Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach?
advertisement
2010 Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach? Jacek Szut, Pentor RI Warszawa, 8 marca 2010 r. Kontekst i cele badania Kontekst i cele badania Dynamizacja procesów gospodarczych, w tym coraz częściej spotykane zjawisko „migracji kapitału”, sprawiło, że chcąc zapewnić wysoką konkurencyjność gospodarki coraz silniejszy nacisk kładzie się na jakość kapitału ludzkiego i poziom opanowania przez pracowników podstawowych umiejętności. Pomiędzy 1998 r. a 2003 r. zatrudnienie osób o wysokich kwalifikacjach wzrosło w UE o 25%, średnich o 14% i niskich – zaledwie o 2%. Podobne zjawisko obserwuje się w Polsce. Kontekst i cele badania Problem osób o niskich kwalifikacjach jest wzmacniany marginalnym ich udziałem w edukacji i szkoleniach, przy czym generalnie Polska należy do grupy Państw, gdzie odsetek osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym jest bardzo niski. Dlatego też szczególnie istotne staje się zaoferowanie pracownikom o niskich kwalifikacjach szkoleń dopasowanych do ich potrzeb zawodowych i specyficznych deficytów kompetencyjnych. Projekt szkoleniowo-doradczy adresowany do tej grupy pracowników planowany jest do realizacji przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Planowane działania mają w założeniu zwiększyć atrakcyjność zatrudnieniową pracowników o niskich kwalifikacjach i poprawić ich pozycję na rynku pracy. Kontekst i cele badania Celem ogólnym badania było dostarczenie informacji niezbędnych do odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. 2. 3. Kogo należy uznać za pracowników o niskich kwalifikacjach? Jak należy zaprojektować wsparcie szkoleniowo – doradcze w ramach Komponentu 1, aby w maksymalnym stopniu odpowiadało ono potrzebom zarówno pracodawców, jak i pracowników o niskich kwalifikacjach? Czy pracownicy o niskich kwalifikacjach będą skłonni wziąć udział w projekcie, zakładającym realizację szkoleń zawodowych i szkoleń podnoszących umiejętności społeczne, jeśli nie będzie to wymagane przez pracodawcę (udział w szkoleniach bez wiedzy pracodawcy, poza godzinami pracy)? Jeśli tak, to jak należy zaprojektować wsparcie szkoleniowodoradcze w Komponencie 2? 4. Czy wsparcie powinno być ukierunkowane branżowo? Do jakich branż należy skierować usługę doradczo – szkoleniową? 5. W jakich województwach usługa powinna być realizowana? O czym chcemy powiedzieć na dzisiejszej konferencji? chcemy przedstawić wyniki badania, pokazać: Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach? Jakie są potrzeby rozwojowe i kierunki szkoleń pracowników o niskich kwalifikacjach? Zanim przejdziemy do szczegółów, kilka słów o koncepcji badawczej…. Integracja metod jakościowych i ilościowych Tematyka pracowników o niskich kwalifikacjach: złożona interdyscyplinarna drażliwa ...twarde dane: opis statystyczny, wiarygodne i porównywalne wyniki ...głębokie zrozumienie: Metody ilościowe jakościowe motywacje (w tym nieuświadamiane), mechanizmy, wzory myślenia Różni aktorzy, różne głosy… Różne Głosy Pracownicy o niskich kwalifikacjach Pracodawcy Pracownicy instytucji rynku pracy Eksperci Dane zastane Wieloetapowy proces badawczy Faza „odkrywcza” – eksploracja problemu badawczego analiza danych zastanych, badanie jakościowe (IDI) pracodawców (N=50), pracowników o niskich kwalifikacjach (N=50), ekspertów rynku pracy (N=50) Lepsze zrozumienie problemu niskich kwalifikacji i postaw wobec dokształcania pracowników. Zrozumienie realiów funkcjonowania i sposobów myślenia przedstawicieli badanych środowisk Faza wyjaśniająca – kwantyfikacja zjawiska niskich kwalifikacji i budowa modeli wsparcia szkoleniowo – doradczego badanie ilościowe pracodawców (PAPI N=1290), badanie ilościowe pracowników (CAPI N=1621), w tym 100 badanych za pomocą KKS, badanie ilościowe instytucji rynku pracy i pomocy społecznej (CAWI N=494) Oszacowanie udziału pracowników o niskich kwalifikacjach w strukturze zatrudnienia, określenie deficytów kwalifikacji i kompetencji, zbadanie postaw wobec szkoleń, poznanie preferencji co do kształtu merytorycznego i organizacyjnego szkoleń. Opracowanie przy udziale specjalistów ds. szkoleń dwóch modeli usług szkoleniowo – doradczych. Wieloetapowy proces badawczy Faza weryfikacji – skonfrontowanie wypracowanych wniosków i rekomendacji z opiniami pracowników, pracodawców oraz ekspertów ds. szkoleń Pracodawcy (4 FGI), pracownicy (4 FGI), eksperci (1 panel ekspercki) Wypracowanie ostatecznych rekomendacji, w modeli usług szkoleniowo – doradczych adresowanych do pracowników o niskich kwalifikacjach w ramach Komponentu 1 i Komponentu 2 Struktura próby Struktura próby - sekcja PKD Pracodawcy 17% Sekcj a D - przetw órstw o przemysłow e 10% Sekcj a F - budow nictw o 31% Sekcj a G - handel hurtow y i detaliczny Sekcj a H - hotele i restauracj e Sekcj a I - transport, gospodarka magazynow a, łączność Sekcj a J - pośrednictw o finansow e 4% 6% 2% 11% Sekcj a K - obsługa nieruchomości Sekcj a L - administracj a publiczna Sekcj a M - edukacj a 1% 9% Sekcj a N - ochrona zdrow ia i pomoc społeczna 4% Sekcj a O - działalność usługow a, indyw idualna, komunalna i pozostała 4% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 Struktura próby – wielkość firmy 16% 16% Od 5 - 9 osób 25% 10 - 49 osób 43% 50 - 249 osób Powyżej 249 osób Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 3% Świętokrzyskie Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 9% 7% Dolnośląskie 3% 4% Kujawsko pomorskie 2% Lubelskie 4% Lubuskie 6% Łódzkie 10% Małopolskie Mazowieckie Opolskie 3% Podkarpackie Podlaskie 5% Pomorskie Śląskie 3% Warmińsko mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Struktura próby – województwo Pracodawcy 15% 12% 8% 5% Struktura próby – płeć Pracownicy o niskich kwalifikacjach Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 Struktura próby – wykształcenie respondentów Struktura próby – wiek respondentów 12% od 18 do 24 średnie ogólnokształcące 26% od 25 do 34 lat 50% 29% od 35 do 44 lat 40% zaw odow e 30% od 45 do 54 lat od 55 do 60 lat 4% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 gim nazjalne/ podstaw ow e 9% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 Pracownicy o niskich kwalifikacjach Struktura próby – wielkość zakładów pracy PONK 29% 46% Do 9 osób 10-49 osób 50-249 osób 13% Ponad 249 osób Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 9% 3% Nie wiem 8% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 Dolnośląskie 6% Kujawsko pomorskie 5% Lubelskie 3% Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie 3% Opolskie 5% Podkarpackie 3% Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Pracownicy o niskich kwalifikacjach Struktura próby – województwo 13% 11% 9% 8% 7% 6% 4% 5% 3% Jaką definicję pracownika o niskich kwalifikacjach przyjęliśmy? Różne podejścia do pojęcia „pracownicy o niskich kwalifikacjach” W świetle Międzynarodowej Standaryzacji Statystyki Edukacyjnej (International Standard Classification of Education, ISCED) pracownik o niskich kwalifikacjach to ten, który charakteryzuje się wykształceniem: niepełnym podstawowym lub podstawowym lub gimnazjalnym – średnie I stopnia. Wyznacznikiem niskich kwalifikacji może być też zawód, opisywany według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Z kolei według standardów ISCO-88 (International Standard Classification of Occupations) pracownicy o niskich kwalifikacjach to pracownicy wykonujący prace o niskim poziomie skomplikowania. Definicja pracownika o niskich kwalifikacjach przyjęta na potrzeby projektu Pracownik o niskich kwalifikacjach (PONK) to osoba spełniająca wszystkie z poniższych kryteriów: określony wiek: mężczyźni w wieku poniżej 61 roku życia i kobiety w wieku poniżej 56 lat; osoby pracujące (niezależnie od formy zatrudnienia); z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym, zasadniczym zawodowym lub średnim ogólnokształcącym; które zakończyły edukację formalną (tj. edukację w systemie szkolnym). Weryfikacja przyjętej definicji Weryfikacja przyjętej definicji (I) W spontanicznych wypowiedziach pracodawców pracownik o niskich kwalifikacjach to przede wszystkim: osoba z niskim wykształceniem / brak wykształcenia (48%), osoba bez doświadczenia / małe doświadczenie (16%), osoba z niewielkimi umiejętnościami (12%). Cechy definiujące pracownika o niskich kwalifikacjach to według pracodawców: wykształcenie – podstawowe lub niższe, brak zawodu, wykształcenie – gimnazjalne, niechęć do podnoszenia kwalifikacji, brak doświadczenia zawodowego. Spontaniczne skojarzenia z pracownikiem o niskich kwalifikacjach 48% niskie w ykształcenie/ brak w ykształcenia bez dośw iadczenia zaw odow ego/ niew ielkie dośw iadczenie 16% 12% niew ielkie/ żadne um iejętności 10% nie posiadajacy żadnego zaw odu 9% brak/ słabe kw alifikacje pracow nik w ykonujący proste prace 7% taki, który do niczego się nie nadaje/ nie radzi sobie w pracy 5% m ała w iedza 5% pracow nik w ym agający doszkolenia, "douczenia" 5% brak kursów / szkoleń 4% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, pracow nik fizyczny 3% pracow nik nie w yrażajacy chęci doszkalania, dokształcania 3% pracow nik który nie chce podnosić sw oich kw alifikacji 3% nie w iem / trudno pow iedzieć 3% N=1290; wskazania powyżej 2% Opinie na temat cech definiujących niskie kwalifikacje pracow nik z w ykształceniem podstaw ow ym lub niższym 2%10% 16% pracow nik nie posiadający żadnego zaw odu 3% 8% 24% pracow nik z w ykształceniem gim nazjalnym 2%9% pracow nik, który nie chce się uczyć, podnosić kw alifikacji 45% 35% 19% 4% 11% 26% 3% 18% 19% pracow nik nie posiadający w iedzy i um iejętności do w ykonyw ania zadań zaw odow ych na określonym 4% 12% 29% pracow nik z dośw iadczeniem zaw odow ym , ale bez dośw iadczenia w danej branży, w której zaczyna pracow ać 3% 16% pracow nik, który często popełnia błędy i nie w yciąga z nich w niosków 6% pracow nik, który nie m a w yznaczonych celów sw ojego rozw oju zaw odow ego 6% pracow nik o niskiej m otyw acji do pracy 7% 19% pracow nik z w ykształceniem zasadniczym zaw odow ym 3% 29% pracow nik, który godzi się na niskie w ynagrodzenie pracow nik w starszym w ieku pracow nik z w ykształceniem średnim technicznym [1] zdecydow anie się nie zgadzam [2] raczej się nie zgadzam [4] raczej się zgadzam [5] zdecydow anie się zgadzam 17% 7% 30% 15% 33% 22% 32% 7% 24% 10% 25% 35% 41% 3% 22% 32% 38% 11% 31% 35% 34% 9% 32% 36% 30% 22% 18% 42% 30% 19% 42% 37% 27% 14% 18% 30% 7% 9% 42% 28% 22% pracow nik w ykonujący proste prace m łody pracow nik 24% 32% 21% 6% 29% 45% pracow nik nie posiadający dośw iadczenia zaw odow ego pracow nik z w ykształceniem średnim ogólnokształcącym 27% 3% 18% 2% 31% 26% 10%2% 10%2% [3] ani się nie zgadzam, ani się zgadzam Na wykresie nie pokazano odpowiedzi „trudno powiedzieć”, dlatego niekiedy wartości nie sumują się do 100. Opinia na temat definicji pracownika o niskich kwalifikacjach [pracownik o niskich kwalifikacjach to osoba posiadająca wykształcenie podstawowe lub niższe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub średnie ogólnokształcące] Połowa badanych pracodawców zgodziła się z przyjętą na potrzeby projektu definicją 11% 27% negatywnie oceniło zaproponowaną propozycję 44% 12% 17% 10% 6% [1] zdecydowanie się nie zgadzam [2] raczej się nie zgadzam [3] ani się zgadzam, ani się nie zgadzam [4] raczej się zgadzam [5] zdecydowanie się zgadzam Trudno powiedzieć Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 Weryfikacja przyjętej definicji (II) Przyjęta definicja okazała się nie w pełni adekwatna, aczkolwiek najbardziej uniwersalnym kryterium definiowania pracownika o niskich kwalifikacjach okazało się wykształcenie. Niski poziom wykształcenia jako cecha charakteryzująca pracowników o niskich kwalifikacjach była wskazywana zarówno przez pracodawców, jak ekspertów. Pracodawcy dodatkowo akcentowali problem doświadczenia zawodowego. Eksperci z kolei kładli nacisk na dopasowanie kwalifikacji do stanowiska pracy. Pracownicy o niskich kwalifikacjach w przedsiębiorstwach – podstawowe informacje Pracownicy o niskich kwalifikacjach w przedsiębiorstwach Przeprowadziliśmy pomiar udziału pracowników o niskich kwalifikacjach przyjmując dwa kryteria: „obiektywne” – zgodnie z przyjętą na potrzeby projektu definicją; subiektywne – zakładając, że pracownikiem o niskich kwalifikacjach może być każdy pracownik, którego pracodawca za takiego uzna. Pracownicy o niskich kwalifikacjach według definicji opartej na wykształceniu, a wielkość przedsiębiorstwa 60 50 55 49 51 48 40 40 30 20 30 27 23 10 31 24 Powyżej 249 osób 50 - 249 osób 10 - 49 osób od 5 - 9 osób Ogółem 0 Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 60% 14% Sekcja O - działalność usługowa, indywidualna, komunalna i pozostała 36% Sekcja N - ochrona zdrowia i pomoc społeczna 25% Sekcja M - edukacja Sekcja L - administracja publiczna Sekcja K - obsługa nieruchomości Sekcja J - pośrednictwo finansowe 60% Sekcja I - transport, gospodarka magazynowa, łączność 55% Sekcja H - hotele i restauracje 58% Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny 57% Sekcja F - budownictwo 49% Sekcja E - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 61% Sekcja D - przetwórstwo przemysłowe Sekcja C - górnictwo Ogółem Pracownicy o niskich kwalifikacjach według definicji opartej na wykształceniu, a branża 45% 57% 21% 30% Pracownicy o niskich kwalifikacjach według kryterium subiektywnego Ogółem od 5 - 9 osób 10 - 49 osób 50 - 249 osób Powyżej 249 osób Kobiety 43 49 37 36 46 Mężczyźni 57 51 63 64 54 Wykształcenie gimnazjalne lub niższe 19 9 19 17 21 Zasadnicze zawodowe 44 47 57 51 37 Średnie ogólnokształcące 29 38 19 25 32 Średnie techniczne 6 5 5 5 7 Wyższe (licencjackie lub magisterskie) 2 1 1 1 3 do 24 lat 13 11 12 10 15 od 25 do 44 lat 49 64 49 50 45 od 45 do 60 lat 33 23 35 37 33 powyżej60 lat 5 2 5 3 7 PŁEĆ WYKSZTAŁCENIE WIEK Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 Pracownicy o niskich kwalifikacjach według kryterium subiektywnego Udział pracowników o niskich kwalifikacjach w poszczególnych sekcjach gospodarki odpowiadał podziałowi ról zawodowych na męskie i żeńskie Mężczyźni: Budownictwo (86%) Obsługa nieruchomości (78%) Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę (76%) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (74%) Kobiety: Ochrona zdrowia, pomoc społeczna (70%) Edukacja (64%) Hotele i restauracje (61%) Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – doświadczenie zawodowe Pracownicy o niskich kwalifikacjach są osobami posiadającymi doświadczenie zawodowe: przeciętny okres kariery zawodowej wyniósł 16.2 lat, z czego przeciętnie 8.4 lat przypada na pracę w obecnym miejscu zatrudnienia. Praca wykonywana obecnie rzadko jest bezpośrednim efektem uzyskanej edukacji. Tylko 23% ankietowanych pracuje w zawodzie wyuczonym. Najczęściej pracę w zawodzie wyuczonym deklarowali absolwenci zasadniczych szkół zawodowych (53%) Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – zadowolenie z wykonywanej pracy Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) 15% 18% 15% Gimnazjalne / 2% podstawowe (N=152) 27% 1% 6% 3,7 48% 27% 1% 6% 3,8 52% 25% 6% 2% 3,7 8% 1% 3,5 50% 51% 37% [5] bardzo zadowolony(a) [4] raczej zadowolony(a) [3] średnio zadowolony(a) [2] raczej niezadowolony(a) [1] bardzo niezadowolony(a) Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – formy zatrudnienia 28% 28% 28% umowę o pracę na czas określony 24% 53% 52% umowę o pracę na czas nieokreślony 40% 6% 7% 5% umowę zlecenie 10% umowę o dzieło nie ma Pan(i) podpisanej oficjalnej umowy 1% 1% 1% 1% 4% 2% 4% 17% 7% 9% prowadzi Pan(i) własną działalność gospodarczą odmowa odpowiedzi 4% 1% 1% 7% Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 1% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach 57% Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – wymagania miejsca pracy Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) Praca fizyczna 77% 66% 89% 90% Współpraca z innymi osobami w celu wykonania określonego zadania 68% 68% 70% 63% Dyspozycyjność 67% 69% 65% 65% Odporność na stres 64% 70% 59% 53% Samodzielne planowanie kolejności zadań do wykonania 54% 57% 55% 36% Obsługa klientów, współpraca z klientami 53% 67% 43% 27% Obsługa maszyn, urządzeń (innych niż urządzenia biurowe) 52% 43% 61% 59% Praca w systemie zmianowym 44% 45% 44% 44% Praca po godzinach 40% 38% 42% 42% Posiadanie prawa jazdy 32% 34% 34% 16% Obsługa komputera 28% 43% 15% 3% Praca w nocy 25% 25% 26% 26% Kontrolowanie i oceny jakości prac, usług, pracy innych ludzi 20% 22% 22% 5% Korzystanie z Internetu 19% 30% 9% 1% Kierowanie pracą innych ludzi, zarządzania ludźmi 15% 18% 14% 5% Posługiwanie się, choćby w niewielkim stopniu, językiem obcym 10% 14% 7% 3% Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – wynagrodzenie Ponad dwie trzecie pracowników o niskich kwalifikacjach zarabia poniżej 2001 złotych netto. Można przyjąć, że przeciętnie wynagrodzenie netto wynosi około 1733 złotych. Zaobserwowano wysokie zróżnicowanie zarobków między kobietami i mężczyznami: 85% badanych kobiet zarabiało poniżej 2000 złotych netto, w grupie mężczyzn zarobki poniżej tego progu deklarowało 60% respondentów. Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – czy praca daje możliwość dobrych zarobków? Ogółem (N=1621) 7% Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) 6% 35% 36% 36% 8% Gimnazjalne / 2% podstawowe (N=152) [5] Zdecydowanie tak [2] Raczej nie 22% 33% 20% 6% 33% 20% 5% 16% 6% 34% 32% [4] Raczej tak [1] Zdecydowanie nie 34% 10% [3] I tak i nie - różnie bywa Prawdopodobnie efekt elastycznych form wynagradzania Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – satysfakcja z uzyskiwanego wynagrodzenia Ogółem (N=1621) 6% 35% 40% Średnie ogólnokształcące 6% (N=814) 36% 40% 15% 3% 38% 12% 5% Zawodowe (N=655) 8% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 3% 36% 24% 45% 14% 17% 5% 11% [5] bardzo zadowolony(a) [4] raczej zadowolony(a) [3] średnio zadowolony(a) [2] raczej niezadowolony(a) [1] bardzo niezadowolony(a) Satysfakcja z wynagrodzenia korzystniejsza niż wskazywałyby odpowiedzi na pytanie o możliwość dobrych zarobków. Racjonalizacja – „w innych firmach jest gorzej”, „inni zarabiają mniej”. Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – praca w nadgodzinach i u innych pracodawców Średnia godzin pracy w miesiącu 25,0 22,4 25,6 34,8 39% Pracuje Pan(i) po godzinach w swoim obecnym zakładzie pracy 36% Praca po godzinach to domena mężczyzn 41% 43% Ogółem (N=334) Średnie ogólnokształcące (N=180) 9% Dorabia Pan(i) u innych pracodawców Zawodowe (N=117) Gimnazjalne / podstawowe (N=37) 6% 10% 16% 26,2 31,5 20,8 29,8 Dorabiają głównie osoby niezadowolone z uzyskiwanych zarobków Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach – formy wynagradzania w porównaniu z innymi pracownikami 71% 74% Premie i nagrody pieniężne -3% 24% -15% -3% -5% 39% 12% 15% Bilety do kina, teatru itp. 11% 16% Darmowe korzystanie lub dofinansowanie prywatnej opieki medycznej Darmowe korzystanie lub dofinansowanie stołówki/ bufetu 9% 9% 8% 39% -31% 6% -18% 3% -20% 1% 1% 1% 1% Finansowanie przez firmę udziału w szkoleniach, kursach itp. Telefon komórkowy służbowy 24% Samochód służbowy 23% Przenośny komputer służbowy - laptop PONK talony świąteczne Pozostali pracownicy Bilans ocen Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 badania medyczne A co o pracownikach o niskich kwalifikacjach sądzą pracodawcy? Czy są dobrymi pracownikami? Ocena zadowolenia z pracy pracowników o niskich kwalifikacjach 1% 42% 45% [1] Zdecydowanie negatywnie [2] Raczej negatywnie [3] Ani pozytywnie, ani negatywnie [4] Raczej pozytywnie 11% [5] Zdecydowanie pozytywnie Przeważają oceny pozytywne, choć rzadko są zdecydowanie pozytywne Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 27% brak w ad Jakie mają wady? niechęć/ mały zapał do pracy 9% mało elastyczni 5% 4% mała chęć kształcenia/ podnoszenia kw alifikacj i Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 w ady takie same j ak u osób z w yższym w ykształceniem 3% duże oczekiw ania finansow e 3% brak dyscypliny, obow iązkow ości 3% brak samodzielności 3% niepunktualność 2% niskie kw alifikacj e 2% w ąska specj alizacj a 2% słabe umiej ętności 2% brak w ykształcenia/ niskie w ykształcenie 2% nie mogą w ykonyw ać trudniej szych prac 2% brak dośw iadczenia zaw odow ego 2% brak rzetelności, sumienności 2% częste zw olnienia lekarskie 2% ciężko się uczą now ych rzeczy 2% brak odpow iedzialności 2% skłonność do nałogów 2% Nie w iem / trudno pow iedzieć 20% Jakie mają zalety? 5% brak zalet chęć/ zapał do pracy 20% rzetelność, sum ienność 13% m ałe w ym agania 9% spraw dzaja się w pracy/ dobrze pracują 9% zalety takie sam e jak u osób z w yższym w ykształceniem 7% lojalność 7% odpow iedzialność 6% chęć zdobyw ania w iedzy/ uczestnictw a w szkoleniach 5% punktualność 5% dyspozycyjność/ praca po godzinach 5% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 uczciw ość 4% dokładność, staranność 4% kom unikatyw ność 3% obow iazkow ość 3% um iejętność pracy w zespole 2% dobrze pracują w zespole 2% szanuja pracę 2% są łatw o dostępni 2% Nie w iem / trudno pow iedzieć 19% A jak wyglądają na tle innych pracowników? Pracownicy o niskich kwalifikacjach w porównaniu z innymi pracownikami W ogólnej ocenie pracowników o niskich kwalifikacjach na tle innych nieco częściej skłaniano się ku poglądowi, że PONK są lepszymi pracownikami niż inni (51%; odmienną opinię wyraziło 40%). ... ale im większy zakład pracy, tym gorzej kształtowała się ocena pracowników o niskich kwalifikacjach na tle pozostałych: mikro (12% ocen negatywnych), małe (21%), średnie (38%), duże (58%). Pracodawcy z reguły nie widzieli różnic między PONK, a pozostałymi pracownikami pod względem różnych aspektów pracy. Aczkolwiek wśród dostrzegających różnice nieznacznie częściej gorzej oceniano pracowników o niskich kwalifikacjach. Pracownicy o niskich kwalifikacjach w porównaniu z innymi pracownikami ogólna ocena gotowość do pracy po godzinach, w weekendy lojalność, przywiązanie do pracodawcy (rzadkie zmiany miejsca pracy) łatwość radzenia sobie z nowymi zadaniami zawodowymi oczekiwania płacowe pracowitość, zaangażowanie w wykonywaną pracę dyscyplina pracy kultura osobista chęć uczenia się, podnoszenia kwalifikacji [1] pracownicy o [2] pracownicy o [3] pracownicy o [4] pracownicy o [5] pracownicy o niskich niskich niskich niskich niskich kwalifikacjach są kwalifikacjach są kwalifikacjach są kwalifikacjach są kwalifikacjach są zdecydowanie raczej gorszymi takimi samymi lepszymi zdecydowanie gorszymi pracownikami pracownikami jak pracownikami lepszymi pracownikami niż inni pracownicy pracownikami niż inni pracownicy inni pracownicy 32% 7% 8% 51% 0% Bilans ocen 12 1% 16% 71% 11% 1% -5 0% 16% 74% 9% 1% -6 0% 7% 88% 4% 0% -3 2% 14% 70% 14% 1% -1 0% 16% 78% 6% 0% -10 0% 1% 16% 23% 79% 72% 4% 4% 1% 0% -11 -20 2% 18% 75% 4% 1% -15 Dlaczego odchodzą z pracy? 37% 38% Odej ście pracow nika(ów ) do innej firmy 33% Odej ście pracow ników na emeryturę/rentę 55% Niska j akość pracy, niew yw iązyw anie się z obow iązków 19% 22% Wyj azd pracow nika(ów ) za granicę 9% Spadek popytu na produkty i usługi firmy i redukcj a zatrudnienia 18% Zmniejszanie kosztów stałych 12% 14% Urlopy macierzyńskie/w ychow aw cze 36% 7% Naruszenie dyscypliny 1% 6% Problemy osobiste pracow nika Nie w iem / trudno pow iedzieć Migracja zarobkowa – na Zachodzie lepiej płacą 20% 21% Pogorszenie sytuacj i finansow ej firmy Rażące naruszenie dyscypliny pracy (kradzieże, alkoholizm itp.) Słaba jakość pracy 25% 9% 2% 3% pracownicy o niskich kwalifikacjach (N=430) pozostali pracownicy (N=402) Źródło: Badanie ilościowe pracodawców; na pytanie odpowiadali pracodawcy, którzy w ciągu ostatniego roku rozwiązali umowę z PONK i pozostałymi pracownikami Samoocena pracowników o niskich kwalifikacjach Sami o sobie… Korzystna ocena siebie jako pracownika oparta na przeświadczeniu o dobrym wykonywaniu zadań w ramach zajmowanego stanowiska pracy. Praktycznie brak odwoływania się do obiektywnych przesłanek takiej oceny np. informacji zwrotnej od przełożonego. Problem stanowi ocena własnych kompetencji psychospołecznych, choć także tutaj przeważają pozytywne opinie. Sygnalizowany deficyt: zdolności przywódcze i sytuacje ekspozycji społecznej Sami o sobie... Analiza wypowiedzi pracowników o niskich kwalifikacjach pokazuje, że problemem mogą być: Nadmierna „waleczność” w obronie własnego zdania „Nie lubię ustępować. Jeżeli mam rację, to nie ustąpię. A jeżeli ktoś mi jeszcze zarzuci, że jest źle, a ja wiem, że jest dobrze, to już wtedy jestem bardzo zła, to już mnie znają.” [pracownik fizyczny sprzątający, kobieta, 56 lat] faza eksploracyjna] Zbytnia uległość Moderator „ A czy to [dobry charakter] przeszkadza w pracy? O: No właśnie trochę tak, wie Pan. Ja jestem taki trochę uległy. Jak ja coś powiem, to ktoś może powiedzieć, że to nie tak i jeżeli on tak bardzo na tym upiera, to ja już ulegam i po prostu machnę ręką i rób, jak chcesz.” [pracownik, mężczyzna, kucharz, wykształcenie zasadnicze zawodowe; faza eksploracyjna] Może jestem za mało taka... nieostra, bo to nie o to chodzi, ale taka, że jak klient powie, to ja bym chciała, żeby tak było... jestem może taka za bardzo uległa [pracownik, kobieta, handlowiec, wykształcenie średnie ogólnokształcące; faza eksploracyjna] Sami o sobie... Niska odporność na stres, określana przez badanych jako „nerwowość” „ Bałem się tego wszystkiego, bo pierwszy raz widziałem tą maszynę na oczy... na początku miałem dołek” ... jestem nerwowy bardzo, wyleczyłem się trochę i teraz już jest dobrze, po prostu. Żaden nie przychodzi na skargę i wszystko staram się teraz robić, żeby było jak najlepiej i dla nich i dla mnie. [pracownik, mężczyzna, krojczy papieru, wykształcenie podstawowe; faza eksploracyjna] ...ale ja niestety mam już tyle lat, że zdążyłam się nabawić wielu nerwic. Nie w tym zakładzie, ale samo życie jest takie a nie inne. Jaką jeszcze, wytrwałą też bardzo. Nie wiem, jeszcze jakie, nie zastanawiałam się nad tym.” [pracownik, kobieta, szwacz kontroler jakości, wykształcenie średnie ogólnokształcące; faza eksploracyjna] Sami o sobie... Przydatność deklarowanej wysokiej wiedzy i umiejętności zawodowych pracowników stosunkowo często ogranicza się – według ich deklaracji wyłącznie do obecnie zajmowanego stanowiska pracy. Zwiększenie zakresu zadań na obecnie zajmowanym stanowisku 40% 47% 37% 16% 52% 58% 50% Wykonywanie zadań na innym równorzędnym stanowisku Wykonywanie zadań na innym wyższym stanowisku 31% 35% 42% 29% 15% Tylko co trzeci badany uważa, że mógłby pracować na wyższym stanowisku 40% Żadna z nich 34% 44% 63% Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach A jak oceniają swoje perspektywy na rynku pracy? Doświadczenia z bezrobociem – czy kiedykolwiek był(a) Pan(i) osobą bezrobotną? 2% 22% 48% badanych było kiedykolwiek na bezrobociu 51% 26% W wyjściu z bezrobocia najczęściej pomogli: • znajomi (40%) tak, kilka razy nie tak, jeden raz odmowa odpowiedzi • urząd pracy i rodzina (po 20%) Znalezienie pracy bardzo rzadko było efektem własnej inicjatywy (6%) Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach N=1621 Obawy przed bezrobociem 28% Ogółem (N=1621) 8% Średnie ogólnokształcące (N=814) 7% 27% Zawodowe (N=655) 8% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 14% 27% 29% [1] Bardzo poważnie się z tym liczę [3] Raczej nie trudno powiedzieć Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach 39% 39% 40% 31% 14% 11% 14% 12% 15% 10% 12% 14% [2] Raczej tak [4] Nie, to mało prawdopodobne Ocena szans znalezienia nowej pracy Ogółem (N=1621) 2% 16% 48% 24% Średnie ogólnokształcące 2% 15% (N=814) 50% 21% Zawodowe (N=655) 3% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 47% 20% 11% 39% [4] bardzo łatwe [3] raczej łatwe [1] bardzo trudne trudno powiedzieć Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach 10% 13% 22% 44% [2] raczej trudne 8% 6% Przeważają opinie negatywne i jest to sprzeczne z wysoką samooceną własnych umiejętności W efekcie często „trzymają się” obecnego miejsca pracy tłumacząc to tym, że nigdzie indziej nie znaleźliby zatrudnienia Główne wnioski Główne wnioski 1. 2. Definicja ta, oparta na wykształceniu, nie zyskała powszechnej akceptacji pracodawców, ani badanych ekspertów. Wyniki badań pokazały, że definiowanie niskich kwalifikacji jest problematyczne z uwagi na wielość kryteriów, jakie – w różnych kontekstach i różnych uwarunkowaniach – mogą określać niskokwalifikowanych pracowników. 3. Spośród różnych podawanych przez pracodawców i ekspertów kryteriów definicyjnych, to właśnie wykształcenie okazało się jednak tym najszerzej podzielanym. 4. Zgłaszano jednak zastrzeżenia co do uwzględniania w definicji wykształcenia zasadniczego zawodowego i średniego ogólnokształcącego Główne wnioski 5. Średni udział procentowy pracowników o niskich kwalifikacjach (definiowanych w oparciu o wykształcenie) w przedsiębiorstwach wynosi 49%. 6. Istnieje dość duże zróżnicowanie udziału pracowników o niskich kwalifikacjach (niskim poziomie edukacji formalnej) w branżach (nie ma jednak branży, w której nie byłoby zapotrzebowania na pracę osób niskokwalifikowanych). 7. Dwie trzecie pracowników o niskich kwalifikacjach nigdy nie pracowało w wyuczonym zawodzie. Główne wnioski 8. Około połowy pracowników doświadczyło bezrobocia. 9. Wyniki badania pracowników o niskich kwalifikacjach pokazują, że pracownicy o niskich kwalifikacjach najczęściej pracują na umowę o pracę na czas nieokreślony (około połowa) lub określony (28%). 10. Bieżące obowiązki pracowników o niskich kwalifikacjach obejmują najczęściej pracę fizyczną (77%), ale też „wymuszają” współpracę z innymi osobami (68%). Często (67%) wymaga się od nich dyspozycyjności. o niskich kwalifikacjach Główne wnioski 12. Najrzadziej natomiast od pracowników o niskich kwalifikacjach wymagano posługiwania się językiem obcym (10%), kierowania pracą innych ludzi (15%) i korzystania z Internetu (19%). 13. Pracownicy o niskich kwalifikacjach byli na ogół zadowoleni ze swojej obecnej pracy zawodowej. Zadowoleni z ich pracy są także przedsiębiorcy. 14. Satysfakcja niektórych pracowników o niskich kwalifikacjach z pracy miała jednak charakter pozorny - jej fundament stanowiło przekonanie o ogólnie złej sytuacji na rynku pracy oraz niska ocena własnych szans na znalezienie alternatywnego zatrudnienia. Główne wnioski 15. 16. Pracownicy o niskich kwalifikacjach korzystnie oceniają siebie jako pracownika. Ogólna dobra samoocena PONK wydaje się być „zafałszowana” przez dążenie do korzystnej autoprezentacji. Wiele danych wskazuje, że badani w istocie są świadomi swojego niskiego statusu zawodowego i edukacyjnego, choć nie mają odwagi – i trudno się temu dziwić – publicznie się do tego przyznać.
