Mu zycz na pod róż w wy obraź ni
advertisement
DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Muzyczna podróż w wyobraźni Dynamiczne zmiany społeczne, ekonomiczno-gospodarcze oraz kulturowe naszego kraju wywołują potrzebę ciągłych poszukiwań nowych rozwiązań w dziedzinie edukacji, również w pedagogice muzycznej. n Jolanta Pałka P owszechnie wiadomo, że w sztuce tkwią głębokie wartości humanistyczne, a obcowanie z nią poprzez różne formy, rozwija intelektualne, emocjonalne, wyrażeniowe i twórcze zdolności dzieci, młodzieży i dorosłych1. Często zapominamy, że muzyka jest dziedziną szczególnie sprzyjającą spontanicznej wypowiedzi dziecka, a przecież naturalna potrzeba ruchu pozwala dziecku doskonale wypowiedzieć się przez aktywność muzyczno-motoryczną. Dziecko w sposób naturalny jest twórcą, a aktywność twórcza dziecka stanowi potrzebę biologiczną, której zaspokojenie jest absolutną koniecznością dla jego optymalnego rozwoju. Jak odnotowuje E. Souriau, nosi ono w sobie muzykę spontaniczną, która chce się ujawnić. Jeżeli pomożemy dziecku rozwinąć muzykę, która jest w nim, uczynimy je istotą nie tylko lepszą i szlachetniejszą, lecz również bardziej szczęśliwą2. Ruch w tej aktywności rozumiany jest jako środek aktywnej percepcji muzyki, przeżywania czy uzewnętrzniania muzycznych przeżyć. Muzyka natomiast pobudza i inspiruje, porządkuje działanie, pobudza wyobraźnię, rozwija inteligencję twórczą w poszukiwaniu środków ruchowego wyrazu. Oczywiście pamiętając o ściśle ze sobą powiązanych formach aktywności, które składają się na całokształt procesu dydaktycznego, takich jak: n śpiewanie, n granie, n słuchanie muzyki, n tworzenie muzyki, n realizacja ruchowa muzyki, n procesy integracji pomiędzy poszczególnymi formami. W dzisiejszym nauczaniu muzyki należy szczególnie zaakcentować dwa sposoby działań: proponowanie uczniom działań otwartych i prowokowanie kreatywnych zachowań przy muzyce. W zabawie Niniejsze opracowanie stanowi próbę wdrożenia wskazanych działań przez zabawę, jak również wykorzystywania muzyki 1 E. Lipska, M. Przychodzińska, Drogi do muzyki, Warszawa 1999, s. 5. E. Souriau, Wpływ muzyki na rozwój psychiczny dziecka, (w:) I. Wojnar, Wychowanie przez sztukę, Warszawa 1965, PZWS. 2 26 Życie Szkoły do poznania siebie, przełamywania granic między ludźmi, pokonywania nieśmiałości, bierności czy lęku. Zabawy są dobrane tak, aby w atmosferze bezpieczeństwa, akceptacji oraz fantastycznej zabawy poruszyć w dziecku wszystkie aspekty rozwoju fizycznego, intelektualnego i emocjonalnego. Punktem wyjścia do poszukiwania przedstawionych zabaw było przeświadczenie, że muzyka jako specyficzny język pozawerbalny (język dźwięku i gestu) może dostarczyć nowych form ekspresji, wyzwolić pozytywne emocje, jak również wyciszyć czy uspokoić. Dzięki tym działaniom dziecko, wypowiadając się głosem, ruchem i muzyką, tworzy pierwsze swoje „dzieła muzyczne”, uczy się wyrażania gestem i ruchem słuchanej muzyki, jak również ćwiczy koordynację ruchową i orientację w przestrzeni. W zabawie więc równocześnie: n nabywa wiedzy o motoryce, rytmie, harmonii, dynamice, szmerach, instrumentach, n ćwiczy samodzielność, wyobraźnię, n rozbudza wrażliwość na muzykę, n kształci wrażliwość słuchową. Aby pokochały muzykę Muzyka wykorzystana w przedstawionych zabawach w przeważającej większości należy do gatunku muzyki nazywanej poważną. Jest świadomie wykorzystywana, by przybliżyć dzieciom ten rodzaj muzyki. Najważniejszy jest przecież fakt, żeby jej słuchały, akceptowały i pokochały. Pamiętać należy, że każde dziecko, tak jak każdy dorosły, 3/2010 posiada swoje indywidualne upodobania, emocje czy potrzeby. Dlatego zaproponowane utwory są tylko propozycją. Nauczyciel przecież najlepiej zna dzieci i ich zamiłowania, powinien więc kierować się przede wszystkim ich upodobaniami, tematem zajęć i oczywiście charakterem utworu. W dużej mierze powodzenie ćwiczenia zależy od tego, jaką muzykę się wykorzysta. Muzyka pobudza i inspiruje, porządkuje działanie, pobudza wyobraźnię, rozwija inteligencję twórczą w poszukiwaniu środków ruchowego wyrazu. Muzyczna podróż w wyobraźni to podróż, w której muzyka to nie tylko dźwięki czy szmery nas otaczające. To ona przenosi nas do różnych bajecznych miejsc, stylów, smaków i zapachów. Proponuję dzieciom wycieczkę do pięknego zamku położonego w górach. Jednak, by znaleźć się w nim, muszą przejść: n jako motyle przez łąkę, n przez mokrą polanę „suchą nogą” według instrukcji, n pokonać labirynt, n poszukać się nawzajem, nawołując i wsłuchując w echo. Dalej przedstawione są zabawy i tańce podczas pobytu na zamku. Podkreślenia wymaga fakt, że w zajęciach pojawia się korelacja muzyki z techniką myślenia twórczego – myślenie pytajne w ćwiczeniu Co by było, gdyby…ludzie mieli zdolność przenikania przez ściany. Zachęcajmy dzieci do postawy twórczej, gdyż jest ona bodźcem do poszukiwania twórczych pomysłów. Po tańcach dzieci mają również okazję do wspólnego muzykowania, akompaniując do utworu Haendla. Wspólne muzykowanie daje dzieciom możliwość spontanicznych przeżyć, które wyzwalają różnorodne emocje, przyczyniają się do rozbudzenia zainteresowań dziecka sztuką. Podróż kończymy zabawą powrotu dzieci do domu i wcieleniem się ich w rolę ulubionej zabawki. 27 W labiryncie Pomoce: – nagranie – Camille Saint-Saëns, Akwarium z cyklu Karnawał zwierząt, – kartony (po nich dzieci będą chodzić), na których narysowany jest labirynt – przejście z łąki do pałacu. Podział na 3, 4 grupy. Dzieci pojedynczo, w rytm muzyki, w każdej grupie po kolei przechodzą przez narysowany na kartonie labirynt, odnajdując właściwą drogę do zamku. Jeśli dziecku nie uda się dotrzeć do pałacu, wyrusza jeszcze raz w drogę. Zwycięża ta grupa, której wszyscy członkowie dotrą do zamku najszybciej. Taniec motyli na łące Pomoce: – nagranie – F. Chopin Walc Des-dur op. 64 nr 1; – różnokolorowe chusteczki szyfonowe lub wstążki. 1. Przy muzyce części pierwszej dzieci rozbiegają się jak motyle po całej sali z chusteczkami lub wstążkami, ruchami chusteczek odzwierciedlają rytm muzyki. 2. W części drugiej, wolniejszej, motyle tańczą wspólnie po kole, na klaśnięcie prowadzącego po kolei dzieci dają krok do przodu i obrazują ruchem chusteczki muzykę. 3. Powtórzenie części I. Wędrówka po mokrej polanie według instrukcji Pomoce: – nagranie – Camille Saint-Saëns Słoń z cyklu Karnawał zwierząt. Dzieci muszą poruszać się po sali w rytm słyszanej muzyki zgodnie z instrukcją udzielaną najpierw przez nauczyciela, później przez wyznaczone dzieci, np. zrób krok do przodu, zatrzymaj się, następnie wykonaj dwa kroki w prawo i dwa kroki do tyłu, prawą ręką pomachaj do osoby stojącej z lewej strony, zwróć głowę ku słońcu… Muszą przejść mokrą łąkę „suchą nogą”. 28 Echo Podział dzieci na dwie grupy. Jesteśmy w górach i bawimy się z echem. – Jedna grupa pozdrawia drugą słowami: hej, hej, hej kolejno – z różnym natężeniem głosu od krzyku aż do szeptu, różną szybkością, różną artykulacją. – Druga odpowiada słowami: hop, hop, hop z takim samym natężeniem głosu, różną szybkością i artykulacją. W zabawie tej uczestnicy uwrażliwiają się na takie elementy dzieła muzycznego, jak dynamika, tempo i artykulacja. Zabawa na zamku Pomoce: nagranie Samba à la krakowiak w wykonaniu Marka & Wacka. Życie Szkoły Część I: Tworzymy koło w kole. Uczestnicy stają w parach naprzeciwko siebie uderzają na przemian rękami do rytmu muzyki. Część II: Tworzymy jedno koło. 8 kroków cwałem w lewo. 8 kroków cwałem w prawo. 8 kroków obrotu wokół własnej osi. 8 kroków cwałem w prawo. 8 kroków cwałem w lewo. Co by było, gdyby… Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie, co stałoby się, gdyby znaleźli się w określonej sytuacji. Co by było, gdyby…ludzie mieli zdolność przenikania przez ściany. Taniec duchów Pomoce: białe większe kawałki płótna z wyciętymi kołami na oczy, nagranie – muzyka z filmu Harry Potter – Harry’s Wondrous World. Uczestnicy są duchami, nakładają na głowy białe płótna, wycięte koła pozwalają widzieć. Na polecenia prowadzącego duchy improwizują taniec. Prowadzący wydaje polecenia: – tańczą tylko ręce, – plecy, – nogi, – biodra, – tylko ręce i plecy, – tylko nogi i biodra, – tańczy całe ciało, – tworzymy koło i poruszamy się w rytm muzyki w prawo, w lewo, do tyłu, maszerujemy. Taniec dworzan Pomoce: nagranie jednej z piosenek Boba Marleya. Dzieci stoją w kole z ugiętymi rękami, stykają się dłońmi. Do rytmu muzyki rozpoczynają prawą nogą krok, a następnie dostawiają lewą nogę i uginają nogi. Potem prawą nogą robią krok do przodu, dostawiają lewą i uginają nogi. Kolejno robią krok w lewo, 3/2010 dostawiają prawą nogę i ugięcie, a na końcu wykonują te same ruchy w tył. Tak tańczą do zakończenia melodii. Nauczyciel może zaproponować uczestnikom, by zamknęli oczy i spróbowali pomyśleć o czymś przyjemnym, o tym, co sprawia im radość. Po tańcu chętne dzieci mogą opowiedzieć, o czym myślały, co sobie wyobrażały, dokąd powędrowała ich wyobraźnia. Country dance Pomoce: – nagranie – Georg Fryderyk Haendel Country dance z suity G-dur; – instrumenty perkusyjne: trójkąty, klawesy (drewienka), bębenki, janczary (dzwoneczki). Oczywiście nie muszą być wykorzystane dokładnie proponowane instrumenty. Można wykorzystać inne, tylko dzieci muszą być podzielone na cztery grupy grające na różnych instrumentach. Mogą to być również cztery różne przedmioty wydające różne odgłosy lub np. gazety, a każda grupa wydobywa z nich różne odgłosy, jak: gniecenie gazety, uderzanie o nią itd. Zależy od potrzeby lub wyobraźni nauczyciela. Opracowany utwór ma budowę ABA, a więc cześć trzecia jest powtórzeniem części pierwszej. W schemacie nie jest powtórzony zapis części pierwszej po części drugiej. Powitanie przez zabawki Pomoce: nagranie – Herbert Victor, Marsz zabawek z operetki Babes in Toyland. 29 Forma ABA (partytura na instrumenty perkusyjne) A ×2 B trókąt klawesyn ×2 bębenek ×2 janczary, dzwoneczki ×2 Każde dziecko zastanawia się, jaką zabawkę najlepiej lubi i jak ją potrafi naśladować, gdyby zaczęła się poruszać. Po usłyszeniu muzyki wciela się w nią, wyobrażając sobie scenę: Moje zabawki cieszą się i witają mnie po długiej nieobecności w domu. Przy naszym systemie kształcenia, w którym dominują w większości metody podające, postawmy na wyobraźnię. Pokażmy wręcz nieograniczone możliwości wykorzystania dźwięku i muzyki w edukacji. Poprzez stymu- lację wyobraźni umożliwimy indywidualny rozwój w zależności od wrażliwości każdego dziecka. Nie ulega wątpliwości, że częste obcowanie z muzyką będzie skutkowało szybszym rozwojem intelektualnym w każdej dziedzinie, a to doprowadzi w krótkim czasie do rozwoju umiejętności społecznych i interpersonalnych. Zgodzić się przy tym należy z tezą, że ekspresja muzyczna jako środek dialogu umożliwia komunikację, porozumiewanie się z innymi. Jest tym bardziej wartościowa, im bardziej intensywne są doświadczenia osobiste jednostki3. Dlatego na zakończenie chciałabym podkreślić, że wykorzystanie zaproponowanych przeze mnie zabaw przyczyni się do wszechstronnego rozwoju uczniów, z czego wszyscy będą czerpać przyjemność oraz wymierne korzyści. mgr JOLANTA PAŁKA Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi 3 30 Dobson M., Tajemnice i możliwości muzykoterapii, „Wspólne Tematy” 1999, nr 7/8, s. 52. Życie Szkoły
