Szwajcaria

Szwajcaria
Dawid
Dezor
Kl.vi d
• Szwajcaria, Konfederacja
Szwajcarska (Confoederatio Helvetica,
Schweiz, Schweizerische
Eidgenossenschaft) – państwo
federacyjne w Europie Zachodniej. Jest
jednym z niewielu państw, w których
obowiązuje demokracja bezpośrednia.
Szwajcaria od kongresu wiedeńskiego w
1815 roku jest państwem neutralnym. Do
Narodów Zjednoczonych przystąpiła
dopiero 10 września 2002 po
przegłosowaniu tej decyzji w
referendum minimalną większością 52%
głosów.
Hymn Szwajcarii
• Schweizer Psalm (niem.) Psalm Szwajcarów to
hymn państwowy Szwajcarii.
• Tekst hymnu powstał w 1843 roku, jego autorem
był Leonhard Widmer. Melodia została
zapożyczona z religijnego hymnu Diligam, te
Domine, popularnego w okresie renesansu. Na
podstawie różnych wersji utworu w 1841 roku
adaptacji dokonał Alberik Zwyssig.
• Jako hymn państwowy pieśń została
zatwierdzona w 1961 roku. Do tego czasu
Szwajcaria nie posiadała oficjalnego hymnu, a
każdy kanton miał swój własny. Zwyczajową
rolę ogólnego hymnu pełnił utwór Rufst, du mein
Vaterland? będący wersją God save the Queen.
• Schweizer Psalm (wersja
niemiecka) Trittst im
Morgenrot daher,
Seh' ich Dich im
Strahlenmeer,
Dich, du Hocherhabener,
Herrlicher!
Wenn der Alpen Firn sich
rötet,
Betet, freie Schweizer,
Betet.
Eure fromme Seele ahnt,
Eure fromme Seele ahnt
Gott im hehren
Vaterland!
Gott, den Herrn im hehren
Vaterland!
• Psalm Szwajcarów Kiedy
poranne niebo
promienieje
Ty, Panie jesteś na nim w
jasności
Ty, najsławniejszy,
najwspanialszy.
Kiedy Alpy promienieją
chwałą
Módlcie się Szwajcarzy,
módlcie się.
Czujemy i rozumiemy
Czujemy i rozumiemy
Boga w naszej Ojczyźnie
Boga, Pana w naszej
Ojczyźnie.
Symbole narodowe
Szwajcarii
Geografia
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Powierzchnia:
ląd: 39 770 km²
woda: 1 520 km²
całkowita: 41 290 km²
Długość granic:
Austria: 164 km
Francja: 573 km
Liechtenstein: 41 km
Niemcy: 334 km
Włochy: 740 km
całkowita: 1 852 km
Brak dostępu do morza.
Najwyższy punkt: Dufourspitze 4634 m n.p.m.
Najniższy punkt: Jezioro Maggiore 195 m n.p.m.
jeziora
Jezioro Genewskie (Lac Léman, Lac de
Genève)
Jezioro Bodeńskie (Bodensee)
Neuchâtel (Lac de Neuchâtel)
Jezioro Czterech Kantonów
(Vierwaldstättersee)
Jezioro Zuryskie (Zürichsee)
581,3
Lugano (Lago di Lugano)
Thun (Thunersee)
48,7
48,4
Bielersee (Lac de Bienne)
Zugersee
39,6
38,3
541,1
218,3
113,7
90,1
Jezioro genewskie
Jezioro czterech
kanałów
Jezioro zuryskie
Jezioro bodeńskie
historia
•
•
•
•
•
Szwajcaria jest federacją kantonów o stosunkowo dużej autonomii. Związek
niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia je wśród
najstarszych republik na świecie (co nie jest jednak tak jednoznaczne). W
1291 kanton Schwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa), Uri i Unterwalden
sygnowały akt utworzenia związku wieczystego. Głównym celem była chęć
uwolnienia się spod wpływu Habsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią
Habsburgów w bitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to
przyczyniło się do późniejszych akcesji.
Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonami Glarus i
Zug oraz miastami Lucerna, Zurych i Berno tworząc tzw. "Starą Konfederację",
która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został
wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na skutek zatargu
terytorialnego). Dzięki pokonaniu Karola Zuchwałego w latach 70. XV wieku i
najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji.
Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda w bitwie pod Sempach 9
lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej miał ponoć
miejsce legendarny czyn Arnolda Winkielrieda, który rzucając się na lance
habsburskiej piechoty umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie
zwycięstwa.
W 1506 roku papież Juliusz II najął wojska szwajcarskie do osobistej ochrony
tworząc Gwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć dzisiaj
bardziej pełniąc funkcję reprezentacyjną).
W XVI wieku Szwajcaria stała się gł. ośrodkiem reformacji. Objęła ona gł.
kantony miejskie. W 1531, po wojnie kantonów protestanckich z katolickimi
(wiejskimi), nastąpiło ustalenie podziału wyznaniowego kantonów.
Na mocy postanowień pokoju westfalskiego z 1648 r., kończącego wojnę
trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość
Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu
Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.
Ustrój polityczny
• Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz
parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest
instytucja referendum (demokracja bezpośrednia).
Szczególnie silna pozycja parlamentu i władz kantonalnych.
Ustrój ten nazywa się parlamentarno-komitetowym, cechą
najbardziej typową dla niego jest brak rozdziału pomiędzy
władzę ustawodawczą, prawodawczą i sądowniczą.
• Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na
kantony, posiadające charakter organizmów państwowych.
Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a
kantonami.
• Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza
rządząca i wykonawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych
tzw. "hamulców" – nie można rozwiązać jej izb przed upływem
kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny
organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak
Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty
kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. On sam
wybiera też członków rządu i Trybunału Federalnego.
• Szwajcarski konserwatyzm podkreśla fakt, że mimo tak
solidnych demokratycznych tradycji kobiety uzyskały prawa
wyborcze dopiero w lutym 1970 roku, a i to nie wszędzie.
Najdłużej opierał się kanton Appenzell Innerrhoden, który
ustąpił przed wyrokiem sądu najwyższego w roku 1990.
Ludność
• W Szwajcarii są cztery języki
urzędowe: niemiecki, francuski,
włoski i romansz (ten ostatni to
jeden z języków retoromańskich).
• Według spisu powszechnego
ludności z 2000 roku struktura
ludności ze względu na język
ojczysty przedstawia się
następująco:
• Niemiecki – 4 801 148 (72,8%)
• Francuski – 989 606 (13,0%)
• Włoski – 470 961 (6,5%)
• Serbsko-chorwacki – 103 350 (1,4%)
• Albański – 94 937 (1,3%)
• Portugalski – 89 527 (1,2%)
• Hiszpański – 76 750 (1,1%)
• Angielski – 73 422 (1,0%)
• Romansz – 35 072 (0,5%)
• Inne – 58 431 (0,7%)
• Miasta
• Największe miasta
Szwajcarii:
• Zurych - 371 767
mieszk.
• Genewa - 185 524
mieszk.
• Bazylea - 165 847
mieszk.
• Lozanna - 129 000
mieszk.
• Berno - 128 041
mieszk.
Zurych
Genewa
Lozanna
Berno
Gospodarka
•
•
•
Kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych na świecie. Długotrwała neutralność
(od 1815) i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako
finansowego centrum Europy i świata. Napływ obcych zasobów pieniężnych umożliwił stopniowy
rozwój rodzimego, wysoko wyspecjalizowanego przemysłu, intensywnego rolnictwa i turystyki. W
latach 80. niewielkie tempo wzrostu gospodarczego (przeciętnie 2,1% rocznie), od początku lat 90.
— recesje, spadek produktu krajowego brutto o 0,3% w 1992 i 0,9% w 1993. Usługi wytwarzają
62% produktu krajowego brutto, w tym sektor bankowo-ubezpieczeniowy — ok. 16%, przemysł i
budownictwo — powyżej 34%, rolnictwo — ok. 4%; produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca —
42 003 dolarów amerykańskich.
Szwajcarskie rezerwy złota wynoszą 83 mln uncji, dewizowe. Działa tu ponad 630 banków, z
których 5 należy do największych w świecie: Schweizerischer Bankverein (z siedzibą w Bazylei,
wartość depozytów 124 mld dolarów), Schweizerische Bankgesellschaft (Zurych, 114 mld dolarów),
Crédit Suisse (Zurych, 89 mld dolarów), Schweizerische Volksbank (Berno) i Bank Leu. Łączna
wartość depozytów w szwajcarskich bankach wynosi ponad 1000 mld dolarów, w tym ok. 50% od
klientów zagranicznych.
Działają liczne, znane w świecie firmy ubezpieczeniowe (Zürich Insurance, Rentenaustalt,
Reassurances), 6 giełd papierów wartościowych, w tym w Zurychu — największa w Europie. Same
podatki stanowią 30% PKB Szwajcarii, dodatkowo 7% PKB stanowią obowiązkowe ubezpieczenia
społeczne (emerytalne, inwalidzkie, składki na służbę zdrowia), co łącznie daje 37% PKB (dla
porównania: Szwecja 52%, Wielka Brytania 36%, Polska 34,5%, Stany Zjednoczone 27%; z
uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych). W przeciwieństwie na przykład do Niemiec czy Szwecji
służby zdrowia w Szwajcarii nie finansuje się z podatków, tylko z obowiązkowych ubezpieczeń,
które są parapodatkami. PKB per capita wynosi nominalnie 51 tys. 771 dolarów, poziom
porównywalny do Danii, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 37 tys. 369 dolarów, również
porównywalny do Danii. Wskaźnik Giniego dla Szwajcarii wynosi 33, co jest poziomem
porównywalnym do Holandii, wyższym niż we Francji, Niemczech i krajach skandynawskich, ale
niższym niż w wielu innych krajach.
przemysł
• Szwajcaria posiada bardzo nieliczne złoża surowców mineralnych.
Wydobywa się głównie surowce do produkcji materiałów budowniczych
(wapienie, margle) i sól kamienna (Jura). Podstawą energetyki są
elektrownie wodne na rzekach Alp. (58% produkowanej energii
elektrycznej) i elektrownie jądrowe (40%). Produkcja energii
elektrycznej na 1 mieszkańca Szwajcarii — 8568 kW · h (1994).
Przemysł przetwórczy wytwarza z surowców importowanych produkty
wysoko przetworzone (głównie na eksport), wymagające dużego
nakładu pracy oraz myśli technicznej. Największe szwajcarskie
koncerny przemysłowe to: Nestlé (branża spożywcza, obroty 36 mld
dolarów, 1992), ABB Asea Brown Boveri (maszynowa, 29 mld dolarów),
Novartis i Roche (chemiczne), Sulzer Brothers (maszynowe).
• Rozwinięty głównie przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy.
Przemysł elektromaszynowy dostarcza urządzenia sterownicze dla
różnych gałęzi przemysłu, turbiny, generatory, silniki, między innymi
okrętowe. Większość zakładów tego przemysłu jest skupiona w Zurychu,
Winterthur, Baden. Tradycyjnie bardzo duże znaczenie ma wyrób
zegarków znanych firm (SMH Holding, Montres Rolex, Montres Ebel,
Patek-Philippe, Tisot) w La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Genewie.
Przemysł chemiczny wyspecjalizowany w produkcji leków (główny
ośrodek to Bazylea), spożywcze — serów, przetworów mięsnych i
czekolady. Ponadto przemysł papierniczy, cementowy, włókienniczy i
jubilerski. W Szafuzie i Neuhausen, w pobliżu hydroelektrowni
znajdują się huty aluminium (importowany tlenek glinu).
rolnictwo
• Rolnictwo wysokotowarowe. Użytki rolne zajmują ok. 26% całej
powierzchni kraju (2003), dominującą formą użytkowania ziemi są
łąki i pastwiska (13,8%). Przeważają gospodarstwa o
powierzchni 10–20 ha (średnio 16,2 ha). 1 ciągnik przypada na 14
ha użytków rolnych. Poziom nawożenia (349 kg nawozów
sztucznych na 1 ha gruntów ornych) ma tendencję spadkową w
związku z powszechną produkcją tzw. zdrowej żywności.
Hodowla dostarcza ponad 80% wartości produkcji rolnej.
Rozwinięta jest głównie hodowla bydła o kierunku mlecznym
(przeciętny roczny udój od 1 krowy — 5000 litrów, 1994) i trzody
chlewnej, w strefach podmiejskich — drobiu, w wyższych
piętrach Alp i Jury — owiec. Na Wyżynie Szwajcarskiej przeważa
uprawa pszenicy, jęczmienia, ziemniaków i buraków cukrowych,
w dolinie Rodanu i nad Jeziorem Genewskim — warzyw i owoców
(głównie jabłonie), na południowych stokach Jury — winorośli.
Lasy zajmują ok. 31% powierzchni kraju ale ich znaczenie
przemysłowe maleje w związku z rozwiniętą ochroną.
pszenica
jęczmień
Burak cukrowy
ziemniaki
religia
• Chrześcijaństwo jest dominującą religią w Szwajcarii, z
podziałem pomiędzy katolicyzm (41,8% całej populacji w 2000
roku) a różne odmiany wyznań protestanckich (34,9%), z
których najwięcej wyznawców liczy kalwinizm. Imigracja
spowodowała powstanie pewnej liczby wyznawców islamu (4,3%)
i prawosławia (1,8%). Szwajcaria jest także krajem o jednej z
największych w Europie liczbie buddystów, chociaż procentowo
stanowią oni mniej niż 0,5% populacji. W tamtejszych Alpach
znajduje się nawet klasztor buddyjski. Ponadto w Szwajcarii
żyje dość sporo wyznawców judaizmu, hinduizmu, krysznaizmu i
innych niechrześcijańskich religii lub sekt, którzy łącznie
stanowią 1,5% populacji kraju. 16,3% Szwajcarów nie należy do
żadnej wspólnoty religijnej, z czego 4,3% to wolnomyśliciele.
Sondaż przeprowadzony przez Eurobarometer w 2005 pokazał,
że tylko 48% Szwajcarów deklaruje wiarę w Boga, dalej 39%
dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 9%
deklaruje ateizm. Pozostałe 4% nie potrafiło, lub nie chciało się
określić.
• Historycznie kraj jest dość równo podzielony pomiędzy
rzymskich katolików i wyznawców kalwinizmu, ze
skomplikowaną mozaiką mniejszości w obszarze niemal
całego kraju. Niektóre kantony, np. Appenzell, są nawet
oficjalnie podzielone na katolickie i protestanckie
sekcje. W większych miastach (Berno, Zurych, Bazylea)
dominują protestanci. Centralna Szwajcaria jest
tradycyjnie katolicka. Istnieje też Kościół
Chrześcijańskokatolicki w Szwajcarii zaliczany do
nurtu starokatolickiego i jest jednym z oficjalnych
Kościołów w kraju, choć liczba jego członków bardzo
szybko się zmniejsza i obecnie należy do niego jedynie
0,2% Szwajcarów. Konstytucja szwajcarska z roku 1848
- w dużym stopniu pod wpływem ówczesnych starć pomiędzy
katolickimi a protestanckimi kantonami
(Sonderbundskrieg) - świadomie wprowadziła zasady,
które umożliwiają pokojową koegzystencję pomiędzy
różnymi wyznaniami. W 1980 roku odbyło się referendum w
sprawie całkowitego rozdziału państwa od Kościołów.
Zostało to odrzucone (80% przeciw).
• We wsi Dornach koło Bazylei swoją siedzibę ma
chrześcijańskie Towarzystwo Antropozoficzne,
znajduje się tam antropozoficzne Goetheanum, w którym
bardzo często wystawiany jest Faust Goethego,
budynek jest ogólnodostępny dla zwiedzających. Z kolei
w Bernie powstała w latach pięćdziesiątych pierwsza
świątynia Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach
• Szwajcarzy pod względem religijności nie odróżniają od
większości narodów Europy. Udział w praktykach
religijnych, głównie z okazji wielkich uroczystości i
najważniejszych świąt, ogranicza się do mniejszości,
jedynie do około 1/5 Szwajcarów. Papiestwo, watykański
centralizm i dogmatyczność Kościoła są poddawane
bardzo ostrej krytyce nie tylko przez wiernych
Kościoła rzymskokatolickiego, ale także przez
hierarchię katolicką, która zażąda większej
niezależności Kościoła Szwajcarii od Watykanu.
Większość istniejących w Szwajcarii parafii katolickich
jest bardzo liberalna i egalitarna: w wielu kościołach,
podobnie jak w kościołach reformowanych, nie ma
obrazów i figurek, najwyżej wiszące na ścianach krzyże;
księża wbrew nauce Kościoła nierzadko przełamują
celibat i zakładają rodziny, jak również dokonują wielu
zmian w tradycyjnej liturgii; msze mogą odprawiać
świeccy katecheci i pastorzy czy nawet pastorki z
Kościoła reformowanego, gdy brakuje księży
katolickich.[2]
Szkolnictwo
• Szwajcaria była jednym z pierwszych na
świecie państw, które wprowadziło
powszechne nauczanie elementarne.
Szkoły podstawowe i średnie w
Szwajcarii są bezpłatne; w wielu
kantonach bezpłatne są także obiady
oraz podręczniki. Za państwowe szkoły
wyższe płaci się około 560 franków
szwajcarskich (ok. 1160 zł przy kursie 1
CHF = 2,07 PLN) za semestr. Dla
studentów z ubogich rodzin występują
jednak stypendia. Dyplomy prywatnych
szkół szwajcarskich nie są uznawane
przez państwo; mogą być jednak
uznawane przez firmy prywatne.
język
• Istnieją cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski
oraz romansz (retoromański). Nauczanie w szkołach
podstawowych, gimnazjach i liceach odbywa się w jednym z
tych języków w zależności od kantonu. Na uniwersytecie
studiuje się po francusku bądź niemiecku (i włosku w kantonie
Ticino). Absolwent wyższej uczelni powinien móc porozumiewać
się przynajmniej w trzech językach. Język angielski, mimo że nie
należy do języków urzędowych, staje się coraz bardziej
popularny w środowisku przemysłowym i świecie reklamy. W
Szwajcarii znajduje się wiele prywatnych szkół, które słyną z
wysokiego standardu kształcenia.
• Język codzienny Szwajcarów w kantonach niemieckojęzycznych
to dialekt alemański (Schwyzerdütsch) poważnie różniący się
od podręcznikowej niemczyzny – jeśli mimo znajomości
niemieckiego nie rozumiemy naszego rozmówcy, to wyraźnie
poprośmy, aby mówił w Hochdeutsch. W Szwajcarii języki
francuski i włoski, mimo drobnych odmienności np. w niektórych
liczebnikach oraz w wymowie, nie różnią się od standardowego
języka. Język romansz jest używany tylko w niektórych
gminach kantonu Gryzonia, gdzie dominuje Schwyzerdütsch.
Literatura
• Literatura szwajcarska
powstaje w języku niemieckim,
francuskim, włoskim i
retoromańskim, lecz największe
znaczenie mają dzieła literackie
w pierwszych dwóch językach.
Najbardziej znani pisarze
szwajcarscy to Max Frisch i
Friedrich Dürrenmatt. Bardzo
ważną postacią był także filozof i
psycholog Carl Gustav Jung. W
Szwajcarii żył i tworzył, chociaż
częściowo także we Francji, w
Niemczech i we Włoszech, niemiecki
filozof i filolog klasyczny
Fryderyk Nietzsche, przez kilka
lat był profesorem Uniwersytetu
w Bazylei i jednocześnie
nauczycielem w miejscowym
gimnazjum klasycznym.
• Znani pisarze
szwajcarscy:
• Gottfried Keller
• Jeremias Gotthelf
• Conrad Ferdinand
Meyer
• Friedrich
Dürrenmatt
• Max Frisch
• Robert Walser
• Charles Ferdinand
Ramuz
kuchnia
• Tradycyjnym szwajcarskim specjałem
jest fondue, które robione jest z
roztopionego sera. Sery szwajcarskie
takie jak gruyère czy emmentaler
podgrzewa się w specjalnym kociołku z
dodatkiem pieprzu, czosnku, białego
wina i likieru wiśniowego. Do nabierania
roztopionego sera używa się świeżego
chleba. Szwajcaria oprócz serów może
pochwalić się doskonałą czekoladą oraz
piwem.
fondue
Ser szwajcarski
czekolada
piwo