Aroko – nanizane na sznur muszle (pismo plemion murzyńskich)

DZIEJE PISMA
Pismo jest system znaków,
który pozwala na widzialne ,trwałe i precyzyjne
przedstawienie myśli ludzkiej
Przed powstaniem pisma właściwego jego funkcje częściowo
spełniały:
• Znaki własności
• Kipu – zespoły sznurów z węzłami służące do utrwalania
wiadomości (pismo Indian)
• Aroko – nanizane na sznur muszle (pismo plemion
murzyńskich)
Pismo właściwe
rozwinęło się z piktografii – języka
rysunków, który przekazuje mowę, a znaki piktograficzne
można czytać, a raczej interpretować w dowolnym języku.
Pismo obrazkowe
około 25 000 lat temu
Pismo obrazkowe (łac. pictus – malowany, gr. grapho – piszę), . Schematyczne
rysunki symbolizowały przedmioty, zwierzęta i osoby. Wizerunki malowano,
ryto lub rysowano ręcznie. Malowidła naskalne spotykamy na wszystkich
kontynentach. W Europie - Hiszpania (jaskinia Altamira) Francja jaskinia
Lascaux i Chavert , w Australii – Ubirr, jaskinia Sera, w Ameryce Moab, czy w
Afryce wzgórza Mapoto, jasinia Nswatuqi
Pismo klinowe
Sumerowie, 3000 lat p.n.e.
Początkowo pismo klinowe było pismem piktograficznym, z czasem
obrazki - znaki zaczęły oznaczać również sylaby. Pismo klinowe
Sumerów zawierające początkowo 2000 symboli z czasem zostało
ograniczone do około 500 symboli.
W rozwiniętej postaci pismo klinowe składało się z:
• ideogramów - znaków oznaczających całe wyrazy.
• znaków o wartości fonetycznej oznaczającej 4 samogłoski i kilkaset
sylab.
•determinatywów - znaków występujących przed lub po wyrazach
i służących do określenia kategorii znaczeniowych.
Zapiski wykonywano ręcznie na glinianej tabliczce dwustronnie
odciskając znaki odpowiednio przyciętą trzciną (rylcem), później
tabliczkę wypalano na słońcu. Przed zapisaniem tabliczki liniowano ją
za pomocą napiętego sznurka dla uzyskania równości wierszy i
odpowiedniego układu kolumn pisma.
FRAGMENTY TABLICZEK GLINIANYCH
Starożytny Egipt
3000 lat p.n.e.
Pismo egipskie występuje w 3 postaciach:
1. hieroglificzne (dosł. "święte znaki") używane do celów sakralnych i
reprezentacyjnych.
W piśmie hieroglificznym występują 3 rodzaje znaków:
 znaki fonetyczne - znaki spółgłoskowe. Są to znaki oznaczające 1, 2 lub nawet
3 spółgłoski.
 znaki ideograficzne –wyrażające konkretne przedmioty lub pojęcia.
 determinatywy - określały o jaką klasę wyrazów chodzi. Np. wszystkie imiona
. bóstw były poprzedzane znakiem siedzącej figurki boga
Pismo hieroglificzne miało charakter oficjalny i pojawiało się przede wszystkim
w formie inskrypcji o charakterze religijnym. Imiona faraonów zapisywano w
sposób specjalny - służyły do tego kartusze, w których umieszczano imię
własne i tronowe władcy.
2. hieratyczne (tzw. pismo kapłańskie), które stanowiło uproszczoną formę
hieroglifów, stosowaną w środowiskach świątynnych do pisania tekstów o
charakterze religijnym. Używane od pisania na ostrakonach (skorupki
gliniane, płaski kamień) i papirusie przy użyciu pędzelka z trzciny i
„czarnego tuszu”.
3. demotyczne (gr. demotica – ludowe), używane od VII wieku p.Chr. służące do
szybkiego zapisu w celach urzędniczych i handlowych. Od Okresu Ptolemejskiego
stosowane również do tekstów literackich, naukowych i religijnych. Pismo te
potocznie nazywano kursywą (łac. cursus – bieg, pośpiech, cursiva – pismo
pośpieszne).
Pismo koptyjskie
Gdy Egipt zaczął ulegać wpływom kultury greckiej ukształtował się nowy rodzaj
pisma oparty na alfabecie greckim. Do tegoż alfabetu Egipcjanie dodali siedem
znaków tworząc w ten sposób pismo koptyjskie. Weszło ono do użytku ok. III
wieku n.e. Posługiwali się nim chrześcijanie egipscy, których zwano Koptami.
Pismo koptyjskie stosowane było najczęściej do korespondencji
prywatnej, urzędowej, do dokumentacji urzędowej i administracyjnej.
Rzadko spotyka się utrwalone tym pismem teksty literackie lub naukowe
.
Podkładem pisarskim dla pisma koptyjskiego były: papirus, pergamin,
ostrakony, tabliczki drewniane oraz papier i pergamin. Znaki tego pisma
mają orientację poziomą od lewej do prawej, bez odstępów między
wyrazami.
Pismo fenickie
Fenicjanie, 2000 lat p.n.e.
Fenicjanie, handlowy lud przejął i zreformował w XIII wieku p.n.e.
północnosemickie pismo alfabetyczne i rozpowszechnił je następnie w rejonie
Morza Śródziemnego, gdzie między innymi zetknęli się z nimi Grecy.
ALFABET FENICKI
Pismo to posiadało 22 litery oznaczające
spółgłoski.
Brak
było
liter
odpowiadających
samogłoskom. Litery miały kształty
geometryczne i były kreślone za pomocą
znaków liniowych.
Pisano od strony prawej ku lewej,
a poszczególne wyrazy oddzielano
pionową kreską. W piśmie tym nie było
znaków przestankowych.
Znaki pisano ręcznie za pomocą pióra i
specjalnego atramentu.
Pismo fenickie stało się podstawą
alfabetu greckiego a w późniejszych
czasach italskiego (po uzupełnieniu liter
odpowiadającym spółgłoskom), co w
konsekwencji
doprowadziło
do
współczesnego alfabetu używanego przez
większość krajów Europy, Ameryki,
Australii oraz część Azji i Afryki.
Starożytna Grecja
Grecy przyjęty od Fenicjan alfabet dostosowali do swych potrzeb: dodano nowe
litery – samogłoski, zmieniono oznaczenia i kształt liter oraz kierunek pisma.
Pisano wyłącznie dużymi literami.
W V wieku p.Chr. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech
liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek).
Początkowo pisano tak, jak Fenicjanie (od prawej do lewej strony), później
zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano
w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.
Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa
wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i okrągłych
Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo
"większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła.
Majuskuła (łac. majuskulus ozn. większy) to
pismo, którego wszystkie litery są duże i
posiadają jednakową wysokość. Używano jej w
piśmie książkowym oraz do rycia w kamieniu.
Była to pierwotna wersja pisma zarówno w
starożytnejGrecji,
jak
i
w
Rzymie.
Minuskuła łac. minusculus - bardzo
mały. Pismo składające się z małych
liter o różnej wysokości. Dają się one
wpisać między cztery poziome linie: a b
c
d
e
f
g.
Minuskuła była używana nieco później,
z przekształcenia greckiej kursywy
(pisma pochyłego) i wydłużania kresek
pionowych.
Zmiana materiału pisarskiego z papirusu na pergamin wpłynęła na
modyfikację pisma. Gładki pergamin pozwalał na kreślenie linii
zaokrąglonych. Tak powstała uncjała. Pismo to zaczęto stosować na
początku naszej ery. Najstarszy zachowany zabytek z tym stylem pochodzi
z III w., są to inskrypcje z Timigadu. W VII w. uncjała przestała być
używana do pisania całych kodeksów, długo jeszcze używano jej do pisania
nagłówków.
Starożytny Rzym
Rzymianie przejęli pismo od Greków za pośrednictwem Etrusków w VII w.
p.n.e. Dokonali jego modyfikacji do swych wyobrażeń i celów: zmienili kształt
liter i oznaczenia dźwięków. Wczesny alfabet składał się z 21 liter, w I w.
dodano do niego Z i Y.
Do najstarszych zabytków tego pisma należą inskrypcje, najsłynniejszą jest tzw.
Stela Romulusa.
Najstarszym i najwytworniejszym pismem była kapitała.
Rozróżniono dwie odmiany tego pisma.
1. kapitała elegancka (kwadratowa) odmiana o szlachetnym kształcie liter,
służącym do dziś za wzór do wersalików w piśmie drukarskim, litery pisane
(ryte) były na planie kwadratu, miały tę samą wysokość i mieściły się w
schemacie dwóch linii. Walor estetyczny tego rodzaju pisma jest
niezaprzeczalny, ten rodzaj stosowano do pisania na kamieniu
2. kapitała chłopska - pismo skromniejsze i mniej staranne, wykonywane
za pomocą linii lekko wygiętych, rzadziej występują elementy poziome.
Używano jej do pisania na papirusie, pergaminie i tabliczkach woskowych.
W obu odmianach kapitały nie stosowano odstępów między
wyrazami.
W dalszym rozwoju pisma łacińskiego doszło do powstania uncjały- a więc pisma z
zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskulnymi Stopniowo
wprowadzano pismo o wyraźnym charakterze minuskulnym - półuncjałę.
Do pisania pospiesznego, stosowanego w życiu codziennym (notatkach,
rachunkach), najlepiej jednak nadawała się kursywa - pismo pochyłe i niekiedy
trudno czytelne. Początkowo stosowano kursywę majuskulną (tzw. starszą
kursywę), od IV w. kursywę minuskulną (młodsza kursywa).
Średniowiecze – czasy współczesne
Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej
Europie.
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego to mnisi podtrzymywali w Europie
umiejętność czytania i pisania.
Do Polski pismo przybyło wraz z chrześcijaństwem z Czech.
Pierwszymi ośrodkami oświaty były klasztory. Tam powstają pierwsze na
ziemiach polskich dokumenty i księgi – kodeksy w języku łacińskim.
Z łaciny wywodzi się alfabet polski. Dodano jednak 11 liter: ą, ć, ę, j, ł, ó, ś, u,
w, ż, ź. Dokonały tego wpływy chrześcijańskie i organizacja kościoła.
Stopniowo w tekstach łacińskich zaczynają się pojawiać pojedyncze słowa
polskie.
Odmiany łacińskiego pisma średniowiecznego:
1. pismo kontynentalne sięgające do wzorów kursywy minuskulnej (merowińskie,
wizygockie, longobardzkie, benewenckie, kuriała papieska itp.).
2. minuskuła karolińska, rozpowszechniona najpierw we Frankonii, a od IX do
XII w. w Europie Zachodniej (prototyp wszystkich rodzajów współczesnego pisma
pisanego i drukowanego).
3. pismo gotyckie.
4. antykwa humanistyczna (renesansowa), powstała w Italii, naśladująca
minuskułę karolińską. Z tego pisma wywodzi się kursywa zwana italiką. Oba
rodzaje pisma rozpowszechniły się w Europie od XVI w., a następnie dotarły na in.
kontynenty.
Pismo
gotyckie
Fraktura krój pisma gotyckiego
Pismo gotyckie
Minuskuła karolińska
Pismo humanistyczne
Przemiana
majuskuły w minuskułę
Bibliografia
1. Bieńkowska Barbara, Chamerska Halina, Zarys dziejów książki,
Warszawa, Wydaw. Spółdzielcze, 1987
2. Encyklopedia Onet
http://wiem.onet.pl
3. Encyklopedia PWN
http://encyklopedia.pwn.pl
4. Koliński Rafał :Jak powstawał alfabet?, Wiedza i Życie 1996 nr 9
http://www.wiedzaizycie.pl/96094000.htm
5. Lawecka Dorota : Początki pisma w Mezopotamii
http://www.biskupin.pl/gazeta/poczpism.htm
6. Wirtualna historia książki i bibliotek http://www.wsp.krakow.pl/whk/
[email protected]