rozdział 24 rola i znaczenie przedsiebiorczosci w rozwoju
advertisement
Małgorzata Nowak Honorata Musiał ROZDZIAŁ 24 ROLA I ZNACZENIE PRZEDSIEBIORCZOSCI W ROZWOJU PRZEDSIEWZIEC GOSPODARCZYCH 1. Wprowadzenie Budowa nowego systemu gospodarczego, opartego na zasadach ekonomii rynkowej, zaowocowała doniosłymi przemianami społecznymi. Panujące przez długie dziesięciolecia przekonanie o nadrzędnej roli wielkoprzemysłowej klasy robotniczej i jej misji w rozwoju cywilizacyjnym1 zostało zakwestionowane. Jej dotychczasowa pozycja zostaje skutecznie zastępowana przez inne warstwy. Jedną z nich jest klasa przedsiębiorców, pracujących na własny rachunek, gotowych do ponoszenia ryzyka i nadających w coraz większym stopniu ton życiu ekonomicznemu, społecznemu i kulturalnemu w Polsce. Nowy system gospodarczy, budowany w warunkach przygotowywania się Polski do integracji z Unią Europejską dowiódł, iż wyczerpały się dla Polski dotychczasowe siły sprawcze przemian globalnych: wielka industrializacja, urbanizacja, sojusz robotniczochłopski. Pojawiły się nowe czynniki, dynamizujące rozwój: • instytucje różnego szczebla i o różnym charakterze, aktywizujące rozwój głównie lokalny, ale i regionalny; • społeczności lokalne, o znaczeniu i roli których w rozwoju przez całe dziesięciolecia nikt nie słyszał; • utalentowane jednostki, liderzy życia społeczno-gospodarczego, odgrywający kluczową rolę we wdrażaniu strategii rozwoju. 2. Pojęcie przedsiębiorczości Tłem tych wszystkich przemian strukturalnych w skali makro i mikro jest przedsiębiorczość rozumiana zarówno jako cecha osobowości, skłonność, zdolność do przejawiania ducha inicjatywy i zaradności, jak też traktowana jako proces, polegający na podejmowaniu wszechstronnych działań, związanych z przystosowywaniem się do reguł i wymogów gospodarki rynkowej2. Dzieckiem tak rozumianej przedsiębiorczości są przedsiębiorcy. Im bardziej umacnia się gospodarka rynkowa, dojrzewają formy przedsiębiorczości - tym bardziej umacnia się pozycja przedsiębiorców i rośnie ich rola. Jest faktem, że rosnąca rola przedsiębiorców i przedsiębiorczości jest zjawiskiem nowym, nieznanym i nie zawsze akceptowanym - bowiem po drugiej stronie znajduje się (często nie z własnej winy) znacznie liczniejsza grupa bezradnych, zagubionych, którzy nie mogą się usamodzielnić i zostają zepchnięci na margines3. Stąd grupa przedsiębiorców znajduje się pod „specjalnym nadzorem”: 1 Por. R. Borowicz „Wyzwania nowych czasów – Bądź przedsiębiorczy”, „Radź sobie sam”. Czy można mówić o syndromie wiejskim?”; „Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. W stronę wsi wielofunkcyjnej”, red. naukowa prof. dr hab. K. Duczkowska-Małysz, PAN, IRWiR, W-wa 1993, s. 214. 2 Por. K. Duczkowska-Małysz, „Przedsiębiorczość....”, op.cit., s.8. 3 Por. R. Borowicz, tamże, s. 214-215. 220 Małgorzata Nowak, Honorata Musiał • społeczności lokalnych, które postrzegają niedawnych sąsiadów w nowym úświetle, często zabarwionym zazdrością i zawiścią; • opinii publicznej, gdyż w stereotypach społecznych jest to grupa najbogatsza, której najlepiej się żyje; • władz, zainteresowanych prowadzoną przez przedsiębiorców działalnością. Sposoby rozumienia przedsiębiorcy i przedsiębiorczości określają obszar działań przedsiębiorczych i powodują, że każdy postrzega przedsiębiorczość i przedsiębiorcę z innej perspektywy. Ekonomista dostrzega w przedsiębiorcy innowatora, który łączy pracę, kapitał, zasoby i wiedzę w celu uzyskania, bądź powiększenia posiadanej wcześniej wartości. psycholog czy socjolog zobaczy natomiast w nim osobę kierowana „wewnętrzną potrzebą” osiągnięć. Z kolei przedsiębiorca postrzeże innego przedsiębiorcę jako konkurenta i przeszkodę w rozwoju własnej firmy, albo jako partnera, dostawcę lub odbiorcę, dzięki któremu jego firma może się rozwijać.4 Przedsiębiorczość jest przede wszystkim postawą wobec życia. Wyśmiewany w wielu dowcipach slogan: „weź sprawy w swoje ręce”, odwołuje się właśnie do tak rozumianej przedsiębiorczości. Aktywność obywateli w ich własnym środowisku jest głównym filarem społeczeństwa obywatelskiego. A z kolei gospodarka lokalna tworząc niezależne od systemu władzy źródła wsparcia, przyczynia się do pobudzania aktywności lokalnej. Jednak z drugiej strony coraz powszechniej dostrzegane jest znaczenie więzi społecznych, poczucia wspólnoty, tradycji i kultury przedsiębiorczości, oswojenia z wymogami rynku, dla rozwoju przedsiębiorstw i (szerzej) dla rozwoju gospodarczego. Przedsiębiorczość jest pojęciem złożonym i wieloaspektowym. Najczęściej kojarzona jest z efektywnym sposobem myślenia i działania, z gotowością do samodzielnego podejmowania decyzji, w tym gospodarczych oraz z umiejętnością racjonalnego działania i osiągania wymiernego wyniku, którym w warunkach rynkowych jest zysk. Osoba przedsiębiorcza nie działa biernie i rutynowo, przeciwnie organizuje pracę w sposób twórczy i innowacyjny. Traktowanie gospodarki jedynie w aspekcie przynoszonych zysków, które poprzez podatki od przedsiębiorstw, finansują potrzeby społeczności (edukacja, zdrowie, opieka społeczna itp), okazało się nadmiernie uproszczone. Zauważono, że dzielenie społeczeństwa na utrzymujących i utrzymywanych rozbija więzi solidarności społecznej. Na dodatek, koszty tak zorganizowanej opieki przekraczają możliwości finansowe nawet najbogatszych państw świata. Wreszcie, ludzie korzystający z niej zostają wykluczeni z uczestnictwa w życiu „normalnego” społeczeństwa i wpadają w pułapkę sztucznej izolacji. Pobudzanie przedsiębiorczości i inicjatyw w skali lokalnej ułatwia tworzenie systemu harmonijnego, w którym każdy członek społeczności ma możliwość odegrania swojej roli; wzrasta zatem poczucie uczestnictwa. Niezależnie od tego, jak naiwna wydaje się nam sama zasada czy próby realizacji związanych z nią postulatów, coraz wyraźniej widać, że podejście takie daje lepsze wyniki niż kontynuowanie koncepcji państwa opiekuńczego. Przedsiębiorczość rozumiana jako rozwój przedsięwzięć gospodarczych i firm jest najbardziej oczywistą (i zwykle najprostszą) metodą wykorzystania lokalnych zasobów. Poprzez działalność gospodarczą zostają one przekształcone w środki zaspokajające lokalne potrzeby. Możemy mówić tu o oddziaływaniu: ● bezpośrednim - przyrost miejsc pracy, - baza podatkowa, czyli suma opłat i podatków wpływających do budżetu lokalnego z tytułu prowadzonej na danym terenie działalności gospodarczej, 4 Piasecki B. (red.), Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa-Łódź 2001 r. Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć gospodarczych 221 ● - inwestycje zaspokajające różne lokalne potrzeby, pośrednim praca jako „okno na świat”, lokalna gospodarka jako fundament społeczeństwa obywatelskiego (spoiwo więzi społecznych, niezależność, tworzenie miejscowych elit), - przedsiębiorstwa jako nośnik postępu: sponsor badań i rozwoju technologii przydatnych także gdzie indziej, ● poprzez wywołanie tzw. efektu mnożnikowego (generowanie innych korzystnych zdarzeń albo powiększenie skuteczności już uprawianych dziedzin): - inwestycje (miejskie) i kontraktowanie usług w lokalnych przedsiębiorstwach z wykorzystaniem własnej siły roboczej i lokalnych materiałów, - przyciąganie inwestycji, programów i dotacji, które poszukują miejsc dynamicznego rozwoju, - przedsięwzięcia angażujące kapitał publiczny i prywatny (montaż finansowy, obligacje itp. rozwiązania wykorzystujące łączny potencjał inwestycyjny wszystkich sektorów gospodarczych, a także mieszkańców), ● poprzez zmianę postawy obywateli − samodzielne rozwiązywanie problemów, zaspokajanie potrzeb w wyniku inicjatywy i własnej aktywności, a nie uzależniania się od urzędowych struktur świadczenia pomocy5.” Kategoria przedsiębiorczości po raz pierwszy pojawiła się w pracach przedstawicieli ekonomicznej i społecznej myśli liberalnej na przełomie XVIII i XIX wieku. Za prekursorów uznaje się A. Smitha i J. B. Saya. J. B. Say określił przedsiębiorczość jako możliwość przenoszenia zasobów ekonomicznych z obszarów niższej na obszar wyższej wydajności i wyższego zysku. Definicja ta określa cel przedsiębiorczości, nie podaje jednak sposobu jego realizacji. Dlatego wydaje się, iż może ona stanowić jedynie punkt wyjścia do sformułowania bardziej szczegółowej definicji. W ujęciu klasycznym, przedsiębiorczość wiąże się przede wszystkim z innowacyjnością. Zdaniem J. Schumpetera przedsiębiorczość cechuje ludzi pełnych pomysłów, inicjatyw i wytrwałości w pokonywaniu barier, łamaniu stereotypów, uodpornionych na stresy i porażki. Obszary zastosowania przedsiębiorczości (wg J. Schumpetera), to: • wprowadzenie nowego wyrobu lub technologii, • otwarcie nowego rynku, • pozyskanie nowych źródeł surowców, • wprowadzenie nowej organizacji. Celem nowych rozwiązań gospodarczych i instytucjonalnych maja być lepsze efekty od dotychczas osiągalnych6. Również P. Drucker upatruje istotę przedsiębiorczości w ścisłym związku działań przedsiębiorczych i innowacyjnych, za pomoc a których zmierza się do sukcesu na rynku. Zdaniem P. Druckera, człowiek przedsiębiorczy zawsze poszukuje zmiany, reaguje nas nią i wykorzystuje jako okazję7. Natomiast prakseologowie nie posługują się bezpośrednio terminem przedsiębiorczości, lecz widzą cechy człowieka przedsiębiorczego, które uzewnętrzniają się w jego działaniu. Działanie zapoczątkowuje inicjatywa. Jest ona tym, co nadaje sposobowi działania charakter twórczy. Aby jednak zyskać miano człowieka przedsiębiorczego potrzebna jest ponadto: intensywność, wytrwałość, gorliwość i określony efekt działania. 5 Bończak – Kucharczyk E., Herbst K., Chmura K., „Jak władze lokalne mogą wspierać przedsiębiorczość”, Fundacja Inicjatyw Społeczno – Ekonomicznych, Warszawa 1998, s. 5-7. 6 Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa 1960, s. 104. 7 Drucker P., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa 1992, s. 30-37. 222 Małgorzata Nowak, Honorata Musiał Tradycyjnie przedsiębiorczość była rozumiana jako sztuka tworzenia czegoś z niczego. Współcześnie przedsiębiorczość traktuje się jako proces inicjowania i wprowadzenia zmian, zanikający okresowo do czasu pojawienia się nowych inicjatyw. Istniejące zatem definicje przedsiębiorczości można podzielić na dwie kategorie: • przedsiębiorczość jako cecha ( np. T. Kotarbiński, T. Pszczołowski), • przedsiębiorczość jako funkcja ( np. J.B. Say, J. Schumpeter, P. Drucker). Definicje pierwszego typu koncentrują się na cechach danej osoby. Literatura przedmiotu wyróżnia wiele takich cech, zarówno wrodzonych, jak i nabytych. Wśród wrodzonych wymienia się: bystrość umysłu, inteligencję, energię, wrodzone przywództwo, odwagę w podejmowaniu trudnych i ryzykownych decyzji. Wrodzoną cechą jest także intuicja, zdolność szybkiej oceny sytuacji i przewidywania przyszłych zdarzeń. Od nich zależy w dużym stopniu sukces przedsiębiorcy. Cechy wrodzone mogą zostać wzmocnione przez naukę, mogą się również wykształcić u ludzi, którzy ich nie posiadają (w sprzyjających warunkach). Zatem w tym rozumieniu przedsiębiorczość jest wrodzoną cechą osobowości lub umiejętnością, której można się nauczyć. Konieczność podejmowania wszechstronnych działań związanych z przystosowaniem się do reguł i wymogów gospodarki rynkowej wskazuje na przedsiębiorczość jako funkcję. Przedsiębiorczość wyraża się wtedy w poszukiwaniu i zastosowaniu nowych idei lub technologii, w elastycznym dostosowaniu do zmian w otoczeniu, niekonwencjonalnym rozwiązywaniu problemów, tak aby osiągnąć sukces. Podsumowując rozważanie na temat określenia pojęcia przedsiębiorczości przedstawia się następująco: „Przedsiębiorczość jest rozumiana jako szczególny typ aktywności ludzi działających indywidualnie lub wewnątrz organizacji, polegającej na wykorzystywaniu postrzeganych w otoczeniu okazji poprzez realizację przedsięwzięć (o charakterze innowacji, tworzenia nowych organizacji lub rewitalizacji już istniejących), które przynoszą efekty ekonomiczne i (lub) pozaekonomiczne ich przedmiotom oraz otoczenia.8 Ponadto uważa się, że częścią przedsiębiorczości jest istnienie, a później rozpoznawanie oraz wykorzystywanie możliwości (okazji). Wskazuje się również fakt, że przedsiębiorczość jest procesem kreowania wartości, zakładania i rozwijania nowej, przynoszącej zysk działalności. Jest również procesem tworzenia nowego produktu czy usługi oraz zamierzonego tworzenia wartości organizacji przez jej uczestników, kreowanie czegoś nowego poprzez poświęcenie temu określonej niezbędnej ilości czasu i starań. Jednocześnie akceptowania towarzyszącemu przedsiębiorczości ryzyka finansowego, psychologicznego oraz społecznego, a także otrzymywania będących rezultatem tych działań nagród w postaci finansowej i osobistej satysfakcji.9 Identyfikowanie szans, pozyskiwanie niezbędnych zasobów i kompetencji, wykorzystywanie okazji pojawiających się w czasie szybkiego rozwoju, podtrzymywanie zachowań przedsiębiorczych – to bez wątpienia istotne obszary tworzenia bogactwa organizacji, a w tym jej przewagi strategicznej. Wszystko to podkreśla dużą wagę przedsiębiorczości zarówno dla całej gospodarki, jak i dla społeczeństwa.10 8 Kraśnicka T., Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002 r. 9 Coulter M., 2001, Entrepreneurship in Action, Prentice Hall, New Jersay, cytat za: Bartnicki M., Strużny J., Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 2002r. 10 Bartnicki M., Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnej organizacji, Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 2002 r. Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć gospodarczych 223 Funkcje przedsiębiorczości są wyrazem aktualnej sytuacji podmiotów gospodarczych pod względem realnych możliwości zaspokajania potrzeb społeczeństwa, ich konkurencyjności, a także dążeń organów zarządzających do wprowadzenia zmian. Przyjęcie założeń, że przedsiębiorczość ma charakter działalności zorganizowanej oraz że zachodzi istotna współzależność pomiędzy przedsiębiorczością a wprowadzaniem zmian, stwarza przesłanki do wyodrębnienia faz charakteryzujących przedsiębiorczość. Pozwala to ukazać strukturę przedsiębiorczości jako procesu (rys. 1) oraz wyodrębnić zdarzenia świadczące o zaistnieniu przedsiębiorczości. Otoczenie 1. 2. 3. Faza I Faza II Faza III Pomysł Realizacja Uzyskanie korzyści Identyfikacja problemu Nowatorskie rozwiązania Motywowanie 1. 2. Pozyskanie środków realizacji Realizacja pomysłu 1. 2. Ocena wprowadzonych zmian Akceptacja Minimalizowanie skutków działań niepewnych Rysunek 1. Charakterystyka procesu przedsiębiorczości Źródło: Strużycki M., Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie. Diffin, Warszawa 2002, s. 112-113. Pierwszą fazą procesu przedsiębiorczości jest nowatorski pomysł będący wynikiem pracy koncepcyjnej. Pomysł jest impulsem do działania, do przekonania decydentów o konieczności wprowadzenia zmian ze względu na uzyskanie określonych korzyści. Faza druga związana jest z wprowadzeniem nowych rozwiązań. W tej fazie chodzi o pozyskanie środków realizacji umożliwiających urzeczywistnienie pomysłu. Środki te są zróżnicowane. Obok tzw. czynnika ludzkiego, wymienia się kapitał, jako najważniejsze czynniki przedsiębiorczości. Ponadto do innych środków realizacji przedsiębiorczości zalicza się: cenę kredytu, podatki, marketing, pojemność rynku zbytu itp.11 Faza ta obejmuje także wszelkie działania związane bezpośrednio z realizacją pomysłu. Kolejna, ostatnia faza, to uzyskanie korzyści w wyniku wprowadzonej zmiany. O skutecznej przedsiębiorczości można mówić wtedy, gdy uzyskano pewne korzyści czy to w postaci zysku, czy też innych wartości (np. niematerialnych). Realizacja procesu przedsiębiorczości decyduje o efektach działania, tj. o ogólnej sprawności działania. Na poszczególne fazy przedsiębiorczości podmiotu gospodarczego mają stale wpływ inne obiekty otoczenia, a ogólnie mówiąc – warunki społeczno-gospodarcze kraju. Powoduje to działanie w warunkach niepewności i ryzyka. Minimalizowanie skutków działań niepewnych stanowi dopełnienie przedsiębiorczości. 11 Między państwem a rynkiem. Praca zbiorowa pod red. M. Okólskiego. PWN, Warszawa 1994, s. 81-85. 224 Małgorzata Nowak, Honorata Musiał 3. Czynniki rozwoju przedsiębiorczości Rozwój przedsiębiorczości odbywa się w określonych warunkach. Można wymienić wiele różnorodnych czynników warunkujących przedsiębiorczość. Dzieli się je najczęściej na wewnętrzne i zewnętrzne, przy czym mogą mieć charakter zarówno ekonomiczny, jak i pozaekonomiczny.12 Wśród czynników zewnętrznych, kształtujących rozwój przedsiębiorczości wyróżnia się np. sytuację na rynku, stan techniki, czy też skłonność społeczeństwa do zmian. Wśród czynników wewnętrznych wymienia się przede wszystkim: wielkość przedsiębiorstwa, strategię działania, wzajemną relację czynników produkcji, organizacyjne i informacyjne uwarunkowania procesów rozwoju, skłonność pracowników do innowacji. Identyfikacja czynników, od których zależy rozwój przedsiębiorczości, wiąże się z ich usystematyzowaniem według siły oddziaływania na ten proces. Rozwój przedsiębiorczości zależy przede wszystkim od warunków stwarzanych przez istniejącą strukturę przestrzenną gospodarki, społeczności lokalne i władze (tabela 1). Tabela 1 Uwarunkowania przedsiębiorczości w danym regionie Rodzaje uwarunkowania 1. Morfologiczne 2. Demograficzne 3. Ekonomiczne 4. Organizacyjne 5. Strukturalne 6. Interakcyjne Charakterystyka wynikają z cech fizyczno-geograficznych poszczególnych regionów, takich jak: wielkość, kształt, lokalizacja w przestrzeni geograficznej i ekonomicznej, ukształtowanie powierzchni, warunki klimatyczne, warunki wodne, warunki geologiczne i glebowe, warunki atmosferyczne odzwierciedlają stan zasobów ludzkich: liczbę ludności i jej rozmieszczenie, stopień zagęszczenia i koncentracji, strukturę demograficzną, poziom wykształcenia, zdolność do pracy i konsumpcji zależą od poziomu rozwoju gospodarczego regionu, zwłaszcza zaś od zależności rozwoju gospodarczego, od zewnętrznego zasilania zasobowego odzwierciedlają strukturę oraz sprawność władzy i administracji na danym terenie wyrażają stopień dostosowania i lokalizacji podmiotów gospodarczych do rozmieszczenia zasobów i rynków zbytu odzwierciedlają układ zewnętrznych powiązań regionu, jego alianse, prestiż Źródło: Kuciński K., Przestrzenne aspekty przedsiębiorczości. IFGN, Warszawa 1997, s. 1112. Powyższe uwarunkowania mogą hamować lub rozwijać przedsiębiorczość w danym regionie, a co za tym idzie, maja wpływ na klęskę lub sukces przedsiębiorstwa. Istotne jest jednak to, że istnieje możliwość oddziaływania na wymienione uwarunkowania i kreowanie potencjału rozwojowego regionów działających tam przedsiębiorstw. Przedsiębiorczość małych i średnich przedsiębiorstw oraz jej rezultaty uzależnione są zatem od różnorodnych czynników. Czynniki te oddziałują z różna siłą na podejmowaną przez przedsiębiorstwo strategię, na sposoby jej realizacji oraz pożądane rezultaty. Część z 12 Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 1996, s. 394. Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć gospodarczych 225 nich ma charakter zewnętrzny wobec przedsiębiorstw, gdyż tworzą je warunki otoczenia, część zaś pochodzi z przedsiębiorstwa, gdyż są określone przez warunki panujące w samym przedsiębiorstwie. Na warunki otoczenia składają się wszystkie obiekty otoczenia danego przedsiębiorstwa oraz czynniki jego makrootoczenia, tj. demograficzne, ekonomiczne, naturalne, techniczne, technologiczne, polityczne i prawne, społeczne i kulturowe. Warunki wewnętrzne przedsiębiorstwa wynikają z jego materialnych i niematerialnych zasobów. Tworzą one możliwości do formułowania i skutecznej realizacji wybranej strategii. Zalicza się do nich: ilość i jakość zasobów materialnych, liczbę i kwalifikacje kadr, racjonalność rozmieszczenia i wykorzystania posiadanych zasobów, doświadczenie badawcze i marketingowe, skuteczność systemów informacji, motywacji, kulturę organizacyjną. Zdolność przedsiębiorstwa do odbierania i szybkiego reagowania na bodźce pochodzące z otoczenia zewnętrznego przejawia się w wyborze celów i sposobów działania w konkurencyjnym otoczeniu, czyli w ich zachowaniach. Skłonność małych i średnich firm do przedsiębiorczości to gotowość do tworzenia i wprowadzania czegoś odmiennego z uwagi na jego wartość oraz uzyskanie zysków pod wpływem warunków zewnętrznych oraz warunków środowiska wewnętrznego. Skłonność do przedsiębiorczości, jak i samą przedsiębiorczość, zależy zatem od różnych czynników pochodzących z otoczenia oraz z samego przedsiębiorstwa. Czynniki te mogą stymulować, ale i ograniczać skłonność przedsiębiorstwa do przedsiębiorczości i samą przedsiębiorczość. Warunki ekonomiczne stwarza określoną sytuacja gospodarcza, czyli stopa inflacji, stopa wzrostu gospodarczego, bilans handlu zagranicznego, stopień zadłużenia za granicą oraz stopień interwencji państwa w działalność organizacji. Każdy z wymienionych elementów wpływa silnie na warunki działania małych i średnich przedsiębiorstw, na postawy i zachowania ich uczestników. Rynek i dokonujące się na nim zmiany wyznaczają przedsiębiorcze zachowania małych i średnich przedsiębiorstw. Takie czynniki, jak: zmiana potrzeb i preferencji klientów, postęp w zakresie produktów i technologii, rosnąca konkurencja, czy też dostępność informacji, tworzą skłonność firmy do przedsiębiorczości, np. skłonność do kreowania nowych produktów. Kultura narodowa obejmuje system wartości danego społeczeństwa, ogólny poziom wykształcenia i powszechnie spotykane wzorce zachowań. Aprobata lub dezaprobata pewnych zachowań wywiera znaczny wpływ na normy, wartości, zachowania uczestników organizacji. Nie bez znaczenia jest również wpływ kultur regionalnych, lokalnych. Technika wiąże się z innowacjami (wynalazki, odkrycia, patenty) oraz z postępem techniczno – organizacyjnym zarówno w dziedzinie produktów, jak i technologii. Poziom techniki określa zakres podejmowania działań w przedsiębiorstwie i ich skłonność do przedsiębiorczości. Innym ważnym aspektem otoczenia, od którego zależy przedsiębiorczość, jest dostępność zasobów siły roboczej, surowców, urządzeń. Istotne jest poszukiwanie nowych źródeł, a więc zapewnienie małym i średnim przedsiębiorstwom np. określonych materiałów oraz dostaw, a także substytucji i dostaw komplementarnych składników. Dostęp do określonych zasobów pozwala osiągnąć przedsiębiorstwu szczególną pozycję na rynku. W relacjach z otoczeniem zarządzanie przez przedsiębiorczość wymaga przed wszystkim umiejętności percepcyjnych. Małe i średnie przedsiębiorstwa szybciej dostrzegają nowe okazje, ale może wystąpić np. brak zasobów finansowych, potrzebnych do pełnego wykorzystania zmiany w otoczeniu i realizacji większości zamierzeń. Kolejnym czynnikiem warunkującym przedsiębiorczość jest wielkość organizacji określoną liczbą zatrudnionych. W porównaniu z dużymi, małe organizacje cechują się na ogół niższym poziomem specjalizacji stanowisk pracy, mniejszą liczbą reguł i przepisów, co 226 Małgorzata Nowak, Honorata Musiał w rezultacie ma sprzyjać przedsiębiorczości. Ponadto małe i średnie przedsiębiorstwa lokują się głównie w pobliżu aglomeracji miejskich. Koncentracja dużej liczby małych i średnich przedsiębiorstw wokół dużych miast ułatwia zatrudnienie potrzebnej siły roboczej oraz stwarza dostęp do dużych, nie tylko lokalnych rynków zbytu. ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ Typ otoczenia warunki ekonomiczne rynek kultura narodowa technika surowce Typ organizacji ▪ pozycja na rynku ▪ produkty ▪ technologia Przedsiębiorczość ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ Cechy organizacji wielkość lokalizacja strategia struktura styl zarządzania kultura organizacyjna ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ Cechy uczestników wartości postawy wiek doświadczenie wiedza Rysunek 2. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania przedsiębiorczości. Źródło: Strużycki M., Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie. Diffin, Warszawa 2002, s. 134. Czynnik, jakim jest strategia, określa długofalową perspektywę działania firmy i jej przewidywane relacje z otoczeniem. Opracowanie strategii działania firmy kończy się wyborem kilku kluczowych obszarów, w którym formułuje się cele długo – i krótkoterminowe. Na przykład firma zdobywająca rynki (klientów) może koncentrować się na takich obszarach, jak: cena, odmienność produktów, maksymalizacja satysfakcji odbiorcy. Działania ukierunkowane są zatem na najbardziej istotne źródło niepewności w otoczeniu. Dlatego w przypadku krajów europejskich dominuje model strategii ukierunkowanej na rynek i sprzedaż (strategie marketingowe). Każdy uczestnik organizacji posiada własne doświadczenia i poglądy, własne normy i wartości. Z punktu widzenia przedsiębiorczości istotna jest zdolność jednostki do tworzenia nowych idei lub do nowego spojrzenia na idee już znane. Małe i średnie przedsiębiorstwo, które chce być innowacyjne, powinno mieć twórczych pracowników. 4. Zakończenie Można przypuszczać, iż dalszy rozwój gospodarki rynkowej w Polsce oraz zbliżanie do struktur europejskich będzie wzmacniać siłę oddziaływania czynników zewnętrznych na przedsiębiorczość małych i średnich przedsiębiorstw. Zapewni to też wzrost skłonności społeczeństwa do zmian, która istotnie stymuluje lub ogranicza skłonność firm do przedsiębiorczości. W Polsce nie ma dobrego klimatu dla przedsiębiorczości. Dzieje się tak między innymi dlatego, że szereg zainicjowanych przez rząd zmian albo nie zostało w ogóle sfinalizowanych, Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć gospodarczych 227 albo weszły w życie w kształcie dalece odbiegającym od pierwotnej propozycji. Jednocześnie poszczególne resorty wciąż przeprowadzają różnorodne zmiany prawne, które szybko okazują się niekorzystne dla przedsiębiorców. Rząd w najmniejszym stopniu nie rezygnuje ze swej strategicznej orientacji na pobudzenie przedsiębiorczości. Po to jednak by uniknąć błędu doraźności, punktem wyjścia dalszych przedsięwzięć powinna być z jednej strony analiza sytuacji, precyzyjny opis rzeczywistości oraz z drugiej ocena następstw działań dotychczasowych. Ponadto o warunkach dla przedsiębiorczości nie decydują same przepisy, ale ich stosowanie. To przede wszystkim sposób w jaki liczne i różne urzędy państwowe (od urzędów skarbowych do prokuratury) interpretują i stosują prawo, obsługują i traktują przedsiębiorców, rozstrzyga o klimacie dla przedsiębiorczości. Wychodząc z takich przesłanek, rząd nadal mocno potwierdza – przede wszystkim przedsiębiorczość, dodając zarazem, że nie chodzi o wykonanie jakiegoś spektakularnego zadania, lecz o systematyczne działanie, które ma wywołać zmianę, postęp, a w konsekwencji wyzwolić rozwój przedsiębiorczości.
