IZABELA KRAWCZYK
advertisement
IX Kongres Ekonomistów Polskich Izabela Krawczyk-Sokołowska Politechnika Częstochowska Wydział Zarządzania REGIONALNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW Streszczenie: Innowacja jest czynnikiem, który w istotny sposób determinuje rozwój społeczno-gospodarczy w ujęciu regionalnym. Przedsiębiorstwo w regionie pełni rolę animatora innowacji, który inspiruje i propaguje innowacje wśród innych uczestników procesu społeczno-gospodarczego. Weryfikacja skuteczności realizacji zamierzeń kreatora innowacji następuje poprzez proces wdrażania i dyfuzji innowacji. Zdolność pozyskiwania, kreowania i dyfuzji innowacji jest kluczowym czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw, regionów ,krajów. Celem prowadzonych rozważań jest określenie czynników innowacyjności przedsiębiorstw w kontekści rozwoju regionalnego. Słowa kluczowe: innowacyjność przedsiębiorstw, rozwój regionalny Abstract: Innovation is a factor which significantly determines the socio-economic development on a regional basis. Companies in the region act as a market maker of innovation that inspires and promotes innovation among the other participants in the socio-economic process. Verification of the effectiveness of planned innovation creator followed by the introduction and diffusion of innovation. The ability of the acquisition, creation and diffusion of innovation is a key factor in the development of companies, regions and countries. The aim of these considerations is to identify the factors of innovation in the context of regional development. Keywords: enterprises innovation, regional development 1. Wstęp Kreowanie i wdrażanie innowacji w przedsiębiorstwie stanowi podstawę jego rozwoju, który przejawia się poprawą efektywności funkcjonowania, wzrostem wartości i osiągnięciem lepszej pozycji wśród konkurencji. Synergia między innowacyjnym przedsiębiorstwem i jego otoczeniem w decydującym stopniu wpływa na poziom regionalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. Otoczenie regionalne przedsiębiorstwa w istotny sposób kształtuje jego możliwości innowacyjne oraz absorbuje efekty jego innowacyjności. 2. Pojęcie i zakres innowacji w przedsiębiorstwie Innowacja w przedsiębiorstwie to wszelka celowa, korzystna zmiana w dowolnym obszarze działalności przedsiębiorstwa, która powstała w przedsiębiorstwie lub jego otoczeniu (regionie). Celem innowacji jest poprawa efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa i/lub wzrost użyteczności efektów działalności dla bliższego i dalszego otoczenia przedsiębiorstwa. Innowacja to wieloaspektowa i złożona kategoria o charakterze technicznym, ekonomicznym i społecznym. Zakres pojęcia innowacji związany jest z kilkoma istotnymi wyznacznikami, do których należy zaliczyć: celowość, potrzebę i dyfuzję. Celowość innowacji należy utożsamiać z korzyścią (biorąc piod uwagę założone kryterium wyboru) osiąganą przez wdrażające przedsiębiorstwo oraz jego otoczenie. Korzyści wynikające z innowacji stanowią jej szczególny atut, gdyż poprawa efektywności wykorzystania czynników wytwórczych w działalności przedsiębiorstwa w istotny sposób wpływa na możliwości rozwoju jegoi otoczenia. Każda korzystna zmiana w przedsiębiorstwie w sposób bezpośredni lub pośredni wpływa na realizację zamierzonych celów jego działalności. Przedsiębiorstwo, które kreuje i wdraża innowacje osiąga bezpośrednio lubw określonej perspektywie wzrost efektywności działania czyli poprawę jego sytuacji z punktu widzenia wartości rynkowej oraz osiągniętej pozycji wśród konkurencji. Korzyści wynikające z innowacji w przedsiębiorstwie oznaczają także istotne zmiany w jego bliższym i dalszym otoczeniu. Otoczenie przedsiębiorstwa pełni funkcję weryfikatora kierunku i zakresów wpływu innowacji (kreowanych i wdrażanych) w przedsiębiorstwie na jego otoczenie. Efekty pozytywnych zmian w otoczeniu przedsiębiorstwa należy rozpatrywać w kategorii ich użyteczności dla określonych uczestników zdarzeń społecznych i ekonomicznych. Do uczestników należy zaliczyć adaptatorów innowacji, instytucje wspierające proces innowacji oraz nabywców innowacyjnych produktów i usług. Podmiotowe ujęcie otoczenia przedsiębiorstwa sprowadza te oczekiwania w zakresie innowacji do rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli poprawy jakości życia ludności. Innowacja wynika z potrzeby dokonywania zmiany w różnorodnych obszarach działalności przedsiębiorstwa. Potrzeby te można określić jako związane z popytem (indukowane) oraz z podażą (autonomiczne). W przypadku innowacji podażowych potrzeba wynika z możliwości technologicznych oraz osiągnięć sfery badawczo-rozwojowej. Możliwości wytwórcze stanowią bodziec dla innowacji. Innowacje popytowe inspirowane są oczekiwaniami potencjalnych nabywców nowych produktów i usług. Kreacja i wdrażanie innowacji przez przedsiębiorstwa jest odpowiedzią na oczekiwania interesariuszy jego otoczenia. Wdrażanie innowacji wynikać może z naturalnego procesu zmian, który dokonuje się w otoczeniu przedsiębiorstwa i jest reakcją i szczególnym rodzajem przymusu związanym z tym procesem. Znaczenie każdej innowacji (zarówno w ujęciu szerokim jak i wąskim) zdeterminowane jest przez praktyczne jej wykorzystanie w dużej skali, gdyż wówczas nabiera znaczenia ekonomicznego i społecznego. Innowacja to każda zmiana, która jest uznana i absorbowana przez przedsiębiorstwo lub/i jego otoczenie. Kolejne zastosowanie innowacji w nowych warunkach, z udziałem innego kręgu uczestników oznacza wzrost jej użyteczności oraz wynikających z niej korzyści. Wzrost ilości kreowanych i wdrażanych innowacji w przedsiębiorstwach przekłada się na poprawę ich potencjału oraz potencjału otoczenia, gdyż występuje istotna synergia między tymi elementami oraz procesu dyfuzji innowacji. Poziom dyfuzji potwierdza rolę i znaczenie innowacji. Im liczba adaptatorów jest liczniejsza tym innowacja osiągnęła wyższą rangę i uznanie poprzez szerokie jej zastosowanie w działalności przedsiębiorstw. Wynika to głównie z uznania, że wdrożenie innowacji pozwoliło na wzrost poziomu efektywności działalności przedsiębiorstwa, czyli wzrostu jego wartości dla interesariuszy. 1 Ważnym aspektem dyfuzji innowacji jest określenie znaczenia tego procesu dla otoczenia przedsiębiorstwa. Analiza z punktu widzenia synergii w tym wzajemnego oddziaływania przedsiębiorstwa i otoczenia prowadzi do stwierdzenie, że dyfuzja innowacji jest przyczyną i efektem istotnych zmian społecznych, gospodarczych i środowiska przyrodniczego w otoczeniu przedsiębiorstwa kreującego i/lub wdrażającego innowacje. Innowacje te należy traktować jako korzystne zmiany jakościowe w określonych obszarach otoczenia, utożsamiane z poprawą jego użyteczności. Innowacja nie stanowi celu sama w sobie, innowacja służy poprawie efektywności działania przedsiębiorstwa oraz poprawie jakości życia czyli jej użyteczności. Wzrost użyteczności otoczenia polega na poprawie warunków życia ludności. Kreowanie i wdrażane innowacji pozwala na zaspokajanie bieżących oraz tworzenie nowych potrzeb konsumentów w zakresie produktów i usług. 3. Uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa realizowana jest w określonych warunkach, stanowiących uwarunkowania innowacyjności, które można podzielić na wewnętrzne (endogeniczne), tworzące jej wewnętrzne zasoby i poddające się procesowi zarządzania przedsiębiorstwem oraz zewnętrzne (egzogeniczne), czyli związane z otoczeniem, w jakim działa dane przedsiębiorstwo.2 Przedsiębiorstwo innowacyjne wykorzystuje ogół dostępnych metod wspierających tworzenie oraz dyfuzję innowacji. Przedsiębiorstwo innowacyjne jest systemem otwartym na różnorodne relacje z i do otoczenia, które stanowi zaplecze innowacyjne przedsiębiorstwa. 3 Wiodącym celem jego działania jest kreowanie i/lub inspirowanie do kreacji innowacji oraz dynamiczne dokonywanie transferów nowych technologii wytwarzania czyli dyfuzji innowacji. Animator dyfuzji innowacji dostrzega szerokie spektrum korzyści, które są efektami zmian w zakresie technologii i organizacji procesu produkcji. Przedsiębiorstwo animator dyfuzji innowacji osiąga wzrost efektywności działalności gospodarczej oraz przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego swojego bliższego i dalszego otoczenia. Przedsiębiorstwo innowacyjne systematycznie prowadzi analizę zmian społeczno-gospodarczych co pozwala na określoną wiedzę co do oczekiwań i preferencji klientów jak również możliwości dostosowania i wzbogacenia oferty produktów i usług. Istotną zasadą postępowania przedsiębiorstwa innowacyjnego na rynku jest stała gotowość do dokonywania zmian w zakresie swojej działalności, co głównie wynika z dynamicznego charakteru gospodarki. Poszukiwanie oraz aktywne reagowanie na zmiany przez przedsiębiorstwo stanowi jego istotny czynnik innowacji, rozwoju i konkurencji. Wymogiem podstawowym dla przedsiębiorstwa jest sprostanie wymaganiom (kryteriom) 1 Interesariusze to grupy o podobnych zainteresowaniach. Por. R. Freeman, Zarządzanie strategiczne: Podejście zainteresowanych stron, Pitman, Boston 1984, MA; Wśród grup interesariuszy należy wyodrębnić dwie części: podstawową i wtórną. Część podstawową stanowią klienci, dostawcy, pracownicy i akcjonariusze, którzy są związani oficjalnymi i formalnymi stosunkami z przedsiębiorstwem. Do części wtórnej należą osoby bez określonych umów stanowią ją społeczność lokalna oraz organy rządowe i samorządowe. Por. M. Clarkson, Ramy zainteresowanych analizą i oceną społecznej efektywności, Academy of Management Review (1995), Vol. 20 Iss: 1, pp. 92-117; Por. E. W. Mainardes, H. Aloes, M. Raposo, Stakeholder theory: issues to resolve, Management Decision (2011), Vol. 49 Iss: 2, pp. 226-252 2 Kwieciński L., Moszkowicz K., Sroka J. , Innowacyjność i internacjonalizacja dolnośląskich małych i średnich przedsiębiorstw, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 13; Drucker P.F., 1992, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s.39 i dalsze; Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 29 3 Przedsiębiorstwo stanowi system celowo otwarty na kontakty z otoczeniem i który używając mechanizmu sprzężenia zwrotnego – ekwiwalentnie dostosowuje się do nacisków pochodzących z otoczenia. Por. K. Obój, Dopasowanie i niedopasowanie – strategiczne wybory w burzliwym otoczeniu, [w:] Zarządzanie strategiczne stan i perspektywy rozwoju, Praca zbiorowa pod red. R. Krupskiego, Wyd. Komitet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN, Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2001, s. 19 stawianym przez jego otoczenie. Elastyczność poparta szybkością reakcji i kierunkiem zmian decyduje o perspektywie przedsiębiorstwa jest „bramą do przyszłych możliwości”. 4 Przedsiębiorstwo innowacyjne do kreacji oraz wdrażania innowacji wykorzystuje dostępną w tym zakresie wiedzę własną i otoczenia. Priorytetem jest znalezienie rozwiązania jak wykorzystując własny potencjał wytwórczy zaspokoić oczekiwania interesariuszy. Istotne jest aby przedsiębiorstwo innowacyjne na etapie realizacji procesu innowacyjnego było „otwarte” na ich sugestie i wskazówki dotyczące oczekiwanej użyteczności nowych produktów. Niezbędna jest bieżąca w trakcie trwania procesu innowacyjnego konfrontacja oczekiwań interesariuszy i osiągniętego poziomu użyteczności produktu, usługi. Działania tego typu pozwalają na zmniejszenie ryzyka kreowania i wdrażania produktu, usługi „niechcianego”(nej”). Dla przedsiębiorstwa innowacyjnego istotne jest prowadzenie własnej działalności B+R, która głównie ukierunkowana jest na analizę oczekiwań klientów i zmian technologicznych w obrębie realizowanej działalności wytwórczej, stosowanych usług. Włączenie się przedsiębiorstwa do procesu tworzenia innowacji stanowi podstawę wzrostu efektywności wykorzystania własnych zasobów wytwórczych. Szczególnie istotne jest zaplecze badawcze przedsiębiorstwa, które stanowią urządzenia do realizacji badań oraz pracownicy dysponujący wiedzą i kompetencjami w tym zakresie. Prowadzenie przez przedsiębiorstwo innowacyjne własnych badań nie wyklucza możliwości współpracy i/lub wykorzystania osiągnięć zewnętrznych jednostek B+R poprzez ogół dostępnych transferów nowych technologii wytwarzania. Posiadanie własnego zaplecza B+R pozwala przedsiębiorstwu na występowanie w roli kreatora i adaptatora innowacji. Istotne jest także założenie osiągnięcia i utrzymania określonego poziomu własnego zaplecza badawczego co stanowi podstawowy warunek efektów jego działania w postaci ilości wykreowanych i wdrożonych innowacji. Innowacyjność przedsiębiorstwa zależy od sposobu traktowania innowacji przez właściciela, menedżera oraz pracowników. Utożsamianie innowacji z naturalną potrzebą zmian wynikających z procesu rozwoju społecznogospodarczego stanowi podstawę wewnętrznej potrzeby aktywności innowacyjnej ludzi. Celem inicjowania nowych pomysłów oraz poszukiwania możliwości ich komercyjnego wykorzystania jest poprawa jakości życia. Zadaniem przedsiębiorstwa innowacyjnego jest stosowanie systemu motywacyjnego, który w istotny sposób wzmacnia kreatywność pracowników. System motywacyjny i propagowanie współpracy i wymiany doświadczeń wśród pracowników w dużym stopniu wpływa na ilość kreowanych i wdrażanych innowacji. 5 Ważne jest dla przedsiębiorstwa innowacyjnego określenie sposobu traktowania ryzyka związanego z procesem innowacji, gdyż brak rozwiązań w tym zakresie przyczynia się do zmniejszenia ilości kreowanych i wdrażanych innowacji. Nadmierne obciążenie ryzykiem wygasza lub ogranicza aktywność innowacyjną pracowników. W przedsiębiorstwie innowacyjnym istotne jest określenie dla pracowników zasad systemu motywacyjnego, który sprzyja kreacji i wdrażaniu innowacji. Przedsiębiorstwo innowacyjne jest organizacją uczącą się, czyli uczestniczy w procesie tworzenia wiedzy oraz jej wymiany z innymi uczestnikami zdarzeń społeczno-gospodarczych. Następuje synergia pomiędzy przedsiębiorstwem i jego otoczeniem tworząc, sieć współpracy między uczestnikami, kształtując określone między nimi interakcje. Zarządzający i pracownicy przedsiębiorstwa innowacyjnego a głównie ich umiejętności i kwalifikacje oraz zdolność komunikowania się i współpracy warunkują rozwój przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo innowacyjne aktywnie uczestniczy w procesie pozyskiwania, tworzenia i przekazywania wiedzy, głównie poprzez proces wymiany doświadczeń i umiejętności w zakresie realizowanej działalności wytwórczej i usługowej. Korzysta z określonych form wsparcia instytucjonalnego. Szczególnie istotne w tym zakresie jest wsparcie finansowe i technologiczne oraz formalno-doradcze. Niezbędne są określone instrumenty polityki proinnowacyjnej państwa. Jedynie zintegrowane, równoczesne działania proinnowacyjne przedsiębiorstwa i jego otoczenia pozwalają na osiągnięcie określonego poziomu dyfuzji innowacji. Efekty innowacji w przekroju przedsiębiorstwa i otoczenia jednoznacznie oznaczają rozwój, który przyjmuje różne oblicza stanowi jednak istotny bodziec dla aktywności innowacyjnej. Przedsiębiorstwo innowacyjne dysponuje własnym potencjałem innowacyjnym oraz dostępem do czynników innowacji w jego otoczeniu. Im większy własny potencjał innowacyjny tym większa aktywność innowacyjna przedsiębiorstwa i częściej jest ono inspiratorem, kreatorem i adaptatorem innowacji. Niezbędna jest także współpraca i/lub korzystanie przedsiębiorstwa innowacyjnego ze wsparcia instytucji, które są czynnikami jego zewnętrznego potencjału innowacyjnego. Do grupy tych instytucji należy zaliczyć instytucje finansowe, jednostki B+R, uczelnie wyższe, instytucje doradczo- prawne. Do najważniejszych cech przedsiębiorstwa innowacyjnego należą:6 zdolność do permanentnego generowania innowacji, kreatywność, umiejętność wykorzystywania innowacyjnego potencjału przedsiębiorstwa dla utrzymania wysokiej pozycji konkurencyjnej, opartej o kluczowe kompetencje, zdolność przewidywania przyszłości, perspektywiczne myślenie, 4 Zasoby strategiczne i kluczowe kompetencje poparte zamysłem strategicznym dają podstawę do przystosowania się wyprzedzającego, co pozwala elastycznie kształtować przewagę i strategię konkurencji, Por. M. Romanowska, Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004, s. 24 5 I. Krawczyk-Sokołowska, Zasoby kadrowe jako podstawa innowacyjności przedsiębiorstwa, [w:] Przedsiębiorstwo wobec wyzwań globalnych, Praca zbiorowa pod red A. Hermana, K. Poznańskiej, Wyd. Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008, s. 265-266 6 A. Sosnowska, S. Łobejko, A. Kłopotek, Zarządzanie firmą innowacyjną, Wyd. Difin, Warszawa 2001, s.11-12 stała łączność z klientami przedsiębiorstwa celem skutecznego poznania ich bieżących i przyszłych potrzeb, posiadanie zespołu twórców, innowatorów gwarantujących wysoki poziom innowacyjności przedsiębiorstwa, odpowiedni zakres informacji pozwalających na właściwą ocenę, elastyczność działania w dostosowywaniu do zmieniających się warunków działania. Innowacyjność przedsiębiorstwa polega na gromadzeniu i wykorzystywaniu zasobów w celu tworzenia nowej jakości oraz/ lub obniżania kosztów na poziomie dotychczas nieosiągalnym. 7 Inaczej mówiąc innowacyjność to zarówno zdolność, jak i skłonność, czyli motywacja do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce nowych pomysłów.8 Tak więc przedsiębiorstwo innowacyjne to inteligentna organizacja, permanentnie generująca innowacje i realizująca projekty innowacyjne dla wytworzenia produktów i usług znajdujących uznanie u odbiorców ze względu na wysoki poziom nowoczesności i konkurencyjności, 9z uwzględnieniem istniejących barier i ograniczeń dla innowacji i przedsiębiorczych działań w przedsiębiorstwie tj.: zasobowe, prawne, społeczne, organizacyjne i ryzyka. Innowacyjność przedsiębiorstw oznacza także ich zdolność i motywacje do poszukiwania i komercyjnego wykorzystywania wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa czy realizacji ambicji technicznych przedsiębiorcy.10 Należy wyróżnić następujące siły napędowe działań innowacyjnych w przedsiębiorstwie: 11 postęp technologiczny umożliwiający rozwiązania techniczne i rozwój produktów, zmieniające się wymogi, preferencje i gusta konsumentów, skracanie cyklu życia produktu- tempo zmian technologicznych, wymogi rynku oraz rosnąca konkurencja powodują coraz szybsze „starzenie się” produktów i wypadanie z rynku, rosnąca konkurencja w skali globalnej- przedsiębiorstwa mają obecnie dostęp nie tylko do rynków lokalnych czy krajowych, ale w coraz większym stopniu do rynków zagranicznych. Znajomość czynników powodujących wzrost lub ograniczenie działań innowacyjnych w przedsiębiorstwie umożliwia przyjęcie określonej strategii działania w celu takiego zarządzania, w którym priorytetowe jest kształtowanie kultury przedsiębiorstwa, inspirującej innowacyjne postawy pracowników, myślących kreatywnie, podejmujących ryzyko towarzyszące innowacjom, które prowadzą do wzrostu i rozwoju gospodarczego, poprzez nowe produkty i usługi. Na innowacyjność przedsiębiorstw wpływają czynniki, które można podzielić wyodrębniając określone poziomy oddziaływania.12 Należy uwzględnić poziom mega obejmujący mega trendy rozwojowe tj. czynniki socjokulturowe, procesy globalizacji. Poziom makroekonomiczny z określonymi zakresami polityki z udziałem rządu i instytucji centralnych. Poziom mezo uwzględniający regionalny obszar działania. Poziom mikro związany z zakresem działalności przedsiębiorstwa. Innowacyjność przedsiębiorstw zależna jest od siły, kierunku i zakresu oddziaływania poszczególnych czynników przedsiębiorstwa jak również bliższego i dalszego jego otoczenia. 4. Relacje między kategoriami: przedsiębiorstwo- innowacje- rozwój regionalny Równowaga, harmonia oraz wykorzystanie dostępnego potencjału w określonej przestrzeni terytorialnej z uwzględnieniem wymogów ekologicznych umożliwia opracowanie i realizacje długofalowej perspektywy rozwoju zarówno z punktu widzenia przedsiębiorstwa jak i otoczenia-regionu w którym funkcjonuje. Do szczególnie ważnych czynników rozwoju należy zaliczyć wiedzę i umiejętności zasobów ludzkich. Rozwój wiedzy i innowacji oraz wielopłaszczyznowa współpraca13 między regionalnymi aktorami stanowi, jedyną drogę racjonalnego (z punktu widzenia nauk ekonomicznych i nauk o zarządzaniu) regionalnego rozwoju społeczno-gospodarczego, przy zachowaniu jednoczesnej otwartej i dynamicznej konkurencji w wymiarze regionalnym. Regionalny wymiar systemu innowacji wymaga tworzenia sieci relacji o efekcie synergetycznym pomiędzy sferą B+R, organizacjami wsparcia innowacji, przedsiębiorstwami i rynkiem. 14 Niezbędnym, chociaż uzupełniającym czynnikiem jest także wykorzystanie specyficznego wewnętrznego potencjału regionu oraz stosowanie zasady otwartego regionu na wymianę i przepływ różnych transferów (informacji, wiedzy, kapitału, zasobów ludzkich, technologii) do i z regionu. Otwartość regionu 7 W. Popławski, Kultura innowacyjna i jej znaczenie w kreowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, [w:] Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości, PWN, Warszawa 2007, s.107 8 J. Bogdanienko, M. Haffer, W. Popławski, Innowacyjność przedsiębiorstw, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004, s. 21 9 J. Penc, Sztuka skutecznego zarządzania, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 240-241 10 C.Prahalad, G.Hamel, The Core Competence of Corporation, [w:] Harvard Business Review, May/June1990 11 A. Zych, Innowacje jako źródło przedsiębiorczości, [w:] Uwarunkowania przedsiębiorczości- Aspekty ekonomiczne i antropologiczno- społeczne, Praca zbiorowa pod red. K. Jaremczuka, Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2006, s.84 12 G. Gieryszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995, s. 44 13 J. Cygler, Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i kooperacyjne, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2009, s. 19 14 A. Pomykalski, Interakcyjna strategia innowacji, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 99, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2010, s. 164 sprzyja dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego i służy poprawie jakości życia regionalnej społeczności. Należy zwrócić uwagę, że efektem otwartości regionu jest wzrost potrzeb i oczekiwań w zakresie produktów i usług, jak również wzrost wiedzy i umiejętności zasobów ludzkich wykorzystywanych w celu ich realizacji, co stanowi istotny bodziec regionalnego rozwoju. Regionalny system innowacji, w którym dominuje współpraca poprzez otwartą wymianę wiedzy oraz swobodny dostęp do technologii (wewnętrznej i zewnętrznej) pozwala na uzyskanie efektów zewnętrznych w postaci skomercjalizowanych innowacji służących rozwojowi i poprawie jakości życia społeczności regionalnej i ponadregionalnej. Efektywność współpracy zależy od stopnia przekonania poszczególnych jej uczestników, że korzyści osiągane poprzez współdziałanie są większe niż osiągane indywidualnie co wynika główniez wielkości kosztów, czasu realizacji oraz skali ryzyka przedsięwzięcia innowacyjnego. Dynamice rozwoju sprzyja równoczesne wykorzystywanie sygnałów i obowiązujących w gospodarce rynkowej zasad (konkurencja, popyt, podaż, cena, koszty, masa zysku) jak również podejmowanie działań i wykorzystywanie instrumentów ukierunkowanych na stymulację dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego. Priorytetem stają się zasady dotyczące spójności rozwoju (niwelowania regionalnych dysproporcji), poprawy efektywności wykorzystania zasobów, społecznej odpowiedzialności, równowagi ekologicznej i prowadzenia długofalowej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego. Szczególnie przydatne jest prowadzenie wieloaspektowych rozważań i analiz w kontekście regionu, jako podstawowej jednostki terytorialnej dysponującej określonym potencjałem społeczno-gospodarczym. Region stanowi równocześnie źródło i miejsce realizacji aktywności społeczno-gospodarczej różnych podmiotów oraz jest ważnym odbiorcom efektów tej aktywności. Wzrost ponadregionalnego i regionalnego zapotrzebowania i absorpcji na towary i usługi umożliwia równoczesny wzrost efektywności działania regionalnych podmiotów, co wpływa na wzrost ich wartości i dynamiki rozwoju oraz przyczynia się do poprawy poziomu rozwoju społecznogospodarczego regionalnej społeczności. Rozwój jest efektem ilościowych i jakościowych zmian, których celem jest poprawa racjonalności i efektywności gospodarowania zasobami oraz czynnikami wytwórczymi, oraz nadanie strukturze gospodarczej cech nowoczesności, elastyczności, innowacyjności i adaptacyjności.15 Istotne jest także postrzeganie rozwoju z uwzględnieniem równowagi między czynnikami demograficznymi, konsumpcją i technologią przy uwzględnieniu racjonalnego wykorzystania zasobów oraz ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.16 Proces rozwoju odbywa się w różnorodnych obszarach (ekonomiczny, społeczny, ekologiczny) oraz zróżnicowanej skali (globalnej, krajowej, regionalnej i lokalnej). Relacje między kategoriami: przedsiębiorstwo- innowacje- rozwój regionalny przedstawiono na rys. 1. System dalszego otoczenia System bliższego otoczenia System przedsiębiorstwa innowacyjnego INNOWACJE ROZWÓJ REGIONALNY Rys. 1. Związek kategorii: przedsiębiorstwo – innowacje - rozwój regionalny Źródło: Opracowanie własne Uwzględniając udział innowacji w przedsiębiorstwie w rozwoju regionalnym konieczne jest zwrócenie uwagi, że zarówno kreacja innowacji w przedsiębiorstwie jak i jej adaptacja z jego otoczenia w istotny sposób wzbogacają potencjał oraz dynamikę rozwoju przedsiębiorstwa i regionu. Występuje ścisła synergia między rozwojem przedsiębiorstwa innowacyjnego a rozwojem społeczno-gospodarczym. 15 R. Borowiecki (red.), Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, Wyd. Difin, Warszawa 2003, s. 76 B. Fiedor B., S. Czaja Podstawowe badania trwałości wzrostu we współczesnej ekonomii, ze szczególnym uwzględnieniem problemu trwałości kapitału naturalnego i sprawiedliwości międzygeneracyjnej. w: Problemy trwałego rozwoju. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000, s. 20 16 System otoczenia przedsiębiorstwa innowacyjnego to system bliższego otoczenia rozumianego jako region oraz system dalszego otoczenia analizowanego z punktu widzenia makro rozwiązań gospodarczych. Podsystem regionu17 to układ wzajemnych relacji z jednej strony pomiędzy dostawcami klientami i konkurentami przedsiębiorstwa wraz z elementami możliwości wykorzystania zasobów ludzkich rozumianych jako system kształcenia zasobów ludzkich i ich wiedza a elementami związanymi z oddziaływaniem realnym regionu poprzez system wsparcia innowacji tj, informację rynkową i zasilanie finansowe oraz system B+R. System makrootoczenia w zdecydowanej większości przypadków bez możliwości bezpośredniego oddziaływania na to otoczenie to system składający się z istotnych elementów tj.: technologia, edukacja ,ekologia i prawo oraz system wsparcia innowacji. Występuje za tym synergia kreacji i absorpcji innowacji w przedsiębiorstwie i pozycji konkurencyjnej regionu jak również jego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Należy wyodrębnić elementy, które w istotny sposób stanowią o rozwoju społeczno-gospodarczym regionu. Konieczne jest tworzenie systemu stymulującego rozwój innowacji w oparciu o zasoby innowacji. Rozwój regionalny stanowi istotny obszar rozważań teoretycznych głównie z uwagi na swoją złożoność i wieloaspektowość. Region to jest szczególnie predysponowanym obszar w obrębie którego dokonywany jest rozwój zależny od różnorodnych elementów. Należy podkreślić, że rozwój regionalny jest zależny od potencjału wewnętrznego i kreatywności społeczności regionalnej oraz zdeterminowany jest czynnikami zewnętrznymi rozwoju regionalnego.18 Zarówno czynniki wewnętrzne jak i zdolność regionalną do reagowania na zmiany w makrootoczeniu należy uznać jako odśrodkowe źródła rozwoju regionalnego, które zawierają się w potencjale regionu oraz kreatywności społeczności regionalnej. 5. Podsumowanie W okresie globalizacji zdolność pozyskiwania, kreowania oraz dyfuzji innowacji jest kluczowym czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw, regionów i krajów. Innowacyjność gospodarki oznacza otwartość kraju i jego mieszkańców na nowy nowoczesny sposób(system) gospodarowania będący, warunkiem zmian i rozwoju we współczesnym świecie. Współcześnie aktywny ekonomicznie podmiot skazany jest na innowacje. Innowacja nie jest wyborem a przymusem. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w istotny sposób wpływa na ich rozwój, który w zasadniczym stopniu decyduje o zmianach społecznych i gospodarczych w ich otoczeniu. W gospodarce rynkowej każde przedsiębiorstwo staje wobec zmieniającego się ciągle i pełnego sprzeczności jego otoczenia oraz nieuniknionej konieczności stałej adaptacji do tego otoczenia, gdyż jest to warunkiem, decydującym o ich konkurencyjności i rozwoju. Rozwój regionalny polega na wzroście potencjału gospodarczego regionu, który przejawia się poprawą poziomu życia mieszkańców oraz podniesieniem jego konkurencyjności. Regionalne struktury samorządowe powinny inicjować i nadzorować działania, głównie w zakresie innowacji i transferu technologii, które są szansą wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, regionu oraz rozwoju społeczno- gospodarczego. Literatura: Bogdanienko J., Haffer M., Popławski W., Innowacyjność przedsiębiorstw, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004, 2. Borowiecki R. (red.), Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, Wyd. Difin, Warszawa 2003, 3. Brol R., Czynniki rozwoju regionalnego, [w:] Metody oceny rozwoju regionalnego, Praca zbiorowa pod red. D. Strahl, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, 4. Clarkson M., Ramy zainteresowanych analizą i oceną społecznej efektywności, Academy of Management Review 1995, Vol. 20 Iss: 1, 5. Cygler J. , Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i kooperacyjne, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2009, 6. Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, 7. Fiedor B., Czaja S., Podstawowe badania trwałości wzrostu we współczesnej ekonomii, ze szczególnym uwzględnieniem problemu trwałości kapitału naturalnego i sprawiedliwości międzygeneracyjnej. [w:] Problemy trwałego rozwoju. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000, 8. Gieryszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995, 9. Innowacyjność 2006, Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, 10. Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, 11. Krawczyk-Sokołowska I., Zasoby kadrowe jako podstawa innowacyjności przedsiębiorstwa, [w:] Przedsiębiorstwo wobec wyzwań globalnych, Praca zbiorowa pod red A. Hermana, K. Poznańskiej, Wyd. Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008, s. 265-266 1. 17 Innowacyjność 2006, Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, s. 75 18 R. Brol, Czynniki rozwoju regionalnego, [w:] D. Strahl (red.), Metody oceny rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 16; K. B. Matusiak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości- przesłanki, polityka i instytucje, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom- Łódź 2006, s. 152 12. Kwieciński L., Moszkowicz K., Sroka J. 2007, Innowacyjność i internacjonalizacja dolnośląskich małych i średnich przedsiębiorstw, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, 13. Mainardes W., Aloes H., Raposo M., Stakeholder theory: issues to resolve, Management Decision 2011, Vol. 49 Iss: 2, 14. Matusiak K. B., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości- przesłanki, polityka i instytucje, Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom- Łódź 2006, 15. Obój K., Dopasowanie i niedopasowanie – strategiczne wybory w burzliwym otoczeniu, [w:] Zarządzanie strategiczne stan i perspektywy rozwoju, Praca zbiorowa pod red. R. Krupskiego, Wyd. Komitet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN, Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2001, 16. Penc J., Sztuka skutecznego zarządzania, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, 17. Pomykalski A., Interakcyjna strategia innowacji, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 99, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2010, 18. Popławski W., Kultura innowacyjna i jej znaczenie w kreowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, [w:] Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości, PWN, Warszawa 2007, 19. Prahalad C., Hamel G., The Core Competence of Corporation, [w:] Harvard Business Review, May/June1990, 20. Romanowska M., Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004, 21. Sosnowska A., Łobejko S., Kłopotek A., Zarządzanie firmą innowacyjną, Wyd. Difin, Warszawa 2001, 22. Zych A, Innowacje jako źródło przedsiębiorczości, [w:] Uwarunkowania przedsiębiorczości- Aspekty ekonomiczne i antropologiczno- społeczne, Praca zbiorowa pod red. K. Jaremczuka, Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2006,
