Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od
advertisement
URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań Drugi wkład Rządu RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego Warszawa, 4 listopada 2008 Spis treści I. WSTĘP.................................................................................................................................................... 3 II. ZAGADNIENIA O CHARAKTERZE HORYZONTALNYM....................................................... 4 II.1 FORMUŁA ZARZĄDZANIA STRATEGIĄ UE DLA REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO........................... 4 II. 2 WYMIAR ZEWNĘTRZNY STRATEGII UE DLA REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO .............................. 8 III. PROPOZYCJE ZAPISÓW DO PLANU DZIAŁANIA .................................................................. 8 III.1 KONKURENCYJNOŚĆ I SPÓJNOŚĆ REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO .............................................. 8 Stymulowanie rozwoju innowacyjności w regionie Morza Bałtyckiego ...................................... 9 Uwolnienie potencjału rynku wewnętrznego .................................................................................... 12 Swobodny przepływ wiedzy w regionie Morza Bałtyckiego – „piąta” wolność...................... 13 Wspieranie przedsiębiorczości .............................................................................................................. 16 Region Morza Bałtyckiego jako wzorcowy region w dziedzinie aplikacji i upowszechniania wzornictwa ................................................................................................................................................. 19 Inicjatywa „Lepszego prawa” ............................................................................................................... 21 Ocena Wpływu jako proces wspomagający konwergencję gospodarczą w regionie Morza Bałtyckiego ................................................................................................................................................. 22 Dostęp do źródeł energii jako warunek poprawy konkurencyjności regionu Morza Bałtyckiego ................................................................................................................................................. 24 Dostępność regionu Morza Bałtyckiego.............................................................................................. 25 Morskie planowanie przestrzenne ....................................................................................................... 26 Zarządzanie ruchem lotniczym w regionie Morza Bałtyckiego .................................................... 28 Kultura jako czynnik rozwoju regionu Morza Bałtyckiego – wspieranie wspólnej tożsamości regionalnej ............................................................................................................................ 29 Branding regionu Morza Bałtyckiego.................................................................................................. 31 III.2 ŚRODOWISKO REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO ............................................................................ 32 Zapobieganie eutrofizacji ........................................................................................................................ 32 Zapobieganie zanieczyszczeniom wód Bałtyku ze źródeł punktowych i obszarowych ....... 33 Ochrona bioróżnorodności regionu Morza Bałtyckiego .................................................................. 34 Działalność rolnicza ................................................................................................................................. 36 III.4 BEZPIECZEŃSTWO REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO ..................................................................... 37 Współpraca w zakresie postępowania z zatopioną w Morzu Bałtyckim bronią chemiczną 37 Wzrost bezpieczeństwa i ochrony transportu morskiego............................................................... 38 Zarządzanie bezpieczeństwem ruchu morskiego w regionie Morza Bałtyckiego.....................39 2 I. Wstęp W dniu 14 grudnia 2007 r. Rada Europejska na posiedzeniu w Brukseli przyjęła w konkluzjach zapis, który stał się mandatem dla Komisji Europejskiej do podjęcia prac nad Strategią Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego (RMB). Zdaniem rządu RP, Strategia – oparta na zasadzie zrównoważonego doboru priorytetów – daje szanse na aktywizację potencjału, który powstał w regionie Morza Bałtyckiego wyniku rozszerzenia UE w 2004 r. Rząd RP jest aktywnym uczestnikiem debaty na temat celów Strategii. Niniejszy dokument stanowi drugi wkład rządu RP do toczącej się debaty. Pierwszy został przyjęty w czerwcu 2008 r. Kluczowym czynnikiem, który w coraz większym stopniu będzie decydował o dynamice rozwoju i atrakcyjności regionu Morza Bałtyckiego jest jego konkurencyjność i spójność. Wizja rozwoju regionu jako wiodącego obszaru na kontynencie europejskim wymaga utworzenia na jego terytorium zintegrowanego obszaru gospodarczego, sprzyjającego skutecznej konwergencji rozwojowej poprzez: (1) pełne wdrożenie zasad rynku wewnętrznego, (2) stworzenie sprzyjających warunków do rozwoju przedsiębiorczości, ze szczególnym uwzględnieniem zasad lepszego stanowienia prawa, (3) zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, (4) zwiększenie poziomu innowacyjności, (5) urzeczywistnienie swobody przepływu wiedzy. Kraje regionu Morza Bałtyckiego dość istotnie różnią się między sobą pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, tempa zmian, jak i potencjału rozwoju gospodarki i społeczeństwa opartych na wiedzy. Istniejące zróżnicowanie nie musi stanowić bariery we współpracy regionalnej w żadnej z wymienionych dziedzin. Przeciwnie, istnieje wiele obszarów, w których państwa regionu Morza Bałtyckiego mogą się wzajemnie uzupełniać, wykorzystując zarówno duże doświadczenie, stabilność i wiedzę państw skandynawskich i Niemiec, jak i dynamikę i elastyczność nowych państw członkowskich. 3 Dla pełnego wykorzystania istniejącego potencjału oraz zwiększenia konwergencji i konkurencyjności regionu nie mniej istotne jest zapewnienie jego spójności terytorialnej, w szczególności poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności. Polska dostrzega konieczność oparcia Strategii na zasadzie zrównoważonego rozwoju. Dążąc do osiągnięcia ambitnych planów w zakresie ochrony środowiska, państwa regionu Morza Bałtyckiego powinny jednak zachować swobodę w doborze konkretnych instrumentów, m.in. ze względu na zróżnicowane warunki klimatyczne, glebowe, hydrologiczne oraz dominujący typ produkcji rolnej. Strategia będzie realizowana na podstawie Planu Działania. Jej powodzenie będzie zależało od skutecznej realizacji poszczególnych działań. Będą wśród nich działania o charakterze regulacyjnym albo działania realizowane w oparciu o istniejące instrumenty finansowe z budżetu UE. W wypadku nowych państw członkowskich najważniejszym źródłem finansowania tych przedsięwzięć będą środki pochodzące z polityki spójności. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, iż ramy finansowe na lata 2007–2013 zostały ustalone, a proces programowania został zakończony. Polska zgłasza propozycje szeregu działań, których realizacja wpłynie przede wszystkim na poprawę konkurencyjności i zwiększenie spójności regionu Morza Bałtyckiego. W odniesieniu do dyskusji na temat formuły zarządzania Strategią, Polska opowiada się za takimi rozwiązaniami, które w jak największym stopniu opierają się na instrumentach, mechanizmach i instytucjach wspólnotowych, a jednocześnie mogą stanowić wartość dodaną i przyspieszyć rozwój regionu. II. Zagadnienia o charakterze horyzontalnym II.1 Formuła zarządzania Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego Rząd RP postrzega Strategię dla regionu Morza Bałtyckiego przede wszystkim jako inicjatywę służącą poprawie skuteczności realizacji polityk europejskich, a nie 4 forum generowania inicjatyw politycznych, zmierzających do pogłębienia współpracy pomiędzy państwami regionu, które mogłyby zagrozić integralności Unii Europejskiej. Wychodząc z tego założenia, opowiadamy się za taką formułą zarządzania Strategią, która w jak największym stopniu opiera się na instrumentach, mechanizmach i instytucjach wspólnotowych, a jednocześnie może stanowić wartość dodaną i przyspieszyć rozwój regionu. Formuła zarządzania powinna obejmować szczegółowe zasady realizacji i monitoringu polityk oraz działań objętych zakresem Strategii, jak również struktury za ten proces odpowiedzialne. Powinna ona być pochodną sposobu zdefiniowania ogólnych celów Strategii i zapewniać synergię, spójność horyzontalną oraz efektywność realizacji działań. Nastawienie na efekt stanowiłoby właściwy bodziec dla państw członkowskich do ich dalszego rozwoju, przy zachowaniu elastyczności w zakresie sposobu jego osiągnięcia. Zarządzanie dostosowany Strategią do powinno specyfiki mieć obszaru, charakter rodzaju zintegrowany działań i i elastyczny, wewnętrznego bądź zewnętrznego ich wymiaru. W kontekście struktur odpowiedzialnych za realizację Strategii konieczne jest określenie ról, jakie w tym procesie powinny pełnić państwa członkowskie (w tym rządy, władze regionalne i lokalne parlamenty narodowe), instytucje UE, istniejące obecnie w regionie Bałtyku fora współpracy oraz państwa trzecie. Wskazane byłoby również uwzględnienie roli partnerów społecznych oraz wymiaru obywatelskiego. Realizacja Strategii powinna się opierać na szczegółowym rozpisaniu działań, wskazaniu podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację oraz wyznaczeniu terminów i mechanizmu monitoringu. Przydatne byłoby również określenie mechanizmu, służącego aktualizacji planów działania. Pierwszy przegląd Strategii mógłby zostać przeprowadzony podczas polskiego przewodnictwa w Radzie UE, tj. w II połowie 2011 r. W sposobie zarządzania Strategią warto wykorzystać doświadczenia z implementacji Strategii lizbońskiej, zwłaszcza w zakresie wykorzystania otwartej metody koordynacji i uwzględnienia roli partnerstw na rzecz reform zawieranych przez 5 Komisję Europejską i państwa członkowskie oraz rządy narodowe i regionalnych aktorów. Wykorzystanie w realizacji Strategii dialogu na temat narodowych programów reform, mającego na celu transfer doświadczeń do krajów słabiej rozwiniętych i potrzebujących wsparcia, byłoby praktycznym wyrazem realizacji zasady solidarności, na jakiej powinna opierać się Strategia. Kluczową rolę w procesie realizacji Strategii powinny pełnić państwa członkowskie, zgodnie z charakterem działań realizowanych w ramach poszczególnych polityk objętych Strategią. Poziom ambicji oraz zakres działań objętych Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego oznacza, że jej implementacja powinna uwzględniać szczebel polityczny. Dlatego wskazane byłoby także włączanie w ten proces szefów państw i rządów, czemu służyłoby np. organizowanie dorocznego szczytu państw członkowskich UE z regionu Morza Bałtyckiego przed sesją Rady Europejskiej, która przyjmowałaby roczny raport z realizacji Strategii. Byłaby to okazja do podsumowania postępów w realizacji Strategii i ewentualnie dania impulsu politycznego do dalszej współpracy. Konieczne jest zapewnienie skutecznego systemu monitorowania wdrażania Strategii. Zadanie to powinno zostać powierzone Komisji Europejskiej w związku z tym, że Strategia opiera się na wdrażaniu w regionie bałtyckim głównie wewnętrznych polityk Unii Europejskiej. Powierzenie tego zadania Komisji może być również przydatne z punktu widzenia ewentualnej kontynuacji regionalnego podejścia do realizacji polityk unijnych – w przyszłości z doświadczeń w realizacji Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego mogą skorzystać inne makroregiony UE. Niewłaściwe wydaje się natomiast tworzenie dodatkowych struktur czy powoływanie nowych organizacji na szczeblu europejskim do celów monitorowania Strategii, ani też powierzanie tego zadania istniejącym organizacjom regionalnym bądź podmiotom, które nie miały szansy sprawdzić się w praktyce. Otwartą kwestią pozostaje koordynacja tych działań przez Komisję Europejską. Z tej perspektywy, użytecznym rozwiązaniem wydaje się wykorzystanie doświadczeń z prowadzenia prac wewnątrz Komisji w zakresie inicjatywy „Lepszego prawa”, gdzie powołano specjalną grupę roboczą wysokiego szczebla, która pełniła rolę opiniodawczo-konsultacyjną. 6 Głównym instrumentem monitoringu byłby roczny raport z realizacji Strategii przygotowywany przez Komisję Europejską i przedkładany Radzie Europejskiej. W raporcie powinna zostać dokonana ocena postępów realizacji Strategii w skali całego regionu oraz analiza sytuacji w poszczególnych państwach i sektorach; należy w nim także przedstawić wnioski i rekomendacje. Poza tym, mógłby zawierać zaktualizowany ranking najbardziej wartościowych rozwiązań w poszczególnych obszarach, przyjętych w regionie oraz uwzględniać najważniejsze wyzwania na przyszłość. Rozstrzygnięcia wymagać będzie kwestia mechanizmu raportowania postępów z realizacji Strategii przez państwa członkowskie do Komisji. Należy rozważyć na ile użyteczne będą np. doświadczenia z realizacji Strategii lizbońskiej. Warto zastanowić się również nad formułą jednolitego systemu raportowania postępów realizacji poszczególnych działań przez państwa członkowskie, zamiast opracowywania raportów narodowych z całości realizacji Strategii. Przy ocenie stopnia implementacji szczególną uwagę warto przywiązywać nie tylko do wskaźników, lecz także do tempa zmian zachodzących w poszczególnych państwach regionu. W wielu wypadkach byłaby to bardziej wiarygodna metoda odzwierciedlenia rzeczywistego postępu i dynamiki realizacji Strategii. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinna także zakładać interakcję z niektórymi istniejącymi formami współpracy w regionie, takimi jak Wymiar Północny (zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z grudnia 2007 r. oraz w kontekście wymiaru zewnętrznego Strategii), Rada Państw Morza Bałtyckiego, VASAB (Vision and Strategies around the Baltic Sea), HELCOM czy inne, a także władz regionalnych i lokalnych oraz organizacji pozarządowych aktywnych w regionie. Prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinny toczyć się z uwzględnieniem prac nad innymi dokumentami UE dotyczącymi sektora morskiego, jak np. prace na Zintegrowaną polityką morską UE. Zdaniem Polski, tworzenie synergii pomiędzy wszystkimi aktorami będzie jednym z najistotniejszych wyznaczników pozytywnych efektów Strategii. Użyteczne w tym zakresie byłoby powołanie Forum Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego, grupujące przedstawicieli organizacji aktywnych w regionie, którego działalność byłaby poświęcona poszerzeniu dialogu na temat celów Strategii. W 7 pracach Forum uczestniczyliby przedstawiciele parlamentów narodowych, władz lokalnych i regionalnych oraz partnerzy społeczni. Istotne jest również zaangażowanie opinii publicznej. II. 2 Wymiar zewnętrzny Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego Nie ulega wątpliwości, że o ile Strategię należy postrzegać głównie jako przedsięwzięcie wewnątrzunijne, to pewne jej elementy mają wyraźnie charakter zewnętrzny. Formuła zarządzania oraz struktury realizujące poszczególne działania powinny być dostosowane do specyfiki tego wymiaru zewnętrznego. W tym obszarze, zdaniem rządu RP, uprawnienia Komisji Europejskiej w zakresie zarządzania Strategią powinny zostać wzmocnione, zaś podmioty odpowiedzialne za realizację poszczególnych projektów powinny być dobierane na zasadzie elastyczności przy wykorzystaniu doświadczeń nabytych w ramach Wymiaru Północnego UE oraz w ramach Rady Państw Morza Bałtyckiego czy innych inicjatyw podejmowanych przez instytucje regionalne i organizacje pozarządowe. III. Propozycje zapisów do Planu Działania Strategia będzie realizowana w oparciu o Plan Działania. Skuteczność realizacji zawartych w nim poszczególnych działań będzie warunkowała powodzenie całej Strategii. Działania te będą miały albo charakter regulacyjny albo będą mogły być realizowane w ramach istniejących instrumentów finansowanych z budżetu UE. Zdaniem Polski realizacja zaproponowanych poniżej działań wpłynie przede wszystkim na poprawę konkurencyjności i zwiększenie spójności regionu Morza Bałtyckiego. III.1 Konkurencyjność i spójność regionu Morza Bałtyckiego Konkurencyjność jest postrzegana jako kluczowy wskaźnik sukcesu w polityce gospodarczej. Dlatego w dobie światowej globalizacji i integracji regionalnej, zapewnienie konkurencyjności europejskim makroregionom nabiera coraz większego znaczenia. W związku z tym konieczne jest odpowiednie wyeksponowanie 8 w przyszłej Strategii UE roli konkurencyjności i atrakcyjności regionu Morza Bałtyckiego. Region Morza Bałtyckiego jest liderem pod względem konkurencyjności biznesowej, o czym świadczą jego notowania w Indeksie Światowego Forum Ekonomicznego (BCI). Zajmuje także pierwsze miejsca w innych rankingach konkurencyjności takich, jak: Indeks konkurencyjności wzrostu (GCI) czy Indeks konkurencyjności globalnej (GlobalCI). Mimo bardzo pozytywnej oceny konkurencyjności regionu jako całości należy zauważyć, że sytuacja poszczególnych państw jest bardzo zróżnicowana. W pierwszej dziesiątce wspomnianego rankingu GlobalCI znalazły się: Dania (3), Szwecja (4), Finlandia (6) i Niemcy (7). Państwa bałtyckie i Polska zajęły dalsze pozycje: Estonia (32), Litwa (44), Polska (53) i Łotwa (54). Nie powinno to jednak stanowić przeszkody dla współpracy między państwami regionu Morza Bałtyckiego. Rozwój takiej współpracy będzie sprzyjał konkurencyjności i spójności regionu. Im mniejsze będą bowiem różnice w poziomie rozwoju gospodarczego, tym silniejsza będzie pozycja całego regionu, zarówno w UE, jak i na świecie. Osiągnięciu tego celu będzie sprzyjało w szczególności skupienie się na takich priorytetach, jak: − zbudowanie zaplecza naukowo-badawczego − rozwój kapitału intelektualnego − stworzenie korzystnych warunków życia oraz rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności − zapewnienie rozwiniętego zaplecza tzw. usług okołobiznesowych. Istotne jest również zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu oraz szybkich, niezawodnych i elastycznych połączeń transportowych, dzięki czemu obszar ten będzie łatwo dostępny. Stymulowanie rozwoju innowacyjności w regionie Morza Bałtyckiego Warunkiem regionu długookresowego Morza Bałtyckiego rozwoju jest gospodarczego rozwój oraz innowacyjności. konkurencyjności Mimo, że poziom innowacyjności w państwach regionu Morza Bałtyckiego jest bardzo zróżnicowany, region jako całość jest pod tym względem liderem wśród europejskich 9 makroregionów. Pozycję tę zawdzięcza głównie państwom skandynawskim. Wspomnianego zróżnicowania regionu nie należy postrzegać jako przeszkody we współpracy regionalnej. Przeciwnie, długookresowym celem powinno być wykorzystanie atutów wynikających ze zróżnicowania regionu oraz stworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju innowacyjności i zniwelowanie istniejących dysproporcji. Dzięki temu region miałby szansę na utrzymanie, a nawet poprawę swojej pozycji w międzynarodowych rankingach. Można oczekiwać, wykorzystanie istniejącego potencjału przyniesie największą wartość dodaną, jeśli nacisk zostanie położony na rozwój sektorów, które charakteryzowały się dotychczas szybkim tempem rozwoju i zdolnością do konkurowania na światowych rynkach. Dziedziny, które przy relatywnie niewielkich kosztach, mogłyby się stać centrami kompetencji regionu Morza Bałtyckiego to: • wytwarzanie towarów i usług o wysokim poziomie zaawansowania technologicznego, • wytwarzanie produktów opartych na zaawansowanych kompetencjach w zakresie inżynierii, • świadczenie usług bazujących na wyspecjalizowanych umiejętnościach związanych z wykorzystaniem i tworzeniem technologii ICT. Do niedawna konieczność rozwijania innowacyjności dotyczyła głównie przedsiębiorstw funkcjonujących w państwach wysoko rozwiniętych. Skokowy wzrost znaczenia globalnej wymiany obserwowany w ciągu ostatnich 10-20 lat i wynikająca z tego konieczność konkurowania na międzynarodowym rynku spowodował, że innowacyjność staje się koniecznym warunkiem sukcesu dla coraz większego kręgu firm, z krajów znajdujących się na różnym poziomie rozwoju. Dlatego istotne znaczenie ma umożliwienie krajom z rosnącym popytem na nowe technologie czerpania z doświadczeń i najlepszych praktyk krajów lepiej rozwiniętych technologicznie. Efektem zachodzących zmian jest rosnące znaczenie wyspecjalizowanych klastrów, które skupiają przedsiębiorstwa i instytucje nie tylko w obrębie jednego miasta lub regionu danego kraju, lecz stanowią platformę współpracy międzynarodowej. Dalszy wzrost znaczenia sektorów produkcji i usług, w których o wartości dodanej decyduje 10 wiedza i innowacyjność prawdopodobnie przyspieszy tworzenie międzynarodowych klastrów i zwiększy ich rolę jako narzędzia pozwalającego uzyskać przewagę konkurencyjną na globalnym rynku. Jednym z ważnych atutów regionu Morza Bałtyckiego są też atrakcyjne warunki dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w sektorach zaawansowanych technologii. Dobry przykład stanowi przemysł farmaceutyczny, gdzie państwa regionu Morza Bałtyckiego z powodzeniem przyciągają inwestycje indyjskie. Każdy kraj ma atuty, które (łącznie) stwarzają niezwykle korzystne warunki dla rozwoju działalności gospodarczej i pozwalają przyciągnąć BIZ. Działania: • Opracowanie zestawienia najlepszych praktyk w dziedzinie współpracy badawczo-rozwojowej i komercjalizacji wyników prac badawczych w państwach regionu. • Wymiana doświadczeń środków publicznych na w zakresie B+R przez zwiększenia efektywności poszczególne kraje – alokowania korzystanie ze sprawdzonych wzorców, np. Szwedzka Agencja Systemów Innowacji. • Sporządzenie mapy, określającej potencjał innowacyjności poszczególnych państw członkowskich i regionów wraz z danymi kontaktowymi i udostępnienie jej zainteresowanym przedsiębiorstwom. • Wymiana najlepszych praktyk w zakresie upowszechniania wykorzystania ICT przez podmioty gospodarcze, zwłaszcza MSP. • Promowanie regionu jako miejsca lokowania inwestycji zagranicznych w sektorach zaawansowanych technologicznie, poprzez: (i) identyfikację barier, na jakie napotykają inwestorzy zagraniczni oraz (ii) promowanie regionu jako miejsca posiadającego odpowiedni potencjał. • Wsparcie procesu tworzenia wyspecjalizowanych międzynarodowych klastrów w sektorach innowacyjnych. Współpraca międzynarodowa koordynowana i wspierana finansowo przez wszystkie kraje RMB może być ważnym czynnikiem sukcesu tworzonych klastrów, w przeciwieństwie do inicjatyw o charakterze lokalnym, które mogą nie osiągnąć niezbędnej „masy krytycznej” (w regionie powinny powstać co najmniej trzy międzynarodowe klastry, które staną się światowymi liderami w 11 obszarach określonych w wizji rozwoju RMB i których marka będzie globalnie rozpoznawalna). Uwolnienie potencjału rynku wewnętrznego W opinii Polski niezwykle istotne dla dalszego rozwoju regionu Morza Bałtyckiego jest uwolnienie pełnego potencjału rynku wewnętrznego. Polska pragnie podkreślić, że kluczową rolę w osiągnięciu tego celu pełnią inicjatywy dotyczące eliminacji barier w działalności transgranicznej, w szczególności obciążeń administracyjnych. Należy podkreślić, że współpraca regionalna w tym zakresie, oparta na dialogu i wymianie doświadczeń jest bardzo ważnym czynnikiem, sprzyjającym utworzeniu w pełni zintegrowanego rynku wewnętrznego. W zakresie poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego bardzo ważnym procesem jest eliminacja barier w swobodzie przedsiębiorczości i swobodnym przepływie usług. Podkreślenia wymaga, iż pogłębienie współpracy pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego w zakresie implementacji dyrektywy o usługach przyczyni się do osiągnięcia tego celu. W szczególności duże znaczenie ma harmonizacja w zakresie implementacji dyrektywy dotyczącej współpracy administracyjnej. Istotne byłoby także wypracowanie wspólnego stanowiska, które zapewni sprawne funkcjonowanie systemu współpracy administracyjnej, prowadzące do eliminacji zjawiska powielania kontroli działalności transgranicznej i jednocześnie zwiększenie skuteczności nadzoru nad usługodawcami, co przyczyni się do wzrostu zaufania pomiędzy państwami UE. Dla rozwoju rynku wewnętrznego istotne znaczenie będzie miało ustanowienie wspólnej przestrzeni morskiej UE bez granic, która zniesie formalności graniczne w transporcie morskim między portami UE. Ponadto, należy podkreślić, iż ważnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju rynku wewnętrznego poprzez wzrost aktywności transgranicznej usługodawców jest dostęp do informacji na temat warunków podejmowania i wykonywania działalności usługowej na terytorium poszczególnych państw członkowskich. 12 Działania: • Pogłębienie współpracy pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego w zakresie interpretacji i implementacji dyrektywy o usługach. • Podjęcie działań na rzecz upowszechnienia informacji o postanowieniach dyrektywy o usługach, w szczególności o prawach usługodawców i usługobiorców. • Przegląd przepisów prawa i praktyk administracyjnych w celu poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usuwanie barier w swobodzie przedsiębiorczości i w swobodnym przepływie usług. • Wypracowanie zbliżonej struktury informacji dla usługodawców i usługobiorców dostarczanej w państwach regionu Morza Bałtyckiego, w szczególności informacji, które zgodnie z regulacjami dyrektywy o usługach powinny być udostępniane w Pojedynczych Punktach Kontaktowych (PPK). • Rozszerzenie (w przyszłości) zakresu informacji udostępnianych w PPK na inne oprócz działalności usługowej, rodzaje działalności gospodarczej. • Przystąpienie przez administracje państw członkowskich UE w regionie Morza Bałtyckiego do systemu IMI oraz czynienie z niego pełnego i regularnego użytku, co umożliwi sprawniejsze odnalezienie w danym państwie właściwych organów administracji oraz szybszą i pełniejszą wymianę informacji pomiędzy organami administracji – z korzyścią dla obywateli. Swobodny przepływ wiedzy w regionie Morza Bałtyckiego – „piąta” wolność Jeśli UE ma sprostać globalnej konkurencji obok swobody przepływu towarów, pracowników, usług i kapitału należy zagwarantować również swobodny przepływ wiedzy w całej Europie, a tym samym zapewnić jej łatwy i szybki transfer. Likwidowanie barier w dostępie do wiedzy uznane zostało przez Radę Europejską za jeden z najważniejszych priorytetów Unii Europejskiej na najbliższe lata, czego wyrazem było wprowadzenie tzw. „piątej swobody”. Likwidacja barier dla swobodnego przepływu wiedzy poprzez utworzenie „piątej swobody” powinna być postrzegana jako jeden z najważniejszych priorytetów 13 współpracy regionalnej w RMB. Region ma potencjał, by stać się liderem w Unii Europejskiej pod względem stopnia realizacji założeń piątej swobody. Jedną z pierwszych inicjatyw w tym zakresie mogłaby być dyskusja w gronie państw Morza Bałtyckiego dotycząca definicji „piątej wolności”, zarysowanej w konkluzjach Prezydencji po szczycie Rady Europejskiej w marcu 2008 r. Mogłaby ona dotyczyć zwłaszcza swobodnego dostępu do wiedzy, optymalnego wykorzystania własności intelektualnej powstałej w publicznych organizacjach badawczych oraz wzajemnego uznawania kwalifikacji. Regionalna współpraca w dziedzinie B+R powinna stanowić ważny element działalności badawczej. Z jednej strony pozwoliłaby ona nowym państwom członkowskim szybciej nadrobić dystans, jaki je dzieli od państw zaawansowanych technologicznie, z drugiej zaś umożliwiłaby tym ostatnim korzystanie z potencjału ludzkiego państw bałtyckich i Polski. Warto rozważyć podjęcie współpracy w oparciu artykuł 169 TWE, na mocy którego możliwy jest udział w programach badawczych i rozwojowych podjętych przez kilka państw członkowskich, w tym także udział w strukturach utworzonych w celu wykonania tych programów. W kontekście określenia priorytetów współpracy w dziedzinie B+R w ramach Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego warto uwzględnić doświadczenia państw nordyckich, takie jak tworzenie wspólnych bałtyckich centrów doskonałości, wspólnych badawczych programów tematycznych, programów doktoranckich, a także tworzenie sieci współpracy istniejących już krajowych instytucji badawczych (centrów doskonałości, krajowych uniwersytetów i instytucji badawczych). Priorytetowe obszary współpracy w dziedzinie badań i rozwoju powinny być identyfikowane w oparciu o wspólne programowanie badań w ramach Baltic Foresight Forum. Istotnym elementem, który pozwoli zmaksymalizować korzyści dla przedsiębiorstw ze współpracy w obszarze badań i rozwoju jest skoncentrowanie współpracy na dziedzinach, dominujących w strukturze gospodarczej 14 poszczególnych państw, takich jak: sektor żywnościowy, biotechnologia, sektor ICT czy rozwój alternatywnych źródeł energii. Dogodną płaszczyznę współpracy mogłyby też stanowić Wspólnoty Wiedzy i Innowacji (WWI) zlokalizowane w regionie. Korzyści ze współpracy w ramach WWI to m.in. koncentracja zasobów i wiedzy oraz przyciąganie wybitnych jednostek. Regionalna współpraca w zakresie wymiany najlepszych praktyk i doświadczeń może także z powodzeniem wspomóc działania na rzecz dalszej realizacji reform szkolnictwa wyższego i zapewnienia wysokiej jakości kształcenia. Powinna ona obejmować finansowanie następujące systemów zagadnienia: szkolnictwa zarządzanie wyższego, w rozwój szkolnictwie wyższym, współpracy sieciowej, tworzenie aliansów przez uniwersytety, przyciąganie studentów zagranicznych, sposoby kształcenia większej liczby doktorantów, swobodny przepływ studentów, naukowców i badaczy (ze szczególnym uwzględnieniem mobilności między starymi i nowymi państwami członkowskimi), współpraca sektora szkolnictwa wyższego z sektorem przedsiębiorstw. Działania: • Zapewnienie swobodnego przepływu wiedzy poprzez praktyczną realizację zasady „piątej swobody” – zidentyfikowanie i usuwanie barier utrudniających mobilność naukowców, studentów i pracowników akademickich w regionie Morza Bałtyckiego. • Stworzenie odpowiedzialne przez za urzędy finansowanie w państwach prac regionu Morza badawczo-rozwojowych Bałtyckiego dobrowolnego mechanizmu koordynacji planowanych i wykonywanych prac B+R – opracowanie regionalnej bazy danych, zawierającej informacje na temat finansowanych projektów oraz kryteriów włączenia się w realizację finansowanych przedsięwzięć. • Opracowanie regionalnego scenariusza foresight, który pomoże wskazać kierunki pożądanych inwestycji i przedsięwzięć w sferze B+R+I na poziomie regionu. • Utworzenie Bałtyckiego Instytutu Technologii celem zintensyfikowania prac w obszarze czystych technologii i wykorzystania potencjału naukowców krajów regionu Morza Bałtyckiego. 15 • Utworzenie co najmniej jednej Wspólnoty Wiedzy i Innowacji w regionie. Wspieranie przedsiębiorczości Atutem regionu Morza Bałtyckiego jest bardzo szeroka baza gospodarcza. Jednak duża różnica poziomów rozwoju gospodarczo-społecznego poszczególnych państw nie sprzyja integracji gospodarczej tego obszaru. Dlatego Strategia UE powinna służyć: (1) zintensyfikowaniu korzystnych współpracy warunków makro- państw i regionu na rzecz mikroekonomicznych stworzenia dla rozwoju przedsiębiorczości, (2) ułatwieniu współpracy przedsiębiorstw działających w regionie. Bariery instytucjonalne w największym stopniu ograniczają działalność małych i średnich przedsiębiorstw regionu Morza Bałtyckiego, stąd jeśli rozwój RMB ma być oparty na tych przedsiębiorstwach, konieczne jest jak najszybsze zniesienie ograniczeń hamujących ich rozwój. W tym celu konieczne jest przede wszystkim stworzenie ram instytucjonalnych, określających spójne zasady funkcjonowania przedsiębiorczości (zasady te w praktyce są często zbyt restrykcyjne lub skomplikowane). W regionie Morza Bałtyckiego jakość ram instytucjonalnoprawnych, w których działają przedsiębiorstwa znacznie się różni między poszczególnymi krajami. Można jednak wskazać państwa, które osiągają na tym polu sukcesy, takie jak Dania, która wg. Raportu Banku Światowego Doing Business 2009 jest uważana za kraj o największej swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej w regionie Morza Bałtyckiego. Kwestią wymagającą uwzględnienia w kontekście barier rozwoju przedsiębiorczości jest także fakt, że regulacje w wielu obszarach zmieniają się wolniej, niż mechanizmy funkcjonowania rynków. Często też regulacje wprowadzone we wcześniejszych okresach odnoszą się do obszarów i form działalności gospodarczej, która nie istniała w momencie ich wprowadzania, ograniczając potencjał rozwoju tej działalności. 16 Jeden z najistotniejszych problemów hamujących rozwój przedsiębiorstw, zwłaszcza przedsiębiorstw innowacyjnych, działających w sektorach opartych na wiedzy jest brak dostępu do kapitału. Kwestię tę podkreśla również Komisja Europejska w komunikacie zatytułowanym: Najpierw myśl na małą skalę. Program „Small Business Act” dla Europy, w którym postuluje ułatwienie MSP dostępu do finansowania, w szczególności do kapitału podwyższonego ryzyka, mikrokredytów oraz finansowania typu mezzanine, jak również zbudowanie otoczenia prawnego i biznesowego, które przyczyni się do terminowych płatności w transakcjach handlowych. Kwestia ta powinna znaleźć odzwierciedlenie w Strategii UE, także dlatego, że zmniejszenie ograniczeń w dostępie do finansowania stanowi ważny warunek rozwoju sektorów opartych na wiedzy oraz zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza MSP. Wydajność i budowanie przewagi konkurencyjnej zależy od tego w jaki sposób, a nie w jakich sektorach przedsiębiorstwa konkurują. Państwa regionu konkurują w sektorach wysokich technologii, ale firmy regionu liczą się także w sektorach tradycyjnych opartych na zasobach naturalnych (górnictwo, przemysł drzewny). Biorąc pod uwagę znaczenie tradycyjnych sektorów w RMB, przy określaniu priorytetów współpracy w ramach Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego warto uwzględnić doświadczenia państw nordyckich. Przykładowo, duńscy przedsiębiorcy działający w omawianych sektorach wykorzystali technologie i sposoby produkcji, które zapewniły im konkurencyjność nawet wobec krajów o niższych kosztach produkcji. Działania: • Zidentyfikowanie barier instytucjonalno-prawnych stanowiących przeszkodę dla rozwoju przedsiębiorczości w regionie Morza Bałtyckiego oraz barier w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania (są one szczególnie uciążliwe dla MSP). • Wymiana najlepszych praktyk oraz współpraca na rzecz wyeliminowania wspomnianych barier. Przedsiębiorstwa działające w danym sektorze powinny podlegać tym samym regulacjom we wszystkich krajach regionu Morza Bałtyckiego. Dotyczy to w szczególności: 17 − zakładania i likwidowania działalności gospodarczej, − skali uciążliwości płacenia podatków (liczba płatności, czas potrzebny do zastosowania się do regulacji podatkowych, itp.), − reglamentowania prowadzenia działalności gospodarczej (koncesjonowania, licencjonowania itp.), − biurokratycznych ograniczeń w zakresie handlu międzynarodowego, − prawa w zakresie usług internetowych (zasad sprzedaży, ochrony danych osobowych itp.), − • ochrony własności intelektualnej. Do tej pory nie przeprowadzono kompleksowego badania poziomu reglamentacji działalności gospodarczej, wynikającego z prawa wspólnotowego i sposobów jego implementacji. Wskazane byłoby podjęcie próby usystematyzowania wiedzy na temat reglamentacji działalności gospodarczej w regionie oraz wspólne wystąpienie państw regionu z propozycjami uproszczenia w ramach kolejnej tury upraszczania prawa. • Powołanie grupy roboczej złożonej z przedstawicieli organizacji zrzeszających przedsiębiorców oraz organów odpowiedzialnych za politykę rozwoju przedsiębiorczości, mającej na celu identyfikowanie z wyprzedzeniem i reagowanie na zagrożenia dotyczące dostosowywania regulacji do zachodzących zamian. • Wymiana najlepszych praktyk w celu ułatwienia państwom regionu Morza Bałtyckiego zagwarantowania odpowiednich ram instytucjonalnych dla funkcjonowania i rozwoju sektora finansowego, w szczególności w zakresie: − rozwiązań prawnych i narzędzi wspierających gromadzenie pełnej i wiarygodnej informacji o potencjalnych kredytobiorcach, − rozwiązań prawnych usprawniających ustanawianie i egzekwowanie zabezpieczeń kredytowych. • Wprowadzenie spójnych dla regionu narzędzi, ułatwiających MSP dostęp do kapitału, szczególnie we wczesnej fazie ich rozwoju. Wybór zestawu odpowiednich narzędzi mógłby być dokonany przez międzynarodową grupę ekspercką (złożoną z przedstawicieli sektora przedsiębiorstw, instytucji finansowych i organów administracji rządowej), która: (1) zidentyfikowałaby bariery hamujące przepływ kapitału do innowacyjnych MSP oraz (2) określiła na bazie dotychczas stosowanych narzędzi, najlepsze praktyki pozwalające wyeliminować te bariery. 18 • Współpraca i wymiana najlepszych praktyk, m.in. dotyczących zastosowania technologii i sposobów produkcji, zapewniających przewagę konkurencyjną, w celu stymulowania rozwoju tradycyjnych sektorów gospodarki w RMB. Region Morza Bałtyckiego jako wzorcowy region w dziedzinie aplikacji i upowszechniania wzornictwa Region basenu Morza Bałtyckiego łączy wspólna tradycja rozwoju wzornictwa przemysłowego, które można scharakteryzować jako „design demokratyczny”, ukierunkowany na prostą i funkcjonalną formę oraz dostępność dla masowego odbiorcy, w opozycji do wzornictwa śródziemnomorskiego cechującego się bogatą stylizacją (styling), adresowanego do niszowego klienta „najwyższej półki”. Osiągnięcia w dziedzinie wzornictwa mają zarówno państwa skandynawskie, Niemcy, jak i nowe państwa członkowskie – tradycja polskiej szkoły sztuki stosowanej w okresie przedwojennym (Ład), doceniana na kolejnych wystawach światowych, jest kontynuowana przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego, drugą tego rodzaju placówkę na świecie. Jednak w przeciwieństwie do umiejętnie skomercjalizowanego w ostatnich latach wzornictwa skandynawskiego, polskie wzornictwo jest szerzej nieznane poza granicami kraju. Państwa regionu mają potencjał rozwoju wzornictwa i podejmują w tej dziedzinie współpracę. Międzynarodowa grupa instytucji zajmujących się wzornictwem w ramach grupy International Research Collaboration (IRC) prowadzi prace nad standaryzacją metodologii badań wzornictwa, co ma pozwolić na porównywanie danych pozyskanych w różnych krajach i dzielenie się doświadczeniami. W IRC reprezentowane są instytucje z regionu Bałtyku takie jak: Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Danish Design Centre (Dania), Swedish Industrial Design Foundation (Szwecja). Ważną inicjatywą krajów skandynawskich w obszarze innowacji i wzornictwa, w której udział bierze także Polska, jest Northern Dimension Learning Forum on User Driven Innovation (NDLF-UDI). Zacieśnienie współpracy i wymiana najlepszych praktyk mogłaby się przyczynić – co byłoby szczególnie wyeksponowania tej korzystne dla nowych dziedziny oraz większego państw członkowskich zainteresowania – do wzornictwem przedsiębiorstw. Jest to istotne, ponieważ działania związane z aplikacją i upowszechnianiem wzornictwa przyczyniają się do: 19 • Wzmocnienia konkurencyjności regionu, szczególnie poprzez wykorzystanie potencjału innowacyjnego, jakim jest innowacja poprzez wzornictwo, oraz współpraca naukowa i badawczo-rozwojowa pomiędzy podmiotami gospodarczymi i naukowymi, • Zrównoważonego rozwoju regionu - współzależności rozwoju społecznego, społecznego i środowiskowego, szczególnie w zakresie wykorzystania wzornictwa dla ochrony środowiska, oszczędności energii i szeroko pojętego zróżnicowanego rozwoju. Działania: • Przyjęcie jednolitej metodologii badań aplikacji wzornictwa w regionie oraz przygotowanie badań porównawczych. Podstawą dla standardów mogą być prace prowadzone w ramach zespołu IRC, w którym uczestniczy IWP oraz inne instytucje z regionu Bałtyku. Badania takie pozwolą na określenie aktualnego statusu aplikacji wzornictwa w poszczególnych krajach, pozwolą na porównania i wypracowanie wzorców (benchmarków). • Wymiana doświadczeń w zakresie szkolnictwa specjalistycznego dotyczącego projektowania i zarządzania wzornictwem. Wymiana kadry naukowej i studentów, wspólne projekty naukowo-badawcze. • Rozwój standardów, wymiana doświadczeń, upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie wzornictwa zorientowanego na zrównoważony rozwój, ekologię, ograniczenie zużycia energii i odpadów, recykling produktów a także ponowne wykorzystanie produktów w innych funkcjach (np. zużyte opakowania jako materiał konstrukcyjny). • Upowszechnianie dobrych praktyk wzornictwa basenu Morza Bałtyckiego poprzez: • − wydarzenia festiwalowe (np. Gdynia Design Days), − konferencje tematyczne i wystawy dobrych praktyk. Rozwijanie współpracy i wymiana doświadczeń instytucji zajmujących się rozwojem wzornictwa w krajach regionu, głównie poprzez udział oraz koordynację międzynarodowych projektów dotyczących upowszechniania wzornictwa. 20 Inicjatywa „Lepszego prawa” Państwa regionu Morza Bałtyckiego w różnym stopniu realizują inicjatywę „Lepszego prawa” w praktyce. Inicjatywa ta polega na budowaniu przyjaznego otoczenia regulacyjnego dla przedsiębiorców i obywateli m.in. dzięki przeprowadzaniu Ocen Wpływu przy formułowaniu nowych aktów prawnych, redukcji obciążeń administracyjnych w obowiązującym prawie, systematycznym konsultacjom społecznym. Niemcy, Dania i Szwecja mają zaawansowane programy redukcji obciążeń i mogą poszczycić się rzeczywistymi osiągnięciami. Redukcja obciążeń jest stanowi integralną cześć wpisana w reformę regulacji. W państwach bałtyckich (Łotwa. Litwa. Estonia) i Finlandii nadal nie odbywa się ona w sposób systematyczny. W Polsce, mimo iż zrealizowano szereg pomiarów pilotażowych i rozpoczęto identyfikację obciążeń w całym prawie gospodarczym, nie przeprowadzono jeszcze redukcji w sposób kompleksowy. Kwestiami wymagającymi większej uwagi w nowych państwach członkowskich jest m.in. podniesienie świadomości występowania obciążeń administracyjnych i konieczności ich redukcji, potrzeba poprawy efektywności oceny wpływu oraz opracowania spójnych polityk, dotyczących konsultacji oraz polepszenia wartości przeprowadzanych konsultacji. Cechą charakterystyczną regionu Morza Bałtyckiego jest brak powstawania innowacyjnych instrumentów inicjatywy „Lepszego prawa”, a państwa regionu są raczej ich odbiorcami niż inicjatorami w Unii Europejskiej. Można wskazać na dwa wyjątki: potencjał związany z wykorzystywaniem narzędzi informatycznych do redukcji obciążeń administracyjnych oraz nowatorskie podejściem do komunikowania projektów w zakresie „Lepszego prawa”. Pomysły te jednak nie są rozpowszechniane przez państwa. Działania: • Państwa regionu Morza Bałtyckiego mogłyby utworzyć nieformalną sieć (na kształt SCM Network), w ramach której: − prowadzono by wymianę informacji na temat innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie „Lepszego prawa” powstających w regionie, 21 − wspólnie by gromadzono informacje na temat podobnych rozwiązań stosowanych przez inne państwa członkowskie, − prowadzono by wspólne projekty pilotażowe w dziedzinie innowacyjności. Celem projektu byłoby uczynienie z regionu bałtyckiego regionu innowacyjnego w zakresie inicjatywy „Lepsze prawo”. • Państwa regionu Morza Bałtyckiego mogłyby wykorzystywać i promować istniejące już w regionie nowatorskie sposoby komunikacji projektów „Lepszego prawa”, takie jak duński pomysł na nadawanie wspólnej marki projektom uproszczeniowym. Mogłyby też utworzyć wspólną strategię komunikacyjną na temat inicjatywy „Lepszego prawa”, której cechami charakterystycznymi byłyby: − wybór wśród zainteresowanych stron rzeczników, którzy będą przekazywali informację o osiągniętych rezultatach, − większe skoncentrowanie się na zarządzaniu oczekiwaniami zainteresowanych stron, − wykorzystywanie środków komunikacji masowej w celu bardziej efektywnego przekazywania informacji, − porównywanie podejmowanych działań z podobnymi reformami w innych państwach, − organizowanie publicznych wydarzeń z udziałem zainteresowanych stron. Ocena Wpływu jako proces wspomagający konwergencję gospodarczą w regionie Morza Bałtyckiego Zasadnicze obciążenie kosztami wynikającymi z dążenia do realizacji wspólnie ustalonych przez Unię Europejską celów spoczywa na budżetach państw członkowskich i regionów oraz przedsiębiorcach i konsumentach. Kluczowe znaczenie dla realizacji tych celów mają bowiem rozwiązania o charakterze regulacyjnym. Utrzymujące się znaczące różnice w poziomach rozwoju gospodarczego w regionie Morza Bałtyckiego mogą stanowić istotny czynnik hamujący zdolności do wspólnego określania celów i podejmowania wspólnych działań. Jedną z dodatkowych możliwości rozwiązania tego problemu jest uwypuklenie znaczenia kwestii konwergencji gospodarczej podczas przeprowadzania Oceny Wpływu do propozycji legislacyjnych i pozalegislacyjnych. Podczas rewizji Wytycznych Komisji Europejski do Oceny Wpływu, która zostanie sfinalizowana do końca 2008 r., zostało wprowadzone odniesienie do traktatowego celu dotyczącego 22 popierania konwergencji dokonań gospodarczych. Komisja Europejska włączyła kryterium konwergencji do analizy problemu, identyfikacji celów polityki oraz opcji realizacji polityki. Wprowadziła ponadto, nową wytyczną do Oceny Wpływu – analizę skutków uwzględniającą wpływ na państwa członkowskie i regiony w odniesieniu do kryterium konwergencji. W projekcie Wytycznych do Oceny Wpływu wskazuje się, że w ramach Oceny Wpływu będą zazwyczaj badane problemy, które mogą zostać rozwiązane poprzez podjęcie działań na poziomie wspólnotowym. Zwraca się uwagę, że zidentyfikowany problem może mieć specjalne znaczenie dla pewnych państw członkowskich, grupy państw (takich jak nowe lub małe państwa członkowskie, śródziemnomorskie państwa członkowskie lub nordyckie państwa członkowskie) lub regionów. Opcje rozwiązania problemu mogą w różny sposób mieć wpływ na różne części Unii Europejskiej1. Działania: • Prace nad rewizją Wytycznych Komisji Europejskiej nie zostały jeszcze zakończone. Komisja analizuje uwagi otrzymane podczas procesu konsultacji społecznych. W związku z wyłonieniem w Unii Europejskiej pierwszego makroregionu i przygotowaniem dla niego odrębnej Strategii, do Wytycznych, w części analizy wpływu na państwa członkowskie i regiony, należy włączyć analizę wpływu na region Morza Bałtyckiego. Dla regionu Morza Bałtyckiego preferowane powinny być te rozwiązania, w wypadku których pozytywny wpływ na proces konwergencji gospodarczej będzie największy. • Państwa członkowskie regionu Morza Bałtyckiego powinny weryfikować podczas prac grup roboczych czy został zbadany wpływ na region Morza Bałtyckiego. Taka możliwość wynika z Wytycznych na temat metod weryfikacji Oceny Wpływu w Radzie Unii Europejskiej (Handling Impact Assessment in Council Indicative Guidance for working party chairs). 1 European Commission – Impact Assessment Guidelines (Draft version 27/05/2008). Konsultacje w sprawie zrewidowanych Wytycznych zostały zakończone 25 Sierpnia 2008 r. Komisja Europejska jest w trakcie analizowania uwag zgłoszonych podczas konsultacji społecznych. 23 Dostęp do źródeł energii jako warunek poprawy konkurencyjności regionu Morza Bałtyckiego Pomimo spadku tempa wzrostu zużycia energii na skutek wzrastającej efektywności jej wykorzystania zarówno pierwotnej, jak i finalnej), a także mimo zmiany struktury konsumpcji energii, dzięki szerszemu stosowaniu energii odnawialnej, popyt na kopalne nośniki energetyczne w państwach Unii Europejskiej utrzymuje się na wysokim poziomie. Państwa regionu, ze względu na ograniczone własne zasoby paliw kopalnych, będą coraz bardziej uzależnione od importu nośników energii z państw trzecich – od nieznacznie ponad 50% energii zużywanej w 2008 r. do ponad 67% w 2030 r. Uzależnienie to będzie zależało od wielu czynników, które będą oddziaływać na zużycie węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego. Większość państw regionu jest zależna w dużej mierze od importu węgla kamiennego i gazu ziemnego, a wszystkie od dostaw ropy naftowej. Podstawowym czynnikiem wpływającym na bilans energii pozostanie oczywiście wielkość dostępnych zasobów światowych. Istotnym będzie również utrzymanie zdrowych ekonomicznych relacji w handlu energią wolnych od decyzji politycznych wpływajacych na bezpieczeństwo dostaw do innych krajów. Zdaniem Polski konieczna jest zatem budowa infrastruktury przesyłowej między państwami członkowskimi, która umożliwia powstanie wspólnego rynku energii i solidarne działanie między państwami członkowskimi w sytuacjach kryzysowych. Do takich inicjatyw energetycznych należy gazociąg Baltic Pipe2, pierwszy terminal regazyfikacyjny LNG nad Bałtykiem (Świnoujście), most elektroenergetyczny LitwaPolska-Niemcy, czy też rurociąg Odessa-Brody-Gdańsk. Działania: • Rozwój inicjatyw w regionie, wspierających rozwój i wdrażanie czystych technologii węglowych. • Pogłębienie współpracy w dziedzinie energetyki jądrowej jako czystego, 2 Gazociąg z Danii do Polski (Niechorze), tworzący wraz z gazociągiem Skanled z Norwegii do Danii korytarz dostaw gazu do Polski. 24 bezpiecznego i taniego źródła energii. • Stworzenie nowych instrumentów, instytucji i inicjatyw regionalnych w dziedzinie energetyki. • W kontekście planowanej rewizji wytycznych w sprawie transeuropejskich sieci energetycznych uzasadnione będzie nadanie Baltic Pipe statusu projektu priorytetowego w ramach Trans-European Networks. Dostępność regionu Morza Bałtyckiego Region Morza Bałtyckiego w dziedzinie systemu transportowego nie jest spójny w sensie popytowym, a więc i ocena tego systemu jako całości nie jest łatwym zadaniem. Do mocnych stron systemu transportowego regionu należy zaliczyć: • wysoki stopień integracji gospodarczej w trójkącie Nordyckim, mogący stanowić podstawę do rozszerzenia powiązań społeczno-ekonomicznych oraz sieci transportowych na cały basen Morza Bałtyckiego, • dobrze rozwinięta sieć połączeń promowych, • wysoka ranga skandynawskich portów lotniczych w systemie europejskiej komunikacji powietrznej, • sąsiedztwo Rosji posiadającej międzykontynentalne połączenia lądowe z Dalekim Wschodem, • znaczne moce przeładunkowe portów na południowym i wschodnim Wybrzeżu Bałtyku, • przeciążenie niektórych szlaków transportowych (zwłaszcza północ-południe w Europie Zachodniej) stwarzające szansę na rozwoju tras alternatywnych, • wrażliwość krajów skandynawskich na problemy środowiska naturalnego, gwarantująca dobre przygotowanie projektów transportowych (zwłaszcza w kontekście finansowania w ramach Unii Europejskiej). Przygotowując działania w zakresie systemu transportowego dla regionu Morza Bałtyckiego należy zwrócić uwagę na następujący fakt: układ powiązań handlowych, kapitałowych i turystycznych w regionie bałtyckim wskazuje, że po wyłączeniu relacji z Niemcami i Rosją (oraz pomiędzy tymi krajami) najsilniejsze interakcje (a zarazem popyt na infrastrukturę) występuje w szeroko rozumianym Trójkącie Nordyckim, a poza nim w relacjach polsko-szwedzkich, polsko-duńskich oraz w mniejszym stopniu na kierunku Via/Rail Baltica. 25 Obecnie główną barierą jest monopolizacja obsługi transportowej obrotu portowomorskiego w obszarze Morza Bałtyckiego przez tzw. mega-porty północnej Europy (Rotterdam, Hamburg, Antwerpia), gdzie kończą się morskie połączenia transoceaniczne, skazujące porty bałtyckie na obsługę przez tzw. żeglugę dowozową. Opisany powyżej układ wskazuje na potrzebę rozwoju transbałtyckiej południkowej komunikacji promowej i lotniczej. Wiele potencjalnych inwestycji transportowych w regionie łączy interesy wymienionych stron. Dotyczy to w pierwszej kolejności obsługi relacji wewnątrzunijnych (np. dwustronnych połączeń bałtyckich, Rail Baltica). Rozbieżności przedsięwzięć pojawiają nastawionych na się ruch przede wszystkim międzykontynentalny, przy planowaniu tranzytowy oraz skierowany do Rosji. Działania: • Tworzenie preferencji dla rozwiązań obsługujących wewnętrzny ruch w obrębie regionu bałtyckiego – relacje między Polską a Skandynawią i republikami bałtyckimi. Inwestycje służące rozwiązaniom tranzytowym w skali międzykontynentalnej powinny być podejmowane ostrożnie, z uwzględnieniem ryzyka ekonomicznego, uwarunkowanego sytuacją geopolityczną. • Podjęcie działań zmierzających do modyfikacji sieci TEN-T, w szczególności decyzji o modernizacji Kanału Kilońskiego, co ułatwi i usprawni transport morski w regionie. Morskie planowanie przestrzenne Bardzo istotne znaczenie dla spójnego rozwoju regionu Morza Bałtyckiego będzie miało również morskie planowanie przestrzenne (maritime spatial planning - MSP), uwzględniające zrównoważony regionu, bezpieczeństwo i ekonomikę rozwój żeglugi eksploatacji oraz ochronę gospodarczej środowiska morskiego. MSP zapewni równowagę pomiędzy różnymi użytkownikami przestrzeni morskiej. Z uwagi na swój interdyscyplinarny charakter przyczyni się także do podniesienia bezpieczeństwa żeglugi, zwiększy ochronę zasobów naturalnych morza, ułatwi eksplorację zasobów podmorskich i wpłynie na rozwój produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Planowanie przestrzeni morskiej łączy się z koncepcją 26 spójności terytorialnej Europy, rozumianej jako spójność terytorium lądowego ze wspólną przestrzenią morską. Lepszy dostęp do rynków we wszystkich państwach regionu oraz do rynku wewnętrznego w całej UE będzie możliwy jedynie przy wykorzystaniu potencjału wszystkich portów znajdujących się w nadbałtyckich państwach członkowskich UE. W celu wzrostu konkurencyjności portów oraz przyśpieszenia obsługi statków, osób i towarów w portach należy wprowadzić jednolity system wymiany informacji w technologii „one-stop-shop”, integrujący obecnie rozrzucone systemy wymiany informacji pomiędzy różnymi podmiotami występującymi w domenie transportu morskiego. W celu rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości przy jednoczesnym zachowaniu wysokich standardów bezpieczeństwa należy wprowadzić wspólne reguły dotyczące żeglugi przybrzeżnej mniejszych jednostek niekonwencyjnych oraz dla przemysłu „offshore” w obszarze Morza Bałtyckiego. Działania: • Konieczne jest podjęcie konsultacji i współpracy regionalnej w zakresie morskiego planowania przestrzennego. • Podjęcie przybrzeżnej prac na bezpieczeństwa i nad akwenie ochrony zdefiniowaniem Morza reguł Bałtyckiego, środowiska dla dotyczących wspólnych statków żeglugi standardów niekonwencyjnych i jednostek zatrudnionych w przemyśle „offshore” oraz standardów wyszkolenia personelu na nich w postaci Kodeksu wdrożonego regionalnym porozumieniem. • Podjęcie prac nad stworzeniem zintegrowanego bezpiecznego systemu wymiany informacji o statkach, przewożonych pasażerach i ładunkach w technologii „one-stop-shop”, łączącego różnorodne podmioty transportu morskiego. 27 Zarządzanie ruchem lotniczym w regionie Morza Bałtyckiego Rozwój wspólnej polityki transportowej wymaga efektywnego systemu transportu lotniczego wspomaganego przez bezpieczne i efektywne działanie służb ruchu lotniczego, wspierając tym samym swobodny przepływ towarów, ludzi i usług. Państwa członkowskie realizując cele określone w pakiecie rozporządzeń (WE) ustanawiających Jednolitą Europejską Przestrzeń Powietrzną (Single European Sky – SES) zobowiązały się do współdziałania w zakresie wzmacniania istniejących standardów bezpieczeństwa, podnoszenia wydajności ruchu lotniczego oraz zwiększania spójności systemu transportu lotniczego. Ważnym elementem tego procesu jest rozwój Wspólnego Obszaru Lotniczego (Common Aviation Area), obejmującego współpracę z państwami spoza UE. Skoordynowanie działań państw w basenie Morza Bałtyckiego przyniosłoby zatem dodatkowe korzyści związane z realizacją koncepcji SES, w szczególności w zakresie wspierania mobilności w regionie. Transport lotniczy w zakresie rozwoju systemu zarządzania ruchem lotniczym w Europie (Air Traffic Management – ATM) stoi obecnie przed wieloma wyzwaniami związanymi z optymalizacją przepustowości przestrzeni powietrznej oraz modernizacją strukturalną i techniczną całego sektora przy poszanowaniu zasady równoważonego rozwoju. Kluczowym działaniem w tym kontekście jest zobowiązanie państw członkowskich UE do tworzenia Funkcjonalnych Bloków Przestrzeni Powietrznej (Functional Airspace Blocks – FABs), mających na celu zmniejszanie fragmentacji rozwiązań w zakresie ATM na poziomie regionalnym, uwzględniając rosnący w sposób dynamiczny ruch lotniczy w basenie Morza Bałtyckiego. FAB Bałtycki (Baltic FAB), tworzony przez Polskę i Litwę, jest jedną z inicjatyw w tym zakresie, wymagających koordynacji z innymi podobnymi inicjatywami w regionie (np. inicjatywą szwedzko-duńską NUAC – Nordic Upper Area Control Centre, wielostronną inicjatywą Północnoeuropejskiego FAB NEFAB – North European FAB obejmującą m.in. państwa skandynawskie, czy też FAB EC – FAB Europe Central). Działania: • Skoordynowanie działań związanych z realizacją celów programu SESAR (SES ATM Research) w zakresie systemu zarządzania ruchem lotniczym w Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej, w dostosowaniu do charakterystyki ruchu i 28 sytuacji operacyjno-technicznej w zakresie ATM w basenie Morza Bałtyckiego. Regionalne podejście do wdrażania SESAR, w tym wymiana najlepszych praktyk w tym zakresie, może zagwarantować znaczące podniesienie efektywności kosztowej i techniczno-operacyjnej przyjmowanych rozwiązań. • Promowanie dwustronnej i wielostronnej współpracy władz nadzorujących (National Supervisory Authorities – NSAs) zgodnie z założeniami SES, np. w zakresie: − szkolenia i ustanowienia wspólnej grupy inspektorów w obszarze CNS/ATM (Communication, Navigation Surveillance – CNS) z możliwością ich wykorzystywania przez różne NSAs i/lub w ramach FAB, − przeprowadzanie wspólnych inspekcji, certyfikacji oraz wypracowanie jednolitego podejścia do wyznaczanie instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej (Air Navigation Services Providers – ANSPs) w FAB. • Rozwój mechanizmu ustanawiania regionalnych celów wobec ANSPs czy portów lotniczych w zakresie efektywności działania (performance targets) w zakresie ATM w odniesieniu do efektywności operacyjnej czy ochrony środowiska. • Promowanie najlepszych praktyk w zakresie tworzenia FAB przez państwa członkowskie w celu osiągania powiązań między poszczególnymi inicjatywami FAB oraz rozwojem Wspólnego Obszaru Lotniczego z Federacją Rosyjską (w szczególności Obwodem Kaliningradzkim), w uzupełnieniu do nieformalnego mechanizmu współpracy bałtyckich ANSPs (Baltic Regional ATM meetings). Kultura jako czynnik rozwoju regionu Morza Bałtyckiego – wspieranie wspólnej tożsamości regionalnej Kulturę można uznać za strategiczny czynnik rozwoju regionu Morza Bałtyckiego w kilku aspektach: • jako wartość samą w sobie, • jako czynnik rozwoju regionu, • jako czynnik służący rozwojowi i budowaniu tożsamości społeczeństwa, zarówno na poziomie narodowym, jak i transnarodowym. Przemysły kultury i przemysły kreatywne pełnią funkcję mnożników rozwoju ponieważ generują wartość produktu krajowego brutto i wpływają na wzrost dobrobytu. Dzięki inwestycjom w przemysły kultury i przemysły kreatywne wzrasta zatrudnienie, co w szczególności dotyczy sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 29 Wzrost zatrudnienia powoduje przyrost dochodów gospodarstw domowych, co z kolei przekłada się na zwiększony popyt. W rezultacie przemysły kultury i przemysły kreatywne mają pozytywny wpływ na trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy. Współpraca państw regionu Morza Bałtyckiego stworzy możliwość wykorzystania potencjałów oraz identyfikacji synergii gospodarek w regionie w zakresie przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych. Przyczyni się to nie tylko do wzrostu ekonomicznego poszczególnych państw regionu, ale i do wzrostu konkurencyjności regionu jako całości. Kultura wpływa na budowę tożsamości i rozwój społeczny oraz przyciąga inwestycje i podnosi atrakcyjność regionów, przyczyniając się do ich rozwoju gospodarczego. Działania te prowadzą do powstawania nowych, często atrakcyjnych miejsc pracy. Budowa tożsamości Regionu Morza Bałtyckiego oraz rozwoju przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych w tym regionie w dłuższej perspektywie czasowej przełoży się na przewagę konkurencyjną regionu. Działania: • Promocja networkingu zarówno w obrębie pomiotów działających w ramach kultury i turystyki, jak i pomiędzy nimi w regionie Morza Bałtyckiego. • Promocja klasteringu rozumianego jako przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, bazująca na siatce więzi kooperacyjnych i konkurencyjnych w ramach przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych. • Wypracowanie wspólnej strategii współpracy kulturalnej i turystycznej w regionie Morza Bałtyckiego. • Organizacja akcji medialnych na poziomie państw członkowskich promujących RMB jako kulturowo spójny i odrębny region europejski. • Ustanowienie roku „n” rokiem dialogu międzykulturowego w RMB, w celu podwyższenia świadomości społeczności lokalnej i społeczności międzynarodowej nt. odrębności i atrakcyjności tego regionu – budowanie tożsamości regionu. • Promocja mobilności organizatorów, twórców oraz wykonawców kultury oraz wymiany międzykulturowej, co się przyczyni do pogłębienia dialogu międzykulturowego. 30 Branding regionu Morza Bałtyckiego Integralną częścią Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinna być promocja wizerunku regionu Morza Bałtyckiego. Skuteczna strategia promocji regionu powinna opierać się na współpracy między administracją rządową i samorządową, światem nauki oraz przedstawicielami zainteresowanych sektorów gospodarki. Stworzenie branding’u regionu Morza Bałtyckiego ma za zadanie wspieranie realizacji następujących celów: • utrzymanie i przyciągnięcie kapitału ludzkiego (brain gain), • skuteczna promocja regionu, jako miejsca lokowania inwestycji zagranicznych, • zwiększenie wymiany handlowej pomiędzy krajami regionu, • promocja eksportu towarów wyprodukowanych w regionie, • wyrównanie poziomu gospodarczego regionu poprzez promowanie inicjatyw gospodarczych, kulturalnych i naukowych, • promowanie oferty turystycznej regionu. Działania: • Inwentaryzacja badań społecznych oraz eksperckich przeprowadzonych we wszystkich krajach RMB i określenie na tej podstawie wizji współpracy i obszarów komunikacji. • Zlecenie przeprowadzenia jakościowego badania w formie on-line wśród ekspertów z różnych sektorów gospodarki (z wykorzystaniem metod stosowanych np. przez Europejski Panel Testów Biznesowych) w celu określenia działań, które powinny zostać podjęte w ramach brandingu terytorialnego. • Zidentyfikowanie ograniczeń oraz wad poszczególnych koncepcji brandingu regionu (na podstawie badań jakościowych FGI z udziałem ekspertów). • Zidentyfikowanie i uwzględnienie barier i problemów, które mogą się pojawić na etapie promocji brandingu (np. analiza SWOT). • Wizualizacja regionu jako marki – wspólne logo, hasło, monitoring efektów za pomocą badania wizerunku marki. 31 • Rozważenie możliwości organizowania imprez kulturalno–społecznych, sportowych i festiwali (festiwale folklorystyczne, filmowe) jako katalizatorów działań promocyjnych regionu. • Utworzenie portalu Morza Bałtyckiego, jako interaktywnego instrumentu komunikacji, uzupełniającego istniejące serwisy informacyjne KE popularyzującego dotychczasowe inicjatywy i działania UE na rzecz regionu. III.2 Środowisko regionu Morza Bałtyckiego Polska dostrzega konieczność oparcia środowiskowego komponentu Strategii o zasadę zrównoważonego rozwoju oraz usprawnienie dotychczasowych instrumentów współpracy. Tocząca się aktualnie debata na temat kształtu Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego stwarza okazję do praktycznego zastosowania pojęcia zrównoważonego rozwoju w odniesieniu nie tylko do środowiska samego Morza Bałtyckiego, ale także całego regionu. Oznacza to szerokie rozumienie regionu Morza Bałtyckiego w sensie geograficznym, który obejmuje nie tylko państwa położone bezpośrednio nad Bałtykiem, ale także i te w głębi lądu, usytuowane w zlewni Morza Bałtyckiego. Polska ma świadomość roli, jaką powinna odgrywać w procesie ukierunkowanym na przywrócenie równowagi ekologicznej regionu Morza Bałtyckiego. Wynika to również z faktu, że, o ile Polska zajmuje jedynie 18% powierzchni zlewiska Bałtyku, to zamieszkuje ją aż 45% ludności całego zlewiska, a 99,7% powierzchni Polski leży w jego obszarze. Zapobieganie eutrofizacji Głównym problemem ekologicznym Morza Bałtyckiego jest jego eutrofizacja. Z uwagi na znaczący ładunek substancji biogennych wnoszonych polskimi rzekami do Morza Bałtyckiego, priorytetem Polski jest wdrożenie mechanizmów ich ograniczania. Naprzeciw tym postulatom wychodzi realizacja dyrektywy Rady 91/676/EWG (dyrektywy azotanowej). Strategia powinna uwzględniać ocenę 32 pierwszego okresu wdrożenia tego aktu prawnego oraz inne programy wdrażane na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotem. Istotne jest, aby Strategia była spójna z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy w sprawie Strategii Morskiej. Strategia nie może również pomijać rezultatów prac Konwencji Helsińskiej HELCOM (między innymi Bałtyckiego Planu Działania). Trzeba mieć jednak na uwadze, że w dążeniu do osiągnięcia ambitnych planów dotyczących zapobiegania eutrofizacji Morza Bałtyckiego, państwa regionu Morza Bałtyckiego powinny zachować swobodę w doborze działań w tym zakresie, m.in. ze względu na zróżnicowane warunki klimatyczne, glebowe, hydrologiczne oraz dominujący typ produkcji rolnej. Zasadne jest również stosowanie, w ramach monitoringu środowiska Morza Bałtyckiego, wskaźników odnoszących się do eutrofizacji, liczonych nie tylko w wartościach absolutnych, lecz również w odniesieniu do liczby mieszkańców bądź powierzchni poszczególnych państw regionu Morza Bałtyckiego. Wpłynie to na ukazanie stanu eutrofizacji Morza Bałtyckiego w bardziej racjonalny, uzasadniony naukowo sposób. Działania: • Zacieśnienie współpracy pomiędzy krajami regionu i wymiana doświadczeń w zakresie prowadzenia produkcji rolnej, umożliwiającej efektywną recyrkulację nawozu naturalnego i mniejsze zużycie nawozów mineralnych. • Edukacja i szkolenia na temat zrównoważonych praktyk rolno- środowiskowych. Zapobieganie zanieczyszczeniom wód Bałtyku ze źródeł punktowych i obszarowych Polska w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych realizuje zobowiązania wynikające z dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, która zobligowała Polskę do wybudowania, rozbudowania lub zmodernizowania oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach, w horyzoncie czasowym do 2015 r. Realizacja tych zobowiązań umiejętności zależy jednak pozyskiwania przez od nie inicjatywy środków samorządów finansowych. gminnych Stworzono oraz im możliwości uzyskania środków zarówno krajowych, jak i pochodzących z budżetu 33 UE na inwestycje w gospodarce wodno-ściekowej. Dostępne instrumenty finansowe zachęcają jednostki samorządu terytorialnego do przyspieszenia realizacji przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, a co za tym idzie osiągnięcie przez Polskę efektu ekologicznego. W obszarze działalności kontrolnej, dotyczącej ochrony wód Bałtyku w celu ograniczenia ładunku wprowadzanych zanieczyszczeń, celem powinno być ograniczanie ładunku związków fosforu i azotu z punktowych źródeł zanieczyszczeń oraz z powierzchniowych źródeł zanieczyszczeń. Warto zaznaczyć, iż Polska efektywnie kontroluje odprowadzanie zanieczyszczeń z dużych źródeł, czyli instalacji objętych obowiązkiem posiadania pozwolenia zintegrowanego, zgodnie z dyrektywą 2008/1/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (IPPC). Niezwykle istotne jest również dążenie do ograniczenia zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego przez statki, poprzez ustanawianie odpowiednich standardów środowiskowych dla transportu morskiego oraz zwalczanie nielegalnych zrzutów zanieczyszczeń do Morza Bałtyckiego. Działania: • W obszarze monitoringu środowiska Morza Bałtyckiego i jego bezpośredniej zlewni, celowe byłoby: − wyznaczenie wspólnego koordynatora realizacji monitoringu na terenie państw regionu Morza Bałtyckiego, − stworzenie profesjonalnej bazy sprzętowo-materiałowej dla systematycznych badań wód morskich prowadzonych wg. ustalonych zasad i kryteriów (uwzględniając specyfikę Morza Bałtyckiego), w skład której weszłoby regionalne laboratorium, jednostka pływająca i kompetentna kadra badawcza. Ochrona bioróżnorodności regionu Morza Bałtyckiego Zagrożeniem dla bioróżnorodności wód Morza Bałtyckiego, rozumianej jako zróżnicowanie gatunków roślin i zwierząt oraz ekosystemów i krajobrazów, oprócz postępującej eutrofizacji, jest przede wszystkim nadmierna eksploatacja zasobów 34 żywych w wyniku działalności człowieka oraz napływ obcych gatunków. Rozwój transportu morskiego spowodował pojawienie się w Bałtyku ok. 60 nowych gatunków roślin i zwierząt przenoszonych w wodach balastowych statków, co wpływa negatywnie na stan równowagi biologicznej Bałtyku oraz na występujące w nim gatunki endemiczne. Dlatego też Strategia powinna w szczególności zmierzać do utrzymania bioróżnorodności Morza Bałtyckiego zgodnie z podejściem ekosystemowym, poprzez uwzględnienie kwestii: • prowadzenia racjonalnej i zrównoważonej gospodarki połowowej, • zapobiegania przekształcaniu naturalnych krajobrazów przybrzeżnych i morskich, • zapobiegania niszczeniu naturalnych siedlisk, • minimalizacji zanieczyszczenia wód substancjami biogennymi oraz substancjami niebezpiecznymi, • wprowadzania do wód Bałtyku obcych gatunków, • ochronę gatunków i siedlisk zagrożonych wyginięciem. Polska widzi konieczność zintegrowania potrzeb ochrony bioróżnorodności z politykami sektorowymi, zwłaszcza rolnictwem, rybołówstwem i transportem. Należy przy tym podkreślić, iż działania zmierzające do zapewnienia racjonalnej gospodarki połowowej nie powinny wykraczać poza obowiązujące w odniesieniu do państw regionu Morza Bałtyckiego będących członkami UE, mechanizmy wspólnej polityki rybołówstwa. Konieczne jest tu także wyważenie kwestii ochrony bioróżnorodności zasobów żywych wód Bałtyku oraz ekonomicznej opłacalności prowadzenia gospodarki rybackiej i wzrostu atrakcyjności regionów nadmorskich pod względem zapewnienia miejsc pracy. Analogiczne zastrzeżenie odnosi się również do zapobiegania przekształcaniu naturalnych krajobrazów przybrzeżnych i morskich. Kwestia zapewnienia wzrostu turystycznej atrakcyjności regionów nadmorskich powinna zostać wyważona z koniecznością zachowania krajobrazów nadmorskich w nienaruszonym stanie. Nie ulega przy tym wątpliwości, iż planowanie inwestycji infrastrukturalnych w pasie 35 nadmorskim powinno odbywać się z poszanowaniem reguł ładu przestrzennego i wymogów ochrony środowiska w procesie inwestycyjnym. W zakresie ochrony przed napływem gatunków obcych rodzimej florze i faunie, Strategia powinna popierać ratyfikację przez wszystkie państwa regionu Morza Bałtyckiego przyjętej w 2004 r. Konwencji o kontroli i postępowaniu ze statkowymi wodami balastowymi i osadami. Działania: Punktem wyjścia do działań mających na celu ochronę bioróżnorodności powinna stać się inwentaryzacja bałtyckich siedlisk i ekosystemów. W tym zakresie Strategia powinna wspierać: • prowadzenie badań koniecznych do uzupełnienia stanu wiedzy o bioróżnorodności Morza Bałtyckiego, • wymianę informacji między wszystkimi państwami Basenu Morza Bałtyckiego. • monitoring zagrożonych gatunków. Działalność rolnicza Istotny wpływ na stan środowiska w regionie ma działalność rolnicza. Oprócz współpracy z zakresie ograniczenia zrzutów substancji biogennych, w Strategii, w obszarze odnoszącym się do rolnictwa powinny znaleźć się zapisy służące zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególności roślin biomasy i biogazu. Produkcja roślin energetycznych i wykorzystanie biogazu stanowić będzie doskonałą szansę dla dywersyfikacji dochodów rolniczych i stworzenia nowych miejsc pracy. Dodatkowo, osiągnięcie odpowiedniego udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii ogółem stanowi jeden z głównych elementów pakietu energetyczno-klimatycznego UE. 36 Działania: • Wspieranie działań na rzecz wzrostu świadomości społecznej na temat zrównoważonego rozwoju. • Wspieranie rozwoju biogazowni w regionie. • Rozwój współpracy w obszarze badań i rozwoju nad odnawialnymi źródłami energii. III.4 Bezpieczeństwo regionu Morza Bałtyckiego Zdaniem Polski warunkiem koniecznym dla zwiększenia konkurencyjności i poprawy spójności regionu Morza Bałtyckiego jest bezpieczeństwo regionu. Dlatego też Polska zgłasza następujące działania w tym zakresie. Współpraca w zakresie postępowania z zatopioną w Morzu Bałtyckim bronią chemiczną Problem zatopionej w regionie broni chemicznej stanowi obecnie jeden z najważniejszych problemów dotyczących bezpieczeństwa. Nie ma pewności ani co do ilości zatopionej w Morzu Bałtyckim amunicji, ani co do zinwentaryzowania wszystkich miejsc jej zatopienia. Mimo rozbieżności w dostępnych danych przyjąć należy, że zatopiono ok. 40 000 ton amunicji chemicznej, co odpowiada ok. 13 000 ton bojowych środków trujących. Przypadki wyłowienia amunicji chemicznej i wyrzucenia pojemników z bojowymi środkami trującymi na brzeg zanotowano w Polsce, Szwecji, Niemczech, Danii oraz na Litwie i Łotwie. Problematyka ta ma ogromne znaczenie w kontekście planowanych działań konsorcjum Nord-Stream dotyczących budowy gazociągu po dnie Bałtyku. Prace inżynieryjne oraz konserwacyjne, jakie będą prowadzone naruszą pokłady zatopionej amunicji, co może wywołać katastrofę ekologiczną o niespotykanej skali. Działania: • Koordynacja i współpraca krajów regionu oraz uzgodnienie długofalowego 37 programu w zakresie postępowania z zatopioną w Morzu Bałtyckim bronią chemiczną. Program powinien obejmować: − pełną identyfikację/inwentaryzację aktualnych zagrożeń bronią chemiczną, − wdrożenie uzgodnionych programów badawczych oceniających skalę i rodzaj zagrożenia bronią chemiczną zatopioną w Bałtyku, − ustanowienie instytucjonalnej płaszczyzny współpracy i mechanizmów współpracy, zwłaszcza wymiany informacji, − ustalenie metody usuwania zatopionej amunicji. Wzrost bezpieczeństwa i ochrony transportu morskiego Wzrastające natężenie ruchu morskiego, transport dużych ilości ładunków i wielu pasażerów, nawet jeśli opiera się na osiągnięciach najnowszej techniki, wiąże się z potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa morskiego w oparciu o wysoką jakość kapitału ludzkiego. Ocenia się, że przyczyną ok. 80% wypadków na morzu jest błąd człowieka. Dlatego szkolenie marynarzy zgodnie z najwyższymi standardami ma tak istotne znaczenie dla bezpieczeństwa żeglugi. Obecnie ok. 75% marynarzy na statkach zarejestrowanych w UE nie pochodzi z państw członkowskich (są na nich zatrudnieni obywatele ponad 40 państw trzecich) i zostało przeszkolonych poza Wspólnotą, co znacznie utrudnia ocenę ich kwalifikacji, a tym samym zapewnienie bezpieczeństwa i przestrzegania przepisów o ochronie środowiska. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego jest szansą na promowanie wysokiej jakości szkolnictwa morskiego i jego dalszy rozwój. Region Morza Bałtyckiego posiada potencjał, by stać się w tej dziedzinie wzorcem dla uczelni morskich w innych krajach. Działania: • Współpraca na rzecz opracowania i rozpowszechnianie wysokich standardów jakości kształcenia w szkolnictwie morskim, ze szczególnym naciskiem na wymagania Konwencji SOLAS oraz Kodeksu ISPS. • Upowszechnianie najlepszych praktyk stosowanych w programach nauczania przez poszczególne państwa. 38 • Analiza potencjału dydaktycznego regionu Morza Bałtyckiego w zakresie możliwości kształcenia w zakresie zawodów morskich. • Wypracowanie jednolitych standardów kwalifikacyjnych i szkoleniowych personelu obsługującego jednostki niekonwencyjne oraz w przemyśle „offshore” w żegludze przybrzeżnej rejonu Morza Bałtyckiego. Zarządzanie bezpieczeństwem ruchu morskiego w regionie Morza Bałtyckiego Sukces wspólnej polityki transportowej jest uzależniony od bezpiecznego i przyjaznego dla środowiska systemu transportu morskiego wspomaganego przez efektywne działanie zintegrowanych służb monitorowania ruchu morskiego i przekazywania informacji. Służby te muszą być wspierane przez najnowocześniejszą dostępną technologię monitorowania statków, wczesnego wykrywania zagrożeń i zanieczyszczeń na morzu, systemy dynamicznej oceny ryzyka, bezpieczny system przekazywania informacji pomiędzy służbami, który będzie zintegrowany z systemem „one-stop-shop” dotyczącym obsługi statków, towarów i ludzi w portach morskich. Konieczne jest zatem tworzenie w tym regionie zintegrowanej sieci nadzoru i monitoringu morskiego. Sieć ta będzie efektem integracji i współpracy krajowych systemów nadzoru i monitoringu państw członkowskich. Jej zadaniem jest zapewnienie warunków bezpiecznego korzystania z mórz i ochrona granic morskich UE. Optymalizacja i interoperacyjność działań państw członkowskich UE w zakresie nadzoru morskiego ma szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa żeglugi, imigracji, ochrony wód morskich przed zanieczyszczeniami, rybołówstwa, kontroli i egzekwowania przepisów morskich oraz bezpieczeństwa międzynarodowego i publicznego. Europejska sieć nadzoru i monitoringu morskiego będzie budowana stopniowo, wykorzystując istniejące krajowe i międzynarodowe systemy kontroli ruchu morskiego i nawigacji, w tym monitorowanie satelitarne oraz system dalekiego zasięgu dla identyfikacji i śledzenia statków (LRIT). Polska jest w tym procesie jednym z liderów. 39 Działania: • Analiza możliwości utworzenia regionalnego systemu zarządzania bezpieczeństwem ruchu statków w oparciu o istniejące i planowane systemy krajowe w poszczególnych sektorach regionu. • Współpraca na rzecz zharmonizowania systemów zgłaszania statków w zakresie informacji dostarczanych przez statki. • Współpraca w celu zintegrowania procedur monitorowania i zarządzania ruchem statków na Bałtyku, ze szczególnym uwzględnieniem szybkiego powiadamiania i działania w sytuacji zagrożeń i zanieczyszczeń. • Wspólne kompleksowe opracowanie i wyznaczenie, zgodnie z prawem międzynarodowym, systemu bezpiecznych dróg morskich. • Opracowanie ujednoliconych wysokich standardów wyszkolenia personelu służb monitorowania. • Celowe jest włączenie Federacji Rosyjskiej we współpracę państw członkowskich UE z regionu Morza Bałtyckiego w zakresie zintegrowania nadzoru i monitoringu morskiego. 40
