Organiczny chów kurcząt
advertisement
OID (290) 11/2015 Organiczny chów kurcząt Wg raportu Naukowego Instytutu Organicznego Rolnictwa (2015), światowa, ekologiczna produkcja zwierzęca osiągnęła w 2013 r. wartość 55 mld €, w tym udział USA wynosił 24.3 mld €, Niemiec - 7.6 mld €, Francji - 4.4 mld € i Chin 3.4 mld €. otłuszczone oraz jest bogatsze w witaminy i minerały. Pielęgnowane i właściwie użytkowane pastwisko, zapewnia warunki wysokiego dobrostanu, wysoki status zdrowotny stada, a kurczętom karmę, chroni je przed drapieżnikami, kłusownikami i przyspiesza tempo wzrostu oraz zapewnia dobry stan zdrowotny nóg brojlerów (Rodenburg i Koene, 2007). Błoto natomiast, szczególnie koło kurnika, sprzyja rozmnażaniu się owadów przenoszących choroby oraz jest przyczyną wielu obrażeń i zadrapań żerujących tam ptaków (Sossidou i in., 2010). Mimo, że wartość polskiego rynku ekologicznej żywności wynosi ok. 600 mln zł., to w mediach, różnego rodzaju nasi kuchenni celebryci, głoszą niepodważalne opinie nt. wartości dietetycznej jaj lub mięsa drobiowego uzyskiwanego w ekologicznych systemach chowu. Utrzymanie brojlerów poza kurnikiem, jest właściwością organicznego chowu drobiu, którego zasa- Dobry stan wybiegu dy w UE określają odpowiednie przepisy (UE Wiadomo, że konsumenci preferują dobrej 1999; 2007) zalecające żywienie drobiu wła- jakości i bezpieczne dla zdrowia ekologiczsnymi paszami, nie stosowanie zapobiegaw- ne produkty drobiowe, pozyskane od ptaków czo środków weterynaryjnych i przedłużony utrzymywanych w warunkach wysokiego doodchów na pastwisku niewielkich grup, wol- brostanu (Napolitano i in.2013). no rosnących kurcząt. Mimo, że dostęp drobiu do wybiegu jest waWg Majewskiej (u Jankowskiego, 2012), celem runkiem chowu ekologicznego, w Europie są produkcji ekologicznej jest rozwijanie w mniej- duże różnice między stosowanymi jego systeszych gospodarstw rolnych, mniej intensyw- mami, znaczeniem, a wartość odżywcza znajDr inż. Ryszard Gilewski nej produkcji jaj i mięsa drobiowego przy wy- dującego się na nim pokarmu, jest nadal nieProf. dr hab. Stanisław Wężyk korzystaniu regionalnych ras i odmian drobiu, znana (Walker i Gordon, 2003). AVICONS – Warszawa naturalnych pasz, ekosystemów i warunków klimatycznych, doświadczeń wielu pokoleń Sposoby utrzymania pastwiska ORGANICZNY CHÓW KURCZĄT rolników oraz najnowszych osiągnięć nauki. W komercyjnych systemach organicznej proWysłane do OID 31/08/2015 Brojlery na pastwisku zjadają świeżą trawę, dukcji brojlerów, ptaki szybkoświatowa, rosnące nigdy Wg raportu Naukowego Instytutu Organicznego Rolnictwa (2015), ekologiczna owady i robaki (Glatz i in., 2005), co może ponie opuszczają brojlerni i dlatego nie można produkcja zwierzęca osiągnęła w 2013 r. wartość 55 mld €, w tym udział USA wynosił 24.3 prawić cechy jakości ich mięsa, które jest mniej ich uznać za produkt ekologiczny. Do chowu mld €, Niemiec – 7.6 mld €, Francji – 4.4 mld € i Chin 3.4 mld €. Tabela 1. Pogłowie zwierząt utrzymywanych w warunkach ekologicznych w Europie i wTabela 1. Pogłowie zwierząt utrzymywanych w warunkach ekologicznych w Europie i w państwach UE w 2013 r państwach UE w 2013 r. Gatunek Bydło Owce Świnie Drób sztuki 3.366.763 4.446.751 673.847 34.867.488 Europa % populacji zmiana 2007‐13 2,7 2,9 0,4 1,4 +51% +29% +32% +78% sztuki 3.3108.312 4.156.842 644.866 32.738.116 Unia Europejska % populacji zmiana 2007‐13 3,9 4,2 0,5 2,2 +50% +26% +31% +70% Źródło: OrganicDatanetwork‐FiBL‐AMI survey, 2015 Źródło: OrganicDatanetwork-FiBL-AMI survey, 2015 10 Mimo, że wartość polskiego rynku ekologicznej żywności wynosi ok. 600 mln zł., to w mediach, różnego rodzaju nasi kuchenni celebryci, głoszą niepodważalne opinie nt wartości dietetycznej jaj lub mięsa drobiowego uzyskiwanego w ekologicznych systemach chowu. Utrzymanie brojlerów poza kurnikiem, jest właściwością organicznego chowu OID (290) 11/2015 pastwiskowego należy wybrać towarowy zestaw brojlerów, o genetycznie uwarunkowanym wolnym tempie wzrostu, odpornych na choroby, o odruchach warunkowych nie zagrażających innym ptakom, o poprawnej i mocnej budowie ciała i dobrze rozwiniętym kośćcu oraz przystosowanych do utrzymania w warunkach naturalnego środowiska. Drób na pastwisku ma możliwość spożywania ziół, korzeni, łodyg i bezkręgowców, a zjadana przez ptaki zielonka, uzupełnia dietę o witaminy i minerały, wypełnia przewód pokarmowy oraz wzbogaca jego treść. Świeże, suche lub kiszone rośliny w zależności od ich gatunku i genotypu ptaków, mogą pokryć 10-20% ich zapotrzebowania na paszę. Lorenz i in.(2013) analizując zawartość żołądka u trzech różniących się genotypami brojlerów utrzymywanych na pastwisku stwierdzili, że wolno rosnące kurczęta spożywają więcej paszy na pastwisku od szybko rosnących kurcząt. W Wielkiej Brytanii stwierdzono, że ruń pastwiskowa z udziałem życicy (70%), traw łąkowych (10%), koniczyny białej (10%), tymotki (5%) i mietlicy pospolitej (5%) była bardzo dobrze wykorzystywana przez drób (ECOA, 2009). Maksymalizacja odruchów żerowania Przystosowane do pastwiska kurczęta, korzystają z białka roślinnego i zawartego w owadach, robakach i larwach. By zwiększyć żerowanie ptaków i zmniejszyć ryzyko erozji gleby oraz osłabienia murawy, producenci powinni pastwisko wykorzystywać rotacyjnie. By poprawić wykorzystanie wybiegu i zapobiec nawykowi wydziobywania piór, należy ptakom, gdy tylko osiągną pełną okrywę piór oraz zdolność do termoregulacji - zapewnić do niego dostęp (Merritt i in., 2010). By zachęcić kurczęta do korzystania z całej powierzchni pastwiska, należ zapewnić im schronienia przed słońcem i deszczem, pod naturalnymi lub sztucznymi osłonami. Wg Dal Bosco i in. (2014), kurczęta przebywające pod drzewami oliwnymi na 12 wybiegu , lepiej go wykorzystywały, zjadając więcej zielonki niż ptaki utrzymywane na nie wzbogaconym pastwisku. Chisholm i in. (2003) stwierdzili, że kurczęta żerują głównie podczas wczesnych godzin porannych (45%) i późnym popołudniem (29%), natomiast w środku dnia - tylko 24%. Sposób żywienia Wykorzystanie zalet pokarmowych pastwiska zależy od kilku czynników, takich jak zestaw towarowy kurcząt, ich wiek i cechy pokarmu, których ilość i jakość jest trudna do określenia. Część pobranych na pastwisku bioaktywnych związków, może być ograniczona ze względu na wysoką zawartość błonnika, wykorzystanie innych składników odżywczych, tempo wzrostu i produkcyjność ptaków. Dlatego by kurczęta na pastwisku dobrze przyrastały, winny otrzymywać tam dodatkową porcję ziarna. Rotacja pastwiska Przemienne użytkowane pastwiska pozwala na odnowienie na nim runi, co zmniejsza koszty żywienia i ryzyko zakażenia kurcząt. Najmniej co 2 - 3 miesiące, a najlepiej co miesiąc, z kwatery na której przebywały kurczęta, powinny być przeniesione na inną. Odpowiedni plan rotacji chowu brojlerów na pastwisku, zapobiega problemom zdrowotnym i zmniejsza negatywny wpływ na środowisko. Kolejnym ważnym problemem jest wybór miejsca na zielony wybieg, które powinno być dobrze zdrenowane, by ptaki nie oziębiały się , wpadając w kałuże (Charles i Gordon, 2002). Ruń pastwiskowa powinna być utrzymywana w stadium wegetatywnym, gdyż stare, liściaste rośliny są mniej strawne od młodych. Kurczęta omijają porost o wysokości >10-15 cm i przydeptują go, a w wysokiej trawie, wydeptują tunele do karmideł. Skoszona, wysoka trawa, zjedzona przez ptaki, może zalegać w ich wolu, powodując problemy trawienne. Zielony wybieg dla drobiu powinien zapewniać możli- OID (290) 11/2015 wość wykorzystania ciągnika do orki i koszenia roślin. Aby uniknąć koszenia traw i zbioru siana, można okresowo na pastwisku dla drobiu - utrzymywać owce lub bydło. Wielkość obsady na pastwisku Wg Moyle i in. (2014), w ustalaniu intensywności chowu oraz liczebności grup na pastwisku, powinno się uwzględniać rodzaj gleby, jakość runi pastwiskowej oraz zdrowie i dobrostan ptaków. Zgodnie z Dyrektywą UE, 1999, na 1 ptaka powinno przypadać 4m 2 powierzchni, ale wykorzystanie pastwiska w dużej mierze zależy od zestawu towarowego brojlerów (Castellini i in., 2008), wzbogacenia środowiska, sezonu i systemu chowu. Dlatego wielkość obsady na pastwisku może się bardzo różnić od teoretycznych zaleceń, ze względu na różną aktywność ruchową poszczególnych zestawów brojlerów, np. w pobliżu miejsca przebywania szybko rosnących kurcząt, jest zawsze dużo odchodów. Łagodzenie zmian klimatu i zwalczanie chorób Chów kurcząt na pastwisku jest skomplikowany ze względu na niekontrolowane, zmienne warunki środowiskowe. Rozprzestrzenianie się chorób jest intensywniejsze w czasie ciepłych i wilgotnych warunków klimatycznych. Wody stojące oraz spływające w wyniku ulewnych deszczy, są zagrożeniem zdrowotnym dla kurcząt utrzymywanych poza kurnikami (Laing, 1988). W chowie ekologicznym, zabiegi sanitarne oraz stosowanie systemu „wszystkie ptaki na pastwisko i wszystkie z pastwiska”, sprzyjają zwalczaniu chorób. W planie rotacji kwater pastwiskowych, należy uwzględniać cykl życia pasożytów, rodzaj gleby, tempo wzrost roślin oraz innych istotnych informacji rolniczych. Nawyk wydziobywanie puchu i piór oraz agresja Niepożądane odruchy mogą być przyczyną 14 poważnych problemów, takich jak uszkodzenie okrywy piór oraz poranienia ciała ptaków (Hughes i Duncan, 1972). Pterofagia występuje nie tylko chowie klatkowym, lecz także w alternatywnych systemach chowu i zależy od rodzaju podłoża żerowania lub trawy (Nicol i in., 2001; Bozakova i in., 2011). Ochrona przed drapieżnikami Przebywający na wybiegu drób jest atrakcyjną zdobyczą dla drapieżników, przeciw którym zadawalającą ochroną może być druciana siatka pod stałym napięciem prądu elektrycznego. Najczęstszą przyczyną problemów są lisy oraz norki, psy, borsuki oraz ptaki drapieżne, które mogą zabić lub okaleczyć dużą liczbę kurcząt, wywołując także panikę i histerię w stadzie, która może przyczynić się do agresywnego zachowania drobiu (Zeltner i Maurer, 2009). Drób chroni się przed drapieżnikami na drzewach lub w krzakach, gdzie czuje się bezpieczniej (Dal Bosko i in., 2014 ). Kurnik Brojlery od zmroku do rana, mogą być utrzymywane w stacjonarnym lub w mobilnym kurniku, który powinien być często przesuwany, by zmniejszyć ryzyko zakażenia chorobą, ochronę gleby przed zakwaszeniem i zakażeniem ptaków pasożytami. Producentom zaleca się tworzenie buforowego obszaru między kurnikiem, a pastwiskiem, by ograniczyć spożywanie pokarmu bezpośrednio przy kurniku oraz zapobiec zabrudzeniu terenu. Wg Dal Bosko i in.(2014), kurczęta najczęściej przebywają na obszarze o promieniu 20 m od karmidła. Zdrowie i dobrostan drobiu W wybiegowym systemie chowu, ptaki wykazują pozytywne odruchy warunkowe, których nie mogły objawiać zamknięte w kurniku, dlatego dostęp do pastwiska może poprawić dobrostan, zgodny z jego tzw. „pięcioma wolnościami”. W utrzymaniu drobiu na pastwisku, OID (290) 11/2015 zależnym od skrajnych warunków klimatycznych, kwestionowana jest wolność od dyskomfortu cieplnego i fizycznego, mimo że kurczęta mają możliwość znalezienia tam miejsc ciepłych lub chłodnych (Spoodler, 2007). Wolność od bólu, urazów i chorób bardzo skomplikuje zakaz przycinania pokrywy dzioba i duże ryzyko zakażenia ptaków chorobami. Na pastwisku, kurczęta zachowują się normalnie, wykazując typowe oznaki spokoju i komfortu, zażywają kąpieli piaskowej lub słonecznej, prężą i machają skrzydłami, czyszczą sobie dziób. Wolność od strachu i stresu zapewnia kurczętom wybieg, skutecznie chroniony przed drapieżnikami. Produkcja ekologicznych jaj i mięsa oparta głównie o tradycyjne rasy jest nieopłacalna dla rolników stosujących organiczny chów drobiu (Zelten i Maurer, 2009). Wg Castellini i in. (2008), tylko wolno rosnące zestawy kurcząt brojlerów mogą w pełni być wykorzystane w organicznym chowie, gdyż szybko rosnące kurczęta, uzyskują zbyt dużą masę ciała i mają problemy z dobrostanem, z osłabieniem nóg i wysokim udziałem padnięć. Zgodnie z ekologiczną Dyrektywą UE (WE, 2007), minimalny wiek uboju brojlerów wynosi > 81 dni, w związku z czym korzystanie z szybko-rosnących kurcząt jest nieuzasadnione. Podczas dwóch miesięcy chowu, standardowe kurczęta mięsne prawie się nie poruszają. Wg Dal Bosco i in. (2010), szybko rosnące kurczęta niechętnie opuszczają brojlernię, a wolno rosnące - więcej czasu spędzają na pastwisku. Badania z wykorzystaniem GPS wykazały, że kurczęta wolno rosnące, poruszające się po wybiegu, pokonywały ok. 1,23 km/dzień, natomiast szybko rosnące - zaledwie 125 m/dzień. Wolno rosnące ptaki mają mniejsze zapotrzebowanie na białko i energię od szybko rosnących towarowych zestawów brojlerów (Bellof i Schmidt, 2007) i spędzają więcej czasu na żerowaniu, spacerowaniu i przysiadywaniu , natomiast szybko rosnące kurczęta dłużej piją 16 i jedzą (Bokkers i Koene, 2003). Istotnym problemem są występujące na piersi brojlerów pęcherzy surowiczych (blistrów). Wg Reiter i Bessei (1995), aktywne kurczęta mają mocniejsze nogi dzięki siadywaniu na grzędach, gdzie unikają kontaktu z mokrymi odchodami. Ferrante i in. (2009) porównując ekologiczne i konwencjonalne fermy brojlerów stwierdzili, że organiczne kurczęta w mniejszym stopniu reagowały na obecności ludzi, a lepsze przystosowanie do środowiska i obsługi - poprawia im dobrostan. Dawkins i in.(2003), oceniając odruch żerowania w towarowym, organicznym chowie stwierdzili, że wiele z szybko rosnących zestawów kurcząt, nigdy nie wychodzi z kurnika, co nie pozwala uznać takiej produkcji za organiczną, gdyż kurczęta nie preferują wybiegu. W fermach ekologicznych, większość problemów zdrowotnych drobiu ma związek z dobrostanem i dlatego ten system utrzymania brojlerów może być kwestionowany. Van de Weerd i in. (2009) sugerują, by w przyszłości prowadzić badania na częstotliwością złamań kości mostka kurcząt lub nad metodami wzbogacania pastwiska. Jakość mięsa W ostatnim dziesięcioleciu gwałtownie się zwiększyła liczba ekologicznych stad zwierząt gospodarskich oraz wzrosła produkcja żywności ekologicznej. W sektorze ekologicznym rośnie produkcja organicznego mięsa, a na mięso drobiowe jest dużym popyt konsumentów zainteresowanych żywnością ekologiczną. Wielu z nich wierzy, że w wyniku zakazu stosowania w uprawie roślin pestycydów i środków chemicznych, taka żywność jest bezpieczniejsza od konwencjonalnej (Sundrum, 2001). Nie biorą pod uwagę ryzyka zakażenia się chorobami wywołanymi, przez znajdujące się w takiej żywności chorobotwórcze mikroorganizmy. Chociaż wzrost produkcji żywności ekologicznej jest powodowany uznawaniem jej przez OID (290) 11/2015 konsumentów jako zdrowszej i bezpieczniej- nicznych brojlerów niż u konwencjonalnych. szej, to w żadnym systemie ekologicznej produkcji zwierzęcej nie stwierdzono szczególnie Jaja i mięso z drobiu utrzymywanego na pamniejszego zakażenia czynnikami patogen- stwisku wyróżnia się dodatkowymi walorami nymi (Engvall, 2011). Produkcja organiczna dietetycznymi. Wg Kűhn i in., (2014) udział mięsa, stwarza potencjalnie większe ryzyko witaminy D3 w żółtku jaja był 3-4 razy wyżzakażenia związane z większą ilością drobno- szy w grupach poddanych działaniu światła ryzyko zakażenia związane z większą ilością drobnoustrojów na ustrojów na wybiegu oraz z zakazem stosowa- słonecznego niż w utrzymywanej w kurniku. nia antybiotyków jak i z działalnością małych Chów pastwiskowy może także wpływać na stosowania antybiotyków jak i z działalnością małych zakładów ub zakładów ubojowych. aromatyczny, pożądany zapach mięsa drobioRyzyko chorób odzwierzęcych nie jest i Charles, ściśle związane z konk Ryzyko chorób odzwierzęcych nie jest ści- wego (Gordon 2002). Wpływ pastwiśledrobiu, związane z konkretnym systemem chowu skowego chowu brojlerów na ich wydajność jednak system organicznej produkcji, ułatwia kontakt z drobiu, jednak system organicznej produkcji, i jakość mięsa, są nadal w dużej mierze nieW Europie, bakterie Campylobacter spp. i Salmonella spp. są głów ułatwia kontakt z czynnikami zewnętrznymi. znane. Pasza jest dla brojlerów źródłem enerW Europie, bakterie Campylobacter spp. i Sal- gii i białka, a także szeregu związków bioakprzenoszonymi przez żywność. Przenoszenie zakażenia drobiu ut monella spp. są głównymi przyczynami cho- tywnych, które podnoszą wartość dietetyczną rób przenoszonymi przez żywność. Przeno- mięsa wolno rosnących brojlerów oraz zwiękjest większe niż w chowie zamkniętym (McCrea i in., 2006). Shen szenie zakażenia drobiu utrzymywanego na szają ich produkcyjność, wpływają na wydłuwiększą częstotliwość występowania i oporności przeciwdrobno wybiegu jest większe niż w chowie zamkniężanie łańcucha aminokwasów i tworzenie się tym (McCrea i in., 2006). Shenghui i in. (2005) nienasyconych kwasów tłuszczowych. spp. i serotypów Salmonelli u organicznych w brojlerów niż u konw stwierdzili większą częstotliwość występowa- Ponte i in. (2008), badając brojlery utrzymy nia i oporności przeciwdrobnoustrojowej Cam- wane na wybiegu porośniętym zieloną i białą Tabela 2. Zakażenie bakteriami Salmonella spp. i Campylobacter spp. pylobacter spp. i serotypów Salmonelli u orga- koniczyną, oceniali jakość ich mięsa na pod- kurcząt mięsnych odchowywanych systemem organicznym lub Tabela 2. Zakażenie bakteriami Salmonella spp. i Campylobacter spp. kurcząt mięsnych odchowywakonwencjonalnym (Shenghui i in., 2005) nych systemem organicznym lub konwencjonalnym (Shenghui i in., 2005) Bakteria Liczba i (%) zakażonych próbek organiczne (n=198) konwencjonalne (n=61) Campylobacter 150 (76) 45 (74) C. jejuni 68 (45) 28 (62) C. coli 71 (47) 18 (40) Inne 31 (20) 7 (16) Campylobacter 121 (61) 27 (44) Salmonella 72 (59) 10 (37) Serotyp Kentucky 40 (33) 1 (4) Serotyp Heidelberg 20 (17) 12 (44) Serotyp 11 (9) 6 (2) Typhimurium Inne Salmonelle 18 Jaja i mięso z drobiu utrzymywanego na pastwisku wyróżnia dietetycznymi. Wg Kűhn i in., (2014) udział witaminy D3 w żółtku OID (290) 11/2015 stawie cech sensorycznych i profilu kwasów tłuszczowych, udziału cholesterolu, tokoferoli i tokotrienoli - stabilizujących profil lipidów. Mimo, że spożycie koniczyny nie wpływało na kruchość, soczystość i smak mięsa, członkowie panelu sensorycznego, mięso brojlerów z chowu wybiegowego ocenili wyżej, zgodnie z opinią konsumentów, że produkty drobiowe pochodzące z takiego chow, wyróżniają się lepszą jakością. Napolitano i in. (2013), porównując konwencjonalne kurczęta z organicznymi pochodzącymi z wolno lub szybko rosnących zestawów towarowych stwierdzili, że tylko przeszkoleni paneliści są w stanie rozróżnić mięso piersi, pochodzące z różnych źródeł. Mięso ptaków pochodzące z konwencjonalnych systemów utrzymania było bardziej miękkie i włókniste od uzyskanego w chowie organicznym. O ile przeszkoleni paneliści mogą rozróżnić pierś kurczaka z różnych systemów chowu, to niedoświadczeni konsumenci też tego nie są w stanie dokonać. Konsumenci ulegają w tym przypadku bardziej różnym opiniom, najczęściej medialnym - o produktach ekologicznych, niż na ich sensorycznych parametrach. Castellini i in. (2012) oceniając wpływ produkcji ekologicznej na jakość tuszki i mięsa brojlerów, stwierdzili, że miały one większy udział (%) piersi i podudzia, a niższy - tkanki tłuszczowej. Tkanka mięśniowa miała niższą wartość pH, a wyższą zdolność zatrzymywania wody, mniejsze straty po ugotowaniu, bardziej pożądaną barwę, wyższą wartości ścinania, więcej żelaza i n-3 wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i wyższą wartość utleniającą, co potwierdza jego lepszą jakość sensoryczną. System produkcji ekologicznej jest zatem dobrą metodą alternatywnego chowu, ze względu na wyższy dobrostan i dobrą jakości tuszki i mięsa. Ujemną cechą jest wyższy poziom utleniania lipidów w mięśniach, na skutek większej aktywności ruchowej brojlerów. 20 Wnioski Pastwiskowy chów brojlerów ma duże znaczenie dla ich zdrowia i dobrostanu. W przypadku utrzymania na wybiegu, nieodpowiednich pod względem genetycznym zestawów kurcząt lub stosowania niewłaściwych metod zarządzania pastwiskiem, może wzrosnąć w stadzie udział padnięć, pojawią się częściej zapalenia skóry (dermatitis) i uszkodzenia kośćca ptaków. Im dłużej kurczęta będą przebywały poza kurnikiem - tym wyższy będzie ich dobrostan. Mimo, że chów brojlerów na pastwisku, pozytywnie wpływa na jakość i wartość odżywczą ich mięsa to jednak należy zdawać sobie sprawę z ryzyka zdrowotnego (grypa ptaków, dioksyny itp.), jakie ten system chowu stwarza dla drobiu i konsumentów, ich żywnościowych produktów. Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk AVICONS - Warszawa
