rozdział iii - Krajowe Centrum ds AIDS

ROZDZIAŁ III
Badania wynikające z realizacji
Krajowego Programu
W 2005 roku na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS przeprowadzono pięć badań
społecznych dotyczących zagadnień HIV/AIDS. Wykonawcą wszystkich badań była firma
TNS OBOP, którą wyłoniono w drodze przetargu. Badania te dotyczyły:

analizy ankiet wypełnianych w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych w 2004 r.;

analizy ankiet wypełnianych przez uczestników szkoleń prowadzonych na zlecenie
Krajowego Centrum ds. AIDS;

publikacji pojawiających się w prasie w roku 2004 dotyczących tematyki HIV/AIDS;

efektywności multimedialnej kampanii społecznej w zakresie HIV/AIDS;

wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS oraz zachowań seksualnych.
Powyższe badania służą nie tylko ewaluacji działań prowadzonych przez Krajowe
Centrum ds. AIDS w ramach Krajowego Programu, lecz także tworzeniu skutecznej
strategii profilaktyczno-informacyjnej w przyszłych działaniach Centrum.
100
Raport z analizy ankiet wypełnianych w
Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych w roku 2004
Raport
został
przygotowany
przez
TNS
OBOP.
Celem
badawczym
była
charakterystyka osób zgłaszających się do PKD w 2004 r. pod względem cech społecznodemograficznych oraz podejmowanych przez nich zachowań ryzykownych.
Metodologia:
Analizie poddano dane zebrane od osób zgłaszających się na testy w kierunku HIV do
Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych w całej Polsce. Dane te zbierano dwoma
technikami:
-
wywiad ze standaryzowaną listą zagadnień, przeprowadzany przez Konsultanta
PKD;
-
ankieta samodzielnie wypełniania przez osobę zgłaszającą się na wykonanie testu
w kierunku HIV.
Raport przedstawia zsumowane wyniki z obu źródeł.
Podstawowe wyniki:
W 2004 roku do Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych zgłosiły się 13 953 osoby.
Zdecydowana większość z nich została skierowana na wykonanie testu w kierunku HIV
(12 971 osób – 92,2%). Jedynie niewielkiej części spośród wszystkich zgłaszających się
osób udzielono tylko porad i nie skierowano ich na testy (1 082 osoby – 7,8%). Wśród
osób, którym zrobiono test, u 118 stwierdzono obecność antyciał HIV.

Najwięcej dodatnich wyników testów odnotowano w Punkcie Konsultacyjno –
Diagnostycznym w Chorzowie – 33 przypadki (czyli 27,97% wszystkich
zdiagnozowanych zakażeń). W PKD we Wrocławiu stwierdzono 21 dodatnie wyniki
testów (17,80%), w Szczecinie – 14 przypadków (11,86%), zaś w Warszawie – 13
przypadków (11,02%).

68% spośród osób, które zgłosiły się na test w Punktach Konsultacyjno –
Diagnostycznych w roku 2004 nie ukończyło jeszcze 30 roku życia. Znaczna grupa
testujących się w roku 2004 (19%) to osoby w wieku 30 – 39 lat. Ponad połowę osób
101
zgłaszających się do PKD (57%) stanowili w roku 2004 mężczyźni. Jednakże w
przedziale wiekowym do 19 r. ż przeważały kobiety.

Zdecydowana większość osób testowanych to mieszkańcy dużych miast, mający
średnie i wyższe wykształcenie, pozostający w stanie wolnym (panna/kawaler).

Znaczna liczba osób zgłaszający się na test oceniła swoją sytuację materialną i
zdrowotną jako zadowalającą.

Zdecydowana większość nigdy nie miała wykonywanej transfuzji krwi i nie stosowała
dożylnych narkotyków.

Wśród osób, które w roku 2004 zgłosiły się w celu wykonania testu i były narażone na
zakażenie HIV z powodu wykonywanego zawodu – największa grupa (36%) to osoby,
w przypadku których narażenie zawodowe wiąże się ze świadczeniem usług
seksualnych.

Przeszło połowa osób, które w roku 2004 zgłosiły się do PKD na test w kierunku HIV
(55%), miała kontakty seksualne z innym partnerem seksualnym niż stały partner. Aż
78% osób miało ryzykowny kontakt heteroseksualny, a 13% mężczyzn kontakt
seksualny z innym mężczyzną.
W raporcie zawarto także informacje porównawcze danych zebranych w Punktach
Konsultacyjno-Diagnostycznych w latach 2001-2004:

Udział poszczególnych grup wiekowych na przestrzeni lat zbliżony. W każdym
roku największy był udział osób w wieku do 29 roku życia, przy czym osoby w
wieku 20 – 29 lat stanowiły nie mniej niż połowę wszystkich osób zgłaszających
się na testy. W każdym kolejnym roku, znaczną grupę osób zgłaszających się na
bezpłatny i anonimowy test do PKD stanowiły osoby w wieku 30 – 39 lat.

Zdecydowana większość osób zgłaszających się na testy to osoby stanu wolnego
(panna, kawaler), które stanowiły w poszczególnych latach od 64% do 70% osób,
które w PKD wykonywały testy.

Najwięcej testów w kierunku HIV wykonywało się w latach 2001 – 2004 w dwóch
ostatnich miesiącach roku.

W latach 2002 – 2004 zanotowano bardzo stabilną strukturę grupy osób
zgłaszających się na testy, jeśli chodzi o ich orientację seksualną. Pod tym katem,
odróżniała się jedynie struktura osób testujących się w roku 2001. Zauważono
102
wówczas
wyraźnie
większy
niż
w
latach
późniejszych
udział
osób
homoseksualnych wśród osób wykonujących testy.

Analizując dane dotyczące liczby partnerów, z jakimi osoby zgłaszające się na testy
do Punktów Konsultacyjno – Diagnostycznych miały kontakty seksualne w okresie
roku przed wykonaniem testu, po pierwsze można zauważyć, że ich średnia liczba
od roku 2001 systematycznie wrastała. Wzrost ten można było zauważyć zarówno
w odniesieniu do średniej liczby męskich partnerów, jaki kobiecych partnerek.

Także odsetek osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne wśród osób
zgłaszających się na testy, w kolejnych latach działania Punktów, wzrastał.
103
Wyniki analizy z ankiet wypełnianych przez uczestników szkoleń
prowadzonych na zlecenie KC ds. AIDS
Badanie przeprowadzone przez TNS OBOP wśród uczestników szkoleń (nauczyciele,
pedagodzy, kuratorzy) dotyczących tematyki HIV/AIDS, organizowanych na zlecenie KC
ds. AIDS. Szkolenia były prowadzone na terenie całego kraju.
Uczestnicy szkoleń byli proszeni o wypełnienie ankiety przygotowanej przez Krajowe
Centrum ds. AIDS przed szkoleniem i bezpośrednio po nim. Ostatecznej analizie poddano
1226 ankiet, z czego 772 ankiety (przed szkoleniem) a 454 po szkoleniu.
Cele:
Celem badania było zmierzenie poziomu wiedzy na temat HIV/AIDS wśród uczestników
szkoleń, a także ewaluacja samych szkoleń.
Podstawowe wyniki:

Aż 58,8% uczestników szkolenia przed jego rozpoczęciem podawało
prawidłową liczbę zdiagnozowanych zakażonych HIV w Polsce – po szkoleniu
było ich 93,6%.

Zarówno przed szkoleniem, jak i po nim ponad 70% badanych podawało
poprawnie przedział wiekowy, w którym dochodzi najczęściej do zakażeń HIV.

Osoby przychodzące na szkolenia nie różniły się zasadniczo poziomem wiedzy
na temat materiału biologicznego, mogącego być źródłem zakażenia HIV.

W pytaniu o transfuzję świeżej krwi a zakażenie HIV zaskakujący wydaje się
fakt, że po szkoleniu liczbą prawidłowych odpowiedzi (w stosunku do
odpowiedzi przed szkoleniem) zmalała z 86% do 59%.

Przed szkoleniem 31% osób uważało, że grupą o wysokim poziomie zachowań
ryzykownych
są
osoby
homoseksualne.
Po
szkoleniu
liczba
osób
podtrzymujących ten pogląd zmalała do 8%.

Przeprowadzone szkolenia sprawiły, że znacząco (z 28% do 71) wzrosła liczba
osób przekonanych o tym, iż do wykonania testu w kierunku HIV powinno się
zachęcać kobiety w ciąży. Wśród osób po szkoleniach wzrosła także grupa
tych, którzy świadomi, że do testów w kierunku HIV powinno zachęcać się
104
również osoby po ekspozycji zawodowej oraz osoby zażywające narkotyki i/lub
nadużywające alkohol.

Szkolenia przyczyniły się wzrostu świadomości osób biorących w nich udział
na temat roli prezerwatywy w profilaktyce HIV/AIDS. Wysoki już przed
szkoleniem odsetek prawidłowych odpowiedzi (82%) po szkoleniu wzrósł do
92,3%.

Znaczny odsetek osób (93%) już przed szkoleniem posiadał świadomość, że
zmiany partnerów są czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia HIV
poprzez kontakty seksualne. Po zakończeniu szkoleń wyraźnie mniejsza grupa
osób była skłonna zaliczyć orientację seksualną do czynników zwiększających
ryzyko zakażenia.

Szkolenia przyczyniły się także do rozwoju umiejętności swobodnej rozmowy
na tematy związane zarówno z HIV/AIDS, jak i sferą seksualną.
105
Analiza publikacji pojawiających się w prasie w roku 2004
dotyczących tematyki HIV/AIDS
Metodologia:
Badanie przeprowadzone przez TNS OBOP. Analizie poddano publikacje prasowe
zgromadzone na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS w ciągu 2004 r. przez firmę
zajmującą się monitoringiem mediów. Wszystkie publikacje wyselekcjonowane w wyniku
monitoringu zawierały w swojej treści przynajmniej raz słowo HIV lub AIDS (bez
względu na kontekst, w jakim się pojawiały, i bez względu na długość publikacji). Baza
danych zawierała ostatecznie 2470 rekordy (publikacje).
Badanie składa się z dwóch części: ilościowej i jakościowej. Cześć ilościowa związana
była z określeniem takich charakterystyk każdej publikacji, jak: periodyczność, zasięg,
charakter publikacji, tematyka, długość oraz, na ile każda publikacja poświęcona była
tematyce HIV/AIDS. Część jakościowa obejmowała z kolei analizę treści, poprawności
merytorycznej, słownictwa, a także niektórych zagadnień i tematów.
Podstawowe wyniki:

w roku 2004 więcej publikacji związanych z problem HIV/AIDS pojawiło się w
prasie o zasięgu regionalnym, niż w prasie ogólnopolskiej (1371 publikacji
związanych ze słowami HIV/AIDS w prasie regionalnej i 1096 publikacji w prasie
ogólnopolskiej). Jest to zrozumiałe, z uwagi na większą ogólną liczbę tytułów
prasy regionalnej. Świadczy to także o tym, że ta ważna tematyka była
podejmowana zarówno przez prasę ogólnopolską, jak i prasę lokalną;

ponad 2/3 publikacji związanych z HIV/AIDS ukazała się w dziennikach różnego
zasięgu, stąd też ważne jest, aby pewne akcje informacyjne kierować w pierwszym
rzędzie do dziennikarzy tam pracujących;

najwięcej publikacji związanych z HIV/AIDS miała długość ok. jednej strony
(30%), zaś co piąta była dłuższa niż jedna strona; najczęściej były to artykuły
poruszające różne zagadnienia oraz notatki prasowe bezpośrednio i pośrednio
związane z tematem HIV/AIDS;

tematyka
najczęściej
pojawiająca
się
wśród
analizowanych
publikacji,
poruszających problematykę HIV/AIDS, miała charakter społeczno–obyczajowy,
medyczny oraz dotyczący ogólnych informacji o HIV/AIDS. Taka tematyka
106
dominowała we wszystkich miesiącach minionego roku, bez względu na zasięg
geograficzny prasy, w której była publikowana i bez względu na jej periodyczność;

w większości analizowanych materiałów prasowych, wiadomości dotyczące
HIV/AIDS były poprawne merytorycznie i przekazywały najczęściej podstawowe
informacje z punktu widzenia skutecznej profilaktyki HIV/AIDS. Dobór zwrotów
stosowanych w publikacjach był prawidłowy, raczej neutralny, czy naukowy, niż
oceniający, czy piętnujący;

niepokojące może być jednak, że mimo upływu czasu i rozpowszechniania się
wiedzy o HIV/AIDS napotyka się nadal błędne, niepełne, czy nieprawidłowe
informacje lub też nieprawidłowe zwroty, dotyczące również najbardziej
podstawowych kwestii, jak nazwa wirusa;

w niektórych publikacjach pojawiała się tendencja do uogólniania i utożsamiania
problemu HIV/AIDS z problemem imigrantów, czy uchodźców. W kontekście
sytuacji Polski, najczęściej chodziło o osoby pochodzące z za wschodniej granicy.
W wielu przypadkach publikacje takie przekazywały negatywny obraz uchodźców,
imigrantów i traktowały ich jako odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie się
wirusa HIV.
W analizowanych publikacjach wielokrotnie często zwracano jeszcze uwagę na
powszechne w Polsce znużenie problematyką HIV, przeciążenie mediów informacjami na
ten temat. Jest to zjawisko obserwowane nie tylko w naszym kraju.
Wydaje się, że z tego względu należy zwrócić uwagę, że sytuacja ta jest groźna
również z punktu widzenia efektywności przekazów odnośnie HIV/AIDS. Jeśli
społeczeństwo jest przeładowane informacjami na ten temat, rodzi się zniechęcenie, a
przez to zmniejsza się skuteczność i perswazyjność przekazów kampanii reklamowych.
Być może remedium na tę sytuację będzie szukanie nowych sposobów dotarcia do
Polaków z wiedzą o HIV lub nowych form przekazywania „osłuchanych” i „oczytanych”
informacji.
107
Badania efektywności multimedialnej kampanii społecznej w
zakresie HIV/AIDS
Cel:
Głównym celem badania była ocena społecznej kampanii reklamowej „ABC
Zapobiegania AIDS” prowadzonej przez Krajowe Centrum ds. AIDS mniędzy 20
października a 4 grudnia 2005 r. Ocena ta dotyczyła m.in.: znajmomości kamapnii;
elementów, które się podobały i niepodobały; określeniu ryzykowych zachowań grupy
docelowej przed i po kampanii społecznej; określeniu opinii na temat używania
prezerwatyw; określenia wiedzy nt. HIV/AIDS grupy docelowej przed i po kampanii
społecznej; identyfikacji zachowań związanych z wykonaniem testu na obecność wirusa
HIV.
Metodologia:
Badanie zrealizowano w dniach 29 września – 3 października 2005r. (przed
rozpoczęciem kampanii społecznej), a następnie 8 – 12 grudnia 2005r. (w trakcie trwania
kampanii społecznej) na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski powyżej 15 roku
życia i nadreprezentacji osób w wieku 18-29 lat. W pierwszym pomiarze zrealizowano 603
wywiady, w drugim pomiarze zrealizowano 602 wywiady z osobami w wieku 18-29 lat.
Podstawowe wyniki:

Wśród badanych spontanicznie deklarujących zetknięcie z informacjami o
HIV/AIDS, aż 77,7% przypomniało sobie - po pokazaniu materiałów z
tegorocznej kampanii KC AIDS - iż zetknęło się z kampanią społeczną.

Wśród osób spontanicznie deklarujących kontakt z informacjami o HIV/AIDS
w ciągu ostatnich tygodni, 79,2% stwierdziło, iż widziała te informacje w
telewizji, natomiast 26,5% - na plakatach ulicznych.

Tegoroczna kampania społeczna dotarła do 59% grupy celowej kampanii za
pośrednictwem przynajmniej jednego kanału dotarcia.

Reklama i informacje zamieszane w telewizji dotarły do 46% grupy celowej i
ten kanał był najefektywniejszym medium pod względem zasięgu dotarcia.
Również reklama outdoorowa okazała się relatywnie efektywna z 25%
dotarciem do grupy celowej.
108

Najbardziej efektywna pod względem perswazyjności okazała się reklama
prasowa uzyskano bowiem największą (53%) grupę zmotywowanych.

Reklama telewizyjna została oceniona najniżej: 42% to osoby przekonane do
treści przekazywanych przez reklamę.

Wśród elementów reklam, które najbardziej podobały się badanym zaliczyć
można zwięzłość przekazu i jego prostotę oraz to, że przekazywała informacje
odnośnie HIV/AIDS. Znacznej grupie badanych podobało się również to, że
reklama daje do myślenia, jest perswazyjna.

Wśród wszystkich badanych (również tych, którzy nie mieli jeszcze stosunku
seksualnego), 3% w październik u i 1% w grudniu 2005 roku deklaruje, że
miało kontakt seksualny, w trakcie którego mogło dojść do zakażenia
HIV/AIDS. Natomiast znacznie większy odsetek osób, bo odpowiednio 15% i
12% respondentów nie jest pewna czy taki ryzykowny kontakt miał w ich życiu
miejsce czy nie. Należy zwrócić uwagę, że odpowiednie odsetki były w roku
2005 niższe niż w analogicznym badaniu w roku 2004.
109
Badanie wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS oraz zachowań
seksualnych
Badanie zostało przeprowadzone przez TNS OBOP na reprezentatywnej próbie
Polaków 3200 osób w wieku 15-49 lat z wykorzystaniem dwóch technik badawczych:

wywiadu kwestionariuszowego zawierającego: dane społeczno–
demograficzne, pytania o opinie i wiedzę nt. HIV/AIDS, pytania
dotyczące opinii nt. związków partnerskich i zachowań, itp.,

ankiety wypełnianej samodzielnie przez respondenta, zawierającą:
pytania drażliwe, dotyczące życia seksualnego, podejmowanych
zachowań ryzykownych, itp.
Celem badania było określenie poziomu wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS oraz
postaw wobec osób żyjących z HIV i chorych na AIDS. Badano także zachowania
seksualne podejmowane przez Polaków, w kontekście ryzykownych zachowań
seksualnych i stosowania zabezpieczeń w kontaktach seksualnych. W badaniu
wykorzystano również wskaźniki WHO/UNAIDS, odnoszące się do wiedzy o HIV/AIDS
oraz postaw wobec osób z HIV.
Podstawowe wyniki:

Wśród ogółu badanych w roku 2005 2/5 osób nie pozostawało w stałym związku
(38%). Istotnie częściej w stałym związku nie byli m.in. mężczyźni (43%), młodsi
badani (15 – 17 lat – 93%, 18 - 24 lat – 68%), osoby z wykształceniem
podstawowym i niższym (51%) oraz zasadniczym zawodowym i gimnazjalnym
(42%), studenci i uczniowie (84%), a także osoby bezrobotne (45%).

Badani relatywnie lepiej oceniali swoje kontakty z okresu dojrzewania, z matką
niż z ojcem. W sumie 86% przyznało bowiem, że dobrze wspomina z dzieciństwa
kontakty z ojcem (lub opiekunem pełniącym jego obowiązki).

Wyraźna większość badanych w roku 2005 była zdecydowanie zdania (78%), że
zajęcia z zakresu wiedzy o seksualności człowieka powinny być w szkołach
prowadzone, a nieco ponad co dziesiąty respondent (13%) raczej się zgodził, że
takie zajęcia są potrzebne.
110

Osoby, które zgodziły się, że zajęcia z wychowania seksualnego są w szkołach
potrzebne, stwierdziły, że takie zajęcia powinny uczyć jak ochronić się przed
chorobami przenoszonymi drogą płciową (85%). Nieco mniejsza grupa była za
tym, aby na zajęciach tych propagować jak uchronić się przed niepożądaną ciążą
(81%).

Prawie połowa badanych (47%) przyznała, że żadne z ich rodziców, w okresie
dorastania i dojrzewania nie prowadziło z nimi w ogóle rozmów na tematy
związane z seksualnością człowieka.

45% badanych Polaków zgodziło się ze stwierdzeniem, że poznając nowe osoby
płci przeciwnej, szuka z nimi przede wszystkim więzi emocjonalnych. Tyle samo
badanych Polaków zgodziło się ze stwierdzeniem, że w różnym stopniu jest dla
nich ważna możliwość zaspokojenia swoich własnych potrzeb seksualnych.

Wśród Polaków badanych w roku 2005, 98,6% słyszało o chorobie AIDS i/lub
wirusie HIV. W porównaniu z latami ubiegłymi spada odsetek osób, które nigdy
nie słyszały o tej chorobie.

Należy zwrócić uwagę, że wśród badanych Polaków największy odsetek
prawidłowych odpowiedzi na pytania o wiedzę odnośnie dróg zakażenia HIV,
został wskazany w odniesieniu do: stosowania prezerwatyw (95%); korzystania ze
zużytych igieł i strzykawek (93%); tego, że dobre odżywianie się nie chroni przez
zakażeniem (91%) oraz tego, że wspólne posiłki z osobą z HIV nie mogą być
źródłem zakażenia (90%).

Porównując między sobą kolejne edycje badania i poziom wiedzy Polaków w
wieku 15 – 49 lat odnośnie dróg zakażenia HIV/AIDS, można zauważyć, że
znaczna grupa badanych niezmiennie podziela nieprawdziwe opinie odnośnie dróg
zakażenia HIV takie, jak: możliwość zakażenia się przez korzystanie z publicznej
toalety, czy ukąszenie komara. Mimo wyraźnego wzrostu odsetka prawidłowych
odpowiedzi w badaniu z 2005 roku widać, że błędne przekonania odnośnie dróg
zakażenia podziela nadal nie mniej niż 40% polskiego społeczeństwa w wieku 1549 lat. Z drugiej strony, badanie z roku 2005 potwierdza, że wzrasta wśród
Polaków poziom wiedzy odnośnie niemożliwości zakażenia się HIV poprzez
codzienne kontakty z osobami żyjącymi z HIV/AIDS. Wskaźnik WHO (znajomość
sposobów zabezpieczania się przed HIV/AIDS) dla Polaków badanych w wieku
15-49 lat wynosi 0.95, co oznacza, że 95% badanych osób poprawnie wskazało
111
choć 2 z 3 sposobów zabezpieczania się przed HIV/AIDS o jakie pytano w
badaniu.

Wśród osób, które słyszały kiedyś o wirusie HIV i AIDS, większość (63%) ocenia
poziom swojej wiedzy odnośnie metod zabezpieczenia się przed zakażeniem
przynajmniej dobrze. Prawie co trzeci badany (30%) był zdania, że z pewnością nie
zakazi się HIV/AIDS, a połowa (50%) uznała, że w ich przypadku,
prawdopodobieństwo zakażenia się HIV jest małe.

29% badanych Polaków, którzy słyszeli o HIV/AIDS, zgodziło się, że ryzyko
zakażenia się HIV jest tak małe, że realnie nie ma się czego obawiać. Jednakże aż
85% badanych uważa, że osób zakażonych HIV jest znacznie więcej niż się
pozornie wydaje.

Zdecydowana większość badanych Polaków (82%) nie zgodziła się, że ryzyko
zakażenia się HIV/AIDS sprawia, że współżycie seksualne jest bardziej
podniecające. Odmiennego zdania było 7% respondentów, zaś w sumie 11% nie
miało na ten temat zdania.

Prawie 4/5 badanych zdecydowałoby się opiekować osobą z rodziny, gdyby ta
zachorowała na HIV. Tyle samo respondentów uważa, że osobom zakażonym
powinno pozwolić się pracować. W porównaniu do lat ubiegłych (1997,2001)
nastąpiły
znaczne
zmiany
ww.
postaw.
Wskaźnik
dyskryminacyjny
WHO/UNAIDS wyniósł 42,4%.
112