Zaburzenia czynnoœciowe g³osu - referat - e

mgr Aleksandra Monika Kuczyńska
nauczyciel j. polskiego / logopeda
Szkoły Podstawowej nr 4 im. H. Sienkiewicza w Grajewie
ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE GŁOSU
Zaburzenia głosu i mowy stanowią ważny problem kliniczny. Częstość występowania wad mowy
u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wynosi 20-30%. Nie mniej ważny problem kliniczny stanowią zaburzenia głosu, które są częste zarówno w populacji osób dorosłych, jak i dzieci. Według
niektórych autorów zaburzenia głosu mogą występować aż u 50% populacji dzieci w wieku szkolnym i
przyjmować formę wielopostaciową dotyczącą wszystkich składowych akustycznych lub zmianom ulegają pojedynczo lub zespołowo w różnych zestawieniach: sposób emisji, charakter głosu, zakres głosu, czas
fonacji.
I Czym są czynnościowe zaburzenia głosu?
Wśród osób z zaburzeniami głosu znaczny odsetek stanowią osoby z tzw. zaburzeniami czynnościowymi. Nie stwierdza się u nich zmian organicznych w krtani (np. guzków głosowych, polipów, obrzęków), zaburzona jest natomiast czynność, tzn. nieprawidłowo pracują mięśnie wewnątrz- i zewnątrzkrtaniowe. Może to doprowadzić do powstania zaburzeń głosu.
Najczęstsze postacie zaburzeń czynnościowych:
•
•
•
•
•
•
•
dysfonia hypofunkcyjna - zaburzenia głosu spowodowane obniżonym napięciem mięśni krtani
dysfonia w czasie fonacji,
Objawy: osłabienie siły głosu, głos cichy, bezdźwięczny, słaby, męczliwy, chrypka, skrócony czas
fonacji
dysfonia hyperfunkcyjna, w której występuje sytuacja odwrotna, tzn. napięcie mięśni krtani jest
zwiększone.
Objawy: nieprawidłowy głos – nastawienie twarde, głos niski lub wysoki, zmniejszona dźwięczność, barwa głosu szorstka, nosująca, chrypka, nieprawidłowy tor oddychania – najczęściej obojczykowo – żebrowy..
dysfonia psychogenna – zaburzenia głosu powstające w następstwie przebytych stresów, po długotrwałych przeżyciach psychicznych; zaburzona fonacja oddechowo – fonacyjno - artykulacyjna.
Objawy: chrypka ze zmniejszoną dźwięcznością i doniosłością głosu, niezależna od wysiłku głosowego, od czasu mówienia w danym dniu. Głos pogarsza się w okresie pogorszenia się stanu psychicznego, w określonych sytuacjach.
dysfonie dziecięce – przewlekłe zaburzenia głosu u dzieci uwarunkowane nadmiernym przeciążeniem narządu głosu (zbyt głośnym mówieniem, śpiewaniem lub krzykiem).
Zaburzenia w różnych okresach rozwoju dziecka:
•
•
•
okres wczesnodziecięcy – głos o barwie matowej w różnym stopniu ochrypły, party (chrypki organiczne przechodzące w czynnościowe)
okres przedszkolny – przewlekłą chrypkę stwierdzono u 23,4% przeważnie chłopców, nadmierne
napięcie mięśni artykulacyjnych, dzieci nadużywają głosu, są krzykliwe, hałaśliwe, aktywne, nerwowe, towarzyszą temu schorzenia górnych dróg oddechowych, mowa bardzo szybka, często kojarzone jest to z różnymi zaburzeniami mowy i słuchu,
okres dojrzewania płciowego – zaburzenia głosu u chłopców (mutacja – wraz z poszerzaniem się
skali głosu chrypka maleje, dopiero w tym okresie znów się nasila)
Najcięższą postacią czynnościowych zaburzeń głosu jest afonia czynnościowa, czyli całkowita utrata
głosu spowodowana nieprawidłową funkcją mięśni krtani.
Mimo że, jak wspomniano wcześniej, w typowych czynnościowych zaburzeniach głosu nie stwierdza
się w krtani zmian organicznych, to jednak utrzymująca się przez dłuższy czas dysfonia czynnościowa,
zwłaszcza hyperfunkcjonalna, może doprowadzić do powstania zmian organicznych w krtani. W sytuacji,
gdy mięśnie krtani są nadmiernie napięte, krtań pracuje ze zwiększonym obciążeniem, co prowadzi do
mikrourazów i może spowodować postanie np. guzków głosowych i obrzęków. Zmiany takie mogą wymagać chirurgicznego usunięcia lub długotrwałej rehabilitacji głosu. Przyczyny dysfonii czynnościowych
mogą być różne, m.in. hormonalne, polekowe, mogą być one związane z chorobami metabolicznymi, zaburzeniami stężenia jonów (np. wapnia i magnezu) we krwi. Bardzo częstą przyczyną powstania zaburzeń
czynnościowych głosu jest nieprawidłowa emisja głosu.
II DYSFONIE ZAWODOWE
Głos jest podstawowym narzędziem pracy wielu grup zawodowych. Nikogo więc nie trzeba przekonywać, jak ważne jest, aby zachować jego sprawność jak najdłużej. Nie wszystkim wiadomo, czym
grozi nieprawidłowe posługiwanie się głosem. Zbytnie obciążanie krtani sprzyja zaczerwienieniom, nabrzmieniu i stanom zapalnym strun głosowych, co w rezultacie może powodować powstawanie guzków i
prowadzi do długotrwałego leczenia farmakologicznego lub nawet operacyjnego.
Komisja ekspertów Unii Europejskiej Foniatrów podzieliła na trzy grupy zawody, w których powszechnie używa się głosu:
•
Do pierwszej zalicza się profesje wymagające specjalnej jakości głosu (śpiewacy, aktorzy, mówcy
radiowi i telewizyjni). Szkoły przygotowujące takich specjalistów przeprowadzają zajęcia techniki
mowy.
W drugiej grupie są zawody stawiające znaczne wymogi narządowi głosowemu (nauczyciele, tłumacze, politycy). Uczelnie przygotowujące do tych zawodów nie prowadzą ćwiczeń emisji głosu.
Trzecia grupa to zawody, w których są większe niż przeciętna wydolność głosowa (prawnicy, sędziowie, pracownicy zatrudniani w hałaśliwym przemyśle).
•
•
Czynniki, które bardziej niż w innych zawodach wywołują wśród osób z tych trzech grup
dysfonię można podzielić na:
1. Wewnętrzne – wiek, stan słuchu i narządu głosowego (fonacja, oddychanie, artykulacja), usposobienie, zachowanie emocjonalne (stosunek do wykonywanego zawodu), zdolność do nawiązywania kontaktów (szczególnie z dziećmi).
2. Zewnętrzne – lata zatrudnienia, specjalność nauczania (sport, muzyka, języki), klimat, warunki
pracy (pomieszczenia, wielkość klas i grup, hałas zakłócający), nawyki (papierosy, alkohol), schorzenia górnych dróg oddechowych, nerwowość.
Pojedynczy czynnik nie wywołuje znacznych schorzeń głosu, dopiero ich połączenie się powoduje
dysfonię. Najważniejsze to:
•
•
•
sposób posługiwania się głosem (nadużywanie, wadliwa technika mówienia)
cechy osobowości (konfliktowość, nerwowość)
warunki w miejscu pracy (akustyka pomieszczeń, wilgotność, hałas zakłócający)
Częstość występowania zaburzeń głosu wśród pedagogów wynosi 10 – 17% i przypada na drugi,
dziesiąty i dwudziesty rok pracy w zawodzie. Odpowiada to grupom wiekowym 25 – 30, 40 – 45 lat. Co
dzieje się z głosem? Podczas mówienia odczuwa się ciśnienie, bądź ściskanie, drapanie i suchość w gardle. Chrząkanie staje się nawykiem, głos jest męczliwy, matowy, obłożony, ochrypły. Występuje okresowy bezgłos, skala głosu jest zawężona, a czas fonacji znacznie skrócony. W takich wypadkach konieczna
jest wizyta u foniatry, który po zebraniu niezbędnych z punktu foniatrii informacji na drodze wywiadu
oceni stan fałdów głosowych, stan górnych dróg oddechowych, funkcję głosową, a w niej zakres głosu,
czas fonacji, wysokość głosu mówionego. Prócz tego foniatra może wykonać dodatkowe badania z użyciem przyrządów (stroboskopię, spirometrię, pomiar ciśnienia akustycznego głosu).
Niektóre z wymienionych przyczyn można łatwo wyeliminować. Wystarczy na przykład oszczędzać głos nie obciążając go zbyt długim mówieniem lub unikając nadmiernego krzyku. Inne wymagają
ćwiczeń głosowych i oddechowych.
Rehabilitacja głosu
Rehabilitacja głosu jest bardzo ważnym elementem terapii zaburzeń głosu, a w wielu przypadkach
podstawowym sposobem ich leczenia w przypadku istnienia dysfonii czynnościowych, zaburzeń głosu u
osób zawodowo posługujących się głosem (nauczycieli, mówców, wykładowców), u pacjentów ze zmianami organicznymi, które powstały z powodu nieprawidłowej emisji głosu, np. guzkami głosowymi, niektórymi zmianami obrzękowymi. Jest również wskazana u pacjentów po zabiegach mikrochirurgicznych
na fałdach głosowych.
Podczas badania pacjenta z dysfonią czynnościową lekarz wyklucza najpierw inne czynniki, które
mogą wpłynąć na powstanie dysfonii (np. choroby metaboliczne, zaburzenia hormonalne), zlecając ewentualnie badania dodatkowe (np. badania stężenia hormonów lub jonów we krwi, USG tarczycy i inne).
Lekarz obserwuje jednocześnie sposób tworzenia głosu przez pacjenta. Jeśli stwierdza, że emisja głosu
jest nieprawidłowa, zleca i prowadzi rehabilitację głosu, czyli naukę prawidłowej emisji głosu wraz z ćwiczeniami przywracającymi prawidłową czynność mięśni krtani. W rehabilitacji głosu wykorzystywane są
różne metody, które mają na celu naukę prawidłowego oddychania z użyciem przepony, ćwiczenia nastawienia głosowego i rezonansu głosowego oraz ćwiczenia manipulacyjne, czyli specjalny rodzaj masażu,
który poprawia czynność krtani i normalizuje napięcie mięśni krtani. Należy podkreślić, że manipulacje na
krtani może wykonywać tylko lekarz, gdyż krtań jest narządem bardzo delikatnym i niewłaściwy ucisk
może być bolesny, a nawet niebezpieczny. Rehabilitacja głosu powinna być prowadzona systematycznie.
Wiele ćwiczeń pacjent może po przeszkoleniu wykonywać samodzielnie w domu. Zazwyczaj rehabilitacja
głosu trwa kilka miesięcy, lecz niekiedy może trwać nawet kilka lat.
Profilaktyka głosu
Należy podkreślić, że zdrowy fizjologicznie narząd głosowy jest w stanie podołać wymogom
stawianym przez zawody, w których powszechnie używa się głosu, gdy przestrzegane są cztery przedsięwzięcia:
1. Przestrzeganie zasady higieny głosowej.
2. Stworzenie przez pracodawców odpowiednich warunków w miejscu pracy.
3. Wprowadzenie do programu zajęć szkół przygotowujących osoby do zawodów, w których praca
będzie wymagała sprawnego głosu, obowiązkowych zajęć z techniki głosu (prawidłowej artykulacji, fonacji, oddychania)
4. Prowadzenie badań określających przydatność do zawodu (badań głosu).
Profilaktyka zawodowa zaburzeń głosu powinna zacząć się już na etapie szkół przygotowujących
przyszłych pracowników w danym zawodzie. Dotychczas takie zajęcia prowadzone są w szkołach aktorskich. Indywidualna praktyka ogranicza się jedynie do przestrzegania zasady ekonomicznego używania
głosu, prawidłowego jego tworzenia, właściwego oddychania i artykulacji.
Terapia zaburzeń głosu i mowy jest często trudna, a jej efekty są niepewne i nie zawsze trwałe.
Dlatego poszukuje się wciąż nowych metod, które mogłyby zwiększyć skuteczność stosowanych obecnie
sposobów terapii.
Literatura:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Obrębowski A.: Zaburzenia głosu śpiewaczego, W: Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, PZWL, Warszawa 1992
Obrębowski A.: Zaburzenia głosu w wieku rozwojowym (dysfonia dziecięca), W: Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, PZWL, Warszawa 1992
“ Foniatria kliniczna.”- pod red. Antoniego Pruszewicza, PWN Warszawa 1992r.
“ Logopedia – pytania i odpowiedzi”. Pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej Opole 1999r.
“ Mowa – rozwój, zaburzenia, terapia”. E. M. Minczakiewicz, Kraków 1997r.
„Z logopedią na ty”. Podręczny słownik logopedyczny, red. E. M. Skorek, OW. „Impuls”, Kraków 2004r.