Bank centralny - Magisterskie24.pl
advertisement
WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I BANKOWOŚCI JEDNOSTKA UCZELNIANA WE WROCŁAWIU Praca zaliczeniowa z przedmiotu: Banki i systemy bankowe TEMAT: STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE FUNKCJONOWANIE NBP OPRACOWAŁA: Małgorzata Balon Sem.IV, ZiM Bank centralny 1. Zadania i funkcje banku centralnego 1. Bank centralny w systemie gospodarki narodowej Bank centralny realizuje w gospodarce narodowej szereg istotnych zadań związanych z obiegiem pieniężnym i zaopatrzeniem gospodarki w kredyt. Jest przede wszystkim odpowiedzialny za dopływ do gospodarki pieniądza gotówkowego i kreację przez banki komercyjne pieniądza kredytowego. Oprócz tego stwarza warunki do sprawnego przebiegu rozliczeń pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków. Wykonując swoje podstawowe zadania w zakresie polityki pieniężnej bank centralny kieruje się postawionymi przed nim celami. We współczesnych rozwiniętych gospodarkach rynkowych takim niekwestionowanym celem długoterminowej polityki banku centralnego jest stabilność pieniądza. Zadaniem banku centralnego jest dostosowanie ilości pieniądza do wartości wytwarzanych towarów i usług, ograniczając lub zwiększając ilość pieniądza w gospodarce. Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227 Konstytucji RP oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim i ustawa Prawo bankowe, uchwalone przez Sejm 19 sierpnia 1997 r. 2. Stabilność pieniądza Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Średniookresową strategią polityki pieniężnej na lata 1999 - 2003, średniookresowym celem NBP jest obniżenie inflacji poniżej poziomu 4% do 2003 r. Realizacja celu jakim jest stabilność pieniądza odbywa się za pomocą stosowanych przez polityki pieniężnej. bank instrumentów Stabilizacja pieniądza odbywa się na dwóch płaszczyznach: stabilizacja wartości wewnętrznej pieniądza, stabilizacja wartości zewnętrznej pieniądza. Zapewnienie stabilności poziomu cen: Stabilność poziomu cen zależy od ilości pieniądza w obiegu. Ilość pieniądza gotówkowego znajdującego się w obiegu jest określana przez bank centralny, który korzysta z prawa wyłączności do jego emisji. Ilość pieniądza kredytowego jest określana przez możliwości banków komercyjnych w zakresie tworzenia pieniądza kredytowego. Bank centralny musi jednak regulować tworzenie pieniądza kredytowego. Do sterowania ilości pieniądza znajdującego się w obiegu służą instrumenty polityki pieniężnej, które bank centralny stosuje w ramach swoich uprawnień. Stabilizacja kursu pieniądza. Bank centralny jest instytucją określającą poziom kursu walutowego. Kurs walutowy wskazuje na zewnętrzną wartość pieniądza. Wyraża on siłę nabywczą pieniądza krajowego w stosunku do zagranicznych środków płatniczych. Instrumenty polityki dewizowej banku centralnego zmierzają do zrównania bilansu płatniczego kraju. Ich zadaniem jest przeciwdziałanie niepożądanemu wzrostowi ilości pieniądza przy dodatnim i niepożądanemu zmniejszeniu się ilości pieniądza przy ujemnym bilansie płatniczym. Przy dodatnim bilansie płatniczym bank centralny może próbować pobudzać eksport pieniądza, zniechęcać podmioty zagraniczne do dokonywania lokat, przeciwdziałać dopływowi kapitału zagranicznego w drodze zaciągania kredytów zagranicznych przez firmy krajowe. Przy ujemnym bilansie płatniczym bank centralny może próbować za pomocą polityki dyskontowej podnieść poziom oprocentowania, aby przyciągnąć w ten sposób lokaty dewizowe z zagranicy. Podniesienie stopy dyskontowej oznacza jednak podrożenie kredytu krajowego i może w ten sposób negatywnie odbić się na wzroście gospodarczym. 3. Funkcja emisyjna Funkcja emisyjna realizowana przez NBP w ramach wyłącznego prawa emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Znaki te są prawnymi środkami płatniczymi na jej obszarze. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory i wartość nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych ustala prezes NBP. 4. Funkcja banku banków Funkcja banku banków wiąże się z oddziaływaniem na system bankowy w sposób umożliwiający realizowanie przyjętej polityki pieniężno-kredytowej. Na banku centralnym spoczywa także odpowiedzialność za stabilność, rozwój i sprawność funkcjonowania całego systemu bankowego oraz tworzenie regulacji zapewniających płynność sektora bankowego. NBP kształtuje też politykę stopy procentowej, prowadzi politykę rezerw obowiązkowych oraz organizuje system informacyjny dla całego systemu bankowego. Politykę pieniężno-kredytową NBP realizuje za pomocą szerokiej gamy instrumentów, a mianowicie: a) instrumentów ilościowej kontroli kredytu: stopy procentowej banku centralnego, rezerw obowiązkowych, operacji otwartego rynku, operacji refinansowych, pułapów kredytowych, b) pozostałych instrumentów obejmujących między innymi: określenie maksymalnych terminów płatności kredytu, gwarancje odnoszące się do rodzaju i wysokości kredytu, limity globalne i czasowe, podawanie celów, na jakie mogą być udzielane określone kredyty. 5. Funkcja banku państwa Rola NBP jako banku centralnego państwa polega na formułowaniu i realizacji polityki pieniężnej, organizowaniu i czuwaniu nad sprawnym przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym. NBP ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu walut. 2. Problem autonomii banku centralnego 1. Znaczenie niezależności banku centralnego Bank centralny musi być instytucją niezależną. Cztery cechy dotyczące niezależności banku centralnego: 1) Cel działalności banku musi być określony w akcie normatywnym możliwie wysokiej rangi (w konstytucji lub w ustawie o banku centralnym). 2) Wiąże się to ze sposobem wybierania organów kierowniczych. Bank centralny będzie instytucją samodzielną jeżeli te organa będą wybierane w sposób demokratyczny przez parlament. Prezesa NBP wybiera sejm na wniosek prezydenta. Rada Polityki Pieniężnej składa się z 10 osób (Prezes NBP i 9 członków), 3 wybiera sejm, 3 senat, 3 powołuje prezydent. 3) Długość kadencji tych organów. Im dłuższa kadencja tym dłuższą politykę mogą prowadzić. Prezesa NBP i Radę Polityki Pieniężnej wybiera się na 6 lat. 4) Kwestia finansowania deficytu budżetowego. Niezależny Bank Centralny nie jest zobligowany do finansowania deficytu budżetowego. W Polsce Bank Centralny jest instytucją niezależną. 2. Rozwiązania praktyczne w różnych systemach bankowych Skuteczność działań Baku Centralnego w zakresie realizacji postawionego przed nim celu zależy od jego usytuowania w systemie władzy danego kraju. Jeżeli pieniądz jest w gospodarce traktowany instrumentalnie przenosi się to na pozycję banku centralnego. Jeżeli pieniądz jest postrzegany podmiotowo to bank centralny traktuje się tak samo. Niezależność banku centralnego od rządu oznacza prymat polityki monetarnej nad gospodarczą. Bank jest wówczas postrzegany jako strażnik stabilności pieniądza. Jest równoprawnym partnerem rządu, mającym ustawowe umocowania, aby w razie potrzeby przeciwdziałać jego polityce fiskalnej. Możliwość niezależnego prowadzenia działalności przez bank centralny w dużym stopniu zależy od sposobu obsady jego władz i długości ich kadencji. W zależności od tego kto proponuje i kto powołuje kierownictwo banku można mówić o jego mniejszym bądź większym uzależnieniu od innych ośrodków decyzyjnych w państwie. Nawet jeżeli kandydatów zgłasza prezydent a powołuje parlament to w zależności od aktualnego układu sił politycznych istnieje określony wpływ polityczny na obsadę personalną kierownictwa banku centralnego, a tym samym określona opcja w realizacji polityki pieniężnej. Ważne jest zatem, aby władze banku miały zapewnioną niezależność w podejmowaniu swoich decyzji. Jest to możliwe za pomocą takich rozwiązań jak: długa kadencja, ograniczenie do ściśle ustawowo określonych sytuacji, których możliwe jest odwołanie kierownictwa, zakaz ubiegania się o wybór na drugą kadencję. W Polsce prezesa NBP powołuje sejm na wniosek prezydenta. Jego kadencja trwa 6 lat, przy czym funkcję tę może pełnić przez dwie kolejne kadencje. Odwołanie prezesa w trakcie trwania kadencji może nastąpić tylko w określonych przypadkach: nie wypełnia on swoich obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo, Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych. Zasadnicza rola w kierowaniu NBP przypada organom kolegialnym. Prezes przewodniczy tym organom oraz wykonuje funkcje organizacyjne i reprezentacyjne. Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP. Powinna ona zapewnić niezależność polityki pieniężnej od zmian politycznych oraz nadać jej charakter długookresowy. Rada ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez rząd projektu ustawy budżetowej. Rada polityki pieniężnej ustala stopy procentowe NBP, zasady stosowania i wysokość rezerw obowiązkowych, górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów zagranicznych, zatwierdza plan finansowy NBP i przyjmuje roczne sprawozdanie z jego działalności, ustala zasady przeprowadzania operacji otwartego rynku. Radę tworzy 10 członków powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat z pośród specjalistów od spraw finansowych oraz prezes NBP, który jest jej przewodniczącym, kadencja rady jest 6 lat. Trzecim wyznacznikiem autonomii Banku Centralnego są rozwiązania odnoszące się do finansowania przez niego deficytu budżetowego państwa. Tego typu źródło finansowania przez rząd określonych zadań polityki gospodarczej jest z punktu widzenia jego krótkookresowych interesów korzystniejsze niż sięganie do mniej popularnego wzrostu obciążeń fiskalnych, a poza tym umożliwia szybszy i pewniejszy dostęp do środków pieniężnych. Finansowanie deficytu budżetowego nakręca inflację przed czym broni się bank centralny. Ustawowy zakaz udzielania rządowi kredytów na pokrycie deficytu jest zatem wyrazem ochrony niezależności banku centralnego. Konstytucja RP zakazuje finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny oraz wprowadza pułap zadłużenia publicznego na 60% PKB. 3. Instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego 1. Rezerwy obowiązkowe Polityka rezerw obowiązkowych. Rezerwy bankowe są to należności tworzone od określonych pozycji pasywów, które banki komercyjne muszą utrzymywać w Banku centralnym. Ustala się pewną stopę procentową od rezerwy na poziomie od 0-30%. Jeżeli Bank Centralny chce, aby banki komercyjne udzielały mniej kredytów podnosi stopę procentową rezerw obowiązkowych. W przeciwnym wypadku obniża ją. Rezerwy obowiązkowe posiadają podwójne zadanie: są one instrumentem polityki pieniężnej banku centralnego, za pomocą którego steruje obiegiem pieniądza i udzielaniem kredytów przez banki komercyjne. Zmiana stóp rezerw obowiązkowych oddziałuje na ilość pieniądza pozostającego w dyspozycji banków i przez to na zakres swobody przy udzielaniu kredytów. rezerwy obowiązkowe są dla banków komercyjnych specjalnym rodzajem ich rezerw płynności. Banki mogą jednak tylko w ograniczonym zakresie dysponować tymi należnościami. Mianowicie mogą one w poszczególnych dniach przekraczać tzw. planową rezerwę, ale muszą w innych dniach miesiąca to przekroczenie wyrównać, tak aby przeciętna faktyczna rezerwa w ciągu miesiąca odpowiadała tej, która musi być utrzymana. Rezerwy obowiązkowe pozwalają zatem na wzmacnianie płynności banków, ponieważ mogą być używane do wyrównywania spiętrzeń w obrocie płatniczym i w przypadku ostrych napięć płatniczych stoją do dyspozycji będących w potrzebie banków. 2. Polityka redyskontowa Bank centralny nie tylko ogranicza ilość środków finansowych, ale też jest skłonny w określonych warunkach zasilać je w dodatkowe środki. Operacje te określa się pojęciem operacji refinansowych, a mogą przybierać formę kredytu dyskontowego, redyskontowego, lombardowego, itd. Polityka redyskontowa – 3 elementy polityki redyskontowej Określenia warunków jakim muszą odpowiadać weksle przyjmowane do dyskonta Ustalenie dla każdego banku kontyngentu weksli, jaki jest skłonny zakupić Bank Centralny. Ustalenie stopy redyskontowej. Bank Centralny przyjmuje do redyskonta weksle handlowe, związane z prowadzeniem działalności handlowej. Obecnie stopa kredytu redyskontowego wynosi 24,5%. W wyniku polityki redyskontowej Bank Centralny zamienia mniej płynne formy aktywów w bardziej płynne czyli gotówkę. Podniesienie stopy podraża koszty pozyskania pieniądza w banku centralnym i zniechęca banki do przeprowadzania tego typu operacji. Tym samym bank centralny wpływa na ograniczenie kreacji pieniądza bankowego. Z kolei obniżenie stopy dyskontowej obniża cenę pieniądza i stanowi zachętę do rozszerzenia akcji kredytowej przez banki komercyjne. 3. Polityka lombardowa Polityka lombardowa polega na udzielaniu poprzez Bank Centralny bankom komercyjnym kredytu lombardowego pod zastaw określonych papierów wartościowych. W przypadku pożyczki lombardowej Bank Centralny udziela bankom pożyczek pod zastaw bardzo bezpiecznych papierów – bonów skarbowych. Kredytów udziela do wysokości 80% wartości papierów objętych zastawem. Stopa lombardowa jest zawsze wyższa od stopy redyskontowej. Obecnie wynosi 27%. Kredyt lombardowy został wprowadzony do polskiego systemu bankowego w połowie 1990 r. Zmiana zasad udzielania tego kredytu nastąpiła pod koniec 1995 r. NBP udziela bankom kredytu refinansowego: a) pod zastaw papierów wartościowych, zwanego kredytem lombardowym, b) do określonej wysokości w rachunku kredytu. Kredyt lombardowy udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych, a mianowicie bonów skarbowych oraz obligacji pożyczki państwowej. Do ustanowienia zastawu na papierach wartościowych stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego o zastawie na prawach. Banki wykorzystują kredyt lombardowy dla ratowania swojej bieżącej płynności, tzn. gdy odczuwają chwilowy brak gotówki w kasach bądź na rachunku w banku centralnym. 4. Operacje otwartego rynku Bank centralny może prowadzić politykę pieniężną za pomocą operacji papierami wartościowymi. NBP jest upoważniony do emisji papierów wartościowych i ich sprzedawania. Operacje otwartego rynku polegają na kupnie bądź sprzedaży określonych papierów wartościowych na rynku pieniężnym. Instrumentem oddziaływania przez bank centralny w ramach tych operacji jest wyznaczanie wielkości transakcji papierami wartościowymi na rynku pieniężnym i stóp procentowych stosowanych przy tych transakcjach. Warunkowa sprzedaż/zakup papierów wartościowych przez bank centralny Warunkowy zakup/sprzedaż papierów wartościowych są instrumentem stosowanym przez bank centralny w ramach operacji otwartego rynku. Zakup od banków bądź sprzedaż im przez NBP bonów następuje w trybie przetargu, na aukcjach organizowanych przez Departament Polityki Pieniężno-Kredytowej. Zakup bądź sprzedaż przez NBP bonów następuje na okres od 1 do 14 dni. Czas trwania tego okresu ustala NBP. Transakcje te są prowadzone wyłącznie z bankami będącymi na podstawie umowy dealerami rynku pieniężnego. Tylko one będą miały bezpośredni dostęp do aukcji bonów pieniężnych i operacji otwartego rynku. Są to transakcje warunkowe, polegające na tym, że po upływie odpowiedniego czasu (do 14 dni) musi nastąpić transakcja odwrotna. Bezwarunkowy zakup/sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny Zasady przeprowadzania tych operacji są podobne jak przy operacjach warunkowych. Różnica polega na tym, że bonów sprzedanych w ramach operacji bezwarunkowych NBP już nie odkupuje. Służą one do regulowania płynności sektora bankowego w dłuższym okresie niż operacje warunkowe. Przedmiotem sprzedaży mogą być bony skarbowe o okresie wykupu: 1,2,3,6 dni oraz 2,4,8,13,26,39,52 tygodnie, a przedmiotem zakupu przez NBP bony o terminach wykupu: 4,8,13,26,39, 52 tygodnie 4. Organizacje występujące w NBP 1.Schemat organizacyjny Narodowego Banku Polskiego NBP © 2002 Organizacja Prezes Rada Polityki Pieniężnej Zarząd Departamenty Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Oddziały Okręgowe Główny Oddział Walutowo Dewizowy Zakład Usług Gospodarczych Komisja Nadzoru Bankowego Schemat organizacyjny NBP 2. Prezes Prezes NBP, zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r., reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Wykonując te uprawnienia, Prezes reprezentuje Polskę we władzach Grupy Banku Światowego w Waszyngtonie (z wyjątkiem Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycyjnych), w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie oraz w Międzynarodowym Banku Współpracy Gospodarczej w Moskwie. Narodowy Bank Polski jest akcjonariuszem Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei. 3. Komisja Nadzoru Bankowego W skład Komisji Nadzoru Bankowego, którą określa art. 26 ust. 1 Ustawy o NBP, wchodzą: LeszekBalcerowicz, Przewodniczący Komisji, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Jacek Bartkiewicz, Zastępca Przewodniczącego Komisji, delegowany przez Ministra Finansów, Podsekretarz Stanu w Ministerstwieie Finansów, oraz Członkowie: o Ryszard Franciszek Ławniczak, Doradca Prezydenta RP ds. ekonomicznych, o Ewa Kawecka - Włodarczak, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, o Jacek Socha, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, o Przemysław Morysiak, Dyrektor Departamentu Instytucji Finansowych w Ministerstwie Finansów, o Wojciech Kwaśniak, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. ZADANIA ODDZIAŁÓW OKRĘGOWYCH 1. Dokonywanie analiz i prognoz kształtowania się obiegu gotówkowego oraz planowanie i zaopatrywanie jednostek bankowych w krajowe i zagraniczne znaki pieniężne. 2. Prowadzenie obsługi rachunków bankowych budżetu państwa i państwowych funduszy celowych. 3. Prowadzenie skupu złotych monet i sztabek. 4. Przekazywanie subwencji z budżetu państwa na rachunki gmin. 5. Uczestniczenie w refinansowaniu banków krajowych. 6. Wykonywanie kontroli stanu gotówki, zaliczanej do rezerwy obowiązkowej, w kasach banków, które podpisały z NBP umowę rachunku bankowego. 7. Udzielanie upoważnień i indywidualnych zezwoleń dewizowych. 8. Wykonywanie kontroli dewizowej. 9. Opracowywanie sprawozdawczości do bilansu płatniczego państwa. 10. Przyjmowanie zgłoszeń mienia posiadanego przez rezydentów za granicą lub nabytego w obrocie dewizowym z zagranicą, a także jego utraty. 11. Dokonywanie analiz i ocen ogólnej sytuacji gospodarczej i finansowej na terenie objętym działalnością oddziału okręgowego. W województwie mazowieckim wymienione wyżej zadania są wykonywane przez dwie jednostki organizacyjne NBP - Oddział Okręgowy w Warszawie i Główny Oddział Walutowo-Dewizowy. 4. Rada Polityki Pieniężnej Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwałą zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Skład Rady Polityki Pieniężnej. Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej Prezes NBP - Leszek Balcerowicz Członkowie Rady Polityki Pieniężnej o Marek Dąbrowski o Bogusław Grabowski o Cezary Józefiak o Janusz Krzyżewski o Wojciech Łączkowski o Jerzy Pruski o Dariusz Kajetan Rosati o Grzegorz Wójtowicz o Wiesława Ziółkowska 5. Zarząd Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje Zarząd. W jego skład wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP. Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności: podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego, realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej, okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego, nadzorowanie operacji otwartego rynku, ocena funkcjonowania systemu bankowego, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP, uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości, określanie zasad gospodarowania funduszami NBP, określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP, określanie zasad polityki kadrowej i płacowej NBP, uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP, sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat, opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą, przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej. Skład Zarządu Narodowego Banku Polskiego. Leszek Balcerowicz Jerzy Stopyra Andrzej Bratkowski Joanna Wielgórska-Leszczyńska Andrzej Jakubiak Tomasz Pasikowski Józef Sobota 6.Sprawozdanie z działalności NBP Roczne sprawozdanie z działalności NBP uchwala Zarząd a zatwierdza Rada Polityki Pieniężnej. W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego Prezes NBP przedstawia sprawozdanie Sejmowi. Zawiera ono informacje na temat: organów NBP, ecz systemu bankowego, 5. Bibliografia 1. „Podręcznik do nauki Bankowości” Zb. Krzyżkiewicz. Wyd.: Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997r. 2. Konstytucja R P. 3. Internet – strona NBP.
