POLITYKA ROSJI WOBEC GRUZJI Elżbieta Kustra

POLITYKA ROSJI WOBEC GRUZJI
Elżbieta Kustra
Praktyki studenckie PISM, lipiec 2007
Z punktu widzenia rosyjskiej polityki wobec Kaukazu, Gruzja odgrywa zasadniczą rolę
ze względu na strategiczne położenie geograficzne w regionie oraz bezpośrednie sąsiedztwo.
Szybki bieg wydarzeń, który nastąpił po rozpadzie Związku Radzieckiego, spowodował
powstanie problemu ingerencji Moskwy na obszarze kontrolowanym przez Tbilisi. Następnie
Rewolucja Róż oraz demokratyczne przemiany w Gruzji określiły wyraźnie prozachodni
dyskurs polityki zagranicznej tego państwa. Obecnie jest ona podstawą gruzińskiej
niezależności względem wielkiego sąsiada co, przy odmiennych interesach Rosji na obszarze
Kaukazu, nie przyczynia się do budowania przyjaznych stosunków.
Polityka Federacji Rosyjskiej względem Gruzji koncentruje się na trzech
zagadnieniach: ekonomicznym, politycznym oraz wojskowym. Wymienione kwestie są z
punktu widzenia Rosji kluczowe, gdyż to przez terytorium gruzińskie przebiegają drogi
tranzytu surowców, które pozostają poza jej kontrolą. Ponadto, niezmiernie istotną rolę, przy
braku stabilności na terenach przygranicznych Federacji Rosyjskiej, odgrywają w Gruzji
rosyjskie bazy wojskowe. Dodając do tego dążenia rosyjskie do utrzymania swoich wpływów
na tym obszarze przy pomocy zasady ,,dziel i rządź”, implikuje to szereg napięć we
wzajemnych interakcjach.
Kwestie ekonomiczne. Rosja postrzega Gruzję jako państwo, które nie jest przyjazne
jej interesom na tej płaszczyźnie. Zasadniczego znaczenia nabiera w tej mierze otwarty 25
maja 2005 roku, po dziesięciu latach budowy, rurociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan łączący
Azerbejdżan z Turcją a przeznaczony do transportu ropy kaspijskiej. Ewentualne plany jego
rozbudowy do Europy, stały się główną alternatywą wobec rosyjskiego monopolu na tranzyt
surowców z Morza Kaspijskiego. Aby realnie oceniać zagrożenie, jakie niesie on dla Rosji,
niezmiernie istotny jest udział w całym przedsięwzięciu Kazachstanu. Udokumentowane
zasoby ropy naftowej tego państwa są najwyższe spośród państw Azji Środkowej. Kazachstan
początkowo miałby tankowcami dostarczać ropę do terminalu Sangaczale, położonego
niedaleko Baku, a z czasem zrealizowana zostałaby planowana budowa odcinka rurociągu
pod dnem Morza Kaspijskiego. Początkowo władze kazachskie pozytywnie odnosiły się do
tego projektu. Jednakże ostatnio możemy zaobserwować intensywne zabiegi Moskwy
zmierzające do ,,przeciągnięcia” rządu w Astanie na swoją stronę. Również w wyniku
kryzysów energetycznych związanych z przerwami w dostawie gazu, Gruzja zdecydowała się
na dywersyfikację dostaw nośników energii. Taką rolę ma spełniać powstający gazociąg
Baku-Tbilisi-Erzerum, który biegnąc przez terytorium Gruzji także połączy Azerbejdżan z
Turcją. Charakteryzując kwestie ekonomiczne nie można zapomnieć o wymianie handlowej
obu krajów. Rosja pozostaje nadal głównym partnerem handlowym strony gruzińskiej (16%
wymiany handlowej). Jednocześnie Rosja stara się wykorzystywać ten fakt. Przykładem jest
chociażby wprowadzane embarga na gruzińskie wino oraz wodę mineralną, które uderzyło w
gospodarkę, gdyż produkty te są podstawą eksportu do Rosji. Ponadto, Moskwa jest
świadoma jak ogromne sumy, sięgające rzędu dwóch miliardów dolarów, są przesyłane przez
obywateli gruzińskich pracujących w Rosji. Kreml podkreśla więc, iż to najbliższy sąsiad
najbardziej pomaga Gruzji, a nie odległe państwa Zachodu. W związku z tym władze
rosyjskie zdecydowały się na wprowadzenie zakazu przepływów finansowych pomiędzy
oboma krajami.
Kwestie polityczne. Najistotniejszym problemem Gruzji, która jest państwem
wieloetnicznym, pozostaje przywrócenie integralności terytorialnej, a zwłaszcza
uregulowania konfliktów wokół Abchazji i Osetii Południowej oraz umocnienie suwerenności
państwowej. Rosja w umiejętny sposób wykorzystuje sytuację panującą na obszarze Gruzji
poprzez prowadzenie polityki mającej na celu destabilizację oraz spowolnienie osiągnięcia
integralności terytorialnej, choć oficjalnie uzasadnia swoją politykę potrzebą przeciwdziałania
pomocy jaką czeczeńscy partyzanci rzekomo otrzymywali od Gruzji, czy potrzebą ochrony
interesów własnych obywateli, gdyż na skutek szeroko zakrojonej polityki paszportowej
prowadzonej przez władze rosyjskie, większość mieszkańców separatystycznych republik
posiada obywatelstwo rosyjskie. Ponadto, prowadzona przez władze rosyjskie polityka
różnicowania mieszkańców Gruzji na tych, którzy podlegają obowiązkowi wizowemu i
mieszkańców skonfliktowanych regionów, którzy nie muszą go spełnić, jest klasycznym
przykładem stosowania zasady ,,divide et impera”. Należy jednak zauważyć, iż polityka Rosji
jest nieefektywna, gdyż popierani przez nią przywódcy separatystycznych regionów oraz ich
dążenia niepodległościowe nie odzwierciedlają nastrojów społecznych w Abchazji i Osetii
Południowej. Ponadto, patrząc z perspektywy postawy Rosji wobec kwestii niepodległości
Kosowa, wyraźnie widać instrumentalne podejście Moskwy do separatyzmów gruzińskich. W
dwóch analogicznych sytuacjach Rosja prezentuje dwa odmienne stanowiska. Sprzeciwiając
się przyznaniu suwerenności dla serbskiej prowincji, Kreml opowiedziałby się jednocześnie
za przyznaniem niepodległości Abchazji oraz Osetii Południowej.
Kwestie wojskowe. 31 marca 2006 roku podpisano w Soczi porozumienie gruzińskorosyjskie o wycofaniu wojsk rosyjskich z Gruzji. Harmonogram, który w nim zawarto
zobowiązuje stronę rosyjską do zamknięcia bazy w Achalkalaki (Dżawachetia) do 1
października 2007 r., z ewentualnym przedłużeniem do końca 2007 r. w przypadku złych
warunków pogodowych, oraz do zlikwidowania bazy w Batumi (Adżaria) do końca 2008 r.
Rok 2008 był ze strony gruzińskiej, która nie ukrywa, iż dąży do jak najszybszego
rozwiązania tego zagadnienia, ustępstwem, gdyż same rokowania rozpoczęły się już w 1999
roku. Ponadto, we wzajemnych relacjach przewija się kwestia zlikwidowanej w 2003 r.
rosyjskiej bazy w Gudaucie, znajdującej się na terytorium abchaskim. Rosjanie utrzymują, że
wycofali stamtąd swoje oddziały wojskowe, obecnie zaś baza służy ,,siłom pokojowym
WNP” w Abchazji. Misje pokojowe na terenie skonfliktowanych obszarów w Gruzji posiada
poza WNP także OBWE oraz ONZ. Jednakże misje WNP, które w większości składają się z
żołnierzy rosyjskich, są wykorzystywane przez Kreml do utrzymywanie swoich wojsk poza
swoim terytorium pod pretekstem peace-keepingu.
Inni aktorzy. Gruzja, która po Rewolucji Róż stała się pionierem demokratycznych
przemian w swoim regionie, jest przedmiotem zainteresowania również innych podmiotów.
Przede wszystkim na podkreślenie zasługuje zaangażowanie UE oraz USA w przywrócenie
integralności terytorialnej Gruzji. Jedynie poprzez osiągnięcie efektywnej kontroli całego
terytorium, rząd w Tbilisi będzie mógł w pełni stać się członkiem NATO oraz ewentualnie w
przyszłości zostać włączonym w struktury UE. Od kwietnia 2004 Gruzja została objęta
Indywidualnym Partnerskim Planem Działań (IPAP), a w ramach strategicznej współpracy z
USA władze gruzińskie zwiększyły kontyngent wojskowy w Iraku (2 tys. żołnierzy). Rok
2004 to także włączenie państwa gruzińskiego do programu Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.
Zainteresowanie wykazywane przez państwa Zachodnie sprawami Gruzji irytuje Rosję.
Moskwa chce ograniczyć do minimum rosnące wpływy innych podmiotów, gdyż
przeszkadzają jej one w dowolnym rozgrywaniu istotnych dla niej kwestii w regionie. Rosja
w dalszym ciągu traktuje go jako tzw. ,,bliską zagranicę”, co sprawia, iż pragnie posiadać na
wyłączność możliwość decydowania.
Wybiegając w przyszłość, w stosunkach rosyjsko-gruzińskich, nie należy spodziewać
się poprawy, a raczej pogorszenia. Z perspektywy wyżej wymienionych płaszczyzn
zainteresowań Rosji Gruzją, wpływy Moskwy będą sukcesywnie maleć w regionie Kaukazu,
jak i w samej Gruzji. Federacja Rosyjska w większości już wycofała swoich żołnierzy z
obszaru państwa gruzińskiego. Polityka popierania separatyzmów przynosi odwrotny skutek
od zamierzonego, sprawiając, że nastroje antyrosyjskie jeszcze bardziej wzrastają. Popieranie
nacjonalizmu osetyńskiego oraz abchaskiego jest w pewnym względzie „grą na czas” i jest
ostatnim, realnym narzędziem wpływu Rosji na Gruzję. Nie wydaję się więc prawdopodobne,
by w najbliższym czasie doszło do rozwiązania tego zagadnienia, ze względu na opór
Moskwy.
Pomimo tego, iż Rosja jest głównym partnerem ekonomicznym Gruzji, kwestią czasu
jest zmiana tej sytuacji. Ze względu na dotychczasową politykę gospodarczego karania Gruzji
przez Rosję, gospodarka gruzińska wydaje się być znacznie bardziej elastyczna, a co za tym
idzie, mniej uzależniona od wymiany handlowej z Federacją Rosyjską. Faktem
symbolizującym to zjawisko, jest udana polityka dywersyfikacji dostępu do surowców
energetycznych prowadzona przez Gruzję. Obecnie korzysta ona z azerbejdżańskich dostaw
gazu, które zaspokajają całkowicie jej zapotrzebowanie, a sytuację poprawi dodatkowo
gazociąg Baku-Tbilisi-Erzerum, łączący oba państwa z Turcją. Owocem współpracy tych
trzech państw jest również ropociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan. Z powodu samodzielności
energetycznej tego regionu, Rosja zaczyna odczuwać zagrożenie, gdyż traci monopol na
transport surowców kaspijskich, co przekłada się na spadek zysków finansowych.
Spadek obecności Rosji w regionie jest okazją do zdobycia wpływów przez innych aktorów
międzynarodowych, w szczególności przez NATO, UE i USA. Pomimo tego, Rosja nadal
będzie starała się nie dopuścić do takiej sytuacji. Głównym celem polityki rosyjskiej będzie
przeszkodzenie w członkostwie Gruzji w Sojuszu Północnoatlantyckim.
Rosja nie potrafi znaleźć innych sposobów realizacji swoich celów, niż te, które stosuje do tej
pory. W związku z tym, przyszłość nie przyniesie jakościowej zmiany w relacjach rosyjskogruzińskich.