Agresja u dzieci - Poradnia Psychologiczno

Agresja u dzieci – sk d si bierze i jak jej zapobiega
Zjawisko agresji jest wszechobecne. Na co dzie docieraj do nas doniesienia o
ró nych jej przejawach z telewizji i prasy. Cz sto przera a nas my l, e nasze dziecko lub my
sami, mogliby my sta si ofiarami przemocy ze strony innych. Chcemy zrozumie , dlaczego
ludzie krzywdz innych, jak si przed tym chroni , jak nie dopu ci , aby nasze dziecko
zachowało si w taki sposób.
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu przygotowała program edukacyjny
dla rodziców, nauczycieli oraz uczniów szkół i placówek, działaj cych w rejonie działania
poradni. Chcemy Pa stwu przybli y wiedz na temat podło a agresji u dzieci, po to by
pomóc w zapobieganiu nieprawidłowym zachowaniom dzieci. Spotkania z pracownikami
poradni odbywaj si w szkołach, na zaproszenie Rady Pedagogicznej.
Przyjrzyjmy si bli ej problemowi agresji. Zacznijmy od samej definicji zjawiska.
Agresj jest ka de zamierzone działanie - w formie otwartej lub symbolicznej, maj ce
na celu wyrz dzenie komu lub czemu szkody, straty, bólu fizycznego lub cierpienia
moralnego.
W definicj agresji wpisuj si zatem zarówno zachowania polegaj ce na zadawaniu
bólu fizycznego (bicie, szarpanie, popychanie itp.), jak i takie działania, która sprawiaj
komu przykro (wy miewanie, obmawianie, przezywanie, kłótnie), czy wywołuj poczucie
zagro enia, strachu (straszenie, gro enie). Form agresji jest równie niszczenie
przedmiotów, nale cych do kogo lub do instytucji (kradzie , dewastacja). Wspóln cech
tych zachowa jest wiadoma ch wywołania skutku negatywnego, zadania cierpienia.
Sk d si bior takie zachowania? Nie pojawiaj si bez przyczyny. „Ziarno” jest
zasiewane w toku wychowania i wzrastania dziecka. Dlatego wa ne jest, by na przejawy
złego zachowania reagowa natychmiast i nie dopuszcza do ich utrwalania si .
Aby zrozumie zachowanie człowieka, trzeba si gn do ródeł, czyli konstrukcji
biologicznej. Za powstawanie emocji, wiadome kojarzenie i zapami tywanie, a zatem
uczenie si , odpowiada mózg. To wła nie tam docieraj ce z zewn trz sygnały s
przetwarzane i nadawane jest im odpowiednie znaczenie. Tam zapada decyzja, jak nale y
zareagowa i wysyłany jest sygnał do działania. Wiele z naszych reakcji jest instynktownych,
wrodzonych. One słu nam w sytuacjach zagro enia ycia lub zdrowia (reagujemy ucieczk
lub atakiem na spostrzegane ródło zagro enia). Emocje odpowiedzialne za agresywne
zachowania – gniew, zło , powstaj w cz ci „starego” mózgu: pniu mózgu i układzie
limbicznym. Uszkodzenia mózgu lub jego nieprawidłowe działanie mog powodowa
zwi kszenie pop dów agresywnych.
Oznacza to, e wzory takich zachowa s „zapisane” w naszym mózgu. Nie
determinuj jednak naszego działania – po to wychowujemy nasze dzieci, by nauczy je
wła ciwych zachowa , zgodnych z obowi zuj cymi normami moralnymi i społecznymi.
Wspomnieli my ju , e reakcje agresywne s uruchamiane, kiedy spostrzegane jest
zagro enie, nawet w formie symbolicznej. Tak si dzieje, kiedy nasze potrzeby nie s
zaspokajane. Niezaspokojenie podstawowych potrzeb fizycznych lub psychicznych bezpiecze stwa, miło ci, akceptacji, spowodowane l kiem, poczuciem odrzucenia
prze ywanym w relacjach z rodzicami, powoduje nasilenie si zachowa agresywnych u
dzieci. Kiedy dziecko ma trudno ci w nawi zywaniu kontaktów z rówie nikami, broni si
przed czym lub walczy o np. dominacj , miejsce w grupie, agresja mo e by skutecznym
sposobem radzenia sobie.
Dzieci bowiem ucz si takich zachowa , które zaspokajaj ich potrzeby i przynosz
im korzy ci (nawet, je eli te niewielkie straty); zawsze zwyci y silniejsza potrzeba. Dzieci
ucz si przez na ladowanie innych i to ju od momentu, kiedy widz , słysz i czuj . Wzory
do na ladowania jakie dzieci instynktownie wybieraj to rodzice – istoty najbli sze, z którymi
wi jest dla dziecka podstaw egzystencji. Potem, w toku wzrastania, do wzorów tych
doł czaj osoby spoza najbli szego kr gu – inni członkowie rodziny, nauczyciele, rówie nicy,
bohaterzy seriali, gier komputerowych, gwiazdy muzyki itd. itd. Tym silniejszy b dzie wpływ
tych „modeli”, im wi kszym autorytetem b d dla dziecka. Dlatego tak niebezpieczny jest
wpływ subkultur młodzie owych, w których wzory zachowa przest pczych wypieraj te,
których dzieci uczone były w domu.
Wpływ domu na zachowanie dziecka jest bowiem zasadniczy. Tu bowiem uczy si
podstawowych norm, które powinno przestrzega , uczy si sposobów wyra ania własnych
emocji, radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Je eli w domu rodzice stosuj wobec siebie,
dziecka lub innych osób agresj , to takiego zachowania nauczy si dziecko. Zarówno brak
ciepła rodzinnego, nieokazywanie dziecku uczu , dystans pomi dzy rodzicami a dzieckiem
dziecka (czasem
jak te nadmierna akceptacja, niezauwa anie złych zachowa
niedopuszczanie ich do wiadomo ci – „to niemo liwe, e moje dziecko zrobiło co takiego,
to nie ono”), s niekorzystne z punktu widzenia rozwoju dziecka, jego wychowania. Wtedy
tak naprawd rodzice nie wyznaczaj dziecku granic zachowania – nie dostaje ono sygnałów,
kiedy zachowa si niewła ciwie i nie wie jak miałoby si zachowa inaczej, bo albo rodzice
si tym nie interesuj , nie przywi zuj do tego zasadniczej wagi, albo akceptuj wszystko,
obdarzaj c dziecko zaufaniem na wyrost. Ju zupełnie trudno dziecku zachowywa si
inaczej ni agresywnie, je li w domu jest zach cane do takiego zachowania („oddaj mu, nie
daj sob pomiata , zem cij si ”). Dziecko musi dokładnie wiedzie , jak wolno, a jak nie
wolno mu zachowywa si wobec dorosłych, rówie ników, obcych osób (anonimowo nie
zwalnia od odpowiedzialno ci!).
Fakt, e nie zawsze dziecko zachowuje si w sposób przez nas aprobowany. Najpierw
musimy si upewni , e nasze dziecko wie, e nie wolno si tak zachowywa i rozumie
dlaczego tak jest. Zawsze nale y z dzieckiem porozmawia i pozna jego punkt widzenia –
pozna jego my li i uczucia, które spowodowały takie zachowanie. Niezale nie od
okoliczno ci, człowiek jest odpowiedzialny za swoje zachowanie i nasze dziecko te musi
wiedzie , e je li odpowiada agresj na agresj , musi liczy si z konsekwencjami swojego
zachowania. Mo e zachowa si inaczej – mo e obroni si w sposób nieagresywny, mo e
zwróci si po pomoc (musie wiedzie , gdzie, do kogo, jak). Po to, aby dziecko rozumiało
przyczyny swojego zachowania, nauczyło si samodzielno ci w podejmowaniu decyzji,
odpowiedzialno ci, musi ponie konsekwencje swojego post powania – zetkn si w
uczuciami przykro ci i bólu ze strony innych, wywołanych jego zachowaniem, przeprosi ,
zado uczyni (naprawi szkod , je li to jest mo liwe). Nie oduczymy dziecka zachowa
agresywnych, je li dostaje za kar lanie! W ten sposób stosujemy sami agresj i dajemy
komunikat – „agresja jest dopuszczalna, ale tylko dla starszych, silniejszych”. Skutki bicia
czy psychicznego zn cania si nad dzieckiem s dramatyczne w skutkach. Wywołuj
krótkotrwały efekt, ale pozostaj gł bokie lady w psychice dziecka – jego poczuciu
godno ci, własnej warto ci. Powikłaniami s zaburzenia emocjonalne, osobowo ci oraz
wła nie wzrost pop dów agresywnych.
Co zatem rodzice powinni robi , aby wychowanie ich dzieci osi gn ło swój cel –
doprowadziło do rozwoju osoby wiadomej i odpowiedzialnej, darz cej szacunkiem zarówno
siebie (nie pozwalaj cej si rani i krzywdzi ), jak i innych ludzi, umiej cej osi ga własne
cele i zaspokaja swoje potrzeby tak, by robi tego kosztem innych.
Nie jest to łatwe pytanie. Psychologowie i pedagodzy badaj ten problem od zarania
powstania tych nauk. Nauka si rozwija, powstaj nowe teorie i wynikaj ce z nich sposoby
wychowania. Pa stwo jako rodzice musicie mie wiadomo , e i Wy mo ecie korzysta z
tej wiedzy, po to by radzi sobie w codziennych trudach wychowania swoich pociech. Jedno
jest pewne – nie mo na ustawa w wysiłkach i ci gle doskonali si jako rodzic i
wychowawca. Warto! Wojciech Eichelberger, znany polski psycholog, w swojej ksi ce „O
co pytaj dzieci. O miło ci i wychowaniu” napisał : „Wychowanie dziecka jest jak pakowanie
walizki, co do niej zapakujesz, to potem z niej wyci gniesz”.
Co maj robi rodzice, aby zapobiega agresji u dzieci:
• M drze kocha swoje dzieci
• Okre li jasne i zrozumiałe relacje w domu
• Okre li granice dyscypliny
• By konsekwentnym w egzekwowaniu wspólnie ustalonych reguł post powania
• Stosowa konsekwentn dyscyplin
• Kształtowa obraz wiata, w którym dla osi gni cia celu nie trzeba ucieka si do
agresji, w którym gardzi si przemoc
• Dba o rozwijanie zainteresowa , budzenie pasji, umiej tne organizowanie czasu
wolnego
• Rozwija kompetencje społeczne, uczy asertywno ci, tolerancji i empatii
• Tworzy warunki do rozwoju poprzez mo liwo
aktywno ci, samodzielno ci,
rozmowy i aktywnego słuchania
• Okazywa szacunek i zaufanie dziecku
• Tworzy atmosfer yczliwo ci i przychylno ci
• Prezentowa wzory prospołecznych zachowa w sytuacjach konfliktowych
1. Nie krzycz (ewentualnie raz w tygodniu).
2. Nie rób wi cej ni trzeba (gdzie za dobra matka, tam nic nie warta
córka).
3. Pami taj o miło ci (jedynie miło przekonuje).
4. B d gotów do pomocy (dziecko musi wiedzie , e mo e na ciebie
zawsze liczy ).
5. Naucz si mówi (bro mo e zwyci y , ale jedynie słowo mo e
przekona ).
6. Pami taj, aby był zawsze przykładem dla swojego dziecka (słowo to
d wi k, przykład to dowód).
7. Nie musisz by nieomylny (nazbyt błyszcz ce lustra o lepiaj oczy).
8. Nie zapominajcie o ocenie swojego zachowania (chwila refleksji to
nie obwinianie si , ale otrzymywanie siły ze wiadomo ci własnych
ogranicze ).
9. Pami tajcie, aby cie byli u miechni ci (rodzice, którzy nie lubi
wychowywa , min li si ze swoim powołaniem).
10.Nie chciej tego, aby twoje dziecko było inne ni jest (ka dy człowiek
jest cenny, ka dy człowiek jest niezwykły).
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu
• B d towarzyszem
dziecka w jego
poznawaniu wiata
• Pomó mu zrozumie ,
co czuje i co czuj inni
• Daj mu skrzydła piel gnuj jego poczucie
własnej warto ci
• Naucz szanowa
innych ludzi i siebie
• Naucz, jak sp dza
wolny czas i bawi si ,
nie rani c innych
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu
Pomocna literatura:
• „O co pytaj dzieci. O miło ci i wychowaniu” W. Eichelberger
• „Jak mówi , eby dzieci nas słuchały. Jak słucha , eby dzieci do nas mówiły” A.
Faber, E. Mazlish
• „10 bł dów popełnianych przez dobrych rodziców” S. Keen
• „Jak rozmawia z dzie mi o bardzo wa nych sprawach” Ch. Schaefer, T. F.
DiGeronimo
• Seria GWP „Bezpieczne dziecko – co ka de dziecko powinno wiedzie ” E. Zubrzycka
„Powiedz komu !”
• „Gry i zabawy przeciwko agresji” R. Portmann
El bieta Neroj
dyrektor Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w Brzegu