wojciech Ścierski Katedra i Kliniczny Oddział Laryngologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego STRESZCZENIE W pracy przedstawiono zapalenia języka z uwzględnieniem ich symptomatologii, etiologii i czynników predysponujących. Zaprezentowano podział zapaleń języka. Poruszono problem nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej i języka. Przedstawiono niektóre łagodne zmiany języka jak np. zmiany atroficzne języka, do których należą język geograficzny i romboidalne zapalenie grzbietu języka. Omówiono także inną łagodną zmianę języka — język bruzdowaty. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 2, 127–131 słowa kluczowe: zapalenia języka, nawracające aftowe zapalenia języka, język atroficzny, język bruzdowaty ZAPALENIA JĘZYKA miczny, złe odżywianie, niską higienę oso- Objawy zapalenia języka mogą być różnorod- bistą, protezy zębowe, palenie tytoniu, alko- ne i obejmują zaczerwienienie koniuszka holizm, depresję i stany lękowe, podeszły i/lub brzegów języka lub całego języka, ból wiek, osłabienie odporności, antybiotykote- o zmiennym nasileniu — ból pojawiający się rapię, próchnicę zębów. Zmiany zapalne przy ruchach języka (mówienie, połykanie) języka możemy podzielić na pierwotne poprzez stałe uczucie pieczenia do silnego, i występujące w przebiegu chorób ogólno- zlokalizowanego bólu, mogącego powodo- ustrojowych [1]. wać dysfagię. Zmiany zapalne języka mogą I. Pierwotne schorzenia języka powodowa- mieć postać owrzodzenia w przypadku ne są przez następujące czynniki: opryszczki, zakażeń paciorkowcami, pęche- 1. Zakażenia wirusowe, bakteryjne rzycy języka, białych plamek (tzw. afty) jako i grzybicze. wyraz grzybicy, leukoplakii, kiły czy liszaja 2. Urazy (źle dopasowana proteza zębo- płaskiego, języka geograficznego, języka wło- wa, oparzenia, ugryzienia w język np. chatego, powiększenia rozmiarów języka. w przebiegu ataku padaczki). Czynniki ryzyka rozwoju zapalenia języka obejmują: niski poziom socjalny i ekono- Adres do korespondencji: dr med. Katarzyna Mrówka-Kata II Katedra i Oddział Kliniczny Laryngologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego ul. Marii Skłodowskiej-Curie 21, 41–800 Zabrze tel./faks: (032) 271–74–20 e-mail: [email protected] 3. Czynniki drażniące — alkohol, dym tytoniowy, żucie tytoniu i inne. Copyright © 2008 Via Medica ISSN 1897–3590 127 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE II. Zapalenia języka mogą występować kowe i podżuchwowe. Rozpoznanie zapale- w przebiegu niektórych chorób ogólno- nia i ropnia języka nie jest trudne. W razie ustrojowych: wątpliwości rozstrzygające może być bada- 1. Awitaminozy, zwłaszcza w zakresie nie rezonansem magnetycznym (MR, ma- witamin z grupy B (pelagra). 2. Niedokrwistości złośliwej i z niedobo- Leczenie w początkowym okresie ogranicza się do stosowania środków odkażających miejscowo. W przypadkach zaawansowanych wskazane jest ogólne podanie antybiotyku o szerokim spektrum działania 128 ru żelaza. gnetic resonance) [1]. Leczenie w początkowym okresie ogranicza się do stosowania środków odkażających miejscowo. W przy- 3. Kiły. padkach zaawansowanych wskazane jest 4. AIDS. także ogólne podanie antybiotyku o szero- 5. W przebiegu chorób skóry, które mogą kim spektrum działania (dożylne cefalospo- także obejmować błony śluzowe (ru- ryny III generacji, metronidazol, linkozami- mień wielopostaciowy, pęcherzyca, dy, czasami aminoglikozydy). W przypadku liszaj płaski). uformowanego ropnia języka konieczne jest 6. Cukrzyca. jego nacięcie wzdłuż brzegu, w znieczuleniu Znając czynniki wywołujące zapalenie, ogólnym. możemy dokonać podziału na zakażenia nieswoiste (wirusowe, bakteryjne, grzybi- NAWRACAJĄCE ZAPALENIE AFTOWE cze) i swoiste (kiłowe, gruźlicze). Na podsta- JAMY USTNEJ wie czasu trwania choroby zapalenie języka Występuje u około 20% populacji i jest naj- dzielimy na ostre i przewlekłe. Biorąc pod częstszą formą chorób przebiegających ze uwagę rodzaj warstw języka objętych proce- zmianami wrzodziejącymi w obrębie jamy sem zapalnym, dzielimy zapalenia na po- ustnej. Częściej występuje u dziewczynek wierzchowne i głębokie. Zapalenie powierz- i w dobrze sytuowanych rodzinach. Etiologia chowne obejmuje błonę śluzową języka, nie jest do końca wyjaśniona. Zmiany afto- a zapalenie głębokie warstwy mięśniowe ję- we nawracające są zwykle mniej bolesne od zyka. Zwykle ma ono charakter bakteryjny, występujących jednorazowo, bez nawrotów a powstaje najczęściej w wyniku skaleczenia i występują w chorobach układowych lub powierzchownego czy urazu głębokiego w wyniku zaburzeń autoimmunologicznych trzonu lub nasady języka. Punktem wniknię- organizmu u dzieci podatnych na czynnik cia zakażenia może być założenie kolczyka drażniący ogólnie lub miejscowo. Chorobę (piercing) bądź inne ciało obce. Objawem mogą wywołać czynniki emocjonalne, urazy jest zwykle najpierw pieczenie, a potem ból miejscowe, ucisk, czynniki drażniące, sub- języka, szczególnie na jego końcu i brzegach. stancje chemiczne, pokarmy zawierające Jeżeli choroba dalej postępuje, może dojść gluten, kawa, czekolada, ziemniaki, ser, do wytworzenia się ropnia języka i występo- orzechy, figi, owoce cytrusowe, a także niedo- wania objawów ogólnych, takich jak złe sa- bory żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12, mopoczucie i podwyższona temperatura cia- zaburzenia hormonalne. Może występować ła. Obrzęk zapalny powoduje, że język nie rodzinnie, a uwarunkowanie genetyczne mieści się w ustach. U małych dzieci istnie- potwierdza częste występowanie tej choro- je niebezpieczeństwo pojawienia się duszno- by u bliźniąt jednojajowych. Ostatnio uwa- ści z powodu zablokowania drogi oddecho- ża się, że chorobę tę mogą też wywołać wej. Ropień umiejscawia się zwykle po jed- L -formy paciorkowców. Nawroty pleśnia- nej stronie języka (powięź łącznotkankowa wek w zapaleniu jamy ustnej obserwuje się zapobiega przejściu procesu zapalnego u chorych z ogólnymi chorobami, takimi jak z jednej strony na drugą). Obserwuje się po- choroba Crohna, zakażenie HIV i AIDS. Po- większone i bolesne węzły chłonne podbród- dobnie jako czynnik etiologiczny bierze się www.fmr.viamedica.pl Katarzyna Mrówka-Kata, Grzegorz Namysłowski, Katarzyna Banert, Wojciech Ścierski Zapalenia języka i inne wybrane jego zmiany o charakterze łagodnym pod uwagę wirus Coxsackie, wirus opryszcz- Język atroficzny albo język gładki jest wyni- ki zwykłej HSV, wirus półpaśca Varicella, kiem zaniku brodawek nitkowatych, a jest to wirus Epsteina-Barr, wirus CMV i adeno- spowodowane niedoborami żywnościowymi wirus. Wyróżniamy trzy postacie owrzodzeń takich czynników, jak witamina B12, kwas fo- aftowych: małe, duże i opryszczkowe. liowy, żelazo, ale także cukrzycą, xerostomią Owrzodzenia mają wymiary poniżej 1 cm lub candidiozą. Infestacja grzybami rodza- i mogą występować w każdej okolicy jamy ju Candida jest często związana ze stosowa- ustnej. Zmiana ma wygląd dobrze ograni- niem antybiotyków o szerokim spektrum czonego białego owrzodzenia z czerwoną działania lub miejscowych, wziewnych gliko- obwódką. Objawami choroby są piekący ból kortykosteroidów. Jest to też zmiana w ob- w jamie ustnej, ślinotok, utrudnienie spoży- rębie jamy ustnej spotykana u pacjentów wania pokarmów. Nie występuje podwyższo- zakażonych wirusem HIV. Zmiany atroficz- na temperatura ciała. Zmiany utrzymują się ne języka mogą dotyczyć całości powierzch- 7–10 dni i goją się bez wytworzenia blizn. ni tego narządu lub jego części. Klasyfikowa- Owrzodzenia duże występują rzadziej, ale ne zmiany są nazywane romboidalnym zapa- charakteryzują się cięższym przebiegiem. leniem grzbietu języka i językiem geogra- Wielkość owrzodzeń waha się pomiędzy ficznym [1–3]. Język geograficzny, znany 1–3 cm średnicy i utrzymują się one z reguły również pod nazwą rumień wędrujący (ery- od kilku tygodni do kilku miesięcy. W odróż- thema migrans), jest dość częstą, zwykle nieniu od zmian małych owrzodzenia duże asymptomatyczną łagodną zmianą, która goją się z wytworzeniem blizny. Owrzodze- pierwotnie dotyczy grzbietowej powierzch- nia opryszczkowe charakteryzują się wystę- ni języka. Miejscowy zanik brodawek nitko- powaniem od 20 do 50 drobnych owrzodzeń watych prowadzi do powstania obrączkowa- wielkości od 1–3 mm średnicy. Zmiany mogą tych bądź okrągławych, ograniczonych, na- występować na błonie śluzowej policzków, dżerkopodobnych zmian, zwykle ograniczo- podniebienia i języka, a przypominają zmia- nych wyniosłym, białawym brzegiem. Mają ny w opryszczkowym zapaleniu jamy ustnej. one tendencję do zmiany lokalizacji i kształ- Ważne jest wtedy unikanie spożywania po- tu w czasie trwania schorzenia [2, 3]. Oprócz karmów gorących, pikantnych i kwaśnych, wyżej wymienionych przyczyn sugeruje się które mogą nasilać ból. W leczeniu stosuje- powiązanie tej dolegliwości z niektórymi my przyżeganie wykwitów azotanem srebra, chorobami skóry, szczególnie z łuszczycą, płukanie jamy ustnej wodą utlenioną, kwa- atopią czy przyjmowaniem doustnych leków sem bornym. Objawowo możemy podawać antykoncepcyjnych. Częstość występowania leki przeciwbólowe. Dobre wyniki uzyskuje języka geograficznego oceniana jest na się uzupełniając niedobory cynku w surowi- 0,28–2,4% w populacji dorosłej [4]. Pacjen- cy. Stosuje się chlorheksedynę jako przeciw- ci z reguły nie wymagają leczenia i nie zna- bakteryjny preparat do płukania ust. Do sto- leziono też związku z następowym pojawie- sowania miejscowego polecane są azotan niem się zmian przednowotworowych i no- srebra i tetracyklina w syropie. Również za- wotworowych. Shulman i wsp. [4] zauważyli stosowanie lecznicze mają lewamizol dzia- pozytywną korelację pomiędzy występowa- łający immunostymulująco i kolchicyna wpły- niem języka geograficznego a stosowaniem wająca na funkcje leukocytów, pentoksyfi- miejscowych glikokortykosteroidów oraz lina mająca działanie immunosupresyjne negatywną pomiędzy występowaniem języ- (zaburzająca przyleganie granulocytów ka geograficznego a paleniem papierosów obojętnochłonnych i hamująca aktywację i przyjmowaniem doustnych środków anty- limfocytów) [2]. koncepcyjnych. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 2, 127–131 W leczeniu stosujemy przyżeganie wykwitów azotanem srebra, płukanie jamy ustnej wodą utlenioną, kwasem bornym Język geograficzny, znany również pod nazwą rumień wędrujący (erythema migrans), jest dość częstą, zwykle asymptomatyczną łagodną zmianą 129 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Język bruzdowaty występuje częściej u osób z rozpoznaną cukrzycą niż w populacji zdrowej Romboidalne zapalenie grzbietu języka zmianę wrodzoną. Istnieją też sugestie, że (MRG, median rhomboid glossitis) przedsta- występowanie języka bruzdowatego, szcze- wia się jako romboidalnego kształtu, gładka, gólnie u dzieci, należy traktować raczej jako atroficzna rumieniowata śluzówka pozba- jeden z wariantów anatomicznych niż nie- wiona brodawek nitkowatych, zlokalizowa- prawidłowość, może on być jednakże wy- na na grzbietowej powierzchni języka w linii razem niektórych chorób układowych [7]. pośrodkowej lub paramedialnie do przodu Język bruzdowaty występuje częściej od linii brodawek okolonych [5]. Pochodze- u osób z rozpoznaną cukrzycą niż w popula- nie tej zmiany tradycyjnie jest kojarzone cji zdrowej. z nieprawidłowościami w rozwoju embrio- Avcu i Kanli [8], oceniając zmiany języ- nalnym języka dotyczącymi jego wyrostków ka w populacji 5150 tureckich pacjentów sto- bocznych. W ciągu ostatnich lat pojawiają matologicznych stwierdzili, że częstość wy- się także doniesienia o powiązaniu MRG stępowania języka bruzdowatego była staty- z infekcją grzybiczą rodzaju Candida oraz stycznie znamiennie wyższa u osób palących cukrzycą. Jeżeli MRG przebiega bezobjawo- papierosy, szczególnie u palących powyżej wo, leczenie nie jest konieczne. Jeżeli towa- 20 papierosów dziennie. Zależność ta wystę- rzyszą mu dyskomfort lub podrażnienie, powała także u pijących tradycyjną, mocną środki przeciwgrzybiczne przynoszą popra- turecką herbatę oraz w przypadkach złej hi- wę. Powinno się też wykluczyć obecność gieny jamy ustnej. Kovac-Kavacic [9] oceniła zmian przednowotworowych i nowotworo- częstość występowania języka bruzdowate- wych, szczególnie przy obecności czynników go na 21% w populacji osób dorosłych obciążających i wykonać wtedy biopsję. Nie- w Lubljanie (Słowenia). Częstotliwość jego którzy autorzy donoszą o korelacji pomiędzy występowania wzrastała wraz z wiekiem występowaniem geograficznego i była wyższa u mężczyzn niż u kobiet. U 5,1% a bruzdowatego [6]. Język bruzdowaty kli- języka osób z językiem bruzdowatym pojawiał się nicznie charakteryzuję się obecnością row- także język geograficzny. ków oraz szczelin na grzbietowej powierzch- W Katedrze i Klinicznym Oddziale La- ni języka. Częstość występowania języka ryngologii Śląskiego Uniwersytetu Medycz- bruzdowatego oceniana jest na 0,6 do 15,7% nego spotykamy się ze zmianami zapalnymi populacji, wzrasta wraz z wiekiem i jest więk- języka u pacjentów poddanych radioterapii sza u dorosłych niż u dzieci. Część autorów z powodu nowotworów złośliwych dna jamy uważa obecność języka bruzdowatego za ustnej, migdałka podniebiennego. Są to zmiany o charakterze odczynu popromiennego. Polegają na występowaniu zwykle niewielkiego obrzęku języka, zaczerwienieniu powierzchni języka, występowaniu na niej nalotów, najczęściej dość grubych, białawych (ryc. 1). Zmiany te pojawiają się najczęściej w połowie okresu napromieniania, tj. po przyjęciu ok. 12–15 dawek dziennych CO-60. W leczeniu, jeśli stan pacjenta tego wymaga, stosuje się miejscowe leczenie przeciwzapalne — płukanie jamy ustnej roztworem rumianku, szałwi czy preparatu Tan- Rycina 1. Język u pacjenta poddanego radioterapii z powodu nowotworu złośliwego migdałka podniebiennego 130 tum Verde, miejscowe leczenie przeciwgrzybiczne — preparaty Nystatyny w płynie lub www.fmr.viamedica.pl Katarzyna Mrówka-Kata, Grzegorz Namysłowski, Katarzyna Banert, Wojciech Ścierski Zapalenia języka i inne wybrane jego zmiany o charakterze łagodnym w tabletkach do ssania. W przypadku bardzo preparaty przeciwgrzybiczne, antybiotyki dużego zaawansowania zmian wprowadza oraz w razie potrzeby działające przeciwza- się równocześnie leczenie ogólne, podając palnie glikokortykosteroidy. PIŚMIENNICTWO 1. 2. Zielnik-Jurkiewicz B., Gietka A., Stankiewicz W. 5. grzbietu języka — zmiana zapalna czy wrodzo- 2006; 14 (3): 312–319. na? Otolaryngologia Polska 2005; 59 (6): 857– Hulman J.D., Carpenter WM. Prevalence and risk factors associated with geographic tongue –860. 6. among US adults. Oral Diseases 2006; 12 (4): Yarom N., Cantony U., Gorsky M. Prevalence of 397–400. 7. fissured tongue, geographic tongue and median Diseases 2003; 9: 84–87. 8. –94. 4. Avcu N., Kanli A. The prevalence of tongue lesions in 5150 Turkish dental outpatients. Oral Shulman J.D., Carpenter W.M. Prevalence and risk factors associated with geographic tongue Voros-Balog T., Vincze N., Banoczy J. Prevalence of tongue lesions in hungarian children. Oral rhomboid glossitis among Israeli adults of different ethnic origins. Dermatology 2004; 209: 88– Terai H., Shimahara M. Atrophic tongue associated with Candida. J. Oral Path. Med. 2005; 34: 381–386. 3. Nowak K., Szyfter W. Romboidalne zapalenie Zapalenia jamy ustnej. Klinika Pediatryczna Diseases 2003; 9: 188–195. 9. Kovac-Kavacic M., Skaleric U. The prevalence of among US adults. Oral Diseases 2006; 12: 381– oral mucosal lesions in a population in Ljubljana, –386. Slovenia. J. Oral Pathol. Med. 2000; 29: 331–335. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 2, 127–131 131
