Wyżyny Polskie - LOGIM.EDU.GORZOW.PL

Wyżyny Polskie.
Pas wyżyn rozciąga się na południowym wschodzie Polski, na południe od Niziny
Mazowieckiej. W jego obrębie wyróżniono następujące krainy geograficzne:

Wyżynę Śląską,

Wyżynę Krakowsko-Częstochowską,

Wyżynę Małopolską wraz z Górami Świętokrzyskimi,

Wyżynę Lubelską z Roztoczem.
WYŻYNA ŚLĄSKA znajduje się w zachodniej części Pasa Wyżyn. Ukształtowanie jej
powierzchni jest raczej słabo (jak na wyżynę) urozmaicone – przeważa lekko pofałdowany
teren o niewielkich wysokościach względnych i bezwzględnych (do 400m n.p.m.). Natomiast
pokrycie terenu jest tu już znacznie bardziej zróżnicowane. Mimo iż Wyżyna Śląska zajmuje
stosunkowo niewielką powierzchnię, to zamieszkuje ją bardzo dużo ludzi (około 4mln),
którzy w istotny sposób przekształcili tamtejszy krajobraz. Głównym czynnikiem
decydującym o takim stanie rzeczy był intensywny rozwój przemysłu w oparciu o wydobycie
węgla kamiennego. Oprócz wielu kopalń powstały tam również inne zakłady, między innymi
huty, odlewnie, koksownie, elektrownie, fabryki. W związku z tym charakterystyczne
elementy zabudowy przemysłowej – wieże wyciągowe nad szybami górniczymi, dymiące
kominy, linie energetyczne – trwale wpisały się w lokalny krajobraz. Rozwinęła się też gęsta
sieć linii kolejowych i dróg.
Natomiast gęste zaludnienie tego obszaru przejawia się w postaci dużego nagromadzenia
miast leżących blisko siebie. Tworzą one w zasadzie jeden zwarty obszar zabudowany będący
konurbacją, czyli rodzajem aglomeracji miejskiej, w której nie ma jednego dominującego
ośrodka.
Największym miastem są tu Katowice (360 tys. mieszkańców), częściowo pełniące funkcję
ośrodka centralnego. Jednak sąsiednie miasta są tylko nieznacznie mniejsze: Sosnowiec (259
tys. mieszk.), Gliwice (245 tys. mieszk.), Bytom (240 tys. mieszk.), Zabrze (206 tys.
mieszk.), Ruda Śląska (150 tys. mieszk.), Dąbrowa Górnicza (130 tys. mieszk.), Tychy
(130 tys. mieszk.), Chorzów (130 tys. mieszk.). Ponadto w skład konurbacji wchodzi jeszcze
7 miast powyżej 50 tys. mieszkańców i kilkanaście mniejszych.
Wyżyna Śląska jest najbardziej uprzemysłowionym i najgęściej zaludnionym obszarem Polski
– nosi on nazwę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP).
WYŻYNA KRAKOWSKO– CZĘSTOCHOWSKA leży – jak sama nazwa wskazuje –
między dwoma miastami: Krakowem i Częstochową.
Jej powierzchnia ma urozmaicony kształt, a szczególnie zwracają na siebie uwagę liczne
formy skalne, jakie odsłaniają się w terenie. Powstały one w wyniku działania procesów
krasowych, polegających na rozpuszczaniu skał przez płynące wody.
Wyżyna zbudowana jest głównie z miękkich skał wapiennych koloru białego, które
stosunkowo łatwo ulegają działaniu wód płynących. W ten sposób wyżłobione zostały np.
jaskinie czy pojedyncze skały o malowniczych kształtach. Najwięcej spotkać ich można
na południu Wyżyny, w dolinie Prądnika, gdzie utworzono Ojcowski Park Narodowy.
Maczuga Herkulesa i Dolina Prądnika
Wysokości względne na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej są dosyć duże i osiągają
nawet kilkadziesiąt metrów. Natomiast maksymalną wysokość bezwzględną (504m n. p. m.)
ma tu góra w miejscowości Ogrodzieniec, na której znajdują się słynne ruiny zamku.
W pokryciu terenu dominują lasy i użytki rolne. Południowe krańce Wyżyny sięgają do
Krakowa (750 tys. mieszkańców) – wielkiego ośrodka miejskiego nad Wisłą. To dawna
stolica Polski, słynąca obecnie z wielu zabytków takich jak np. Zamek Królewski i Katedra na
wzgórzu Wawel, Rynek (największy w Europie) z Sukiennicami i Kościołem Mariackim,
Brama Floriańska, Barbakan. Miasto to jest też jest ważnym ośrodkiem kulturalnym naszego
kraju (liczne teatry, muzea, galerie).
Na przeciwległym krańcu Wyżyny leży Częstochowa (250 tys. mieszk.)
Tamtejsze
Sanktuarium na Jasnej Górze jest głównym celem pielgrzymek polskich katolików.
Natomiast w głębi Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej znajdują się mniejsze miasta:
Zawiercie (54 tys. mieszk.), Olkusz (38 tys. mieszk.), Myszków (33 tys. mieszk.).
WYŻYNA MAŁOPOLSKA leży w środkowej części Pasa Wyżyn. Jej pofałdowaną
powierzchnię rozcinają doliny dwóch rzek: Kamiennej i Nidy. Pomiędzy tymi obniżeniami
zaznacza się wyniesienie Gór Świętokrzyskich. Tu znajduje sie najwyższy punkt polskich
wyżyn – Łysica (612m n. p. m.).
Góry Świętokrzyskie są przykładem gór niskich. Ich najwyższe pasmo – Łysogóry – tylko
nieznacznie wyróżnia się ponad okolicznymi terenami. Stoki Łysogór w wielu miejscach
pokrywają gołoborza, czyli nagromadzenia ostrokrawędzistych bloków skalnych, które
powstały w wyniku rozpadu skał podłoża (pod wpływem działania wody i temperatury- tzw.
Wietrzenie mrozowe). W tym rejonie utworzony został Świętokrzyski Park Narodowy.
Oprócz gołoborzy cennym składnikiem świętokrzyskiej przyrody są lasy, a w szczególności
niewielka Puszcza Jodłowa, którą tworzą drzewostany pierwotne, naturalne (nie posadzone
przez człowieka).
Na Wyżynie Małopolskiej pozyskiwane są rozmaite surowce budowlane, np. wapienie,
margle, kwarcyty, piaskowce, iły, gipsy. W związku z tym powstały tam m. in. duże
kombinaty cementowe (Małogoszcz, Sitkówka-Nowiny). Eksploatacja tych surowców
powoduje znaczące zmiany w krajobrazie (wyrobiska kopalniane, zwałowiska, hałdy).
Dawniej w rejonie Gór Świętokrzyskich wydobywano też rudy żelaza i innych metali. W
dolinie Kamiennej rozwinęły się znaczące niegdyś ośrodki przemysłu ciężkiego, które dziś są
miastami średniej wielkości – Ostrowiec Świętokrzyski (75 tys. mieszkańców), Starachowice
(54 tys. mieszk.), Skarżysko-Kamienna (49 tys. mieszk.). Głównym miastem regionu są
Kielce (210 tys. mieszkańców).
Gołoborza na stokach Łysogór.
Puszcza Jodłowa.
WYŻYNA LUBELSKA Z ROZTOCZEM znajduje się we wschodniej części Pasa Wyżyn.
Od Wyżyny Małopolskiej oddzielona jest głęboką i szeroką doliną Wisły. Jej pofałdowaną
powierzchnię rozcina dolina rzeki Wieprz, która ma swoje źródła na wzniesieniach Roztocza.
Tam też znajduje się najwyższy punkt Wyżyny Lubelskiej – Wielki Dział (390m n. p. m.).
Charakterystycznym elementem krajobrazu Wyżyny są wąwozy lessowe. Zostały one
wyżłobione przez okresowo płynące wody w podłożu zbudowanym z lessu (miękka skała
osadowa, złożona z pyłów naniesionych przez wiatr).
Wąwóz lessowy
Także na podłożu lessowym wytworzyły się bardzo urodzajne gleby – czarnoziemy. Jest ich
na Lubelszczyźnie całkiem sporo (zwłaszcza na wschodzie) i dlatego w pokryciu terenu
dominują użytki rolne. Uprawia się głównie pszenicę i buraki cukrowe, a także rośliny
typowe dla regionu – chmiel i tytoń.
Większe kompleksy leśne spotkać można na południu – Puszcza Solska i Lasy Janowskie –
oraz na północy – Lasy Sobiborskie. Liczący 350 tys. mieszkańców Lublin jest największym
miastem nie tylko Wyżyny, ale także całej Polski Wschodniej. Inne ważniejsze ośrodki to
Chełm (68 tys. mieszk.) i Zamość (67 tys. mieszk.),
W okolicach Łęcznej wydobywany jest węgiel kamienny (Lubelskie Zagłębie Węglowe).
Natomiast surowce budowlane (wapienie, margle, gipsy) pozyskiwane i przetwarzane są w
wielu miejscach Wyżyny, np. w wielkich kombinatach cementowych w Chełmie czy Rejowcu
Fabrycznym.
Plantacja chmielu.
Uprawa tytoniu.
Źródło: Wydawnictwa Edukacyjne Wiking.