Jura Krakowsko-Częstochowska

Jura Krakowsko-Częstochowska
Jura Krakowsko-Częstochowska
Wyżyna Krakowsko - Częstochowska zwana
również Jurą to jeden z najpiękniejszych
zakątków Polski. Obejmuje obszar między
Krakowem a Wieluniem. Tworzy zwężający
się ku północy pas o długości 160 km,
średniej szerokości 20 km i przeciętnej
wysokości 350 m. N. P. M. Najwyższym
szczytem Jury jest Góra Janowskiego o
wysokości 540 m. n. p. m. Na pozór dziwna
nazwa Jura pochodzi od łańcucha
górskiego w Alpach. Nadał on nazwę jednej
z epok geologicznych, podczas której
ukształtowały się pasma wapienne, między
innymi te należące do Wyżyny Krakowsko Częstochowskiej.
O niepowtarzalnym uroku Wyżyny decyduje przepiękny, zróżnicowany krajobraz z
ostańcami, malowniczymi wąwozami, skalistymi wzgórzami, bogatą roślinnością.
Rzeźba terenu została ukształtowana wiele milionów lat temu. Same skały powstały z
resztek roślin i zwierząt, żyjących w istniejącym tu wówczas ciepłym morzu. Później na
skutek procesów krasowych powstały liczne formy powierzchniowe, podziemne,
przedziwnie nieraz ukształtowane skały wapienne - ostańce lub grupy skalne :
grzebienie, iglice, bramy, dziurawce itp. Ich kształty przywołują często obraz postaci
ludzi, zwierząt, przedmiotów co znalazło wyraz w nadawanych im nazwach np. Jaś i
Małgosia, Skrzypek, Diabelskie Mosty, Okiennik, Maczuga Herkulesa. Czasem skalne
krajobrazy wyglądają jak zaklęte miasta. Szczególnie bogate w formacje skalne są
Dolinki Podkrakowskie, wyżłobione przez spływające z Wyżyny wody; okolice Kroczyc
ze wspaniałą Górą Zborów i rejon Janowa.
Drugim charakterystycznym
elementem krajobrazu są jaskinie jest ich tu ok. 900, a więc ponad
połowa znanych w Polsce.
Największe ich zgrupowania
znajdują się w okolicy Ojcowa,
Strzegowej, Trzebniowa, w Dolinie
Wiercicy, Sokolich Górach oraz
okolicach Działoszyna.
Najgłębszymi jaskiniami Wyżyny
są: Studnisko w Sokolich Górach
(75,5 m), Januszkowa Szczelina
koło Rabsztyna (57 m), Szczelina
Piętrowa koło Niegowej (45 m) i
Wiercica koło Potoku Złotego (37
m), zaś najdłuższymi: system
jaskiniowy Szachownica (około
1000 m), Jaskinia Wierzchowska
Górna koło Ojcowa (około 700 m) i
Nietoperzowa w Łazach (376 m).
Jaskinie stanowią ciekawy przykład procesu krasowego. Woda zawierająca
dwutlenek węgla rozpuszcza skały wapienne, a wsiąkając w ziemie rozszerza
istniejące w głębi skał szczeliny, zmienia je stopniowo na kanały, korytarze,
komory. Nieustannie trwające i dziś działanie wód wytworzyło ów fantastyczny
świat jaskiń, które już w zamierzchłych czasach stanowiły schronienie zwierząt i
ludzi. Z namulisk pokrywających dno jaskiń można dowiedzieć się o życiu
zwierząt czy ludzi z minionych epok. Kiedyś żyły tu niedźwiedzie jaskiniowe,
mamuty, nosorożce, lwy jaskiniowe, renifery czy jeżozwierze. Do zjawisk
krasowych należą też wywierzyska, czyli źródła krasowe, z których rozpoczynają
swój bieg rzeki m. in. bardzo malowniczo w górnym biegu płynąca Wiercica, koło
Potoku Złotego. Atrakcją Jury są też przełomy rzek przez wapienne skały, jak
malowniczy przełom Warty pod Mstowem,czy też odmienny charakterem
przełom tejże rzeki pod Krzeczowem.
Również na wyżynie znajduje się jedna z
największych osobliwości Europy Środkowej Pustynia błędowska, zajmująca obszar 32 km2.
Jest ona dziełem lodowca. Z jego czoła
nasuwającego się od północy spływały wody,
niosąc potężne ilości piasków i osadzając je w
warstwie grubości do 80 m. Dziś na skutek
nanoszenia piasku przez wiatry grubość ta
wynosi średnio 25. Bogaty jest również świat
zwierzęcy i roślinny Jury Krakowsko Częstochowskiej. Występuje tu wiele rzadko
spotykanych w innych rejonach kraju gatunków.
Aby ocalić to bogactwo roślin i zwierząt w ich
naturalnym środowisku oraz ocalić unikalny w
skali kraju teren o wielkich walorach
przyrodniczych i krajobrazowych jakim jest
Wyżyna, utworzono tu szereg rezerwatów
przyrody oraz Ojcowski Park Krajobrazowy i
Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych.
Orle Gniazda: Dodatkową atrakcją Jury
Krakowsko - Częstochowskiej są zamki warowne
tzw. "Orle Gniazda" wzniesione z kamienia
wapiennego na szczytach wapiennych wzgórz,
wkomponowane przepięknie w otaczające je
skały. Powstały głównie za czasów Kazimierza
Wielkiego. Tworzyły linię zamków i strażnic
obronnych na granicy państwa. Niestety w
większości dziś możemy oglądać tylko ruiny. Ale i
one mają swój urok, a często wiążą się z nimi
legendy, jak ta o białej damie z ruin bobolickich.
Kiedyś dawno temu w bliźniaczych niemal
zamkach w Bobolicach i Mirowie mieszkało
dwóch braci. Razem jeździli na polowania,
wyprawy wojenne, aż pan z Bobolic poślubił
piękną wybrankę. Ta zakochała się niestety w
panu z Mirowa i korzystając z okazji zdradzała
męża. Ten, gdy odkrył zdradę, kazał żywcem
zamurować ją w lochu. Jej to właśnie duch
wyzwala się nocami i pokazuje na "jaskółczym
gnieździe" bobolickiego zamku.
Spośród wszystkich jurajskich zamków najbardziej tajemniczy jest w Ostrężniku.
Nie wiadomo kiedy i przez kogo został zbudowany oraz jakie wydarzenia
doprowadziły go do ruiny. Z kolei najlepiej do naszych czasów zachowały się
ruiny zamku w Ogrodzieńcu. Była to bardzo rozległa budowla z kilkoma
skrzydłami, dziedzińcami, wciągniętymi wspaniale w obręb budowli naturalnymi
umocnieniami terenu. Równie ciekawe i atrakcyjne są inne pozostałości
dawnych zamków jak np. w Smoleniu, Morsku, Rabsztynie czy Olsztynie. Mimo,
że z dawniej potężnych zamków i warowni pozostało niewiele, warto je
zobaczyć.
Skałka Wysoka - ostaniec wapienny w Jurze KrakowskoCzęstochowskiej w pobliżu miejscowości Rzędkowice
Wierzchowinowy ostaniec (Grodzisko w Jerzmanowicach)
Skała Rękawica
Zamek w Podzamczu
Flora
Wg prof. Wł. Szafera pozostająca pod wpływem
klimatu oceanicznego Wyżyna KrakowskoCzęstochowska tworzy odrębną krainę
geobotaniczną. Dominują tu ciepłolubne rośliny
charakterystyczne dla Europy Zachodniej.
Stwierdzono występowanie ok. 1600 gatunków
roślin naczyniowych, co stanowi 60% całej liczby
gat. tych roślin w Polsce.
Osobliwości flory Jury
Endemity i gatunki rzadkie: brzoza ojcowska (w Dolinie
Bolechowickiej i Kobylańskiej), warzucha polska znaleziona w
Olkuszu, warzucha tatrzańska (endemit tatrzański), ostróżka
tatrzańska (subendemit tatrzański), przytulia krakowska, modrzew
polski. Z rzadszych roślin wymienić należy także gatunki: ostnica
Jana, ostnica włosowata, goździk siny, aster gawędka, wisienka
stepowa, kruszczyk drobnolistny, szałwia łąkowa, rojnik górski,
macierzanka pospolita, kłokoczka południowa, kwitnące okazy
bluszczu, 10 gatunków storczyków, fiołek bagienny.
Aster gawędka
Rojnik górski
Lasy
W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowodębowe z domieszką jodły lub buka, świetliste dąbrowy. Sporadycznie występuje
buczyna sudecka i buczyna karpacka z domieszką jodły. W runie tej ostatniej
występuje lepiężnik biały, żywiec gruczołowaty, paprotnik kolczysty, parzydło
leśne. W okolicach Ojcowa i Olkusza występują reliktowe lasy górskie jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym. Wśród drzew dominują: grab,
sosna, buk, brzoza, dąb, jodła. Wczesną wiosną przed rozwojem liści przez
drzewa w runie leśnym zakwitają masowo: przylaszczka pospolita, zawilec
gajowy i żółty, miodunka ćma, szczyr trwały, śledziennica skrętolistna, zdrojówka
rutewkowata, złoć żółta, groszek wiosenny, pierwiosnek lekarski i wyniosły.
Spotkać można też śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynka wilczełyko, konwalię
majową. Często występuje kopytnik pospolity, pomocnik baldaszkowy, borówka
czarna i brusznica. W podszycie często występuje dzika porzeczka.
Inne zbiorowiska
Ciepłolubne zbiorowiska murawy kserotermicznej reprezentowane są aż przez
ok. 300 lat. Są to m. in: aster gawędka, czosnek skalny (poza Jurą nie
występujący na niżu), dziewanna austriacka, ostnica Jana, kostrzewa
bruzdkowana, oman wąskolistny, przetacznik wczesny, rumian żółty, róża
francuska, turzyca niska i turzyca Michela, wiśnia karłowata. Roślinność
pustynna reprezentowana jest przez szczotlichę siwą i wydmuchrzycę piaskową.
Co ciekawe występuje tu pewna ilość gatunków roślin typowo górskich
(szczególnie w południowej części wyżyny). Są one reliktami glacjalnymi, które
przetrwały tutaj po ostatnim zlodowaceniu. Należy tu wymienić takie gatunki, jak:
ciemiężyca zielona i chaber miękkowłosy ( w Dolinie Prądnika), omieg górski
(przy źródłach Białej Przemszy), skalnica gronkowa, kozłek trójlistny, zanokcica
zielona, zachyłka Roberta (na skałach i piargach). Jeszcze starszymi reliktami,
bo pochodzącymi z okresu trzeciorzędu są bardzo rzadko spotykane: ostróżka
tatrzańska, wierzba lapońska, reliktami jest również brzoza karłowata, dębik
ośmiopłatkowy i znaleziony tylko na dwóch stanowiskach paprotnik pstry. Na
nieużytkach i suchych wapiennych zboczach występują krzaczaste zarośla
leszczyny, tarniny, dzikiej róży, a wśród skał wapiennych licznie występuje
jałowiec pospolity.
Skalnica gronkowa
Grzyby, glony i porosty
Liczna jest flora grzybów – ok. 600 gatunków. Z rzadszych gatunków
występują: piestrzenica kasztanowata, szmaciak gałęzisty, muchomor
sromotnikowy, żagiew siarkowa i rosnący pod ziemią jeleniak. Ogromne
bogactwo glonów (w rzece Pilica doliczono się ich 450 gatunków).
Niemal połowę z 420 występujących tu porostów stanowią epifity.
Występuje tu bardzo ładny skorupiasto-listkowaty porost złotorost
ścienny oraz rzadki granicznik płucny.
Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie
powietrza spowodowane bliskim sąsiedztwem dużych zakładów
przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane osuszaniem
bagien i torfowisk.
Fauna
Ze stosunkowo rzadkich zwierząt występują tu: padalec zwyczajny, w
tym również jego rzadka odmiana turkusowa, gniewosz plamisty,
zaskroniec, żmija zygzakowata, ropucha paskówka. Z owadów
największy europejski chrząszcz jelonek rogacz, największy polski motyl
zmierzchnica trupia główka oraz paź żeglarz.Obszar Wyżyny stanowi
podobnie jak w przypadku flory odrębną krainę zoogeograficzną pod
nazwą Jura Krakowska. Na skutek szkodliwego dla środowiska
przyrodniczego oddziaływania gospodarki człowieka została tu
wytępiona znaczna liczba gatunków ssaków i innych rzadkich zwierząt.
Dawniej charakterystyczny dla Jury był np. wąż Eskulapa, który został
wytępiony niemal w całej Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba
zwierząt drobnych, szczególnie bezkręgowców. Obecnie na Wyżynie
Krakowsko-Częstochowskiej występują zwierzęta typowe dla bardzo
ciepłych i silnie zagospodarowanych obszarów chociaż można tu
spotkać również wiele rzadkich gatunków zwierząt.
Bezkręgowce, ryby, płazy, ptaki,
ssaki
Bezkręgowce w znacznej mierze są reprezentantami południowej części
naszego kontynentu. Na Jurze stwierdzono występowanie aż 700 gatunków
chrząszczy, 250 gatunków pszczołowatych i prawie 100 gatunków mięczaków.
Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego żyje stonoga Trachelipus
nodulosus. Do tej pory zaledwie jeden raz udało się zanotować jej obecność na
Jurze, a najbliższe tereny gdzie spotkano ten gatunek to Niecka Nidziańska i
Pieniny. Również na terenie OPN zanotowano występowanie pluskwiaka strojnicy włoskiej, której pancerz pokryty jest przemiennie leżącymi czerwonymi i
białymi pasami. Z chrząszczy najbardziej niezwykłym gatunkiem na jaki tu
natrafiono podczas badań jest ryjkowiec pontyjski pochodzący z północnej
Turcji. Oprócz niego na uwagę zasługuje również kózka purpurówka, niewielka
zielarka (Phytoecia unicinata) oraz jelonek rogacz - największy europejski
chrząszcz. Uwagę warto zwrócić również na gatunki arktyczno-alpejskie, z
których należy przynajmniej wymienić: chrząszcza niestrudka (Bembidion
tibiale), rynnicę lapońską. Elementami borealno-górskimi są trzmiele i tak np.
Bombus jonellus spotykany najczęściej na Górze Zborów. Spośród ślimaków
prawdziwą atrakcją jest poczwarówka prążkowana.
Na Wyżynie Krakowskiej obok wymienionych bezkręgowców występuje aż 1200
gatunków motyli z 25 rodzin. Badania nad nimi prowadzono już w XIX w. a
najsłynniejszym badaczem tych zwierząt na Jurze był T. Żebrowski. Tereny
naskalne zamieszkiwane są przez pazia królowej podlegającego całkowitej
ochronie. W tym samym środowisku zamieszkują również modraszkia także
kraśnik (Zagaena trifolli). Na terenach polnych żyją m.in. kniejowce i mieniaki.
Spośród motyli nocnych warto wspomnieć o nastroszu półpawiku, wstęgówce i
sówkach, które tutaj występują najliczniej. Niezwykle interesujący jest również
występujący tu motyl zmierzchnica trupia główka zaliczany do największych
motyli zamieszkujących Polskę.
Spośród ryb na Jurze stwierdzono występowanie aż 25-30 gatunków.
Najpopularniejszymi rybami są tu: szczupak, płoć, leszcz, karp, pstrąg potokowy,
strzeble potokowe, głowacze białopłetwe i trocie.
Zamieszkuje tu 21 gatunków płazów (14 gatunków) i gadów (7 gatunków) w tym:
grzebiuszka, ropucha paskówka, padalec turkusowy, żółw błotny (w stawach i
bagniskach Puszczy Dulowskiej), gniewosz plamisty, zaskroniec i żmija
zygzakowata.
Młody zaskroniec
Z ptaków, których naliczono tu ponad 170 gatunków (niektóre źródła podają 200
gatunków), licznie występują sowy, w tym rzadko - puchacze (znajdujące na swoje
siedliska jaskinie i szczeliny skalne), orliki krzykliwe, pustułki, drozdy skalne, pliszki
górskie, bociany czarne, dzięcioły czarne, cietrzewie, kulony(w północnej części Wyżyny),
nagórniki, zimorodki i białorzytki. Spotkano tu gatunki pochodzące z kontynentu
azjatyckiego: kruk, wrona, dzięcioł zielonosiwy, mysikrólik, jak i stanowiące element
zachodnioeuropejski: kilczyk, kląskawka, słowik rdzawy oraz dzięcioł zielony(bardzo
rzadki, czasami spotykany jeszcze w lasach żareckich w okolicach Czarnego Kamienia i
Ogorzelnika). Gatunkami typowo śródziemnomorskimi są: nagórnik oraz dzierzba
rudogłowa. Popularnie spotykane są tu natomiast jastrzębie.
Z ssaków (na Jurze zanotowano występowanie 50 gatunków) występują tu zwierzęta
rzadko spotykane w Polsce m.in.: łoś (w Puszczy Dulowskiej) i bobry (w Pilicy k.
Szczekocin, Młyny k. Kostkowic). Najliczniej ssaki są reprezentowane przez: mysz leśną,
wiewiórkę, zająca szaraka, kunę leśną, sarnę, lisa i dzika.
Na szczególna uwagę wśród ssaków zasługują nietoperze, których na Wyżynie
Krakowsko-Częstochowskiej żyje 17 gatunków m.in. rzadkie: nocek orzęsiony (w Jaskini
Wierzchowskiej Górnej i Jaskini Racławickiej - jedyne występowanie w Polsce),
podkowiec duży (stwierdzony w Polsce tylko w Jaskini Nietoperzowej), gacek wielkouchy,
podkowiec mały (w Sokolich Górach) oraz mroczek posrebrzany
KONIEC
Pracę wykonała
uczennica
klasy IV G
Angelika Ptak