Starowicz Podstawy.qxd
advertisement
Starowicz Podstawy.qxd 28/1/10 3:20 Page 25 2 SEKSUOLOGIA PSYCHOSPO¸ECZNA 2.1. PSYCHOSPO¸ECZNE PODSTAWY SEKSUALNOÂCI Zbigniew Lew-Starowicz 2.1.1. SEKSUALNOÂå Termin „seksualnoÊç” pojawi∏ si´ w s∏ownikach w koƒcu XX wieku. Nie ma dotàd powszechnie przyj´tej definicji tego terminu. W piÊmiennictwie seksualnoÊç jest okreÊlana jako: aktywnoÊç seksualna, bycie seksualnym, wszelkie aspekty zachowaƒ zwiàzanych z p∏cià i seksem, zasadniczy czynnik motywujàcy ludzi do nawiàzywania relacji interpersonalnych, nadrz´dne poj´cie obejmujàce wszelkie procesy fizyczne i psychiczne zwiàzane ze sferà seksualnà w jej wymiarze indywidualnym i spo∏ecznym. Najbardziej wszechstronna definicja seksualnoÊci zosta∏a opublikowana w 2005 roku: „seksualnoÊç jest podstawowym elementem bycia cz∏owiekiem przez ca∏e ˝ycie, obejmujàcym seks, p∏ciowà identyfikacj´ i role, orientacj´ seksualnà, erotyzm, po˝àdanie, intymnoÊç i reprodukcj´. SeksualnoÊç jest doÊwiadczana i wyra˝ana w myÊlach, fantazjach, prze˝yciach, przekonaniach, wartoÊciach, zachowaniach, rolach i zwiàzkach. SeksualnoÊç powstaje na skutek interakcji czynników biologicznych, psychologicznych, spo∏ecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, etycznych, prawnych, historycznych, religijnych i duchowych”9 (przek∏ad w∏asny). W materia∏ach Mi´dzynarodowej Konferencji ONZ na Rzecz LudnoÊci i Rozwoju (Kair, 1994) seksualnoÊç jest uj´ta w aspekcie biologiczno-psychospo∏ecznym i uto˝samiana ze zdrowiem seksualnym, które postrzega si´ jako zdrowy rozwój seksualny, równe i odpowiedzialne relacje partnerskie oraz satysfakcja seksualna. W Deklaracji Praw Seksualnych opublikowanej przez Âwiatowà Organizacj´ Zdrowia w 2002 roku seksualnoÊç jest traktowana jako integralna cz´Êç osobowoÊci 9 Laphimon M.: A Glossary of Term in Gender and Sexuality. The Rockefeller Foundation, Mahidol University Thailand, Seul 2005. Starowicz Podstawy.qxd 26 28/1/10 3:20 Page 26 Seksuologia psychospo∏eczna ka˝dej istoty ludzkiej. Jej pe∏ny rozwój zale˝y od zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb. SeksualnoÊç wynika z interakcji mi´dzy jednostkà a otaczajàcà jà strukturà spo∏ecznà. Z wy˝ej przedstawionych definicji seksualnoÊci wynika, ˝e termin „seksualnoÊç” sta∏ si´ obecnie nadrz´dny wobec innych poj´ç, jak np. p∏eç, zdrowie seksualne, role p∏ciowe, erotyzm, seks, mi∏oÊç, orientacja seksualna. 2.1.2. UWARUNKOWANIA SEKSUALNOÂCI SeksualnoÊç rozwija si´ na skutek interakcji wielu czynników biologicznych, psychologicznych, spo∏ecznych, religijnych… Jest poj´ciem interdyscyplinarnym i stanowi przedmiot zainteresowania ró˝nych dziedzin nauki: seksuologii, medycyny seksualnej, nauk spo∏ecznych, a tak˝e wielu specjalizacji lekarskich, np. seksuologii, urologii, ginekologii, psychiatrii, rehabilitacji, endokrynologii. Sta∏a si´ przedmiotem wyk∏adowym na uczelniach medycznych, psychologicznych, pedagogicznych, teologicznych i in. Obecnie w badaniach nad seksualnoÊcià najwi´cej uwagi poÊwi´ca si´ nast´pujàcym czynnikom: biologicznym (genetyka, hormony, neuroprzekaêniki, anatomia i fizjologia seksualna), psychicznym (potrzeby, oczekiwania, postawy, obraz w∏asnej osoby, twórczoÊç erotyczna, osobowoÊç, relacje partnerskie, rozwój psychoseksualny), spo∏ecznym (normy, edukacja, mody, stereotypy, role p∏ciowe, sztuka erotyczna i pornografia, „gender studies”, seksozofie). Do najwa˝niejszych osiàgni´ç w badaniach nad seksualnoÊcià mo˝na zaliczyç: odkrycie roli hormonów i neuroprzekaêników na poziomie centralnym i obwodowym (chemia seksu i mi∏oÊci) w reaktywnoÊci seksualnej, co przyczyni∏o si´ do produkcji leków stosowanych w terapii zaburzeƒ erekcji, podniecenia seksualnego kobiet, orgazmu, odkrycie w mózgu oÊrodków sterujàcych zachowaniami seksualnymi (dzi´ki zastosowaniu metod obrazowania fMRI) oraz dróg nerwowych odpowiedzialnych za orgazm kobiety, poznanie strefy erogennej u kobiety wià˝àcej si´ z podnieceniem seksualnym i rozstrzygajàcej kontrowersje dotyczàce punktu G w pochwie, odkrycie cyrkularnego charakteru reaktywnoÊci seksualnej u kobiet, wyniki badaƒ transkulturowych na temat atrakcyjnoÊci p∏ci, kryteriów wyboru partnera, wyniki badaƒ dotyczàcych epidemiologii zaburzeƒ seksualnych. SeksualnoÊç wià˝e si´ z jej funkcjà prokreacyjnà i kompensacyjnà, a tak˝e z prze˝yciami i zachowaniami seksualnymi, relacjami partnerskimi, instytucjonalizacjà seksualnoÊci. Z∏o˝onoÊç seksualnoÊci, widoczna w podanej wy˝ej definicji tego terminu, uniemo˝liwia jej pe∏ne omówienie. Ni˝ej zostanà opisane wybrane aspekty Starowicz Podstawy.qxd 28/1/10 3:20 Page 27 Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci 27 seksualnoÊci. Kryterium ich wyboru by∏y nast´pujàce czynniki: zakres tematów poruszonych w niniejszej ksià˝ce, zagadnienia oceniane przez Âwiatowà Organizacj´ Zdrowia jako kluczowe (np. zdrowie seksualne), kontrowersyjne i dyskusyjne (np. istota m´skoÊci i kobiecoÊci). MODEL SELIGMANA ROZWOJU SEKSUALNOÂCI WartoÊç tego modelu polega na uporzàdkowaniu ró˝nych poj´ç. Obejmuje on pi´ç kategorii: 1. To˝samoÊç p∏ciowa. Polega na ÊwiadomoÊci bycia kobietà, m´˝czyznà, a tak˝e na ÊwiadomoÊci w∏asnych narzàdów p∏ciowych. Przyk∏adem patologii to˝samoÊci p∏ciowej jest zespó∏ dezaprobaty p∏ci. 2. Orientacja seksualna. Polega na wyborze obiektów budzàcych fantazje i reakcje seksualne. Patologia polega na braku akceptacji orientacji i ch´ci jej zmiany. 3. Preferencje i zainteresowania seksualne. Patologià sà zaburzenia preferencji seksualnych (parafilie, dewiacje, zboczenia). 4. Rola p∏ciowa. Oznacza publiczne wyra˝anie to˝samoÊci p∏ciowej. 5. Funkcjonowanie seksualne. Patologià sà dysfunkcje seksualne. 2.1.3. ORIENTACJE SEKSUALNE Orientacja seksualna wià˝e si´ z wyborem obiektów budzàcych fantazje i reakcje seksualne, jego trwa∏oÊcià w ˝yciu danej osoby i akceptacjà. Badania socjologiczne ró˝nie oceniajà rozpowszechnienie orientacji seksualnych w populacji. Zale˝y to od przyj´tych przez badaczy kryteriów. Je˝eli ograniczajà si´ oni do pytaƒ o wszelkiego typu zachowania seksualne w ciàgu ˝ycia, to np. homoseksualne zachowania zast´pcze w homoerotycznej fazie rozwoju psychoseksualnego mogà prowadziç do zwi´kszenia odsetka populacji ocenianej jako zorientowanej homo- czy biseksualnie. Obecnie wyró˝nia si´ trzy orientacje seksualne: heteroseksualnà (najbardziej rozpowszechnionà w populacji), homoseksualnà i biseksualnà (mniej znanà od dwóch poprzednich). Coraz wi´cej badaczy krytycznie ocenia poj´cie orientacji seksualnej, odwo∏ujàc si´ do badaƒ, z których wynika, ˝e niejasne sà kryteria jej rozpoznawania, bywa zmienna w ciàgu ˝ycia, subiektywnie rozumiana i jest wytworem j´zyka, uproszczonej kategoryzacji spo∏ecznych zjawisk. Ich zdaniem bardziej w∏aÊciwe jest poj´cie to˝samoÊci seksualnej, która akcentuje rol´ podmiotowoÊci i subiektywnoÊci w okreÊlaniu w∏asnej seksualnoÊci i p∏ci. Nadal jednak w najnowszych publikacjach seksuologicznych autorzy stosujà termin „orientacja seksualna”. Prawdopodobnie w przysz∏oÊci zostanà wyodr´bnione dwie kolejne orientacje seksualne: 1. Aseksualna. Obejmuje oko∏o 1,3% populacji. Polega na braku odczuwania pociàgu seksualnego do partnera, niezale˝nie od p∏ci. Z przeprowadzonych badaƒ wynika, ˝e cz´Êciej wyst´puje u kobiet. Nie sà dotàd znane przyczyny jej powsta- Starowicz Podstawy.qxd 28 28/1/10 3:20 Page 28 Seksuologia psychospo∏eczna nia. Nale˝y ró˝nicowaç jà z zaburzeniami po˝àdania, podniecenia seksualnego, z zanikiem lub brakiem potrzeb seksualnych oraz awersjà seksualnà. 2. Autoerotyczna. Polega na osiàganiu satysfakcji i orgazmu w zachowaniach masturbacyjnych, dominujàcych lub wy∏àcznych w ˝yciu seksualnym danej osoby. Nie wiadomo, jakiej cz´Êci populacji dotyczy. Cz´Êciej spotykana jest u m´˝czyzn. Zwiàzek z drugà osobà nie eliminuje ani nie zmniejsza tego typu zachowaƒ. Przyczynà sà zakodowane zachowania masturbacyjne z okresu m∏odoÊci, najcz´Êciej wià˝àce si´ z seksem w sieci, oceniane jako bardziej atrakcyjne od relacji z partnerem. Nale˝y ró˝nicowaç z uzale˝nieniem od seksu, zaburzeniami preferencji seksualnych, obsesyjno-kompulsywnymi, z nadmiernym pop´dem seksualnym oraz z ukrytà w zwiàzku heteroseksualnym orientacjà homoseksualnà. 2.1.4. ZDROWIE SEKSUALNE Do koƒca XX wieku (a w wielu kulturach pierwotnych nadal) zdrowie seksualne uto˝samiano ze zdolnoÊcià do prokreacji i odbywania stosunków pochwowych. Jedynie w kulturze chiƒskiej zdrowie seksualne mia∏o szersze znaczenie: zdolnoÊç do prokreacji, wspó∏˝ycia, wyraz harmonii z naturà, równowaga mi´dzy yin i yang (pierwiastkiem m´skim i kobiecym), zdolnoÊç do panowania nad nami´tnoÊcià, dobre krà˝enie energii i traktowanie nasienia jako ˝yciodajnej energii. Ta koncepcja wiàza∏a si´ z okreÊlonymi dzia∏aniami prozdrowotnymi: aktywnoÊcià ruchowà, dietetykà, profilaktykà, podporzàdkowaniem dobra jednostki i zwiàzku wymogom spo∏ecznym. W kulturze Zachodu zdrowie seksualne postrzegano, poza oczywistym kryterium prokreacyjnym i zdolnoÊci do wspó∏˝ycia, w kategoriach ascezy, a seks pozaprokreacyjny by∏ traktowany jako przest´pstwo. Tego typu postawa sprzyja∏a pojawieniu si´ trwajàcej ponad dwa stulecia obsesji antymasturbacyjnej. Wp∏yw epoki wiktoriaƒskiej przyczyni∏ si´ do uto˝samiania zdrowia seksualnego kobiet z p∏odnoÊcià, brakiem odczuwania przyjemnoÊci, aseksualnoÊcià i „czystoÊcià moralnà”. Orgazm, zainteresowanie seksem, zachowania masturbacyjne by∏y oceniane jako patologia. Do zmiany postaw wobec zdrowia seksualnego przyczyni∏y si´: post´p wiedzy, zmiany obyczajowe (tzw. rewolucja seksualna w koƒcu lat 60. XX wieku), upowszechnienie praw cz∏owieka, antykoncepcji, akceptacja seksu pozaprokreacyjnego, ruchy feministyczne, a nast´pnie konferencje ONZ i Deklaracja Praw Seksualnych WHO. Nowe koncepcje zdrowia seksualnego mia∏y wp∏yw na zmiany w mi´dzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych WHO, np. na usuni´cie z niej homoseksualizmu i biseksualizmu, pejoratywnych terminów (np. impotencja, zboczenie, ozi´b∏oÊç), wprowadzenie kryteriów subiektywnych (cierpienie, brak zadowolenia) i partnerskich, nowych rozpoznaƒ (np. molestowanie seksualne, zespo∏y z∏ego traktowania, zaburzenia relacji partnerskich). Definicja zdrowia seksualnego ONZ, Deklaracja Praw Seksualnych WHO i zmiany w Klasyfikacji ICD-10 majà bardzo du˝e znaczenie dla s∏u˝by zdrowia – upowszechnienia norm medycznych w zakresie seksualnoÊci i obowiàzku ich przestrzegania oraz promowania. Starowicz Podstawy.qxd 28/1/10 3:20 Page 29 Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci 29 Z∏o˝onoÊç uwarunkowaƒ seksualnoÊci wià˝e si´ z istnieniem zró˝nicowanych norm seksualnych: prawnych, religijnych, obyczajowych, Êrodowiskowych, kulturowych, statystycznych, partnerskich i indywidualnych. Cz´sto si´ zdarza, ˝e sà one rozbie˝ne z normami medycznymi, np. w niektórych krajach zachowania homoseksualne, stosunki oralne, analne sà traktowane jako przest´pstwo. Okaleczenia rytualne narzàdów p∏ciowych kobiety obejmujà do 20 mln dziewczàt rocznie. Istniejà zwiàzki, w których zachowania dewiacyjne, nawet zagra˝ajàce zdrowiu i ˝yciu, sà traktowane jako normalne. Powstajà organizacje pedofilów postrzegajàcych siebie jako „pozytywnych” czy „dobrych” i domagajàce si´ równouprawnienia z innymi orientacjami seksualnymi oraz zlikwidowania kar za ich zachowania seksualne. Wszystkie religie Êwiata majà w∏asne systemy norm seksualnych, niekiedy nader drobiazgowo ingerujàce w zachowania seksualne wiernych i wiele z tych norm jest rozbie˝nych z normami medycznymi, np. zakaz zmiany p∏ci u transseksualistów, traktowanie zachowaƒ masturbacyjnych, seksu oralnego, analnego itd. Jednym z zadaƒ personelu terapeutycznego jest promocja zdrowia seksualnego i norm medycznych. Zdarza si´, ˝e rozbie˝noÊç norm medycznych z innymi rzutuje na relacje z pacjentem czy publicznie g∏oszone poglàdy, co jednak nie powinno mieç miejsca. 2.1.5. ROLE P¸CIOWE Istota m´skoÊci i kobiecoÊci oraz specyfika ról p∏ciowych by∏y przedmiotem zainteresowania badaczy, poczàwszy od pionierów psychoanalizy, i êród∏em wielu teorii. Pojawiajà si´ mody podkreÊlajàce ró˝nice lub podobieƒstwa mi´dzy p∏ciami. Obecnie najwi´kszym zainteresowaniem cieszà si´: psychologia ewolucyjna i „gender study”. Dzi´ki zastosowaniu metod obrazowania mózgu, fotopletyzmografii i wielu innych metod eksperymentalnych coraz wi´cej wiemy o specyficznych ró˝nicach mi´dzy p∏ciami, a wiele „dogmatów” o cechach p∏ci zosta∏o obalonych. Nie oznacza to bynajmniej, ˝e psychologia ró˝nic p∏ciowych osiàgn´∏a pu∏ap swoich mo˝liwoÊci. Ma to praktyczne nast´pstwa; np. zespo∏y ekspertów toczà spory, co ma zostaç usuni´te, a co zmienione w przysz∏ej klasyfikacji ICD-11 (ma byç opublikowana w 2012 roku), a tak˝e w amerykaƒskiej klasyfikacji DSM-V. I tak np. zdaniem jednych badaczy nie ma uzasadnienia dla rozpoznania zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego, osobowoÊci zale˝nej u kobiet, orgazmu przedwczesnego u kobiet, zahamowania wytrysku u m´˝czyzn. Inni eksperci domagajà si´ utrzymania tych rozpoznaƒ, a tak˝e wprowadzenia rozpoznania uzale˝nienia od seksu itd. Z badaƒ nad ró˝nicami mi´dzy p∏ciami wynika, ˝e: Inna jest budowa mózgu kobiety i m´˝czyzny (zró˝nicowanie oÊrodków sterujà- cych seksualnoÊcià, emocjami). Inna jest „chemia seksu i mi∏oÊci”, np. u kobiet wi´ksze znaczenie majà estrogeny, a u m´˝czyzn testosteron. W rolach spo∏ecznych nadal dominuje stereotypizacja ról. Cechy atrakcyjnoÊci i wyboru partnera w du˝ym stopniu wià˝à si´ z reprodukcjà. Starowicz Podstawy.qxd 30 28/1/10 3:20 Page 30 Seksuologia psychospo∏eczna Wiele zachowaƒ ocenianych jako typowe dla danej p∏ci wynika z innego trakto- wania dzieci przez rodziców w zale˝noÊci od ich p∏ci. W niektórych kulturach istnieje trzecia p∏eç, np. berdache, spo∏ecznie akcepto- wana. Zachowania „typowo” m´skie czy kobiece cz´sto sà Êwiadomà strategià zachowania, odpowiedzià na zapotrzebowanie, wynikajà z potrzeby akceptacji. Przyk∏adem kontrowersji w ocenie ró˝nic mi´dzy p∏ciami jest postawa wobec pornografii. Komercyjna, najbardziej dost´pna pornografia jest adresowana do m´˝czyzn i robiona przez m´˝czyzn. Ma ona charakter „ginekologiczny” i opiera si´ na przekonaniu, ˝e na m´˝czyzn dzia∏ajà najbardziej bodêce wzrokowe, a dla kobiet nie jest ona atrakcyjna ani podniecajàca. Od lat 80. XX wieku powstaje pornografia dla kobiet robiona przez kobiety. W niej nie ma „ginekologii”, dominuje autentyzm prze˝yç, akceptacja cia∏a obu p∏ci, ekspresja zmys∏owoÊci, kreowany nastrój. Obecnie istnieje zatem pornografia adresowana i do m´˝czyzn, i do kobiet. Czy to dowód ró˝nic mi´dzy p∏ciami? I tak, i nie. W wyniku treningu ka˝da z p∏ci mo˝e ulegaç podnieceniu w kontakcie z okreÊlonym typem pornografii. Sà jednak osoby, których wra˝liwoÊç i percepcja sà trwale zakodowane na pewien typ stymulacji. W wielu publikacjach o du˝ym nak∏adzie autorzy koncentrujà si´ na ró˝nicach mi´dzy p∏ciami: „kobiety sà z Wenus, a m´˝czyêni z Marsa”. Stwierdzajà, ˝e emocje kobiet przypominajà 8-pasmowà autostrad´, a m´˝czyzn polnà drog´, a z kolei z seksem jest odwrotnie. Znajduje to potwierdzenie w tradycyjnych rolach p∏ciowych, ale inaczej jest w przypadku m´skich kobiet i kobiecych m´˝czyzn czy osób z osobowoÊcià androgynicznà. Podobnie jest w przypadku powszechnego poglàdu, ˝e m´˝czyêni z natury sà poligamiczni, a kobiety monogamiczne. Psychologia ewolucyjna t∏umaczy to reprodukcjà i „interesem gniazda”. Na ile sà to uwarunkowania wrodzone, a na ile nabyte? Rozwa˝ania o psychologii ró˝nic p∏ciowych nie majà jedynie akademickiego charakteru. W gabinetach terapeutów cz´sto pacjenci powo∏ujà si´ na stereotypy ról p∏ciowych w walce o dominacj´ w zwiàzku, gdy chcà usprawiedliwiç swoje zachowania i oczekiwania wobec drugiej osoby. 2.1.6. INSTYTUCJONALIZACJA SEKSUALNOÂCI Obecnie wspó∏istniejà na Êwiecie nast´pujàce typy instytucji, w których dochodzi do zachowaƒ seksualnych: ma∏˝eƒstwo tradycyjne monogamiczne, monogamia seryjna, sta∏y zwiàzek nieformalny, ma∏˝eƒstwo poligamiczne i poliandryczne, „kontraktowe”, homoseksualne, triolistyczne, typu LAT (living apart together; osobne gospodarstwa, okresowe bycie razem). Mo˝na zaryzykowaç stwierdzenie, ˝e w XXI wieku nastàpi równouprawnienie tych zwiàzków i o zawarciu jednego z nich decydowaç b´dzie Êwiadomy wybór, czemu b´dzie towarzyszyç akceptacja spo∏eczna. Starowicz Podstawy.qxd 28/1/10 3:20 Page 31 Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci 31 2.1.7. OBRAZ SEKSUALNOÂCI POLAKÓW Od ponad 20 lat przeprowadzane sà w Polsce badania seksualnoÊci na reprezentatywnej próbie populacji. Mapa seksualnoÊci Polaków okazuje si´ zró˝nicowana (najbardziej tradycyjne sà zachowania w Polsce Po∏udniowo-Wschodniej, a liberalne w oÊrodkach wielkomiejskich i przy zachodniej granicy), poziomem wykszta∏cenia (wy˝szy poziom wià˝e si´ z bardziej liberalnymi postawami) i religijnoÊci. Zachowania seksualne Polaków ró˝nià si´ te˝ istotnie w zale˝noÊci od wieku: w starszych pokoleniach dominujà postawy tradycyjne, a w m∏odszych bardziej liberalne. Jednym z przyk∏adów na to jest postawa wobec seksu oralnego. Wi´kszoÊç badanych w wieku ponad 60 lat negatywnie ocenia ten typ kontaktów seksualnych (szczególnie kobiety) i nie mia∏a tego typu doÊwiadczeƒ w swoich sta∏ych zwiàzkach. WÊród m∏odzie˝y seks oralny jest traktowany jako forma pettingu, a wÊród aktywnych seksualnie wi´kszoÊç mia∏a tego typu zachowania. Jakkolwiek w badaniach Polacy ujawniajà zró˝nicowane zachowania seksualne, to jednak mo˝na na ich podstawie przedstawiç obraz seksualnoÊci typowy dla p∏ci. Obraz seksualnoÊci typowej Polki: Wstydzi si´ zachowaƒ masturbacyjnych. Inicjuje ˝ycie seksualne w wieku 18 lat i póêniej. Wi´ê uczuciowa jest motywem inicjacji. Seks w jej ˝yciu jest Êrednio istotny. Preferuje pozycj´ klasycznà w ˝yciu seksualnym. Ceni monogami´, wiernoÊç. Ma ch´ç na seks kilka razy w tygodniu. Jest zadowolona z jakoÊci ˝ycia seksualnego i zwiàzku, w∏asnej atrakcyjnoÊci. Orgazm jest dla niej bardzo wa˝ny. Nie jest aktywna w ˝yciu seksualnym. U m´˝czyzn ceni troskliwoÊç o kobiet´, wyglàd i osobowoÊç. Obraz seksualnoÊci typowego Polaka: UÊwiadomiony g∏ównie przez rówieÊników i media. Masturbuje si´ i akceptuje takie zachowania. Inicjuje ˝ycie seksualne przed 18. rokiem ˝ycia. Seks jest w jego ˝yciu bardzo wa˝ny. Lubi kontakty oralne. Mia∏ kilka partnerek seksualnych. Preferuje prezerwatywy jako metod´ sterowania p∏odnoÊcià. Jest zadowolony z siebie w roli kochanka, w zwiàzku, z jakoÊci ˝ycia seksualnego. U kobiet ceni urod´, gospodarnoÊç, wiernoÊç. Lubi ró˝ne pozycje seksualne. Starowicz Podstawy.qxd 32 28/1/10 3:20 Page 32 Seksuologia psychospo∏eczna Wniosek z wielu przeprowadzonych badaƒ jest nast´pujàcy: wi´kszoÊç badanych nie ma zbyt wysokich oczekiwaƒ wobec seksu i dlatego nie ma kompleksów w roli kochanka. PROBLEMY ZWIÑZANE Z ˚YCIEM SEKSUALNYM Jakkolwiek wi´kszoÊç badanych pozytywnie ocenia siebie w roli partnera seksualnego i jakoÊç ˝ycia seksualnego w zwiàzku, dane epidemiologiczne na temat rozpowszechnienia zaburzeƒ seksualnych pochodzàce z tych samych badaƒ nie uzasadniajà takiego optymistycznego obrazu. Z tych samych badaƒ wynika, ˝e wi´kszoÊç respondentów z zaburzeniami seksualnymi nie podj´∏a leczenia u specjalisty. WÊród m´˝czyzn z zaburzeniami erekcji pomocy u specjalisty szuka∏o 8% badanych! Tabela 1. Rozpowszechnienie zaburzeƒ seksualnych wÊród m´˝czyzn i kobiet Zaburzenie M´˝czyêni Kobiety Zmniejszone potrzeby seksualne lub ich brak 17% 30% Dyspareunia 5% 12% Brak orgazmu 3% 8% 31% 7% Awersja seksualna 1% 3% Zaburzenia erekcji 10% — — 2% Zbyt wczesny orgazm Pochwica 2.1.8. POJ¢CIE NORMY W SEKSUOLOGII InterdyscyplinarnoÊç seksuologii wià˝e si´ ze wspó∏istnieniem ró˝nych norm dotyczàcych seksualnoÊci: medycznych, prawnych, kulturowych, religijnych… Dla terapeutów najwa˝niejsze i obowiàzujàce sà normy medyczne. W seksuologii istniejà trzy kategorie norm: 1. Norma kliniczno-diagnostyczna. Cecha wyst´pujàca u 95% badanych. Opiera si´ na ogólnym kryterium normy w medycynie. Jej przyk∏adem sà wyniki badaƒ laboratoryjnych, w których okreÊla si´ dolnà i górnà granic´ normy. 2. Medyczna norma seksualna. Dotyczy cech seksualnoÊci niewynikajàcych z zaburzeƒ somatycznych i psychicznych. Do niedawna by∏a najbardziej powszechna. 3. Nowe medyczne normy seksualne. Ich podstawà sà: Deklaracja Praw Cz∏owieka, Deklaracja Praw Seksualnych Cz∏owieka, definicja zdrowia seksualnego ONZ, Mi´dzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Âwiatowej Organizacji Zdrowia (a w USA: DSM – Klasyfikacja Amerykaƒskiego Towarzystwa Starowicz Podstawy.qxd 28/1/10 3:20 Page 33 Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci 33 Psychiatrycznego) oraz konsensusy zespo∏ów ekspertów. Konsensusy te sà konieczne, gdy˝ kolejne edycje Mi´dzynarodowej Klasyfikacji ICD WHO ukazujà si´ co kilkanaÊcie lat, a po ka˝dej edycji pojawiajà si´ nowe wyniki badaƒ majàce wp∏yw na definicje i kryteria diagnozowania zaburzeƒ. Konsensus zespo∏u ekspertów staje si´ zatem tymczasowà nowà normà a˝ do czasu wprowadzenia jej do kolejnej edycji ICD (najnowsza uka˝e si´ w 2012 roku). W przeciwieƒstwie do poprzednio opracowanych klasyfikacji ICD nowà edycj´ Âwiatowa Organizacja Zdrowia przygotowuje obecnie na podstawie propozycji zg∏aszanych przez towarzystwa i oÊrodki naukowe, zespo∏y ekspertów, organizacje spo∏eczne. Po zebraniu wszystkich propozycji zespo∏y ekspertów zacznà nad nimi dyskutowaç i po 2 latach konsultacji zostanie opublikowana nowa wersja – ICD-11. Chocia˝ pewne typy zaburzeƒ seksualnych nie budzà wi´kszych kontrowersji wÊród ekspertów (np. awersja seksualna, zaburzenia erekcji), to jednak w przypadku innych trudno uzyskaç konsensus. Najlepszym tego przyk∏adem jest wytrysk przedwczesny. Proponowane kryteria diagnostyczne, np. odczucie subiektywne, czas wewnàtrzpochwowej latencji ejakulacji do 1 czy 2 min, odniesienie do wyniku badania Êredniego czasu latencji w krajach UE (wynoszàcego 5,4 min), nie spe∏ni∏y zadania. Wielu m´˝czyzn z czasem latencji 2–4 min nie spe∏nia kryteriów diagnostycznych tego zaburzenia. Zespó∏ ekspertów w nowym konsensusie ograniczy∏ si´ do lakonicznej definicji: „trwa∏e bàdê nawracajàce wytryski po minimalnej stymulacji seksualnej lub wkrótce po wprowadzeniu cz∏onka do pochwy i zanim pacjent tego sobie ˝yczy, nad którymi nie ma kontroli, co powoduje u niego i(lub) partnerki zaburzenia”. Z dyskusji prowadzonych na mi´dzynarodowych konferencjach seksuologicznych wynika, ˝e w nowej klasyfikacji ICD-11 pojawià si´ prawdopodobnie nast´pujàce rozpoznania: zachowania seksualne wià˝àce si´ ze snem i zespó∏ hipogonadyzmu wià˝àcy si´ z wiekiem. Zamiast zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego proponuje si´ rozpoznanie przedmiesiàczkowych zaburzeƒ dysforycznych. Wynika to z faktu, ˝e zespó∏ napi´cia przedmiesiàczkowego dotyczy wi´kszoÊci populacji kobiet w wieku rozrodczym i jest traktowany jako zjawisko fizjologiczne, a patologià jest jego skrajna postaç – zaburzenia dysforyczne. Nie wiadomo natomiast, czy w ICD-11 znajdzie si´ rozpoznanie uzale˝nienia od seksu, gdy˝ budzi ono wiele kontrowersji i jest cz´sto nadu˝ywane. PiÊmiennictwo 1. Aresin L., Starke K.: Leksykon erotyki. Ksià˝nica, Katowice 1998. — 2. Bogaert A.: Asexuality: Prevalence and Associated Factors in a National Probability Sample. The Journal of Sex Research, 2004, 41, 3, 279–287. — 3. Broido E.: Constructing identity: The nature and meaning of lesbian, gay and bisexual identities. W: Handbook of counseling and psychotherapy with lesbian, gay, and bisexual clients (red. R. Perez, K. DeBord, K. Bieschke). American Psychological Ass., Washington 2001. — 4. Laphimon M.: A Glossary of Term in Gender and Sexuality. The Rockefeller Foundation, Mahidol University Thailand, Seul 2005. — 5. Lew-Starowicz Z.: Raport SeksualnoÊci Polaków. RMG, KRM, Warszawa 2005.
