biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania

start100aaxaf1000x6
0BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA
Moduł 1. Rozwój fizyczny i motoryczny
1) Wyjaśnij pojęcia „rozwój osobniczy (ontogenetyczny) i filogenetyczny”
Rozwój-proces ukierunkowanych zmian, w którym dany obiekt przechodzi przez
kolejne etapy przemian, od stanów prostszych, mniej doskonałych, do bardziej
złożonych, doskonalszych (pod określonym względem).
Rozwój osobniczy (ontogenetyczny, ontogeneza) - proces przemian
morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu całego życia człowieka-od
zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci.
Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg
różnych czynników jest auksologia (auksein- gr. rosnąć, rozwijać się).
W rozwoju tym wyróżnia się następujące, wzajemnie ze sobą powiązane sfery,
często o różnej dynamice zmian:
- rozwój fizyczny (biologiczny)- morfologiczny, funkcjonalny, motoryczny;
1
- rozwój psychiczny- umysłowy, emocjonalny, moralny, duchowy;
- rozwój społeczny;
- rozwój seksualny.
Rozwój filogenetyczny (rodowy, filogeneza, antropogeneza) - wieloetapowy
proces ewolucyjny, sięgający w głąb drzewa rodowego ssaków. Człowiek, w trwającym
kilkadziesiąt milionów lat procesie rozwoju rodowego, osiągnął swoisty przebieg
ontogenezy.
2) Wymień okresy w rozwoju człowieka i podaj ich ogólną charakterystykę
Ze względu na charakter i dynamikę procesów biochemicznych N. Wolański wyróżnił w
życiu człowieka trzy etapy:
- Progresywny (ewolucja) – przewaga zmian anabolicznych nad
katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy,
dzieciństwo i młodość (do 20- 25 r.ż)
- Stabilizacji (transwolucja) – równowaga przemian biochemicznych u
człowieka dorosłego (do około 40- 45 r.ż)
- Regresywny (inwolucja) – przewaga zmian katabolicznych nad
anabolicznymi, starzenie się organizmu.
W pediatrii stosuje się najczęściej następujący podział:
I. Okres wewnątrzłonowy (śródmaciczny, prenatalny), który wynosi około
280 dni i dzieli się na:
- Fazę zarodkową – do 8 tyg. ciąży;
- Fazę płodową – od 9 tyg. ciąży do porodu (38 – 42 tydzień ciąży)
II.Okres zewnątrzłonowy (poza maciczny, postnatalny), z podokresami:
- Noworodkowym – do 28 dnia życia;
- Niemowlęcym – do ukończenia pierwszego roku życia;
- Wczesnego dzieciństwa (poniemowlęcym) – 2 – 3 r.ż;
- Przedszkolnym – 4 – 6 r.ż;
- Młodszego wieku szkolnego – 7 – 10/12 r.ż (do wystąpienia pierwszych objawów
dojrzewania płciowego);
- Dojrzewania płciowego (pokwitania) – około 10 – 15 lat u dziewcząt, 12 – 17 lat u
chłopców;
- Dorosłości – do około 50 r.ż;
- Starzenia się i starości od około 50 r.ż.
W 1996 r. w Polsce przeciętny dalszy okres życia wynosił: dla noworodka płci
żeńskiej – 68,1 lat; męskiej – 76,6 lat. Z powyższego zestawienia wynika, że
dzieciństwo i młodość obejmują przeciętnie ¼ część życia człowieka, podczas gdy u
większości ssaków tylko 1/10 część życia.
3) Wyjaśnij, co to jest rozwój fizyczny i jakie są jego aspekty (wzrastanie,
różnicowanie i dojrzewanie)
Rozwój fizyczny (biologiczny, somatyczny) – całokształt procesów
biologicznych, morfologicznych, obejmujących następujące aspekty:
- wzrastanie – proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała
przez: rozrost (hipertrofia) i rozplem (hiperplazja – zwiększanie się liczby) komórek;
2
- różnicowanie – zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów
proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów
rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka
dorosłego”;
- dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i
organizmu jako całości.
W rozwoju fizycznym można, zatem wyróżnić komponenty dotyczące:
- ciała (soma) – rozwój morfologiczny, somatyczny;
- funkcji organizmu, w tym: rozwój motoryczny (ruchowy) – pojawianie się nowych
ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania
motoryczne i większa sprawność fizyczna organizmu; rozwój zdolności do wysiłków
fizycznych wydolności fizycznej: te sfery rozwoju są powiązane z rozwojem
psychicznym (u małego dziecka mówimy o rozwoju psychomotorycznym).
4) Wyjaśnij, co oznaczają określenia: wiek rozwojowy, dymorfizm płciowy
Wiek rozwojowy – biologiczny, fizjologiczny. Rzeczywisty poziom zawansowania
w rozwoju, kryteria:
- Wiek morfologiczny, „wagowy, wzrostowy”
- Wiek kostny
- Wiek wtórnych cech płciowych
- Wiek zębowy
Dymorfizm płciowy (dwupostaciowość)
- Różnice między osobnikami płci męskiej i żeńskiej w zakresie cech płciowych
pierwszo; -drugo i trzeciorzędowych,
- Ujawniają się także odrębności w zachowaniach, pełnieniu ról społecznych,
niektórych właściwościach psychicznych,
- Zaznacza się już w okresie płodowym i wybitnie nasila się w okresie dojrzewania,
- Zdeterminowany genetycznie (odmienne pary chromosomów płciowych: XXkobiety, XY- mężczyźni, ale także wpływ obyczajów, tradycji, stylu życia, rodzaju
pracy).
5) Omów czynniki wpływające na rozwój fizyczny
Czynniki wewnętrzne (endogenne)
1. Genetyczne
– determinanty rozwoju – już przy zapłodnieniu decydują o wielu właściwościach (płeć,
budowa).
2. Paragenetyczne
– nie genetyczne matki, związane z właściwościami środowiska wewnątrz macicznego –
wiek matki, kolejność porodu, metabolizm matki (choroby, leki, żywienie),
– hormonalne
Czynniki zewnętrzne (egzogenne)
1. Środowiskowe
– biogeograficzne – klimat, sezonowość, stan powietrza, gleby,
– społeczno-ekonomiczne – status społeczny (wykształcenie) rodziców, warunki
bytowe rodziny, miejsce zamieszkania, atmosfera w rodzinie
2. Styl życia i zachowania zdrowotne
3
– żywienie – pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze
– aktywność ruchowa
3. Choroby przewlekłe.
6) Wyjaśnij, co to jest akceleracja rozwoju fizycznego, jej przyczyny i
skutki
Akceleracja rozwoju fizycznego jest to zjawisko przyspieszania się naturalnego
tempa rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach (tzw. trend seksualny).
Dotyczy głównie rozwoju fizycznego i przejawia się osiąganiem w coraz wcześniejszym
wieku określonych etapów rozwojowych i wskaźników dojrzałości (m.in. wcześniejsze
ząbkowanie, intensywniejszy przyrost wysokości i wagi ciała, wcześniejsze dojrzewanie
płciowe). Zmiany te przypisuje się wzrostowi poziomu kultury materialnej i poprawie
warunków bytowych społeczeństw. Przedmiotem licznych dyskusji jest hipoteza
akceleracji rozwoju psychicznego.
7) Wyjaśnij, co oznacza termin „rozwój motoryczny” i omów czynniki go
warunkujące
Motoryka, (motoryczność) ludzka to całokształt czynności ruchowych człowieka,
czyli sfera ruchowej aktywności człowieka, czyli wszystko, co dotyczy poruszania się
człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia ciała lub poszczególnych jego części
względem siebie.
Psychomotoryka to zjawiska i procesy psychiczne związane z ruchową działalnością
człowieka, są one:
- jej przyczyną, np. motywy działania
- towarzyszą stanom aktywności ruchowej, np. wrażenia
- skutkiem aktywności, np. emocje
Psychomotoryka do 3 r.ż
1. Układ ruchu
Część bierna – kości, stawy, wiązadła
- wytrzymałość i elastyczność tkanek
- wzajemne proporcje szkieletu
Część czynna – mięśnie
- rozrost włókien mięśniowych
- doskonalenie struktury i unaczynienia
- innerwacja mięśni – wzrastanie zakończeń nerwowych w głąb włókien mięśniowych
2. Układ nerwowy
- dojrzewanie komórek nerwowych
- wzrost wypustek i rozgałęzień  (tworzenie się Synaps, elementów stykowych)
- dojrzewanie pola i warstwy kory mózgowej (Móżdżek koordynacja równowagi)
- myelinizacja komórek i włókien nerwowych (obrastanie otoczką tłuszczową – izolator
stanu pobudzenia)
Początek – najważniejsze dla życia części układu nerwowego
Zakończenie – dystalne części kończyn
3. Funkcje zaopatrzenia tlenowego – układ krążenia, oddechowy…
4. Trening, stymulacja ruchowa.
Osobnicza ewolucja motoryczności:
4
Okres płodowy:
- ruchy nieskoordynowane
Noworodek:
- nie poradność ruchowa,
- uogólnione reakcje ruchowe
- odruchy bezwarunkowe
Niemowlę:
- rozwój ruchów lokomocyjnych
- chwyt manipulacji
- rozrzutność ruchowa
Poniemowlęcy:
- doskonalenie ruchów
Przedszkolny:
- „złoty okres” – równowagi przedszkolnej
- nowe umiejętności
- nie doskonałość manualna
- rozrzutność ruchowa
- „dziecko doskonałe”
- wysoka sprawność
- ekonomia motoryczna
- nowe umiejętności  sport
Młodszy szkolny:
Dojrzewania:
- „kryzys motoryczności” (mutacja)
- ociężałość ruchowa
- zanik harmonii ruchu
- niepokój motoryczny (dymorfizm
płciowy)
Młodzieńczy:
- zakończenie rozwoju motorycznego
- motoryczność kobiet i mężczyzn
Wiek dorosły:
- motoryczność uboższa
- precyzja, ekonomia
- zależność od pracy i stylu życia
Starzenie się:
- zubożenie motoryki, stereotypy ruchowe
- niechęć do ruchów
- starcze niedołęstwo
8) Omów znaczenie aktywności fizycznej dla rozwoju i zdrowia człowieka
Aktywność fizyczna (ruchowa)
- wysiłek fizyczny, praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem czynności w
organizmie
- kluczowy integrujący skład zdrowego stylu życia
Korzyści dla rozwoju i zdrowia dziecka
1.Stymulacja rozwoju
5
- fizycznego- wzrastanie, rozwój mięśni, układu krążenia, oddechowego, harmonia
rozwoju,
- intelektualnego – poznawanie otoczenia, przedmiotów, zjawisk
- psychicznego – pokonywanie trudności, radzenia sobie ze zmęczeniem, stresem,
przeżywanie sukcesów negatywnych porażek
- społecznego – relacje negatywnych innymi, współdziałanie, samokontrola
negatywnych grupie społecznej
2.Kompensacja negatywnych czynników współżycia
- uruchomienia
- nadmiar napięć
3.Adaptacja do różnych zmian środowiska
- fizycznego – zmian tempa wysokości
- społecznego
- hartowanie
4.Korekcja i leczenie wielu chorób, zaburzeń
- zapobiega wystąpieniu wielu zaburzeń
- zmniejsza ryzyko i opóźnia rozwój miażdżycy – obniżenie cholesterolu, ciśnienia
tętniczego krwi, - utrzymanie odpowiedniej masy ciała,
9) Wymień elementy układu ruchu, wyjaśnij, co to jest postawa ciała i jak
zmienia się w okresie życia człowieka
1. Układ ruchu
Część bierna – kości, stawy, wiązadła
- wytrzymałość i elastyczność tkanek
- wzajemne proporcje szkieletu
Część czynna – mięśnie
- rozrost włókien mięśniowych
- doskonalenie struktury i unaczynienia
- innerwacja mięśni – wzrastanie zakończeń nerwowych w głąb włókien mięśniowych
2. Układ nerwowy
- dojrzewanie komórek nerwowych
- wzrost wypustek i rozgałęzień  (tworzenie się Synaps, elementów stykowych)
- dojrzewanie pola i warstwy kory mózgowej (Móżdżek koordynacja równowagi)
- myelinizacja komórek i włókien nerwowych (obrastanie otoczką tłuszczową – izolator
stanu pobudzenia)
Początek – najważniejsze dla życia części układu nerwowego
Zakończenie – dystalne części kończyn
3. Funkcje zaopatrzenia tlenowego – układ krążenia, oddechowy…
4. Trening, stymulacja ruchowa.
Postawa ciała – indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych
odcinków tułowia i kończyn dolnych w pozycji stojącej
– postawa swobodna, nawykowa (rzeczywisty sposób „trzymania się”)
– postawa baczna – czynnie poprawiona
Filogenetyczny rozwój postawy ciała
- przesuwanie środka ciężkości
- zmiany linii pionu w stosunku do kręgosłupa i kończyn dolnych
- zwiększenie ekonomiczności i stabilności pionowej postawy
6
Rozwój postawy w ontogenezie:
1. Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa
- okres niemowlęcy
- ok. 7 r.ż ukształtowanie przednio-tylnych krzywizn
- ostateczne ukształtowanie w okresie młodzieńczym
Kręgosłup
- szyjny – lordoza – wygięcie do przodu
- piersiowy – kifoza – wygięcie do tyłu
- lędźwiowy – lordoza
- krzyżowy – kifoza
- kość ogonowa
2. Zmiany w ustawieniu miednicy od pionowej do nachylenia do przodu
3. Zmiany ustawienia kończyn
- noworodek ( ) szpotawe
- 4-5 r.ż >< fizjologiczna koślawość
~ 7 r.ż I I a u dziewcząt } {
4. Zmiany wysklepienia stóp
- niemowlę – stopa wypełniona tkanką tłuszczową
- 3-4 r.ż – zaczyna się łuk stopy (podłużny i poprzeczny)
- 8 r.ż – wyraźne wysklepienie stopy
10) Wymień najczęstsze zaburzenia układu ruchu u dzieci i młodzieży
oraz sposoby zapobiegania im
Najczęstsze zaburzenia układu ruchu:
1. Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza 2-4 %)
- większa deformacja żeber, garb mięśniowy
2. Nadmierna kifoza piersiowa – plecy okrągłe
- okres dojrzewania (choroba Szojermana)
3. Koślawość kolan
4. Stopy płasko – koślawe
Wady postawy – odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej –
właściwej dla danego wieku, płci, typu budowy
- błędy postawy – pojedyncze odchylenia
- wady postawy – złożone odchylenia
11) Przedstaw zasady przygotowania się rodziców do poczęcia dziecka i rolę
kwasu foliowego zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej
Elementy opieki przedkoncepcyjnej:
1. Identyfikacja czynnika Przyszłej Ciężarnej oraz dziecka:
a) cechy (warunki bytowe; wiek, masa)
b) zachowanie ryzykowne dla zdrowia
c) choroby przewlekłe, uwarunkowane genetycznie
d) choroby zakaźne
e) przeszłość położnicza PC
f) czynniki fizyczne w środowisku
2. Działania dla zmniejszenia ryzyka medycznego
3. Poradnictwo dotyczące zdrowego stylu i warunków życia
a) ciąża mimo istniejącego ryzyka
7
b) działania dla wyeliminowania ryzyka
c) rezygnacja z posiadania potomstwa.
Niedobór lub brak Kwasu Foliowego w organizmie kobiety ciężarnej:
- wrodzone wady cewy nerwowej,
- wodogłowie,
- rozszczepienie kręgosłupa,
- koślawość kończyn,
12) Omów hierarchię potrzeb Maslowa i znaczenie zaspokojenia potrzeb
biologicznych człowieka
Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa
W 1954 roku opracował teorię potrzeb, która stanowiła źródło inspiracji dla wielu
innych autorów. Maslow budując swoją teorię potrzeb opierał się na osiągnięciach
szkoły stosunków społecznych Eltona Mayo.
Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu
potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb
niższego stopnia, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym
(potrzeba pożywienia i wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi
i abstrakcyjnymi.
Hierarchia potrzeb:
1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek);
2. Potrzeby bezpieczeństwa;
3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość);
4. Potrzeby szacunku;
5. Potrzeby samorealizacji.
Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy,
gdy są zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Oprócz wymienionych pięciu potrzeb,
Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy
rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą
to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest
o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można
próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.
Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo
homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi
potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie
naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę
równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma
zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb
nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne
i będzie dążył do ich wzmocnienia. Struktura występowania określonych potrzeb
związana jest z osobowością człowieka. Wraz z rozwojem osobowości zauważa się
większą motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.
13) Wymień fazy życia wewnątrzmacicznego i potrzeby kobiety w czasie
ciąży
Okres wewnątrzłonowy (śród maciczny, prenatalny) – 280 dni ciąży
8
Jest to okres o najszybszym tempie rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej, nie
widocznej gołym okiem, w ciągu około 280 dni ciąży rozwija się organizm dziecka o
przeciętnej długości 50 cm i masie ciała 3500 g.
Faza zarodkowa (embrionalna) – do 8 tygodnia ciąży
Nosi ona nazwę organogenezy, choć dla wielu układów przedłuża się nawet do 3 m.ż.
W pierwszym tygodniu zapłodniona komórka jajowa ulega wielu podziałom
komórkowym (bruzdkowaniu); w drugim tworzą się listki zarodkowe – endo- i
ektoderma; w trzecim mezoderma; w czwartym – somity; między 4 a 8 tygodniem ciąży
zarodek różnicuje się w kierunku struktur typowo ludzkich. Masa 8 –tygodniowego
zarodka wynosi około 10 r. a długość 2-3 cm
Faza płodowa – od 9 tygodnia ciąży do porodu (38-42 tygodnia ciąży)
Charakteryzuje ją gwałtowne, szczególna w drugim trymestrze ciąży, tempo wzrastania
i rozwoju funkcjonalnego wszystkich narządów i układów. Masa ciała płodu wynosi pod
koniec trymestru: pierwszego (12 tydzień ciąży) – około 25 g; drugiego (28 tydzień
ciąży) – około 1000 g. Płód urodzony przed 24 tygodniem ciąży nie jest zdolny do życia.
W trzecim trymestrze zwiększa swoje rozmiary ciała, głównie dzięki przyrostom tkanki
tłuszczowej podskórnej i mięśniowej.
Pierwsze ruchy płodu matka zaczyna odczuwać około 14 tygodnia ciąży (nie
skoordynowane, arytmiczne prostowanie, rozpychanie, kopanie), ale aktywność
neurologiczna płodu – skurcze mięśni i ruchy izolowanych okolic ciała pod wpływem
stymulacji lub spontanicznie – występuje już około 9 tygodnia ciąży. Płód wykonuje
ruchy: połykania około 14 tygodnia ciąży, warg około 20 tygodnia ciąży, aktywne ruchy
ssania około 24 tygodnia ciąży. W 17 tygodniu ciąży pojawiają się pierwsze oznaki
odruchu chwytnego, a w 25 tygodniu ciąży odruchu Moro. W końcu ciąży płód może
reagować ruchem i przyśpieszeniem czynności serca na bodźce akustyczne (hałas
słyszany przez powłoki brzuszne) i stany emocjonalne matki (przenikanie przez łożysko
adrenaliny i innych neuromediatorów).
14) Scharakteryzuj wzrastanie (przyrosty wysokości i masy ciała),
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w poszczególnych okresach
życia: noworodkowy, niemowlęcy (w tym karmienie piersią),
poniemowlęcy, przedszkolny, młodszy szkolny, dojrzewania płciowego
( Uwaga! Zadania egzaminacyjne będą dotyczyć każdego okresu osobno)
Okres noworodkowy – 28 dni życia
Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia
płodowego urodził się. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42
tygodniem ciąży) ma przeciętną:
- masę ciała 3300-3600 g (większa u chłopców niż u dziewcząt);
- długość ciała 50-52 cm;
- długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;
- obwód głowy 35 cm (o 1-2 cm większy niż obwód klatki piersiowej).
W pierwszych dniach życia dochodzi do ubytku masy ciała o 6-10 % (utrata płynu
zewnątrzkomórkowego). Większość noworodków osiąga urodzeniową masę ciała około
10 dnia życia.
Proporcje ciała noworodka cechuje duża głowa, krótka szyja, długi tułów, z klatką
piersiową o kształcie okrągłym i krótkie kończyny dolne. Środek ciężkości ciała
znajduje się na wysokości pępka (u dorosłych na wysokości spojenia łonowego).
9
Noworodek przyjmuje na początku pozycje zgięciową (kończyny zgięte we wszystkich
stawach), przypominającą ułożenie płodu, a następnie grzbietowo-wyprostowaną. Jego
aktywność związana jest przede wszystkim z zaspokajaniem uczucia głodu – płacze,
odwraca głowę, układa usta w „ryjek” pod wpływem każdego bodźca w okolicy ust
(odruch szukania).
Charakterystycznymi cechami motoryki noworodka są:
1. Nieporadność ruchowa, stwarzająca równocześnie wielki potencjał i sznsę na
wszechstronny rozwój motoryczny.
2. Uogólnione reakcje ruchowe – na pobudzenie jednej części ciała reaguje cały
organizm (np. „noworodek płacze całym ciałem”); zwiększone napięcie mięśniowe.
3. Obecność wrodzonych odruchów bezwarunkowych, instynktownych, które można
podzielić na trzy grupy:
- niezbędne do życia: ssanie, oddychanie, połykanie, kichanie, odruchy obronne (np.
odruch spojówkowy);
- dające początek rozwojowi odruchów warunkowych i innych czynności ruchowych:
zaciskanie dłoni po podrażnieniu ich wewnętrznej powierzchni, kroczenie (chód
automatyczny – naprzemienne stawianie nóg przy dotykaniu stopami podłoża);
- atawistyczne, wywodzące się z rozwoju filogenetycznego, zanikające po kilku
tygodniach lub miesiącach: odruch pływania, odruchy Moro, Babińskiego.
Okres niemowlęcy – do 12 miesiąca życia
Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym
okresie życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę
zwiększa:
- długość ciała o 25 cm (połowę tego, co w okresie wewnątrzłonowym);
- masę ciała o 6-7 kg – urodzeniową masę ciała podwaja około 5 m.ż, a potraja w 12
m.ż; największy przyrost masy ciała występuje około 9 m.ż, w następstwie zwiększenia
się ilości podskórnej tkanki tłuszczowej (niemowlę staje się „pulchne”).
Około 12 m.ż, wyrównują się obwody głowy i klatki piersiowej. Ciemiączko przednie
zmniejsza się około 6 m.ż, a zamyka się między 9-18 m.ż.
Pierwsze zęby mleczne(dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6 m.ż. W końcu
pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).
Okres niemowlęcy charakteryzuje szybkie tempo dojrzewania ośrodków motorycznych
i sensorycznych w o.u.n. Znajduje to wyraz w bogactwie przejawów rozwoju
psychomotorycznego dziecka. Do najbardziej charakterystycznych zjawisk tego okresu
należą:
- kształtowanie się krzywizn kręgosłupa – lordozy szyjnej (około 3-4 m.ż – unoszenie
głowy), kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej (siadanie i wstawanie);
- rozwój ruchów lokomocyjnych i pionizacja ciała;
- ukształtowanie chwytu „obcęgowego”, z przeciwstawieniem kciuka, co umożliwia
dalszy rozwój ruchów manipulacyjnych;
- początek rozwoju mowy: od wokalizacji dźwięków spółgłoskowych około 7 m.ż do
wypowiedzenia ze zrozumieniem kilku słów pod koniec pierwszego roku życia;
- stopniowe przechodzenie od ruchów, nazywanych przez S. Szumana „błędnymi”
(mimowolnych, nieskładnych, bez związku z bodźcem), do ruchów manipulacyjnych –
poznawanie przedmiotów, świata;
- nadal niepokój ruchowy i uogólniona reakcja na bodźce.
Okres poniemowlęcy (wczesnego dzieciństwa)- 2 i 3 rok życia
10
Cechuje go wyraźne zwolnienie tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała wynoszą:
w 2 r.ż około 12 cm, w 3 r.ż 8 cm; masy ciała odpowiednio 2,5 i 2 kg. Wyraźnie
zmniejsza się ilość podskórnej tkanki tłuszczowej, zwiększa się masa mięśni (w
następstwie zmniejszonego łaknienia oraz większej aktywności ruchowej); dziecko
szczupleje, co często niepokoi rodziców. Zmieniają się proporcje ciała. Postawę dziecka
cechują: pogłębiona lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch; zaczyna zaznaczać się
podłużny łuk stopy.
Jest to okres doskonalenia się ruchów lokomocyjnych. Chód dziecka jest jeszcze
niezgrabny, nieelastyczny – stąpanie na całych stopach, dostawczy krok przy
wchodzeniu na schody; może być zakłócony nawet małymi przeszkodami. Doskonali
się mowa dziecka – zwiększa się zasób słów, płynność mowy; 3-latek potrafi łączyć
proste zdania. Dziecko w tym okresie cechuje:
- duża aktywność ruchowa (jest niemal w ciągłym ruchu), radość z udanych czynności
ruchowych;
- rozrzutność ruchów – włączanie o wykonania jednej czynności ruchowej wielu grup
mięśniowych, obecność tzw. przyruchów (wczesna faza mielinizacji włókien nerwowych
i rozchodzenie się pobudzenia na sąsiadujące neurony);
- pojawienie się ruchów naśladujących zachowania osób dorosłych (tzw. Apraksje wg S.
Szumana).
Przedszkolny – 4-6 rok życia
Obejmuje on 3 lata poprzedzające rozpoczęcie nauki w szkole (w zależności od wieku i
środowiska 30-80 % dzieci w tym wieku uczęszcza do przedszkola).
Tempo wzrastania jest wyraźnie mniejsze. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą
średnio 6-8 cm; masy ciała 2 kg. Dziecko jest szczupłe, wydłużają się kończyny. Dzięki
rozwojowi tkanki mięśniowej poprawia się postawa ciała – zmniejsza się lordoza
lędźwiowa, uwypuklenie brzucha; kształtują się podłużny i poprzeczny łuk stopy
(zakończenie około 8 r.ż); większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan. Około 6 r.ż
wyrzyna się pierwszy ząb stały (pierwszy trzonowiec, „szóstka”) i rozpoczyna się
wymiana zębów mlecznych (zwykle od siekaczy przyśrodkowych w żuchwie).
Ruchy lokomocyjne dziecka cechuje stale zwiększająca się harmonia (swobodnie biega,
chodzi, skacze, jest zwinne). Ruchy są rytmiczne, płynne, choć brak im jeszcze
dokładności. Dziecko łatwo opanowuje nowe ruchy i umiejętności ruchowe – sportowe
(np. pływanie, jazdę na rowerze, łyżwach, nartach) i obsługi. Wiek około 5 r.ż nazywa
się w rozwoju motorycznym okresem „złotym” lub „równowagi przedszkolnej”.
Dziecko jest bardzo ruchliwe (nadruchliwość, „głód ruchu”). Jego ruchy są nadal
rozrzutne (obszerne). Chętnie rywalizuje w zajęciach ruchowych, czerpie z nich radość i
wzorce z zachowań ruchowych starszych dzieci i dorosłych. Ta duża spontaniczna
aktywność ruchowa sprzyja obciążeniu wysiłkiem i rozwojowi funkcji zaopatrzenia
tlenowego (wydolności fizycznej). Dziecko ma przy tym zdolność do samoregulacji
wysiłku. Niedoskonałe są nadal ruchy manualne (trudności w zawiązaniu sznurowadeł,
zapięciu guzika). Występują trudności w dłuższej koncentracji na jednej czynności,
dziecko stale zmienia rodzaje zajęć. Nie potrafi przystosować się do czynności
wykonywanych przez dorosłych (np. monotonnego spaceru).
Charakterystycznym, nowym zjawiskiem w motoryczności dzieci w wieku
przedszkolnym jest dymorfizm płciowy (różnice między chłopcami a dziewczętami) w
zakresie zainteresowań ruchowych. Jest to uwarunkowane czynnikami kulturowymi i
obyczajowością. Dziewczęta dostają zabawki:dziewczęce: i preferują (naśladują)
zabawy o mniejszej ekspresji ruchowej (np. zabawa „w dom”). Chłopcy wybierają
zabawki i zabawy wymagające większego wysiłku fizycznego i ruchu na większej
11
przestrzeni. Jest to przyczyną zaznaczających się w wieku przedszkolnym różnic w
sprawności i wydolności fizycznej dziewcząt i chłopców – na korzyść tych ostatnich.
Młodszy szkolny – od 7 do 10/12 roku życia
Granice biologiczne tego okresu wyznaczają: wyrżnięcie się pierwszego zęba stałego
oraz wystąpienie pierwszych, widocznych objawów dojrzewania płciowego.
Cechuje go najwolniejsze w całym dzieciństwie tempo wzrastania (jakby „wyciszenie
przed burzą”). Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą około 5 cm; masy ciała 3-3,5
kg. Trochę większe niż wcześniej przyrosty masy ciała (tkanki tłuszczowej i mięśniowej)
sprawiają, że dziecko „pełnieje”. Maleją przyrosty obwodu głowy; pod koniec tego
okresu mózg osiąga swą ostateczną wielkość. U części dzieci obu płci około 7-8 r.ż
obserwuje się pewne przyśpieszenie wzrastania, zwane „skokiem szkolnym”. Uważa się,
że jego przyczyną jest zmiana trybu życia i zwiększenie liczby bodźców działających na
o.u.n. w związku rozpoczęciem nauki w szkole.
Jest to szczególnie korzystny okres rozwoju motorycznym, zwany „pełnią dzieciństwa”
lub etapem „dziecka doskonałego”. Dziecko charakteryzuje doskonałość ruchów
lokomocyjnych i sportowych; refleksyjność, celowość, ekonomia ruchów; zdolność do
opanowania wielostronnych umiejętności ruchowych, wysoki poziom sprawności
fizycznej, zwłaszcza zwinności. Jest ono zainteresowane ruchem płciowego wciąż
odczuwa jego potrzebę („głód ruchu”). Rozpoczęcie nauki płciowego szkole stanowi
płciowego tego powodu trudność, „wymuszając” długotrwałe unieruchomienie,
koncentrację uwagi oraz pracę drobnych mięśni dłoni, których sprawność nie jest
jeszcze duża. Stopniowo, około 10 r.ż następuje przystosowanie motoryczne do szkoły –
zwiększenie zdolności do koncentracji uwagi płciowego precyzji pisania, zmniejszenie
niepokoju ruchowego płciowego liczby przyruchów (kończy się okres mielinizacji
układu nerwowego).
W tym wieku pogłębiają się różnice w rozwoju motorycznym dziewcząt i chłopców w
zakresie zainteresowań rodzajem zajęć ruchowych, sposobu wykonania ruchów
(większa płynność i rytmizacja ruchów u dziewcząt) oraz sprawności i wydolności
fizycznej (wyraźnie większa u chłopców).
Dojrzewania płciowego
Jest to okres:
- o najintensywniejszym, poza okresem niemowlęcym, tempie wzrastania, któremu
towarzyszą szybkie zmiany budowy, sylwetki ciała, wyglądu, funkcji organizmu,
gwałtowne przemiany hormonalne, psychiczne i emocjonalne (niekiedy nazywa się go
okresem „burzy i naporu”);
- ostatecznego ukształtowania się dymorfizmu płciowego w zakresie cech somatycznych
i funkcjonalnych.
Dojrzewanie jest procesem złożonym. Można go określić jako dochodzenie do
dojrzałości, czyli stanu, zbioru cech, jakimi odznacza się osoba dojrzała, dorosła.
Dotyczy ono wszystkich sfer rozwoju i wyróżnić możemy dojrzałość:
- Fizyczną (biologiczną), obejmującą trzy komponenty, osiągnięcie dorosłych
(„ostatecznych”): rozmiarów i proporcji ciała (dojrzałość morfologiczna); funkcji
układów i narządów (dojrzałość fizjologiczna); zdolności do tworzenia komórek
płciowych, zapłodnienia i donoszenia ciąży (dojrzałość płciowa).
- Seksualną – pojawienia się napięcia seksualnego i zdolność do przeżywania orgazmu.
- Psychiczną, która jest trudna do zdefiniowania i najczęściej określa się ją jako
odpowiedzialność za swoje czyny, zdolność kontrolowania zachowań i emocji,
niezależność itd.
12
- Społeczną – zdolność do produktywnego pełnienia ról społecznych, zarobkowania,
utrzymania siebie i rodziny oraz skutecznego komunikowania się z innymi ludźmi.
Wszystkie sfery dojrzewania są ze sobą ściśle powiązane. Fakt, że obecnie młodzi ludzie
osiągają w różnym czasie poszczególne komponenty dojrzałości (rozkojarzenie
dojrzewania) stwarza wiele problemów zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych.
15) Scharakteryzuj typowy przebieg dojrzewania płciowego dziewcząt i
chłopców
Dojrzewanie płciowe chłopców, przebiega wolniej i dłużej niż u dziewcząt. Skala
Tannera ujmuje przebieg dojrzewania płciowego w pięciu fazach:
I – okres przedpokwitaniowy (wielkość narządów płciowych jak we wczesnym
dzieciństwie);
II – wiek 10-11 lat (powiększają się jądra);
III – 11-12 lat (rozwój jąder, pojawia się owłosienie łonowe, powiększa się członek);
IV – 12-13 lat (dalszy rozwój jąder i moszny, wyraźne owłosienie łonowe, rozwijają się
pęcherzyki nasienne);
V – 15-16 lat (powiększa się i zaczyna wydzielanie gruczoł krokowy, owłosienie typu
męskiego, narządy płciowe w pełni rozwinięte).
W czternastym roku życia występuje tzw. skok pokwitaniowy (wzrost 7-12 cm w ciągu
roku), który trwa do około 18. roku życia. Pierwsze wytryski nasienia występują
przeważnie około 14 roku życia, po kilku miesiącach pojawiają się plemniki. W ciągu
dwóch lat od pierwszego wytrysku (ejakularche) nasienie osiąga pełną dojrzałość.
Dojrzewanie u chłopców wiąże się ze zmianą głosu, pojawieniem się owłosienia na ciele
i twarzy, wzrostem masy mięśni, rozwojem szkieletu.
Dojrzewanie płciowe dziewcząt, wyróżnia się następujące okresy:
Budowa gruczołów mlecznych kobiety:
I – 10-11 lat (rosną kości długie, miednica, zaokrąglają się biodra i ramiona,
powiększają się piersi, ciemnieje otoczka brodawki piersiowej, zwiększa się wydzielanie
estrogenów, gruczoły szyjki macicy zaczynają wydzielać śluz, pojawiają się białawe
upławy o kwaśnym zapachu);
II – 11-12 lat (pojawia się owłosienie łonowe, zmieniają się wymiary miednicy);
III – 12-13 lat (zwiększa się owłosienie pachowe, rozwijają się piersi, pojawia się
pierwsza miesiączka - menarche);
IV – 13-14 lat (miesiączki najczęściej są nieregularne, często bez jajeczkowania,
zwiększa się owłosienie pachowe);
V – zaokrąglają się biodra, cykle miesiączkowe zaczynają być regularne, zwiększa się
zdolność do zapłodnienia). Na przebieg dojrzewania płciowego wpływa wiele
czynników: klimat, rasa, uwarunkowania genetyczne, odżywianie, standard życia itd.
Wiek dojrzewania, dorastania, okres rozwojowy człowieka, stanowiący przejście od
dzieciństwa do dojrzałości biologicznej i psychicznej. Trwa od 11-12 do 17-18 roku życia.
Charakteryzuje się intensywnym rozwojem fizycznym i fizjologicznym organizmu,
ilościowym i jakościowym wzrostem sprawności i wydajności umysłowej, pojawianiem
się nowych zainteresowań, wzrostem znaczenia procesów emocjonalnych,
aktywizujących do działania. Jest to okres silnych konfliktów z otoczeniem, których
przyczyną są: zwiększenie wymagań programowych i zakresu wiedzy w szkole,
zwiększenie obowiązków w domu, silne identyfikowanie się z grupami rówieśniczymi,
przebudowa dziecięcego systemu wartości w system wartości ludzi dojrzałych.
13
Wychowanie młodych ludzi w tym okresie wymaga od rodziców i wychowawców
dobrego poznania wychowanków i indywidualizacji oddziaływań wychowawczych.
16) Omów zjawisko
przyczyny i skutki
„rozszczepienia”
procesu
dojrzewania,
jego
W warunkach naszej cywilizacji zagadnienie dojrzewania stało się bardzo
skomplikowane i złożone. Nastąpiło „rozszczepienie” procesu dojrzewania na różne
komponenty, przy czym ich osiąganie jest znacznie rozciągnięte w czasie (czas ich
pełnej integracji trwa około 10 lat), kolejność ich występowania u dziewcząt i chłopców
jest różna.
Przyczyny:
Poprawa standardu życia (żywienie, urbanizacja, postęp, poziom wykształcenia) i
rozwój cywilizacji spowodowały, że dzieci są poddawane dużej ilości bodźców. To
spowodowało wystąpienie zjawiska Akceleracji – przyśpieszenie rozwoju (powiększenie
się wysokości ciała i wcześniejsze dojrzewanie płciowe).
Akceleracja + wychowanie i struktura społeczna = rozszczepienie
Kiedyś dojrzałość seksualną osiągano później, a obowiązki dorosłych obejmowano
wcześniej – nie było rozszczepienia.
17) Wymień metody oceny rozwoju fizycznego (tym masy ciała) i
sprawności fizycznej
Pomiary:
- Masy ciała,
- wysokości ciała od 18 m.ż.
- u noworodka - długość ciała w pozycji leżącej, dł. ciemieniową – siedzeniową –
zapobieganie urazom stawów biodrowych,
- obwód głowy i klatki piersiowej,
- siatki wentylowe,
- rozwój kości – rentgen dłoni i ocena wieku kości i chrząstek.
18) Omów zjawiska towarzyszące starzeniu się organizmu oraz sposoby
opóźniania i łagodzenia skutków starzenia się
Starzenie się, fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na
stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się
w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.
O szybkości i tempie starzenia się decyduje w dużej mierze czynnik genetyczny,
determinujący długość życia. Na szybkość starzenia się mają również wpływ czynniki
zewnętrzne: przebyte choroby, urazy, nieprawidłowe odżywianie się, niewłaściwy tryb
życia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych, praca w szkodliwych
warunkach (górnictwo, hutnictwo itp.). Natomiast czynnikami hamującymi proces
starzenia się są: aktywny fizycznie jak i psychicznie tryb życia, prawidłowa dieta,
wystrzeganie się nałogów.
Starzenie dotyczy wszystkich żyjących organizmów, ale tylko człowiek
rozumie pojęcie starości.
Starzenie się, to stopniowy postępujący i nie odwracalne
zmniejszenie zdolności organizmu do zachowania homeostazy
14
(równowagi środowiska wewnętrznego).  Zmiany struktury
i funkcji  śmierć.
Człowiek nie może żyć dłużej niż 120 lat – przeciętnie żyje krócej
Na zmiany biologiczne nakładają się choroby.
Dożycie do wieku 90 lat  starość bez chorób
neurodegeneracyjnych.
nowotworowych
i
W procesie starzenia się mają miejsce trzy główne mechanizmy:
1) komórki nierozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu (dotyczy to głównie
komórek nerwowych)
2) komórki rozmnażające się charakteryzują się znacznie mniejszą aktywnością
biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu (przykładem mogą być komórki
odpowiedzialne za odporność organizmu, z czym wiąże się znacznie większa częstość
zachorowań na choroby zakaźne, autoalergiczne i nowotworowe),
3) zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu tkanki łącznej, co
objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką skórą.
Szyszynka – jest to gruczoł dokrewny
- zegar biologiczny reguluje:
* rytmy okołodobowe – sen, czuwanie,
- regulator innych regulatorów
Melatonina – chemiczny przekaźnik
- trzecie oko – wydzielanie malatoniny zalęży od ilości światła
- światło hamuje jej wydzielanie
Światło  oko (siatkówka)  podwzgórze  szyszynka
Wydzielanie melatoniny w nocy – szczyt godz. 1-5 dziennie
Przekwitanie – klimakterium – ustanie czynności rozrodczych  starzenie się
jajników
Zmniejszanie się liczby pęcherzyków Graffa, zmienia się cykliczne wydzielanie
hormonów jajnikowych, podwzgórzowych, przysadkowych. Początek ok. 45 r.ż.
Menopauza – ostatnia miesiączka, wewnętrzna oznaka zakończenia płodności,
przeciętnie ~ 52 r.ż.
Następstwa braku hormonów jajnikowych:
- objawy i dolegliwości somatyczne,
- osteoporoza,
- choroby układu krążenia,
Skutki braku Estrogenu – chwiejność emocjonalna, pocenie, nasilenie
osteoporozy.
Hormonoterapia zastępcza – poprawia jakość życia, zmniejsza ryzyko chorób i
śmierci z powodu choroby wieńcowej.
Klimakterium, przekwitanie męskie (andropauza).
Okres w życiu mężczyzny, w którym stopniowo zmniejsza się czynność hormonalna
podwzgórza, przysadki i jąder  obniżenie wydzielania hormonów płciowych męskich
 androgenów (testosteronu i innych) oraz hormonu wzrostu i Melatoniny.
Początek 50-60 r.ż powolne obniżenie się stężenia testosteronu już po 30 r.ż.
W wieku 75 lat poziom testosteronu = 2/3 stężenia tego hormonu u młodych mężczyzn.
Proces powolny, zróżnicowany; ok. 25-45 % mężczyzn nie odczuwa żadnych objawów.
15
Prostata – gruczoł męski
Przerost prostaty – łagodny – ucisk na cewkę moczową.
Badanie krwi – PSA – wykrywanie prostaty.
Dodać życia do lat:
Aktywne starzenie się (active ageing) powinno rozpoczynać się wcześnie i obejmować:
- uczestnictwo w życiu rodziny i społeczności
- zbilansowaną, zdrową dietę
- odpowiednią aktywność fizyczną
- unikanie palenia
- zestarzeć się bez chorób.
19)
Przedstaw zasady wczesnego zapobiegania osteoporozie.
Osteoporoza, zrzeszotnienie kości, zanik kości objawiający się zmniejszeniem
gęstości utkania kostnego, ścieńczeniem korowej warstwy kości, zatarciem ich
struktury beleczkowej. Najczęściej występuje u osób starszych.
Za przyczynę osteoporozy uważa się zaburzenia w wydzielaniu hormonów płciowych
(klimakterium) i hormonów kory nadnerczy, niedobór białka, ujemny bilans białkowy.
Kości stają się łamliwe, dochodzi do zniekształceń trzonów kręgowych, które robią się
niższe i dwuwklęsłe.
Diagnostyka opiera się na densytometrii polegającej na prześwietlaniu kości podwójną
wiązką Rtg oraz komputerowej analizie otrzymanych danych, prowadzącej do
określenia gęstości kości. Leczenie polega na podawaniu witaminy D, preparatów
hormonalnych, soli wapnia.
Zależy od:
1. Spożycia wapnia w dzieciństwie – główne źródło – mleko i jego przetwory (zalecane
2-3 szklanki mleka dziennie lub napojów mlecznych, ok. 10 dag sera dziennie).
2. Aktywność fizyczna
- 3 x 30 x 130 = 3 razy dziennie, przez 30 minut, tętno 130
3. Spożycie witaminy D
4. Regularności cyklów miesiączkowych – wtórny brak miesiączki – przerwy powyżej 6
miesięcy – zmniejszenie gęstości kości (mobilizacja pnia z kości przy jej obniżeniu
estrogenów).
16
17