Ewolucja rozumienia przedsiębiorczościNOWA - E-SGH
advertisement
Ewolucja rozumienia przedsiębiorczości Wykład: Przedsiębiorczość dr Marek Laszuk Dlaczego? Przedsiębiorczość nie jest ani nauką, ani sztuką. Jest praktyką. Ma jednak naukową podstawę, .... Podobnie jak we wszystkich dziedzinach praktycznych, np. medycynie lub inŜynierii, nauka o przedsiębiorczości jest środkiem do osiągnięcia celu. To co stanowi naukę jest w znacznym stopniu określone przez cel, w jakim działania te są prowadzone, tzn. przez praktykę. P.F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. PWE, Warszawa 1992, s. 8 1 Rozwój poglądów na temat przedsiębiorczości w naukach ekonomicznych XX wieku Współcześnie przedsiębiorczość traktowana jest jako jeden z podstawowych elementów wpływających na konkurencyjność gospodarek. Jednak nie zawsze tak było, najwybitniejsi teoretycy ekonomii przez lata nie zauwaŜali tego zjawiska, czy raczej nie doceniali jego rangi. Tylko niektórzy z nich w swych badaniach zwracali uwagę na rolę przedsiębiorcy i przedsiębiorczości. W teorii długookresowej równowagi ekonomicznej zysk równy jest zero, co dosyć skutecznie ograniczało rozwój teorii przedsiębiorczości „Niewidzialna ręka” rynku w ekonomii klasycznej Mimo to: w 1755 r. - przedsiębiorca jako osoba, która dostrzega rozbieŜności w cenach występujących pomiędzy rynkami i wykorzystuje je, aby tanio kupić i drogo sprzedać, dostarczanie kapitału róŜni się od spełniania funkcji zarządczych, kapitalista, który wykorzysta nową technologię, najprawdopodobniej osiągnie krótkookresowe, nadzwyczajne przychody przedsiębiorca w odróŜnieniu od kapitalisty to osoba, która dzięki swoim umiejętnościom uŜywa kapitału i go pomnaŜa. Kraj, który ma więcej przedsiębiorców (dawniej kupców), ma teŜ większe szanse na pomyślność (funkcja społeczna przedsiębiorcy) wreszcie uznanie przedsiębiorcy jako kolejnego, obok ziemi, pracy i kapitału, czynnika produkcji. 2 Przedsiębiorca – innowator wg Schumpetera jednostki, które „wykorzystały istniejące środki produkcji w sposób odmienny, bardziej odpowiedni, bardziej korzystny [...] są przedsiębiorcami” szerokie rozumienie innowacji Innowacyjność i przedsiębiorczość - dzięki nim stale jest zaburzana równowaga na rynkach. przedsiębiorczość charakteryzuje nie tylko załoŜycieli przedsiębiorstw. Często oddają oni swoje przedsiębiorstwa w zarząd osobom trzecim. ich motywacja wcale nie jest typowo ekonomiczna (chęć zdobywania oraz zwycięŜania, radości tworzenia, ćwiczenia własnej energii i pomysłowości) przedsiębiorca nigdy nie ponosi ryzyka. Jeśli mu się nie powiedzie, stratę poniesie kredytodawca przełom XX i XXI stulecia − zostanie nazwany erą Schumpeterowską ArbitraŜ „czystego przedsiębiorcy” sens przedsiębiorczości na poziomie jednostkowym warunkuje niepewność przyszłości, a co za tym idzie − wysiłek włoŜony w stałą, czujną obserwację otoczenia oraz jak najtrafniejsze wyobraŜenie przyszłości (wyczulenie jednostki przedsiębiorczej, w którym kluczowy jest moment interpretacji) kontekst rynkowy sprowadza przedsiębiorczość do roli arbitraŜu. Kirzner definiuje pojęcie tzw. „czystego przedsiębiorcy”. Na podstawie posiadanych przez siebie informacji oraz umiejętności dostrzeŜenia okazji kupuje on surowce taniej, przetwarza w produkt, a następnie znajduje takich konsumentów, którzy są skłonni zapłacić za niego najwięcej. 3 Przedsiębiorczość w ujęciu teorii zysku Zysk za niepewność Zysk załoŜyciela Zysk z arbitraŜu Residuum „czysty zysk” Stały zysk Zysk zwyczajny Zysk zwyczajny (bliski zeru) Smith Cantillon, Tünen, Knight Ricardo, Schumpeter Kirzner Przedsiębiorczość w ujęciu nauk o zarządzaniu W nurtach klasycznych i neoklasycznych, takie kierunki jak taylorowski, administracyjny (fayolowski) czy teŜ szkoła uniwersalistyczna zajmowały się głównie optymalizowaniem działań przedsiębiorstwa traktując pracowników jako narzędzie pracy, a nie zasób intelektualny. Szkoła empiryczna, prezentowała wyniki badań w konkretnych organizacjach osiągających sukces (do propagatorów tej szkoły zaliczamy P. Druckera). Zaczęto wtedy zauwaŜać, Ŝe praktyka nie zawsze odpowiada teorii. Dopiero przedstawiciele tzw. nowej fali tacy jak m.in.: J.J. Servan-Schreiber, W. Ouchie, T.J. Peters i R.H. Waterman za najwaŜniejsze w zarządzaniu uznali autonomię, przedsiębiorczość i innowacyjność 4 Przedsiębiorczość w ujęciu nauk o zarządzaniu Nurt behawioralny moŜe być podstawą do obecnych badań nad przedsiębiorczością wewnątrz organizacji. Dzielił się on na dwa kierunki: psychologiczny i socjologiczny. Pierwszy z nich skupiał się głównie na zagadnieniach interpersonalnych oraz teorii motywacji (D. McGregor, A. Maslow). Drugi rozwijał badanie zjawisk interpersonalnych o ich wpływ na pozostałe zasoby organizacji (E. Mayo) Z nurtu systemowego wyłoniła się przedsiębiorczość korporacyjna. Traktuje on organizację jako „jednolity, celowy system” umiejscowiony w otoczeniu. Wśród nowych koncepcji konkurowania znajduje się miedzy innymi model zaproponowany przez przytoczonych juŜ wcześniej T. Petersa i R. Watermana. W tym jak i w wielu innych obecnych koncepcjach zauwaŜamy przesunięcie środka cięŜkości systemów zarządzania z tzw. „twardych” elementów na „miękkie” Encyklopedie – podmiotowy charakter zjawiska Leksykon Biznesu - Przedsiębiorczość to „zachowanie człowieka lub organizacji polegające na poszukiwaniu i stosowaniu nowych rozwiązań wymagających więcej energii, inicjatywy i pomysłowości oraz umiejętnego oszacowania koniecznych nakładów (czasu, wysiłku, środków) i moŜliwych do osiągnięcia korzyści w obszarze występujących ograniczeń i moŜliwości, a takŜe skłonność do brania na siebie ryzyka i odpowiedzialności za swoje decyzje i działania Słownik języka polskiego - przedsiębiorczość to „zdolność do tego, Ŝeby być przedsiębiorczym; posiadanie ducha inicjatywy, obrotność, rzutkość, zaradność” Nowy słownik języka polskiego - przedsiębiorczy – czyli „umiejący załatwić wszystkie sprawy, pełen inicjatywy, energii; pomysłowy, zaradny, rzutki” 5 Współczesne rozumienie przedsiębiorczości Ujęcie systemowe Ujęcie procesowe Efekt przedsiębiorczości Przedsiębiorczość jako system Przedsiębiorca jako podmiot Organizacja Otoczenie Proces Model wymiarów przedsiębiorczości jako kreacji nowego przedsięwzięcia wg W. B. Gartnera (T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, AE Katowice, 2002, s. 71). 6 Przedsiębiorczość jako system Osobowość Inicjatywa Ryzyko Wytrwałość Odpowiedzialność NiezaleŜność Osiągnięcia Idee Wizja Iskra Zainteresowania Koncepcja ZaangaŜowanie e e = efekt e = przedsiębiorczość Zasoby Zwykła konieczność Impuls Czas Koordynacja Ludzie Pieniądze Los J. Klimek, M. Raich, Sztuka przedsiębiorczości, Bartex s.c., 1999, s. 199 Efekt przedsiębiorczości wieloaspektowość tego zjawiska często łatwiej opisać z punktu widzenia efektów niŜ samej istoty działania. Efektem przedsiębiorczości jest bowiem produkt, usługa, doświadczenie, ale takŜe pieniądze i zespół zdolny do produkcji i wypełniania obietnic. Jednym z waŜniejszych efektów jest równieŜ stała przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa. 7 Przedsiębiorczość jako proces Kontekst Kulturowy Polityczny Proces przedsiębiorczości Społeczny Ekonomiczny M. Bratnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, AE w Katowicach, 2002, s. 20 Przedsiębiorczość jako proces Ekonomiczna logika przedsiębiorczości to poszukiwanie ponadprzeciętnej efektywności (renty ekonomicznej) poprzez interpretowanie, ocenianie i działanie na podstawie informacji zawierających potencjał tworzenia wartości przydawanej (nowy rynek, nowa kombinacja zasobów itp.) Przedsiębiorczość jest przede wszystkim procesem. Oznacza ona specyficzny sposób dostrzegania, myślenia i działania uczestników kreujących i wykorzystujących szanse rozwojowe w celu zapewnienia długowieczności organizacji M. Bratnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, AE w Katowicach, 2002, s. 30 8 Przedsiębiorczość jako proces Przedsiębiorczość to proces zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, obejmujący następujące składniki: Rozpoznanie szans i moŜliwości działania na rynku Opracowanie planu działalności i zgromadzenie niezbędnych zasobów ZałoŜenie przedsiębiorstwa Prowadzenie przedsiębiorstwa przez kolejne fazy jego rozwoju J. Targalski, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Beck, Warszawa 2003, s. 9 Działania przedsiębiorcze Działania występujące wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z niekonwencjonalnym rozwiązywaniem problemów ekonomicznych, technicznych, organizacyjnych i pracowniczych, związanych z zakładaniem, prowadzeniem i posiadaniem własnej firmy. Działania związane z koniecznością podejmowania samodzielnych, odpowiedzialnych i nierutynowych decyzji, uwzględniających całokształt parametrów bliŜszego i dalszego otoczenia, w którym ma być (czy jest) prowadzona działalność gospodarcza. L. H. Haber (prof. AGH), Działania przedsiębiorcze w biznesie, [w:]Przedsiębiorczość i rynek, Prace Naukowe Profesjonalnej Szkoły Biznesu – Szkoły WyŜszej w Krakowie nr 1 1996, s. 11 9 Działania przedsiębiorcze wg L. Habera Działalność przedsiębiorcza musi uwzględniać pewien stopień niepewności i ryzyka co do powodzenia załoŜonego celu danego przedsięwzięcia. Istotna jest jego minimalizacja poprzez jakość i ilość dostępnych i posiadanych informacji o zjawiskach gospodarczych, politycznych, prawnych, podatkowych, celnych itp. Działalność przedsiębiorcza z reguły musi zakładać powodzenie podjętych zmian w postaci nadwyŜki uzyskanych efektów w stosunku do poniesionych nakładów-kosztów – wówczas związane jest to z sukcesem, czyli zyskiem, ale naleŜy mieć równieŜ na uwadze własną odpowiedzialność z tytułu niepowodzenia podjętego przedsięwzięcia i wynikających stąd strat w stosunku do zainwestowanego kapitału. Przedsiębiorczość jako proces „Przedsiębiorczość jest procesem organizowania i prowadzenia działalności gospodarczej i związanego z nią ryzyka”. Tak rozumiana przedsiębiorczość to szereg następujących po sobie faz, który rozpoczyna się od identyfikacji problemu, przez zastosowanie innowacji, następnie motywacji, po realizację i ocenę efektów działania. R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 730 10 Przedsiębiorczość jako proces Przedsiębiorczość współcześnie postrzega się jako proces: tworzenia bogactwa; tworzenia przedsiębiorstwa; kreowania innowacji; wprowadzania zmian; kreowania nowych miejsc pracy; kreowania nowych wartości; wzrostu przedsiębiorstwa; wzrostu gospodarczego; wykorzystywania nadarzających się okazji. J.C. Jarillo, H.H. Stivenson, Paradigm of Entrepreneurship, „Strategic Management Journal”, 1990, summer, s. 17-20 Definicja HBS Przedsiębiorczość jako proces zarządzania nastawiony na szybki wzrost Entrepreneurship is the pursuit of opportunity beyound the resources you currently control Poszukiwanie szans leŜących poza zasobami, którymi obecnie zarządzasz. 11 Czym zatem jest Przedsiębiorczość? Przed Się Branie Niepewność Działanie Samodzielność Korzyści Czym zatem jest Przedsiębiorczość? To świadome działanie, w ramach obowiązującego prawa, obarczone ryzykiem niepewności załoŜonych efektów podjęte w celu osiągnięcia korzyści. 12 Etapy przedsiębiorczości Wygenerowanie pomysłu Skuteczne wprowadzenie pomysłu i prowadzenie działalności Wygenerowanie pomysłu Twórczość Informacje Kontakty Wiedza o rynku (koniunkturze) 13 Prowadzenie działalności Praktyka Cechy osobowe przedsiębiorcy Wiedza merytoryczna Umiejętność pokonywania problemów Góra lodowa przedsiębiorczości WIEDZA Ekonomia Technologia Systemy Prawo wspomagania przedsiębiorczości POMYSŁY Zarządzanie Psycho-socjologia organizacji DZIAŁANIE Inspiracja Ryzyko Umiejętności i doświadczenie Wizja Kreatywność Wykonawstwo Skłonność do ryzyka Zespoły Orientacja na wynik Autokonsulting ENERGETYZOWANIE Wiara w sukces Witalność Automotywacja Przywództwo Motywowanie J. Antoszkiewicz, .... 14 Dynamiczny model przedsiębiorczości J. D. Antoszkiewicza POMYSŁ Inspiracja Wizja WIEDZA Kreatywność Skłonność Autodo ryzyka konsulting Prawo Wiara w Zarządzanie sukces Systemy wspomagania przedsiebiorczości Psycho-socjologia organizacji PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Ryzyko Umiejętności i Wykonawstwo Zespoły doświadczenie Witalność Przywództwo Automotywacja Motywowanie Orientacja na wynik ENERGETYZOWANIE Technologia Ekonomia WYNIK DZIAŁANIE WEJŚCIE WYJŚCIE PROCES WSPOMAGANIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Poziomy wiedzy Poziom pierwszy: wyuczona wiedza warsztatowa, nazywana często merytoryczną Poziom drugi: umiejętność zastosowania w praktyce wiedzy teoretycznej Poziom trzeci: systemowe zrozumienie uwarunkowań koegzystencji Poziom czwarty: kreatywne wykorzystanie wiedzy Jan D. Antoszkiewicz 15 Trening przedsiębiorczości [7083] Spostrzegawczość Kreatywność Wizyjność Umiejętności interpersonalne Przedsiębiorczość jako forma efektywnego zarządzania M. Bratnicki - Przedsiębiorczość zaczyna być traktowana jako forma efektywnego zarządzania, nakierowanego na tworzenie bogactwa z wykorzystaniem przedsięwzięć innowacyjnych o duŜym potencjale rozwojowym i ukierunkowaniu strategicznym Przedsiębiorczy menedŜer – Harvard Business School W miarę rozbudowywania się przedsiębiorstw dochodzimy do punktu, w którym z klasycznej przedsiębiorczości, łączącej się pierwotnie głównie z działalnością małych i średnich przedsiębiorstw, wyłania się przedsiębiorczość wewnętrzna; jej inkubatorem stają się duŜe przedsiębiorstwa – korporacje M. Bartnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, AE Katowice 2002, s. 24 16 Przedsiębiorczość w sektorze publicznym B. Piasecki - w przypadku sektora publicznego czy organizacji non-profit takie załoŜenie wymaga skoncentrowania rozwaŜań wokół konkurencji zamiast wokół zysku B. Piasecki, Przedsiębiorczość i …, op. cit., s. 42. Przedsiębiorczość w sektorze publicznym Z. Barczyk określa przedsiębiorczość sektora publicznego jako „proces tworzenia (dodawania) wartości dla obywatela i społeczności (uŜytkowników usług publicznych) drogą nierutynowej (czy nawet unikalnej) mobilizacji i kombinacji zasobów, będących zarówno w gestii publicznej, społecznej, jak i prywatnej (a więc będących poza bezpośrednią kontrolą aktorów publicznych), a uŜytkowanych tak, by wychwycić i wykorzystać nowe okazje do polepszenia oferty (standardów, profilu, zakresu) usług Z. Barczyk, Ewolucja …, op.cit., s. 146-149 . 17 Przedsiębiorczość w sektorze publicznym Genezy powstania koncepcji przedsiębiorczości w gospodarce publicznej moŜna upatrywać w reformach lat 80. a następnie 90., które przeprowadzane były w sektorze publicznym przede wszystkim w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych. Były one odpowiedzią na zmianę kursu w polityce wewnętrznej tych państw w kierunku neoliberalnym. Przejawy przedsiębiorczości w sektorze publicznym zmiana orientacji z funkcjonowania typu biurokratycznego na rzecz rozwijania systemów i działań właściwych przedsiębiorstwom; poddawanie sprawdzianom konkurencyjności wszystkich rodzajów realizowanej działalności, nie tylko usług na styku z odbiorcą finalnym; przeorientowanie podejścia polegającego na koncentracji się jednostki sektora publicznego na własnej działalności na rzecz skupienia głównej uwagi na odbiorcach i rezultatach; zmiana roli jednostki gospodarki publicznej jako producenta (usługodawcy) - monopolisty na podmiot zamawiający usługi na konkurencyjnym rynku; kształtowanie nowych form partnerstwa, aliansów oraz sieci; współpraca i partnerstwo w obszarach dotychczasowej monopolistycznej działalności jednostek gospodarki publicznej 18 Przedsiębiorczość publiczna vs intraprzedsiębiorczość przedsiębiorczość publiczna ma wiele wspólnego z intraprzedsiębiorczością, gdyŜ po pierwsze oba te zjawiska występują w duŜych, często zhierarchizowanych i sformalizowanych organizacjach. organizacje te charakteryzuje równieŜ wąska specjalizacja i sztywne zasady finansowania, tak wiec warunki prowadzenia działań przedsiębiorczych są tu podobne Przedsiębiorczość publiczna vs intraprzedsiębiorczość Obszar Przedsiębiorczość wewnętrzna Wpływy zewnętrzne Zasadnicza presja ze strony otoczenia ekonomicznego, konkurencji oraz klientów i dostawców Rynek, konkurencja Ocena działalności Źródła finansowania, zasobów Przedsiębiorczość w jednostkach gospodarki publicznej Podleganie wpływom politycznym, społecznym, grupom nacisku; konieczność znajdowania kompromisów pomiędzy realizacją interesów róŜnych grup społecznych Brak weryfikacji działań przez rynek ZaleŜna od gałęzi gospodarki i obszaru rynku, niszy rynkowej Określana np. poziomem dochodów, wskaźnikami powiązanymi z wynikiem Brak oceny związanej z wynikiem finansowym, wzrostem wartości finansowym; kryteria niemierzalne przedsiębiorstwa; kryteria mierzalne Fundusze własne przedsiębiorstwa, zyski z lat ubiegłych, zewnętrzne źródła BudŜetowe i pozabudŜetowe finansowania (kredyty, poŜyczki itp.) Klienci Grupy docelowe Trudni do zidentyfikowania Stymulowanie działań przedsiębiorczych Poprzez kulturę organizacyjną, system motywacyjny Brak systemów motywacyjnych promujących przedsiębiorczość 19 Literatura J. Antoszkiewicz, Firma wobec zagroŜeń, Poltext 1997 M. Bratnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, AE w Katowicach, 2002 J. Klimek, M. Raich, Sztuka przedsiębiorczości, Bartex s.c., 1999 T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, AE Katowice, 2002 B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma, Wyd. UŁ 1998 J. Targalski, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Beck, Warszawa 2003 20
