Skały i minerały

Skały i minerały.
Skorupę ziemską tworzą skały, które składają się z minerałów.
. Minerały to naturalny składnik skorupy ziemskiej o stałym składzie chemicznym i stałych właściwościach
fizycznych
Minerały, które mają duży udział w budowie skal, nazywa się minerałami skałotwórczymi. Najbardziej znane
minerały skałotwórcze to: Kwarc, dolomit, kalcyt, minerały ilaste. Skład chemiczny i cechy budowy fizycznej
minerału decydują w konsekwencji o jego odporności na niszczenie. Najtwardszym minerałem w
dziesięciostopniowej skali Mohsa jest diament. Najmniejsza twardość ma talk.
Skałą nazywamy skupienie jednorodnych lub różnorodnych minerałów w dużej masie.
Ogólny podział skał.
W zależności od sposobu powstawania, skały skorupy ziemskiej podzielono na: magmowe, osadowe,
przeobrażone (metamorficzne).
Skały magmowe.
Magma jest gorącym stopem krzemianowym, który lokalnie występuje w skorupie ziemskiej W skład tego stopu
oprócz krzemionki wchodzą: żelazo, magnez, wapń, sód oraz substancje lotne, np. chlor, dwutlenek węgla oraz
para wodna.
Skały magmowe powstają wskutek jej zastygania. W zależności od warunków, w jakich następowało krzepniecie
magmy, dzieli się je na:
wylewne - zastygle na powierzchni Ziemi, np. bazalt, pumeks
głębinowe - zastygle w Ziemi, jak granit czy sjenit.
Skały magmowe, w zależności od składu chemicznego, dzielimy na kwaśne, zasadowe i obojętne .
Skały osadowe.
Powstają przede wszystkim wskutek procesów wietrzenia. Wywołuje ono najczęściej rozluźnienie spoistości skał i
ich rozdrobnienie. Owe cząstki łatwo ulęgają procesom transportu i akumulacji. Rodzaj i pochodzenie cząstek
mineralnych, a także środowisko, w którym się osądzają, powoduje, ze skały te dzieli się na:
okruchowe - powstałe z rozdrobnionych szczątków dawnych skał, luźno nagromadzonych (piaski, żwiry)
piaskowce, zlepieńce - (piaski, żwiry) spojone lepiszczem
pochodzenia organicznego - utworzone z organizmów roślinnych i zwierzęcych:



skały pochodzenia roślinnego są produktem zwęglenia roślin bez dostępu tlenu, tworzą się na
lądach, np. torf, węgiel brunatny i kamienny.
skały pochodzenia zwierzęcego to wapienie, które powstają z wapiennych szkieletów zwierząt
tworzących osady na dnie morskim;
pochodzenia chemicznego - powstają poprzez wytracanie się związków w rezultacie parowania
zbiornika morskiego, rozpuszczanie przez wodę produktów wietrzenia i osadzanie ich na dnie w
postaci osadów; są to np. sól kamienna, gipsy itp.

Skały metamorficzne.

Tworzą się ze skał magmowych i osadowych, pod wpływem działania wysokiej temperatury,
ciśnienia i procesów chemicznych. Przeobrażeniu może ulegać budowa wewnętrzna, skład
chemiczny lub skład mineralny. Skały metamorficzne powstają głównie:


w strefie kontaktu skał z magmą , np. magma wdzierająca się w skorupę ziemska powoduje
przeobrażenie wapieni w marmur, a węgla kamiennego w grafit;
w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, które powodują przemieszczanie się skał osadowych lub
magmowych w głębsze warstwy litosfery, gdzie poddawane są one oddziaływaniu wysokich
ciśnień i temperatur.
PODZIAŁ SKAŁ
Zastygłe na powierzchni
Bazalt
pumeks
wylewne
Skały magmowe
głębinowe
Okruchowe
Skały osadowe
Granit
sjenit
Zastygłe w głębi Ziemi
piaski, żwiry
powstałe z rozdrobnionych
szczątków dawnych skał,
luźno nagromadzonych
Piaskowce, zlepieńce
skały pochodzenia
roślinnego
Pochodzenia organicznego
utworzone z organizmów
roślinnych i zwierzęcych:
pochodzenia
zwierzęcego
pochodzenia
chemicznego
Skały
metamorficzne
Złoża mineralne
Tworzą się ze skał
magmowych i osadowych,
pod wpływem działania
wysokiej temperatury,
ciśnienia i procesów
chemicznych
torf, węgiel
brunatny i
kamienny
wapienie
sól kamienna,
gipsy
Z wapieni
Z granitu
Z piaskowców
Z węgla
kamiennego
Marmur
Gnejsy
kwarcyty
Rudy żelaza
Piryt, limonit,
magnetyt, hematyt
Rudy aluminium
boksyty
Rudy cynku i
ołowiu
Galena, blenda
cynkowa
Kruszce metali
kolorowych
miedz
Kruszce metali
szlachetnych
Złoto, platyna,
srebro
Kamienie
szlachetne
Diamenty,
szmaragdy
Grafit
Piaskowiec, zwięzła skała osadowa należąca do grupy skał okruchowych, powstała w wyniku diagenezy
piasku.
W zależności od składu mineralnego wyróżnia się: piaskowce kwarcowe - złożone głównie z ziarn
kwarcu (ponad 80%), arkozy - zawierające ponad 20% ziarn skalenia potasowego oraz szarogłazy złożone z ziarn kwarcu i skaleni wzbogaconych w okruchy skalne skał wulkanicznych.
Piaskowce należą do najbardziej rozpowszechnionych skał na kuli ziemskiej. W Polsce występują w:
Karpatach (m.in. piaskowce ciężkowickie, godulskie, krośnieńskie), Górach Świętokrzyskich (piaskowce
wąchockie, szydłowieckie), Sudetach (piaskowiec ciosowy, szarogłazy), a także okolicach Krakowa (np.
arkoza kwaczalska).
Piaskowce wykorzystywane są w przemyśle materiałów budowlanych, znajdują także szerokie
zastosowanie jako materiał drogowy, ogniotrwały, kwasoodporny i zdobniczy (głównie jako posadzki i
okładziny).
Granit to często spotykana, lita, kwaśna skała magmowa - głębinowa, średnio- lub grubokrystaliczna. Ma budowę
jawnokrystaliczną na skutek środowiska w jakiej powstała.
W skład granitu wchodzą: ortoklaz, plagioklaz, kwarc, biotyt, rzadziej muskowit i amfibole oraz w niewielkich ilościach
również apatyt, cyrkon, monacyt, turmalin, tytanit, rutyl, magnetyt, granat i inne.
Granit odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także
eksploatację.
Wietrzejąc tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, a w warunkach wietrzenia chemicznego w
ciepłym i wilgotnym klimacie - "kaszę granitową".
Granit przybiera różne barwy, takie jak szara, białoróżowa, zielona, czerwona i inne. Ze względu na łatwość otrzymania
dużych bloków, cięcia i polerowania oraz bogatą i piękną kolorystykę używany jest w budownictwie jako kamień budowlany i
dekoracyjny.
W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również
w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno-wschodniej Polsce.
W Polsce obecnie granity eksploatowane są z masywów: karkonoskiego, strzelińskiego, żulowskiego i Strzegom-Sobótka.