publikacja Gmina Jerzmanowice
advertisement
Gmina Jerzmanowice -Przeginia RF]DPLPáRG\FK 1 Praca zbiorowa tƐƉſųĂƵƚŽƌnjLJ͗Aleksandra Babiuch, Oliwia Baran, Wiktoria Baranik, Aleksandra Bigaj, ^ĞďĂƐƟĂŶŝŐĂũ͕WĂƵůŝŶĂŽďŽƐnj͕<ĂƚĂƌnjLJŶĂnjŝŬŝ͕EĂƚĂůŝĂ&ŝůŝƉŽǁƐŬĂ͕WĂƵůŝŶĂ'ŽƌĂũ͕ ŶŶĂ'ƵnjŐĂŶ͕ŶŶĂ'njLJů͕DĂŐĚĂůĞŶĂ/njĚĞďƐŬĂ͕ĚƌŝĂŶ:ĂŶƵƐnjŽǁƐŬŝ͕^ĞǁĞƌLJŶ<ĂĐƉĞƌ͕ ŐŶŝĞƐnjŬĂ<ŽnjŝŽų͕WĂƚƌLJĐũĂ<ƌnjLJƐƚĂŶĞŬ͕DĂĐŝĞũ<ƌnjLJƐnjƚŽŶĞŬ͕ůĞŬƐĂŶĚƌĂDĂnjƵƌ͕ tŝŬƚŽƌŝĂDŝĐŚĂůƐŬĂ͕<ůĂƵĚŝĂDŝƚŬĂ͕:ŽĂŶŶĂEŽŐĂ͕DŽŶŝŬĂWŽŵŝĞƌŶĂ͕ůŝĐũĂZŽŐĂůƐŬĂ͕ ĚƌŝĂŶŶĂ^ĞŬƵųĂ͕WĂƵůŝŶĂ^ŝƵĚLJ͕DĂŐĚĂůĞŶĂ^ŬſƌĂ͕:ƵůŝĂ^ƌŽŬĂ͕/njĂďĞůĂ^ƚĂĐŚŽǁŝĐnj͕ ĂƌďĂƌĂ^LJŶŽǁƐŬĂ͕WĂƵůŝŶĂ^njůĂĐŚƚĂ Gmina Jerzmanowice-Przeginia ǁǁǁ͘ũĞƌnjŵĂŶŽǁŝĐĞͲƉƌnjĞŐŝŶŝĂ͘Ɖů 2 6]DQRZQL3DĔVWZR Bogactwem naszej Gminy są mieszkańcy, od najmłodszego do najstarszego, ze swoimi zaletami i wadami, wrażliwością i mentalnością, historią życia. Każdy z nas kształtuje jej obraz i charakter, teraźniejszość i przyszłość. Bardzo ważne jest, aby zauważyła i zrozumiała to nasza młodzież. Dlatego też zaproponowałem uczniom z terenu naszej Gminy, aby opracowała wydawnictwo, w którym zobaczymy naszą Gminę ich oczami. Co nam pokazali? Niezwykłe i ogromne bogactwo: nieskażoną przyrodę, ciekawe zabytki kultury, obszary Natura 2000 (Dolinki Jurajskie, Dolina Prądnika), rezerwaty przyrody (Szklarki, Racławki), jurajskie jaskinie i ostańce, pomniki przyrody, Jurę Krakowsko – Częstochowską i Ojcowski Park Narodowy, żywy folklor. To wszystko sprawia, że obszar naszej Gminy przyciąga – czy to weekendowych turystów, czy też nowych mieszkańców. Żywię głęboką nadzieję, że lektura przygotowanego przez naszą młodzież wydawnictwa poświęconego naszej Małej Ojczyźnie wyzwoli w Państwa sercach dumę i radość. Sami Państwo oceńcie efekt ich pracy – w mojej ocenie zrobili to bardzo dobrze! Adam Piaśnik 3 6]ODNLWXU\VW\F]QHSLHV]H Gdzie najlepiej wybrać się na wycieczkę pieszą z aparatem? Szlak czerwony Jerzmanowice źródło Pióro >> Rezerwat Doliny Szklarki >> Jerzmanowice źródło Pióro Szlak czarny Jerzmanowice >> Dolina Szklarki >> Jaskinia Szklarska >> Grzybowa Góra >> Radwanowice Szlak niebieski Rudawa PKP >> Radwanowice >> Dolina Będkowska >> Czajowice >> Brama Krakowska >> Dolina Prądnika >> Wolbrom Szlak żółty Chrzanów >> Rudno >> Zamek Tenczyn >> Krzeszowice >> Dolina Eliaszówki >> Dębnik >> Dolina Racławki >> Dolina Szklarki >> Dolina Będkowska >> Dolina Kobylańska >> Karniowice >> Dolina Bolechowicka >> Zelków >> Dolina Kluczwody >> Murownia >> Prądnik Czajowski >> Dolina Prądnika >> Dolina Sąspowska >> Sąspów >>Pieskowa Skała Szlak zielony Węzeł szlaków Zamek Tenczyn >> Las Zwierzyniecki >> Góra Bukowa >> Nielepice >> Rudawa >> Radwanowice >> Dubie >> Dolina Racławki >> Racławice >> Zawada >> Zimnodół >> połączenie ze Szlakiem Orlich Gniazd Szak czerwony - Orlich Gniazd Od województwa małopolskiego do śląskiego. Rozpoczyna bieg w Krakowie, kończy w Częstochowie. Nazwę zawdzięcza leżącym na jego trasie ruinom zamków i warowni, nazywanych Orlimi Gniazdami ze względu na ich usytuowanie na skałach dochodzących do 30 metrów wysokości. Przebieg: jego fragment biegnie granicą pomiędzy Przeginią a Sułoszową Długość: 163,9 kilometrów. 4 3RJOąGRZDPDSDSRPRFQDSU]\ SODQRZDQLXZ\FLHF]NLURZHURZHM 5846 5847 Model sieci dróg stan na czerwiec 2014r. skala 1 : 15 000 LEGENDA drogi krajowe drogi powiatowe drogi gminne punkt wĊzłowy 5846 3956 sekcje podziału obszaru wg mapy topograficznej w skali 1:15 000 Opracowanie: SIGMA PROJEKT adres: ul. MarokaĔska 21C 03-977 Warszawa tel. 022 671 83 74 strona internet.: www.projektsigma.pl e-mail: [email protected] Ze względu na niewielki format publikacji powyższa mapa ma charakter ilustracyjny, a nie kartograficzny. 5 6SLVWUHĞFL Przyroda.......................................................................................................7 Zjawiska krasowe, fauna i flora, kultura jerzmanowicka, Jaskinia Nietoperzowa, Jaskinia Łabajowa, Dolina Będkowska. Zabytki i obiekty warte zobaczenia ........................................................20 Kościół Parafialny pw. Św. Katarzyny w Sąspowie, Sanktuarium Najświętszego Zbawiciela w Przegini, Kościół Parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Racławicach, Droga Krzyżowa w Czubrowicach, Kościół Parafialny pw. Św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach. Ciekawostki i legendy..............................................................................30 Legenda o czarownicy, Jerzmanowickie tajemnice, czyli Wzgórze 502, Historia obrazu Jezusa Miłosiernego z kościoła w Przegini. Okolice.........................................................................................................36 Sokolec, Ojcowski Park Narodowy. fot. Julia Sroka 6 fot. Anna Gzyl - Panorama, na następnych 4 stronach pokazana w powiększeniu PRZYRODA Obszar w obrębie którego znajduje się gmina Jerzmanowice – Przeginia nazywany potocznie jest Jurą Krakowską. Nazwa Jura wywodzi się od nazwy okresu geologicznego ery mezozoicznej, kiedy osadziały się tu skały budujace ten region. Obszar ciągnie się szerokim pasem od okolic Krakowa ku północy przez okolice Częstochowy, aż po Wieluń. Cały ten pas bywa określany jako Jura Krakowsko – Częstochowska lub Krakowsko – Wieluńska, przez geologów zaś jako Jura Polska. Charakterystycznymi elementami rzeźby są stosunkowo wąskie, głębokie doliny, szczególnie dobrze rozwinięte np.: Racławki, Szklarki, Sąspówki. Na zboczach dolin widoczne są terasy skalne będące śladem kolejnych etapów ich rozwoju. fot. Julia Sroka 7 =MDZLVNDNUDVRZH Na terenie gminy Jerzmanowice - Przeginia możemy zaobserwować dużą ilość skał wapiennych i związanych z nimi zjawisk krasowych. Zjawiska krasowe to proces rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, występujący w skałach zbudowanych z węglanu wapnia, a więc dotyczą w szczególności skał wapiennych. Zewnętrzne formy krasowe to np. doliny krasowe lub ostańce, Podziemne formy krasowe to jaskinie, tworzące się w wyniku poszerzania podziemnych szczelin przez wody. Na obszarze gminy Jerzmanowice – Przeginia występują m.in. jaskinie: Nietoperzowa, Koziarnia, Dziewicza, Racławicka (Grzmiączka), Łabajowa, Psia Klatka, Sadlana, Szklarska. 8 9 )DXQDLÀRUD Na terenie gminy występuje bogactwo popularnej dla naszych szerokości geograficznej roślinności. Znajdziemy tu sosnę, jarzębinę, lipę szerokolistną, buk, grab i dąb szypułkowy. Świat zwierząt to stonogi, chrząszcze, nietoperze i całe bogactwo ptaków i owadów. Na terenie gminy nie ma jednak gatunków endemicznych czyli takich, miejscu. ch, które znaleść można tylko w jednym, konkretnym m 10 erzy. p o t e i ów n Jaskini k n u t ść ga owisko w iejscem o l i ą duż stan olsce m e 19 o o g w e o r wP tó jątk k c , y Polsc o o w n g w ł y e ó y ż z p m e ma kowca du iętym na nietoper e gatunki i n e r m te tkać pod j wysun atunków Wszystki y z s a Na n a tu spo st najdale ród 20 g j gminy. . Możn rzowej je nia. Spoś nie nasze ą ochroną pe es iwa ere Nieto zamieszk puje na t rzy objęt jego ich wystę nietope zn 11 .XOWXUDMHU]PDQRZLFND Gmina Jerzmanowice-Przeginia kojarzysię również z archeologią, a w szczególności z kulturą jerzmanowicką. Poprzez „kulturę” należy tu rozumieć zespół zjawisk charakteryzujących pewien okres czasowy, w tym wypadku, około 38-30 tys. lat temu. Z epoki tej pochodzą ostrza liściowate obrabiane dwustronnie z kawałków skały (odłupki) przypominające liście laurowe. Taki kształt narzędzi nadawał się doskonale do wykorzystania jako nóż lub grot do strzały. Wśród znalezisk pochodzących z kultury jerzmanowickiej znajdziemy takie narzędzia jak rylce i półtylczaki. Najwięcej stanowisk archeologicznych z tamtego okresu znajdziemy w rejonach jaskiń, które stanowiły„mieszkania” i obozowiska dla grup łowców polujących na zające i grubą zwierzynę taką jak niedźwiedzie jaskiniowe. Łowcy jerzmanowiccy należeli już do grupy zwanej Homo sapiens czyli „człowiek myślący”. Ostrze liściowate 12 W okolicy warto szukać również pozostałości geologicznych - przykładem jest ogrodzenie kościoła w Sąspowie fot. Julia Sroka 13 -DVNLQLD1LHWRSHU]RZD Jaskinia o długości ponad 300 m. należy do największych w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Nazwę swą wywodzi od wielu gatunków nietoperzy, żyjących obecnie oraz odkrytych w postaci szczątków (gatunki kopalne). Nawóz nietoperzy zaczęto wydobywać w XIX w. na skalę przemysłową, a przy okazji odkryto wielkie ilości kłów niedźwiedzia jaskiniowego. W trakcie wykopalisk natrafiono także na fragmenty naczyń glinianych, narzędzi kamiennych, krzemiennych oraz kości pozostawione przez grupy koczowników i osadników (kultura jerzmanowicka). W jaskini oprócz wspomnianych już kłów niedźwiedzia odkryto również pozostałości takich zwierząt jak hieny jaskiniowej, lwa jaskiniowego, borsuka, mamuta, żubra pierwotnego, nosorożca włochatego, renifera, konia oraz drobnych gryzoni. W Jaskini nietoperzowej możemy podziwiać stalaktyty (nacieki zwisające ze stropu), stalagmity (nacieki sterczące na dnie), a także stalagnaty (połączone stalaktyty i stalagmity). Jako ciekawostkę warto dodać, że w jaskini tej były kręcone fragmenty filmu „Ogniem i mieczem”. STALAKTYTY STALAGNATY STALAGMITY 14 15 -DVNLQLDàDEDMRZD Jaskinia Łabajowa znajduje się w górnej części Doliny Będkowskiej, niedaleko od Jaskini Netoperzowej. Jaskinia stanowi część Skały Łabajowej, udostępnionej do wspinaczki. Jaskinię można samodzielnie zwiedzać. Wejście do jaskini częściowo zastawione jest przez duży blok skalny. W środku znajduje się duży głaz, a dookoła leży sporo mniejszych. W pobliżu otworu wejściowego znajduje się zagłębienie, które jest pozostałością prowadzonych dawniej badań. Jaskinia ma ok. 40 m i dużą komorę, od której korytarz wznosi się w górę. Otwór znajduje się na wysokości ok. 410 m. n.p.m. Najstarsza wzmianka, F. Römera, pochodzi z roku 1883. Autor publikuje w niej wyniki badań namuliska, które przeprowadził w jaskini w roku 1878. Patrycja Krzystanek 16 *URG]LVNR Anna Gzyl Anna Guzgan Paulina Siudy Alicja Rogalska fot. Anna Gzyl Słup topograficzny Grodzisko - topograficzna nazwa „skała 502”, przez miejscowych nazywana „Wyjrzoł” - to najwyższe wzniesienie na Wyżynie Olkuskiej i drugie, co do wysokości na całej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to ostaniec wierzchołkowy znajdujący się w miejscowości Jerzmanowice w odległości ok. 1 km na południe od drogi krajowej nr 94. Na skale znajduje się słup betonowy - polski znak topograficzny. Dawne pomiary geodezyjne z początku XX w. określiły wysokość skały na 502 m n.p.m., stąd dawna nazwa wzgórze 502. Według nowszych pomiarów z początku lat 90. wysokość skały uległa jednak zmianie i wynosi 513 m n.p.m. Wzniesienie jest miejscem często odwiedzanym przez turystów, wznosi się wśród pól uprawnych i nieużytków, jest niezalesione i roztaczają się z niego szerokie widoki. Oglądać można usłaną ostańcami Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, widać Kraków, Garb Tenczyński, Beskidy, a przy bardzo dobrej widoczności nawet Tatry. Skała 502 stanowi część całego zespołu skał zwanymi Ostańcami Jerzmanowickimi. Niezależnie od walorów przyrodniczych ze wzgórzem związane są nieco bardziej tajemnicze historie, ale o tym w dalszej części publikacji. fot. Anna Gzyl 17 'ROLQD%ĊGNRZVND Dolina Będkowska, zwana także Doliną Będkowicką lub Będkówką. Jest częścią Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie (Dolina Kluczwody, Dolina Bolechowicka, Dolina Kobylańska, Dolina Będkowska, Dolina Szklarki, Dolina Racławki, Dolina Eliaszówki). Wąwóz o stromych ścianach tworzą głównie skały wapienne. Jest to dolina krasowa i można w niej zaobserwować niemal wszystkie formy geologiczne i zjawiska charakterystyczne dla krasu. Oprócz głównej doliny występują w niej liczne boczne dolinki, wąwozy, jary o bardziej łagodnych stokach porośnięte lasem. Są też jaskinie i źródła. Skały w Dolinie Będkowskiej nadają się do wspinaczki, co przyciąga miłośników tej dyscypliny, ale teren doliny to przede wszystkim atrakcja dla turystów pieszych. W wylocie doliny w przysiółku Łączki Kobylańskie znajdziemy kapliczkę, nad którą wznosza się skały: po wschodniej stronie Cebulowa, nieco dalej po zachodniej Wietrznik (403 m n.p.m.). Dalej spotkać możemy hodowlę pstrągów, kapliczkę ufundowaną ku pamięci mieszkańców okolicy pomordowanych przez hitlerowskich okupantów, skałę Szaniec, Jaskinię Szaniec. W pobliżu znajduje się brama skalna zwana Będkowską Bramą, a za nią boczna dolinka. Możemy tu znaleźć kilka szlaków turystycznych wiodących do Doliny Szklarki, Paczółtowic, Wierzchowia, czy Doliny Kluczwody Oliwia Baran Paulina Szlachta 18 19 ZABYTKI .RĞFLyá3DUD¿DOQ\SZĝZ.DWDU]\Q\ Z6ąVSRZLH Powstanie kościoła w Sąspowie datowane jest na wrzesień 1314 roku, kiedy to w lasach doliny sąspowskiej ustalono prawo do wyrębu na potrzeby kościoła drewna i prace budowlane. Nie jest to pewna data. Pewne jest jednak, że w 1440 roku w Sąspowie istniał kościół pw. Św. Katarzyny. Ten drewniany kościółek funkcjonował do 1783 roku, kiedy to ks. Andrzej Gogulski, ze względu na zły stan drewnianej konstrukcji zbudował kościół murowany. Kościół wybudowany został na skale. Legenda głosi, ze pierwotnie miejscem budowy miała być dolina. Jednak cały materiał do budowy zgromadzony wieczorem w dolinie rano został odnaleziony na skale. Ludność uznała, że to cud i zgodnie z tym wybudowano kościół na skale. Na ołtarzu głównym znajduje się obraz Bogurodzicy z Dzieciątkiem, a w ołtarzu bocznym obraz patronki Św. Katarzyny z zabytkową chrzcielnicą z białego marmuru. Obok Kościoła wmurowany jest pocisk z pierwszej wojenny światowej, której walki trwały w dolinie Spasowskiej w listopadzie i grudniu 1914 roku. Podczas wojny kościół doznał wielu zniszczeń, m.in. dzwonnica oraz dokumentacja parafialna. Po wojnie dzwonnica została odbudowana. fot. Julia Sroka 20 Kościół Parafialny pw. Św. Katarzyny w Sąspowie - na pierwszym planie schody na dzwonnicę fot. Julia Sroka 21 6DQNWXDULXP1DMĞZLĊWV]HJR=EDZLFLHOD Z3U]HJLQL Pierwszy drewniany kościół w Przegini pod wezwaniem św. Mikołaja powstał w latach 1325 - 27. W tym czasie plebanem był Andrzej znany jako Andreas plebanus de Pregina. Nowy kościół murowany pw. św. Jana Chrzciciela i św. Michała Wyznawcy został wybudowany w II połowie XVII w. Przy kościele istniał w 1663 r. przytułek dla ubogich. Na początku XX w. kościół został przebudowany w stylu neogotyckim i powiększony na kształt łacińskiego krzyża. Długość kościoła wynosi 33 m., szerokość 8,5 m. 28 września 2003 r. kościół parafialny w Przegini został ogłoszony Sanktuarium Najświętszego Zbawiciela. To był wielki zaszczyt dla kościoła, ale również wielkie uznanie. W ołtarzu bocznym znajduje się obraz Jezusa Miłosiernego, którego kult liczy już sobie niemal 500 lat. W kościele znajduje się pięć ołtarzy: ołtarz główny z Panem Jezusem Ukrzyżowanym, z cudownym obrazem Pana Jezusem Miłosiernego i relikwiami św. Siostry Faustyny Kowalskiej, Apostołki Miłosierdzia, św. Jana Nepomucena, Matki Bożej Różańcowej i św. Franciszka. Poza obrazem z wizerunkiem Jezusa Chrystusa w Kościele podziwiać można dwa ołtarze boczne i główny ołtarz w stylu neogotyckim z rzeźbami przedstawiającymi ukrzyżowanie oraz obraz Matki Boskiej w XVII i XVUIII wieku. 22 +LVWRULDREUD]X-H]XVD0LáRVLHUQHJR ]NRĞFLRáDZ3U]HJLQL Według legendy pewien żołnierz dworu królewskiego, który brał udział w walce z kozakami na Kresach, wkroczył do płonącego kościoła, obrabowanego przez Tatarów. Zauważył tam piękny wizerunek Jezusa Chrystusa. Rozbił szybę, wyciął płótno z ramy i opasał się nim, ratując tym samym obraz przed spłonięciem. Osłonięty obrazem uczestniczył w wojnie z Kozakami, nie odnosząc żadnych ran, ponieważ wszyscy jego towarzysze polegli lub odnieśli rany, przypisał swoje ocalenie właśnie cudownemu działaniu obrazu. Po wojnie zawiesił obraz w swojej rodzinnej wsi Sieniczno. Sława cudownego wizerunku rozniosła się szubko po okolicy i spowodowała, że biskup krakowski polecił przenieść obraz do kościoła w Przegini. Jak podaje portal niedziela.pl informacje o obrazie znajdziemy w materiałach archiwalnych. Z 1874 r. pochodzą informacje, iż kościół przegiński cieszył się cudownym obrazem Pana Jezusa. W 1888 r. odnotowano, że kościół posiadał słynący cudami wizerunek Chrystusa. Wielkość obrazu to ok. 130 x 80 cm, jest on namalowany na płótnie. Na obraz nałożona jest metalowa szata. 23 .RĞFLyá3DUD¿DOQ\SZ1DURG]HQLD 1DMĞZLĊWV]HM0DULL3DQQ\Z5DFáDZLFDFK Wybudowany został w 1511 roku. To kościół późnogotycki, który przetrwał do dziś bez większych zmian. Wyjątkiem są remonty przeprowadzone w XVII i XVIII wieku, kiedy to dobudowana została wieża. Kościół charakteryzuje się gotyckimi rzeźbami jeszcze z czasu powstawania świątyni. Drzwi okute są kratą. Ściany pokryte są renesansowymi malowidłami z połowy XVII wieku, które przedstawiają sceny pasyjne, jak również wizerunki świętych. W kościele można odnaleźć wiele gotyckich zabytków, np. rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV wieku, krzyż na belce tęczowej, obrazy czterech Świętych Dziewic i Zwiastowania (1472 rok), tryptyk Św. Rodziny z 1520 roku, późnogotyckie rzeźby Marki Boskiej i Św. Jana Ewangelisty z 1511 roku. Na Ołtarzu Głównym znajduje się późnobarokowy obraz Matki Boskiej Śnieżnej z Dzieciątkiem z XVIII roku. W świątyni można zobaczyć również chrzcielnicę z marmuru dębnickiego z XVII wieku. 24 25 'URJD.U]\ĪRZDZ&]XEURZLFDFK Najstarsza w Europie kalwaria powstała w latach 1405-1420 w Hiszpanii, koło Kordoby, z inicjatywy dominikanina Alwarusa. Pierwszą kalwarią w Polsce jest Kalwaria Zebrzydowska założona przez Mikołaja Zebrzydowskiego w 1602 r. Spośród wielu urokliwych zakątków Jury Krakowsko – Częstochowskiej na szczególną uwagę zasługuje Droga Krzyżowa w Czubrowicach, popularnie zwana przez tutejszych mieszkańców drogą na „Skałach”. Położona na malowniczych wzniesieniach, wśród pól, jest obiektem wartym zobaczenia. Początkowo Stacje Męki Pańskiej oznaczono kamieniami, potem w ich miejsce pojawiły się krzyże z drewna brzozowego. Pierwsze figury – Matki Bożej Bolesnej i Chrystusa Frasobliwego powstały w 1991 roku. Wykonał je Zdzisław Kościelniak z Raby Niżnej. Rok później drewniane krzyże zastąpiono rzeźbami przestawiającymi Stacje Męki Pańskiej, które także wyszły spod dłuta wspomnianego wcześniej artysty. Czubrowickie Misteria W wielki Piątek w każdej parafii odprawiana jest droga krzyżowa, a w niektórych misterium Męki Pańskiej, przedstawiające ostatnie dni z życia Jezusa Chrystusa. Tak jest w Czubrowicach gdzie początki misteriów sięgają przełomu lat 80 i 90 XX wieku. Tradycją stało się, że w każdy Piątek Wielkiego Postu odbywa się droga krzyżowa na czubrowickiej Kalwarii. W piątkowe wieczory uczestniczą w niej rzesze ludzi modląc się i śpiewając wielkopostne pieśni. Przy każdej stacji oznaczającej jakąś scenę z męki pańskiej czytany jest krótki opis tego wydarzenia oraz odmawiana modlitwa. 26 27 .RĞFLyá3DUD¿DOQ\SZĝZ%DUWáRPLHMD $SRVWRáDZ-HU]PDQRZLFDFK Kościół parafialny w Jerzmanowicach istnieje od1338 r. Patronem parafii jest św. Bartłomiej, jeden z 12 apostołów, który był misjonarzem w Azji Mniejszej, Indiach oraz Armenii, gdzie poniósł męczeńska śmierć za głoszoną wiarę. Jego święto przypada 24 sierpnia. Fundatorem kościoła był król polski Kazimierz Wielki. :,0,È3$1$$0(1 1DZLHF]QÀU]HF]\SDPLÀWNÉ :HZVSRPQLHQLDFKSDPLÉÂLFK GRNRQDÓ]DSLVXMHVLÉWUZDOHM MHÝOLMHVWSRSDUWDLSRÝZLDGF]RQD DXWRU\WHWHPGRVWRMQ\FK'ODWHJR 0\.D]LPLHU]]ÑDVNL%RĘHMNU°O 3ROVNLL/LWZ\RUD]5XVLSDQL ZÑDGFDIXQGXMHP\QDV]NU°OHZVNL NRÝFL°ÑGUHZQLDQ\SRGZH]ZDQLHP ÝZ%DUWÑRPLHMD$SRVWRÑDZ -HU]PDQRZLFDFK>,U]PDQRYLFHQVL@ Ze starego kościoła zachowały się dzwony. Najstarszy został wykonany w 1545 r. , drugi jest z 1548 r. z medalionem św. Bartłomieja, na którym widnieje łaciński napis: „ANIMUS EST NOBIS UT CARMINA DIKANT HIC TIBIS. DEUS ES 1548.”, czyli „DUCH JEST DLA NAS JAK POEZJA, NIECH CI POWIE, ŻE TU JEST BÓG”. Wszystkie dzwony w czasie I wojny światowej zostały zakopane przez parafian i dzięki temu nie zostały skonfiskowane przez Austriaków. Zachowała się również zabytkowa chrzcielnica, która mogła już służyć pierwszym parafianom do przyjęcia sakramentu chrztu świętego. 28 29 CIEKAWOSTKI I LEGENDY /HJHQGDRF]DURZQLF\ Niegdyś na terenie dzisiejszych Jerzmanowicach mieszkała wiedźma. Była ona specyficzną kobietą o niezwykle złym charakterze. Niestety... mieszkała w jaskini w pobliskiej skałce niedaleko Wyjrzołu. Z czasem zaczęła doskwierać jej samotność więc co za tym idzie z chęcią zapraszała inne czarownice do siebie. Były one członkami pewnej grupy, do której należały wszystkie wiedźmy z całego kraju, zarówno te dobre jak i te złe. Wiedźmy o złym charakterze często organizowały szabaty, czego nie tolerowali mieszkańcy. Były one okropne i przynosiły pecha dla całej gminy. Zaczęła panować susza i nieład co przyczyniło się do zubożenia mieszkańców. Postanowili udać się z prośbą do czarownic o dobrym sercu. Chciały pozbyć się złych wiedźm i marzyli o tym, aby znów zapanował spokój i harmonia w całej okolicy. Tak więc czarownice postawiły działać. Kiedy zła wiedźma planowała kolejny szabat a nad całą okolicą zebrała chumry, aby nadać mu posępnego charakteru, a w ukryciu nieopodal zgromadziła się reszta. Dzięki swojej mocy, podczas nadchodzącej burzy nacelowały piorun tak, aby trafił w sam szczyt skały, w której przebywała czarownica. Pojedynce kawałki skały zaczęły się staczać w dół i w ten sposób zastawiły wyjście z jaskini. Od tej pory czarownica nie zdołała wyjść, ponieważ zostało rzucone na skałę zaklęcie, dzięki któremu żadna osoba, która za żywota przyczyniła się do zła nie mogła ujrzeć już światła dziennego. Do tej pory można usłyszeć w tym miejscu jak wiedźma próbuje nadaremno rzucać zaklęcia na głazy aby móc wyjść. Anna Gzyl Anna Guzgan Paulina Siudy Alicja Rogalska 30 fot. Anna Gzyl 31 -HU]PDQRZLFNLHWDMHPQLFHF]\OL:]JyU]H U podnóża Skały 502 znajdowała się kiedyś radiostacja wojsk niemieckich, z której niewiele już pozostało, ale do dnia dzisiejszego można oglądać cztery betonowe fundamenty ze śrubami, na których stała niegdyś stalowa wieża. Na jednym z filarów zachowały się resztki stalowej konstrukcji. Według relacji mieszkańców wieża została wysadzona przez wycofujących się Niemców. 32 Nazwa Grodzisko pochodzi być może od tego, że skały tworzą pewien zamknięty, przynajmniej z dwóch stron obszar. Jak podaje informacja na forum Eksploratorzy ciekawostką może być to, iż skala ta jest uważana za odpowiednik Syriusza wyznaczonego przez Krakowski Orion. Jeżeli pas Oriona wyznaczają: kopiec Krakusa, Wawel i Kopiec Esterki to na przedłużeniu pasa należy szukać Syriusza. Wypada właśnie na Skałę 502. 14 stycznia 1993r. ok. godz. 19 w Jerzmanowicach mniej więcej 1 km. od Skały 502 doszło do tajemniczego zdarzenia. Okoliczni mieszkańcy zobaczyli błysk jasnego światła, a po chwili usłyszeli potężny wybuch. Urządzenia elektryczne przestały działać, szyby w oknach zadrżały. Przepaliły się żarówki, a wśród nich nawet te, które nie były włączone do sieci. Wybuch zniszczył kawałek skały, wapiennego ostańca na tzw. Babiej Skale położonej nieco kilometr od Wyjrzołu. Jej odłamki spadły na okolice, uszkadzając dachy i szyby kilku domów. Mieszkańcy Jerzmanowic przeżyli chwile grozy. W powietrzu unosił się jeszcze przez prawie dobę po zdarzeniu nieprzyjemny zapach jakiejś substancji chemicznej, jakby środka owadobójczego, a wiele osób źle się czuło. Do tej pory miejsce na Babiej Skale posiada czerwony ślad. 33 Zdarzenie potraktowano bardzo poważnie. Zrządzono poszukiwanie przyczyn wybuchu łącznie z zaangażowaniem w nie wojska. Jak podaje Czesław Białczyński na swoim blogu, cytując Leszka Matelę - następnego dnia w godzinach porannych miejsce tajemniczej eksplozji otoczono kordonem żandarmerii wojskowej, której zadaniem było nie dopuścić do tego miejsca nikogo postronnego. Ściągnięto żołnierzy wojsk chemicznych z Krakowa. Zbierano próbki, sprawdzano czy teren nie został skażony, prowadzono badania. Oficjalnie niczego nie znaleziono. Niektórych zastanowi fakt, dlaczego wojsko zajęło się tak szybko tą sprawą. Pojawiły się przypuszczenia, że spadła tu część jakiejś tajnej satelity. Ciekawe, dlaczego wojsko na ten teren wpuściło dopiero po tygodniu astronomów i specjalistów od meteorytów z Uniwersytetu Jagiellońskiego i innych uczelni. Czy badania przyniosły jakieś rozstrzygnięcia? Meteorolodzy stwierdzili, że to mogło być wyładowanie atmosferyczne połączone z tzw. piorunem kulistym, a astronomowie - że raczej upadek meteorytu. Nie znaleziono żadnych dowodów na potwierdzenie którejś z tych tez. Upadek meteorytu spowodowałby rodzaj lokalnego „trzęsienia ziemi”, a takiego nie odnotowała znajdująca się zaledwie 3km dalej stacja sejsmologiczna w Ojcowie. Nie znaleziono też żadnych odłamków meteorytu, ani śladów działania wysokiej temperatury. Opisy nie pasują też do tezy, że był to meteoryt czy też piorun kulisty. Znalezione na miejscu zdarzenia cząsteczki aluminium i żelaza zbijają badaczy całkowicie z tropu. Czy było ta jakieś urządzenie? UFO? 2EVHUZDWRULXP6HMVPRORJLF]QH Willa „Koziarnia” w Sąspowie to jedyny zachowany na terenie gminy dwór ziemiański. Budynek nawiązuje do „stylu dworkowego” i „stylu narodowego”. W budynku znajduje się Obserwatorium Sejsmologiczne. Zostało założone w 1990 roku. Ojcowskie Obserwatorium kontynuuje prace Obserwatorium Sejsmologicznego IGF PAN na Wawelu i jeszcze wcześniejszej pierwszej Stacji Sejsmologicznej założonej w Krakowie w 1903 r. Miejsce lokalizacji jest związane z potrzebą zapewnienia komfortu pracy dla urządzeń rejestrujących. Odległość tego miejsca od centrum Krakowa to około 30 km. - ruch miejski Krakowa, zakłócał pracę urządzeń. 34 Wieczór 14 stycznia 1993r. zasłynął nie tylko dziwną eksplozją w Jerzmanowicach, ale także niezwykłą anomalią pogodową niedaleko przylądka Arkona na Rugii. Wspomniany już Leszek Matela zauważa, że tej dziwnej nocy zatonął w tamtych okolicach polski prom pasażerski Jan Heweliusz. Pośród nagłego sztormu o sile 12 w skali Beauforta statek nie mógł przetrwać. A może istnieje jakiś związek pomiędzy wybuchem niedaleko Wyjrzoła, a anomalią pogodową u wybrzeży Rugii? Co ciekawe, Kraków połączony jest z Rugią linią geomantyczną (połączenie energetyczne pomiędzy punktami - zjawisko z pogranicza nauki). Wydarzenia z 1993 roku pozostają cały czas zagadkowe i być może czekają na kolejne fakty mogące rzucić więcej światła na ich wyjaśnienie. Anna Gzyl Anna Guzgan Paulina Siudy Alicja Rogalska 35 OKOLICE 6RNROHF To wąwóz znajdujący się w Sąspowie. Rozdziela on 3 miejscowości: Sąspów, Wolę Kalinowską oraz Pieskową Skałę. Przez Sokolec prowadzi droga dla rowerów. Połowa wąwozu znajduje się w lesie a drugą połowę otaczają pola uprawne oraz pola kwiatów. Wzdłuż Sokolca znajduje się parę domów. Myślę, że każdy może pozazdrościć mieszkańcom widoków. Legenda głosi, że wąwozem tym przejeżdża nocą jeździec bez głowy. Jest nim jeden z Szafrańców. Julia Sroka Wiktoria Michalska Barbara Synowska Widok z jaskini Sąspowskiej fot. Julia Sroka 36 2MFRZVNL3DUN1DURGRZ\ Już od pocz. XIX w. podjęto działania mające na celu zachowanie regionu Doliny Prądnika. Odkryto tu bowiem wiele interesujących gatunków roślin i zwierząt oraz poznano bogactwo przyrodnicze jaskiń. Już wtedy pojawiały się głosy przeciwdziałania niszczeniu przyrody. Na terenie obecnego Parku niszczona zarówno drzewostan jak i eksploatowano namuliska jaskiń, w celu wydobycia z nich materiału nawozowego. Sam Ojcowski Park Narodowy został utworzony w 1956 roku. Po zmianach administracyjnych wprowadzonych 1 stycznia 1999 r. teren Parku znalazł się w województwie małopolskim, w powiecie ziemskim krakowskim, na terenie czterech gmin: Skała, Jerzmanowice-Przeginia, Wielka Wieś, Sułoszowa. Jego powierzchnia to ponad 21 km2. W 1981 r. w związku z utworzeniem Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych ustanowiono wokół OPN strefę ochronną o powierzchni 7000 ha. Jest to tzw. otulina i obejmuje ona, oprócz wyżej wspomnianych gmin, również obszar gminy Zielonki. Na obszarze OPN występuje duże skupisko jaskiń i grot, m.in. Grota Łokietka i Jaskinia Ciemna. 37 Przez Ojcowski Park Narodowy przebiega kilka szlaków turystycznych, wśród nich znajdziemy: - Czerwony Szlak Orlich Gniazd, który na obszarze Parku ma długość około 12,5 km. Spotkamy na nim ruiny zamku w Ojcowie, kaplicę „Na Wodzie”, a dalej Maczugę Herkulesa oraz zamek w Pieskowej Skale. - Zielony szlak biegnący m.in. przez Dolinę Sąspowską oraz Park Zamkowy. Natrafimy tam np. na Jaskinię Ciemną i Wzgórze Okopy. - Czarny szlak kojarzący się głównie ze Złotą Góra, Chełmową Góra i Jaskinią Łokietka. 38 39 =DNRĔF]HQLH Gmina Jerzmanowice - Przeginia położona jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. Jest to gmina o charakterze wiejskim. Obejmuje 8 sołectw: Czubrowice, Gotkowice, Jerzmanowice, Łazy, Przeginia, Racławice, Sąspów i Szklary. Siedzibą władz gminnych jest miejscowość Jerzmanowice położona w centralnej części obszaru gminy. Gmina Jerzmanowice - Przeginia graniczy od wschodu z gminą Skała, od północy z gminą Sułoszowa, od zachodu z gminą Olkusz, a od południa - z gminami Krzeszowice i Wielka Wieś. To położenie sprawia, że obszar gminy może przyciągać nie tylko sam w sobie, ale również stanowić miejsce wypadowe do okolicznych atrakcji turystycznych i krajobrazowych. Ten fakt znalazł swoje odzwierciedlenie w publikacji, a ponieważ młodzież szkolna zwróciła uwagę i opisała pobliskie regiony - zostały one również uwzględnione. Gmina Jerzmanowice-Przeginia to przede wszystkim przyroda, ale wszyscy zainteresowani zabytkami, archeologią czy legendami, znajdą tu również coś dla siebie. Bogactwo szlaków turystycznych sprawia, że do tej okolicy będziemy wracać, chcąc wypróbować ich różnorodność, lub z czystej przyjemności spędzania czasu blisko przyrody. W publikacji tej nie znalazły się wszystkie obiekty, które warto zobaczyć, ale nie taki był jej cel. Jest to praca zbiorowa uczniów i oni zadecydowali, które elementy najbardziej kojarzą im się z gminą i z miejscowościami, z których pochodzą. Zachęcamy Państwa to odkrywania nowych miejsc. 40
