Program pomiarowy jakości gleby w powiecie tarnowskim

Program pomiarowy jakości gleby w powiecie tarnowskim
Podstawa prawna:
 Art. 30 i 109 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,
poz. 627)
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 roku w sprawie sposobu
udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453)
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrzesnia 2002 roku w sprawie standardów
jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359)
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 roku w sprawie
sposobu udostępniania informacji o środowisku z dniem 1 stycznia 2003 roku Starosta
obowiązany jest za pośrednictwem publicznych sieci informatycznych udostępniać:
1. program pomiarowy jakości gleby lub ziemi, zawierający wykaz badanych wskaźników
i substancji, częstotliwość badań oraz lokalizację punktów poboru,
2. wyniki pomiarów wskaźnikow i substancji, powodujących przekroczenie standardów jakości
gleby lub ziemi,
3. wykaz terenów niespełniających standardów jakości gleby lub ziemi, w tym zaznaczenie
sposobu zagospdarowania tych terenów.
Oceny jakości gleby i ziemi oraz obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego
monitoringu środowiska. Państwowy system monitoringu jest systemem pomiarów, ocen
i przetwarzania oraz rozpowszechniania informacji o środowisku. Następuje on na podstawie
wieloletnich progamów. Zadania tego monitoringu są realizowane w sieciach: krajowej
(omówionych pokrótce poniżej) oraz lokalnej, za której funkcjonowanie odpowiada Starosta,
gdyż –to Starosta - zgodnie z art. 109 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony
środowiska prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi .
Celem monitoringu gleby, będącego systemem okresowo powtarzanych pomiarów
i obserwacji wybranych cech i właściwości gleb jest ocena stanu i kierunku zmian środowiska
przyrodniczego oraz opracowanie prognoz i wczesne informowanie o przewidywanych
przeobrażeniach tego środowiska pod wpływem czynników zewnętrznych.
Gleba jest ważnym elementem środowiska przyrodniczego, z uwagi na przebiegający
w niej rozwój roślin , stanowiących pokarm dla ludzi i zwierząt. Właściwości gleby mogą
ulegać zmianie w wyniku negatywnego oddziaływania czynników spowodowanych emisją
zanieczyszczeń przemysłowych i rozwojem motoryzacji a także chemizacji rolnictwa. Pomimo,
iż powiat tarnowski jest powiatem o charakterze rolniczym, spodziewać się tu należy napływu
zanieczyszczeń spoza powiatu a następnie ich depozycji z opadów.
Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu krajowego
Z analizy danych literaturowych wynika, iż teren powiatu tarnowskiego jest bardzo
dobrze rozpoznany, jeśli chodzi o jakość gleb i ich przydatność rolniczą. Dane te gromadzone
i przetwarzane były do 1995 roku wyłącznie na potrzeby rolnictwa. Pomimo ogromnej ilości
danych o glebach i ich właściwościach chermicznych i fizycznych, dokumentujących stan gleby
w określonym czasie, założenia systemu monitorowania zmian właściwości gleb zachodzących
wraz z upływem czasu opracowano dopiero w 1995 r. w Instytucie Uprawy, Nawożenia
i Gleboznawstwa w Puławach. Opracowany program badań chemizmu gleb stanowi jeden
z dziewięciu podystemów państwowego monitoringu środowiska. Zadaniem państwowego
monitoringu gleb jest ocena kształtowania się zmian właściwości gleb w warunkach działalności
rolniczej i pozarolniczej.
Bazę krajowego systemu monitoringu chemizmu gleb stanowi sieć punktów kontrolno –
pomiarowych, reprezentowana przez 216 profili glebowych zlokalizowanych na gruntach ornych
całego kraju. Podstawę wyboru punktów stanowiła analiza warunków glebowych kraju,
fizjografia oraz występowanie obszarów ekologicznego zagrożenia, w wyniku dzialaności
gospdarczej czlowieka.
Na terenie Powiatu tarnowskiego zlokalizowane są dwa punkty monitoringu krajowego:
l. MIEJp. SCOWOŚĆ
GMINA
1 Biała
Tarnów
WSPÓŁRZĘDNE
GEOGR.
PUNKTU
SZER. DŁUG
500238 205520
2 Zakliczyn Zakliczyn 495140
204830
GLEBA
KLA
SA
BONIT.
Mady brunatne, glina IVa
lekka pylasta, piasek
gliniasty mokry, piasek
gliniasty
Mady brunatne, glina II
średnia pylasta, ił, ił
pylasty
KOMPLEKS
PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ
4 – żytni bardzo
dobry
2 – pszenny
dobry
Punkt pomiarowy w Białej wskazuje wpływ emisji przemysłowych, zaś punkt w Zakliczynie
położony jest w strefie bez wyraźnego oddziaływania anieczyszczeń.
Częstotliwość badań monotoringu krajowego
Zgodnie z programem badań monitoringu gleb, w 1995 roku przeprowadzono we
wszystkich punktach pomiarowych odkrywki glebowe do głębokości 150 cm, oraz próbki
zbiorcze glebowe z powierzchni ok. 1 ar (10 x 10 m) , zlokalizowanej wokół profilu glebowego.
W 2000 roku przeprowadzono tylko zbiorcze próbki glebowe. Program zakłada przeprowadzenie
w 2005 roku, oprócz próbki zbiorczej z 1 ara także badania z całej miąższości profilu glebowego
Przedstawiony system próbobrania i wynikająca stąd częstotliwość badań – t.j. co 5 lat
badania próbki glebowej, co 10 lat badania całgo profilu glebowego, wynika z faktu odporności
gleb na zmianę właściwości chemicznych. Zmiany takie, w krótkim czasie, nawet w przypadku
silnej antropopresji, zachodzą tylko w warstwie przypowierzchniowej. Zmiany w głębszych
warstwach profilu glebowego zaistnieć mogą dopiero w warunkach długotrwałej i silnej
antropopresji.
Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu lokalnego
Zgodnie z art. 109 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
Nr 62, poz. 627) w przypadku stwierdzenia naruszenia standardów jakości gleby lub ziemi
wojewódzki inspektor ochrony środowiska przekazuje staroście wyniki pomiarów. Na tej
podstawie Starosta podejmuje działania zmierzające do doprowadzenia standardów jakości gleby
lub ziemi do wymaganych standardów , poprzez :
 Uzgodnienie, w drodze decyzji, zakresu sposobu i terminu zakończenia rekultywacji,
 Nałożenie obowiązku prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi,
 Dokonanie rekultywacji w niżej wyszczególnionych przypadkach:
1) podmiot, który spowodował zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni
ziemi, pozwalającymi na jej przeprowadzenie,
2) nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku rekultywacji albo
egzekucja okazała się bezskuteczna,
3) zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego
ukształtowania terenu nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej,
4) z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych
szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe jej dokonanie,
Z powyższych przepisów wynika, iż monitoring lokalny prowadzony jest przez Starostę
w miejscach, gdzie nastąpiło przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, zatem
w praktyce w terenach, wpisanych do „Rejestru informacji o terenach, w których wystąpilo
przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi”.
Rejestr informacji o terenach , w których wystąpiło przekroczenie standardów jakości
gleby lub ziemi
Zgodnie z art. 110 ustawy Prawo ochrony środowiska Starosta prowadzi, aktualizowany
corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie
standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek
rekultywacji obciąża starostę.
W czerwcu 2004 roku w trakcie kontroli, prowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Krakowie – Delegatura w Tarnowie stwierdzono zanieczyszczenie
powierzchni ziemi substancją oleistą, która spowodowała przekroczenie standardów jakości
ziemi.
l.p. Miejsco- Władając Klasyfikacj
wość
y
pow. a terenu1
ziemi
Substancje zanieczyszczające
1
Olej
mineraln
y
Pogórsk Modus
Grupa B
a Wola Sp. Z o.o.
140A
Stężenie zanieczyszczeń w odl. 3 9700
m w kierunku zachod. od bud.
Produkcyjnego mg/kg
Stężenie zanieczyszczeń w odl. 19700
1,5 m w kier. zachod. od bud.
Produkcyjnego mg/kg
Stężenie dopuszczalne wg rozp. 50
Ministra Środowiska
z dnia
09.09.2002 r. mg/kg

Etylobenze O – M+p Styren Suma
n
ksylen –
węglowodor
ksylen
w
aromatyczny
ch
0,12
0,32
0,33
0,59
1,45
0,09
<0,04
0,24
0,46
0,84
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Obowiązan
y
do
rekultywac
ji
Władający
terenem
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie
standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359)
1
W niniejszym rejestrze nie umieszczono informacji o innych obszarach, na których nastąpilo
wcześniej przekroczenie standardów jakości ziemi, wobec ich zrekultywowania.
Wykaz badanych wskaźników i substancji w punktach pomiarowych i częstotliwość badań.
Ponieważ jednym z celów monitoringu gleb jest badanie, czy nie nastąpiło przekroczenie
standardów jakości gleb, określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września
2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165,
poz. 1359) , badane będą wyłącznie wskaźniki, wyszczególnione w w/w rozporządzeniu.
Przyjmując za rozporządzeniem, iż określając wartość stężeń substancji w glebie i ziemi,
w pierwszym etapie należy :
 badać wodoprzepuszczalność gruntów [m/s] w każdym przypadku poboru próbek
z głębokości większej niż 0,3 m,
 ustalić listę substancji, których wystąpienie jest spodziewane, ze względu na prowadzoną
w rejonie lub w sąsiedztwie poboru prób działalność,
 wskazać do badań wybrane w miarę potrzeb spośród niżej wymienionych wskaźników i
substancji :
Metale: arsen, bar, chrom, cyna, cynk2, kadm3, kobalt, miedź4, molibden, nikiel5, ołów6,
rtęć,
II.
Nieorganiczne: cyjanki wolne, cyjanki wolne kompleksowe,
III.
Węglowodorowe:
III/A Benzyna suma (weglowodory C6-C12),
III/B Olej mineralny (węglowodory C12 – C35),
III/C Węglowodory aromatyczne: benzen, etylobnezen, toluen, ksylen, styren, sumę
węglowodorów aromatycznych,
I.
Nadmiar cynku uważany jest za jedną z przyczyn chorob nowotworowych. Cynk do gleby
dostaje się z opadającym pyłem, z nawozami mineralnymi i organicznymi,środkami ochrony
roślin.

2

3

4

5

6
Kadm pobierany jest przez rośliny proporcjonalnie do jego stężenia w glebie, niezależnie
od właściwości gleby, kumulowany w roślinach i organiźmie człowieka, powodując u niego
zaburzenia czynności nerek, wapnia, nadciśnienie, zmiany nowotworowe, obecność kadmu
w glebach związana jest z oddziaływaniem emisji pyłów z przemysłu i hutnictwa) ,
Toksyczność miedzi może przejawiać się w postaci zmian organów wewnętrznych, zbyt
niska zawartość z kolei może powodować anemię, upośledzenie wzrostu oraz zakłócenie
funkcji układu rozrodczego.
Nikiel dostaje się do gleby z opadem pyłu, poprzez stosowanie ścieków komunalnych jako
nawozów. Nadmiar niklu poduje u ludzi uszkodzenia blon śluzowych, zmiany w szpiku
kostnym i zmiany nowotworowe.
Ołów - jeden z najbardziej toksycznych dla organizmów żywych pierwiastków, powodujący
zaburzenia podziału komórek, o charakterze mutagennym, toksyczny dla płodów.
III/D Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne: naftalen, fenantren, antracen,
fluoranten, chrysen, benzo/a/antracen, beno/a/piren, benzo/a/fluoranten, benzo/ghi/percylen,
sumę wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych7,
IV.
Węglowodory chlorowane : alifatyczne chlorowane pojedyncze (lotne), alifatyczne
chlorowane (suma), chlorobenzeny pojedyncze, chlorobenzeny (suma), chlorofenole pojedyncze,
chlorofenole (suma), PCB
V.
Środki ochrony roślin:
V/A Pestycydy chloroorganiczne: DDT/DDE/DDD, aldrin, dieldrin, endrin, a-HCH, β-HCH,
γ-HCH,
V/B Pestycydy – związki nie chlorowane: carbatyl, carbofuran, maneb, atrazin,
VI.
Pozostałe
zanieczyszczenia:
tetrahydrofuran,
pirydyna,
tetrahydrotiofen,
cykloheksan,fenol, krezole (suma), ftalany (suma).
W analizowanym przypadku przekroczenia standardów jakości ziemi w Pogórskiej Woli ,
przewiduje się następujący zakres pomiarowy:
Olej
mineralny



Etylobenzen
O
– M+p – Styren
ksylen ksylen
Suma
węglowodorw
aromatycznych
Olej mineralny, etylobenzen, o-ksylen, M+p ksylen, styren, suma węglowodorów
aromatycznych na głębokości 0,3m, celem określenia granic obszaru zanieczyszczonego
Olej mineralny, etylobenzen, o-ksylen, M+p ksylen, styren, suma węglowodorów
aromatycznych na głębokości 0,3 – 2,0 m (próbka uśredniona) , celem określenia granic
obszaru zanieczyszczonego
A następnie – badań gruntu używanego do rekultywacji, na zawartość w/w substancji.
Badania będą prowadzone po zakończeniu zakresu prac rekultywacyjnych uzgodnionego ze
Starostą, jako potwierdzenie skuteczności rekultywacji. (postępowanie w sprawie zatwierdzenia
projektu rekultywacji nie jest jeszcze zakończone decyzją ostateczną)
W przypadku wydania rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu
prowadzenia badań (delegacja ustawowa do wydania takiego rozporządzenia znajduje się w art.
109 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627)
zakres i sposób prowadzenia badań ma być zgodny z wymogami zawartymi w rozporządzeniu.
W przypadku, gdyby rozporządzenie podawało inne, niż przyjęte w niniejszym programie
zakres i sposób prowadzenia badań, właściwe będą wymagania zawarte w rozporządzeniu.
Opracowała:
Agnieszka Jeleń
Naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska,
Rolnictwa i Leśnictwa

Wielopierścieniowe
węglowodory
aromatyczne charakteryzują się silnymi
własnościwościami rakotwórczymi. Węglowodory są produktem wysokotemperaturowego
spalania biolitów i substancji organicznych, są obecne w produktach ropopochodnych,
ściekach, kompostach.
7
Literatura:
1. „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski” - Henryk Terelak, Teresa Motocka – Terelak,
Henryk Pondel, Babara Maliszewska Kordybach, czesław Pietruch, wydawnictwo Inspekcji
ochrony Środowiska , Warszawa 1999 r.
2. „Informacja o stanie środowiska w latach 1999-2001 – powiat tarnowski - Krystyna
Gołębiowska, Maria Ogar, Teresa Prajsnar, Teresa Reczek, wyd. Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska – delegatura w Tarnowie, 2002 r.
3. „Pierwiastki śladowe (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) w glebach użytków rolnych Polski” –Henryk
Terelak, Teresa Motocka – Terelak, Tomasz Suczyński, Czesław Pietruch, wydawnictwo
Inspekcji Ochrony Środowiska , Warszawa 2000 r.
4. „Ocena stanu zanieczyszczenia gleb wojewodztwa tarnowskiego metalami ciężkimi i siarką
oraz warunków produkcji rolniczej” – praca zbiorowa pod redakcją Konrada Turzańskiego,
wydawnictwo Inspekcji Ochrony Środowiska , Kraków, 1998 r.
5. „Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa tarnowskiego metalami ciężkimi i siarką
oraz warunków produkcji rolniczej” - praca zbiorowa pod redakcją Konrada Turzańskiego,
wydawnictwo Inspekcji Ochrony Środowiska , Kraków, 1998 r.
6. „Przyrodnicze podstawy inżynierii środowiska” – Stanisław Wiąckowski, wyd. St.
Wiąckowski, Kielce 2000 r.
7. „Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1999 roku ” - praca zbiorowa
pod redakcją Konrada Turzańskiego i Jerzego Wertza, wydawnictwo Inspekcji Ochrony
Środowiska , Kraków, 2000 r.