Wprowadzenie do loogpedii 2
advertisement
• Etymologia terminu „logopedia” • Miejsce logopedii jako nauki – Koncepcje logopedii • Logopeda jako zawód • Przedmiot logopedii • Zadania i cele logopedii • Interdyscyplinarny charakter / nauki pograniczne Termin LOGOPEDIA wywodzi się z języka greckiego: lógos (słowo, mowa) + paideia (wychowanie) = kształtowanie mowy Logopedia w innych językach: • Anglia - logopedics / logopaedics • Belgia - logopédie • Bułgaria - logopedija • Czechy - logopedie • Francja – logopédie • Hiszpania - logopedia • Holandia - logopedie • Litwa - logopedija • Łotwa - logopaedia / logopedia • Niemcy - Logopädie / Logopedie • Rumunia - logopedie • Rosja - логопедия • Słowacja - logopédia • Szwecja - logopedics • Węgry - logopédia • Włochy - logopedia Koncepcje logopedii: • • • • • Medyczna Pedagogiczna Medyczno-pedagogiczna Językoznawcza Holistyczna Koncepcja medyczna • LOGOPEDIA dział medycyny (foniatrii), którego przedmiotem badań są przede wszystkim zaburzenia mowy. • E. Fröschels Koncepcja pedagogiczna: • LOGOPEDIA dział pedagogiki (ped. specjalnej), przedmiot badań stanowią, poza zaburzeniami mowy, kształtowanie mowy osób głuchych i niedosłyszących oraz porozumiewanie się głuchoniewidonych; logopedia realizuje swoje funkcje za pomocą metod pedagogicznych. • M. E. Chwatcew, M. Sovák, L. Edelsberger, G. Demel, J. Surowaniec Koncepcja medycznopedagogiczna • LOGOPEDIA i FONIATRIA mają ten sam przedmiot zainteresowań – głos (w znaczeniu mowy). Różnice tkwią w ujęciu zagadnienia. >> • Logopedia - zajmuje się mową i jej wychowaniem (kształtowanie, rozwijaniem, usprawnianiem) w znaczeniu umiejętności. • Foniatria – zajmuje się leczeniem narządu głosu (czyli krtani), który umożliwia człowiekowi mówienie. • Obydwie dyscypliny wzajemnie się przenikają i uzupełniają. • M. Seeman Koncepcja językoznawcza • Zwolennicy tej koncepcji dostrzegają i podkreślają szczególną rolę i znaczenie fonetyki stosowanej. • O. von Essen, H. H. Wängler • „Logopedia mieści się w ramach szerokiej dyscypliny wiedzy, którą wyodrębnia się terminami „komunikacji językowej” albo metalingwistyka i której przedmiotem są wszelkie zachowania językowe” /S. Grabias/ Koncepcja holistyczna: • L. Kaczmarek (1911-1996) • LOGOPEDIA – dyscyplina samodzielna, multiinterdyscyplinarna, zajmująca się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym. • Stanowi część składową bloku humanistycznobiologicznego. • Integruje wyniki badań wszystkich dyscyplin zajmujących się mową. >> • Za podstawę badań naukowych należy przyjąć wszystkie składniki mowy, które się ściśle łączą i wzajemnie przenikają • Logopedia, w koncepcji L. Kaczmarka, ma osiem działów: >> Działy logopedii wg L. Kaczmarka 1. Teoria mowy 2. Embriologia mowy (tj. kształtowanie się mowy w ontogenezie) 3. Nauczanie mowy dzieci z różnymi upośledzeniami: słuchu, umysłowym, ośrodkowego układu nerwowego 4. Językowe porozumiewanie się głuchociemnych >> Działy logopedii wg L. Kaczmarka 5. Percepcja wypowiedzi słownych (słuchowa i wzrokowa) oraz pisemnych (wzrokowa i czuciowa) 6. Fonetyka artykulacyjna i akustyczna, audytywna i wizualna 7. Zaburzenia komunikacji językowej (słownej i pisemnej), tj. patologia mowy 8. Kultura żywego słowa Zadania logopedii wg L. Kaczmarka I. Dotyczące procesu mówienia, a więc kwestii poprawności wymawianiowej (formy dźwiękowej wypowiedzi), którą w praktyce osiągnąć można i należy przez świadome jej kształtowanie na podstawie obowiązujących zasad ortofonicznych (w domu, przedszkolu, szkole i każdym miejscu przebywania osób mówiących). >> Zadania logopedii wg L. Kaczmarka II. Dotyczące zapobiegania (profilaktyka) i zwalczania wad wymowy (terapia logopedyczna). W ich realizacji, zwłaszcza tych ostatnich, z pomocą przychodzi fonetyka. Zadania te polegają na zwalczaniu (eliminowaniu) takich zaburzeń mowy, jak: dyslalia i alalia, dysartria, jąkanie i giełkot, afazja, mutyzm itp. W usuwaniu objawów tych zaburzeń często niezbędna okazuje się pomoc: foniatry, audiologa, psychologa, neurologa, psychiatry, chirurga, ortodonty, językoznawcy, akustyka itp. >> Zadania logopedii wg L. Kaczmarka III. Dotyczące problemów nauczania mowy w przypadku osób niesłyszących, słabosłyszących i głuchoniewidomych, a w związku z tym szukania nowych, efektywnych metod diagnozy i terapii. Ważne jest nauczanie sztuki odczytywania mowy z ust oraz wykorzystania u osób słabosłyszących i ogłuchłych w wyniku choroby lub urazu resztek słuchowych i wcześniej nabytych nawyków mownych. PRZEDMIOT LOGOPEDII – MOWA we wszystkich zakresach – KOMUNIKACJA JĘZYKOWA wzorzec – norma – patologia – ZABURZENIA MOWY (– ZJAWISKO LOGOPEDYCZNE) PRZEDMIOT LOGOPEDII • MOWA we wszystkich jej aspektach: – embriologicznym (kształtowanie i rozwój) – patologicznym (zaburzenia mowy) – społecznym (porozumiewanie się z otoczeniem) – artystycznym (kultura żywego słowa) / L. Kaczmarek / PRZEDMIOT LOGOPEDII • „Nauka interesująca się całością zagadnień związanych z KOMUNIKACJĄ JĘZYKOWĄ, które analizuje w różnych ujęciach (medycznym, lingwistycznym, psychologicznym, pedagogicznym, artystycznym…), czyli z punktu widzenia różnych dyscyplin i w najszerszym z nich wszystkich zakresie (tj. od wzorca – poprzez normę – do patologii).” / G. Jastrzębowska / PRZEDMIOT LOGOPEDII • Logopedia jest nauką o ZABURZENIACH MOWY, przy czym mowa (=komunikacja językowa) to byt złożony z kompetencji językowej, kompetencji komunikacyjnej oraz procesu realizacji tych kompetencji. / S. Grabias / LOGOPEDA jako zawód ZAWÓD LOGOPEDA NAUCZYCIEL LOGOPEDA ZADANIA LOGOPEDII 1. Profilaktyka logopedyczna 2. Usuwanie wad i zaburzeń mowy 3. Kształtowanie mowy u osób z zaburzeniami słuchu 4. Kultura żywego słowa 1. PROFILAKTYKA (rodzice, nauczyciele, logopedzi) • Kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci od najwcześniejszego momentu ich życia (od poczęcia) • Dbanie o właściwy ich rozwój fizyczny i psychiczny, zwłaszcza w początkach rozwoju mowy, by nie dopuścić do zaniedbań w tym zakresie • Współpraca z najbliższym środowiskiem wychowawczym dziecka (rodziną, żłobkiem, przedszkolem) 2. USUWANIE WAD I ZABURZEŃ MOWY (logopedzi ogólni, neurologopedzi) • Diagnozowanie • Opracowywanie indywidualnych programów 3. KSZTAŁTOWANIE MOWY U OSÓB Z ZAB. SŁUCHU (surdologopedzi) • Nauczanie mowy • Korygowanie jej zaburzeń u słabosłyszących i niesłyszących 4. LOGOPEDIA ARTYSTYCZNA (logopedzi ortoepicy / dykcjoniści) • Doskonalenie mowy prawidłowo ukształtowanej • Emisja i higiena głosu Działy logopedii LOGOPEDIA TEORETYCZNA STOSOWANA OGÓLNA SPECJALNA WYCHOWAWCZA KOREKCYJNA ARTYSTYCZNA SURDOLOGOPEDIA Działy logopedii Cel logopedii TEORETYCZNEJ: • Śledzenie wszelkich osiągnięć naukowych i wskazywanie możliwości wykorzystania ich w praktyce (działaniach profilaktycznych, doskonalących, diagnostyczno-terapeutycznych) Działy logopedii Cel logopedii STOSOWANEJ: • Rozwijanie sprawności komunikacyjnej i usuwanie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się Działy logopedii Cel logopedii WYCHOWAWCZEJ: • Zapobieganie patologii mowy i głosu Cel logopedii ARTYSTYCZNEJ: • Doskonalenie ekspresji słownej Działy logopedii Cel logopedii KOREKCYJNEJ: • Usuwanie zaburzeń mowy i głosu • Usuwanie trudności w nauce czytania i pisania • Nauczanie mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego Działy logopedii Cel SURDOlogopedii: • Kształtowanie i rozwój mowy u osób z zaburzeniami słuchu LOGOPEDIA integruje wyniki badań wszystkich dyscyplin zajmujących się mową /koncepcja L. Kaczmarka/ Źródło: Kaczmarek L., O polskiej logopedii. W: Język i językoznawstwo polskie w sześćdziesięcioleciu niepodległości. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk– Łódź 1982, s. 150. 1 – neurolingwistyka 2 – socjolingwistyka 3 – cybernetyka 4 – semiotyka 5 – anatomia oraz fizjologia, patologia i rozwój narządów mowy 6 – foniatria 7 – audiologia 8 – akustyka 9 – neurologia 10 – neuropsychologia 11 – psychiatria 12 – pediatria 13 – biologia dziecka 14 – psychologia wychowawcza, rozwojowa, kliniczna 15 – psychopatologia 16 – pedagogika specjalna 17 – nauka o śpiewie 18 – rytmologia 19 – językoznawstwo ogólne 20 – psycholingwistyka Manfred Grohnfeld, Ute Ritterfeld LOGOPEDIA MEDYCYNA PSYCHOLOGIA LINGWISTYKA PEDAGOGIKA LOGOPEDIA a MEDYCYNA • FONIATRIA – dostarcza wiedzy o fizjologii i patologii mowy, głosu i słuchu • ORTODONCJA – umożliwia oceną przyczyn wad wymowy spowodowanych nieprawidłowym zgryzem lub uzębieniem • NEUROLOGIA i FIZJOLOGIA – ułatwiają zrozumienie mechanizmów kierujących procesem nadawania i odbioru, wyjaśniają patogenezę zaburzeń mowy LOGOPEDIA a PSYCHOLOGIA • PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA – wiedza o rozwoju psychomotorycznym dziecka, etapach kształtowania i rozwoju mowy • PSYCHOLOGIA KLINICZNA – ułatwia zrozumienie psychologicznych skutków zaburzeń mowy (ważne w procesie terapeutycznym), wyjaśnia związek zaburzeń mowy z innymi zaburzeniami rozwoju >> LOGOPEDIA a PSYCHOLOGIA • PSYCHOLINGWISTYKA i SOCJOLINGWISTYKA – wyjaśniają mechanizm opanowywania przez dziecko umiejętności językowych oraz przebieg procesu kształtowania i rozwoju mowy • PSYCHOLOGIA MOWY i CYBERNETYKA – zajmują się procesami zachodzącymi w mózgu i systemie nerwowym, wchodzącymi w skład procesów mówienia i rozumienia >> • PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI – wiedza na temat cech składających się na osobowość pacjenta LOGOPEDIA a JĘZYKOZNAWSTWO • Dostarcza wiedzy na temat budowy języka • ORTOFONIA – zajmuje się ustalaniem poprawnej wymowy • ORTOEPIA – ustalanie poprawności językowej • FONETYKA – podstawa do oceny sprawności językowej dziecka, stwierdzenia opóźnienia rozwoju mowy oraz do diagnozowania naruszenia normy fonetycznej LOGOPEDIA a PEDAGOGIKA • Logopedia czerpie wiedzę na temat sposobów postępowania i pracy z dzieckiem i osobami dorosłymi • PED. OGÓLNA, PED. SPECJALNA, DYDAKTYKA, TEORIA WYCHOWANIA, PED. PRZEDSZKOLNA, ANDRAGOGIKA, PSYCHODYDAKTYKA >> • Proces terapii logopedycznej jest procesem dydaktycznym. • Obejmuje: 1) osobę z zaburzeniami mowy i logopedę we wzajemnych kontaktach słownych i pozasłownych, 2) proces nauczania-uczenia się pożądanych zachowań językowych, 3) współczynniki: cele, treści, środki, formy, zasady, metody, bazę materialną >> „Ujęcie teorii logoterapii, jako zwartego systemu dydaktycznego, opiera się na założeniu, że nauczanie obejmuje proces uczenia się oraz sterowania nim za pomocą zasad, metod i form, natomiast uczenie się jest procesem zależnym od nauczania, ma charakter kompleksowy i obejmuje takie kategorie, jak: motywacje, przeżywanie, myślenie, spostrzeganie i działanie.” K. Błachnio >> „Logoterapia jest procesem dydaktycznym. Posiada wyraźną strukturę opartą na elementach pedagogicznego systemu nauczania – uczenia się. Jednak kategorie strukturalne logoterapii znacznie wybiegają poza konwencjonalny system dydaktyczny. Są bowiem związane z syndromem (…) logopedycznym. To oznacza, że rodzaj logopatii oraz osobowość osoby z zaburzeniem mowy w istotny sposób wpływają na metodykę postępowania logoterapeutycznego.” K. Błachnio LOGOPEDIA a INNE NAUKI Np. • AKUSTYKA (dział fizyki) oraz FONETYKA AKUSTYCZNA – badają strukturę fal głosowych oraz ich przebieg od nadawcy do odbiorcy • KULTURA ŻYWEGO SŁOWA – zajmuje się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną, artystyczną • KULTURA FIZYCZNA – rekreacja, relaksacja i rehabilitacja ruchowa (kinezyterapia) >> Dlaczego jest aż tyle nauk pozostających na pograniczu logopedii ? • O istocie mowy, a także o istocie terapii logopedycznej – kształtowaniu mowy w przypadku jej zaburzeń – stanowią wielorakie czynniki: biologiczne, lingwistyczne, psychologiczne, socjalne Oprac. Ewa M. Skorek
