ją języka koptyjskiego w swoich kościołach. Język koptyjsk

Do dzisiaj Koptowie, którzy obecnie mówią po arabsku, używają języka koptyjskiego w swoich kościołach. Język koptyjski jest
ostatnim stadium w ewolucji języka starożytnych Egipcjan, którego wcześniejsze stadia są zaświadczone przez pismo hieroglificzne,
hieratyczne i demotyczne.
To pierwsze, o charakterze świętego pisma, było używane na
ścianach świątyń, w grobach i na ozdobionych winietami papirusach Księgi Umarłych. Drugi rodzaj pisma miał charakter mniej
formalny i uproszczoną formę graficzną i był używany przez kapłanów do redagowania urzędowych dokumentów, a następnie
stał się pismem powszechnego użytku.
W miarę upływu czasu obie te formy stały się tak trudne i odbiegające od języka mówionego, że Egipcjanie nie potrafili już
uzgodnić ich fonetyki z własną. Następnie powstała trzecia faza
pisma egipskiego, pismo demotyczne, mniej piktograficzne w formie od poprzednich dwu, ale ciągle jeszcze zbyt złożone i nie dostosowane do wzrastających potrzeb codziennego życia. Wówczas
to użycie pisma hieratycznego ograniczało się wyłącznie do tekstów religijnych.
Wraz z przyjściem Greków, a później wprowadzeniem i rozprzestrzenieniem się chrześcijaństwa w Egipcie pismo demotyczne, demotyka1 używane w życiu codziennym, okazało się nieodpowiednie do rozpowszechniania literatury chrześcijańskiej i dlatego egipscy uczeni i pisarze zapoczątkowali nowy system transliteracji tekstów egipskich w alfabecie greckim. Wkrótce zdali sobie
sprawę z tego, że w tym alfabecie nie można oddać wszystkich rodzimych dźwięków, i rozwiązali ten problem przez dodanie do alfabetu greckiego siedmiu znaków zapożyczonych z własnego pisma demotycznego.
Język koptyjski można zatem określić jako rodzimy język późno egipski, pisany lub raczej transliterowany w alfabecie greckim,
do którego dodano siedem znaków z demotyki.
Warto zauważyć, że w skład języka koptyjskiego wchodziły staroegipskie dialekty lokalne, a mianowicie: bohairycki, czyli dolnoegipski, saidzki (górno-egipski), fajumski, achmimski i baszmurski. W tych językach zachowały się najstarsze koptyjskie tłumaczenia Pisma św. Niektóre z nich dają początek formom o jeszcze bardziej ograniczonym zasięgu terytorialnym. Obecnie w liturgii używany jest dialekt bohairycki.
Prawdopodobnie pod koniec II w. i na początku III większość
Demotyka, to uproszczone pismo hieratyczne, pismo hieratyczne, to staroegipskie pismo różniące się od hieroglifów uproszczoną formą znaków.
1
2
ksiąg Pisma świętego została przetłumaczona na język koptyjski.
Najstarszy odkryty rękopis biblijny, zawierający obszerne fragmenty listów św. Pawła w języku koptyjskim na papirusie, datuje
się na około 200 r. po Chr. Prawdziwe skarby piśmiennictwa koptyjskiego, głównie pisma biblijne i religijne, choć nie tylko, pochodzą z okresu pomiędzy II a V w. po Chr.
Język koptyjski przetrwał wstrząs podboju Egiptu przez Arabów w VII w. i naturalną koleją rzeczy w dalszym ciągu był używany jako język oficjalny w sprawach państwowych, a także
w handlu, przez miejscowych urzędników zatrudnionych przez
arabskich zarządców, nie mających odpowiedniego wykształcenia.
W 706 r. omajjadzki zarządca kraju, Abd-Allah ibn Abd-al-Malik,
wydał ryzykowny i pochopny dekret nakazujący zastąpienie języka koptyjskiego arabskim we wszystkich sprawach urzędowych
Jakkolwiek jego nakaz nie mógł praktycznie być wprowadzony
w życie, pobudził miejscowych pisarzy do uczenia się języka najeźdźcy, w wyniku czego powstało w następnych wiekach wiele
dokumentów dwujęzycznych.
W tych burzliwych czasach zmieniających się mahometańskich
dynastii język koptyjski nie tylko używany był w liturgii, lecz pozostał językiem żywym aż do XIII w. W tym to właśnie wieku pojawiają się miejscowi uczeni, którzy ułożyli gramatyki języka koptyjskiego po arabsku, jak również arabsko-koptyjskie słowniki,
aby stworzyć warunki sprzyjające zachowaniu tego języka.
Czy język koptyjski całkowicie przestał istnieć? Jest to kwestia
sporna. Używa się go w liturgii, a ponadto podobno są jeszcze
trudno dostępne wsie w Górnym Egipcie z „rodzinną tradycją
mówienia po koptyjsku. Z drugiej jednakże strony byłoby błędem
nadawać językowi koptyjskiemu miano języka żywego. Jest rzeczą
pewną, że język koptyjski wycisnął swe piętno na mówionym języku arabskim w Egipcie w dwojaki sposób: w materiale leksykalnym, właściwym tylko dialektowi egipskiemu w języku arabskim
oraz w charakterze gramatyki tego dialektu, gdzie koptyjskie
środki wyrazu utrwaliły się poprzez Koptów mówiących obydwoma językami. Ostatnio ruch szkół niedzielnych, działający pod
opieką Kościoła, aktywnie organizuje lekcje języka koptyjskiego,
aby zapoznać młodzież pochodzenia koptyjskiego z językiem
i terminologią liturgiczną oraz koptyjskimi tradycjami rytualnymi2. Rezultaty tej inicjatywy przeszły oczekiwania i niewątpliwie
przyczyniły się do większego rozumienia strony formalnej koptyjskich nabożeństw.
2
Zob. telewizyjny kanał koptyjski nadawany ze Szwajcarii: C TV Coptic Ch.
3
Alfabet koptyjski: