Budowa i funkcje krwi człowieka

Budowa I Funkcje Krwi
Człowieka
Skład osocza
Rodzaje krwinek i ich funkcje
Krzepnięcie krwi
Choroby krwi
Badania krwi i ich rola
w diagnostyce medycznej
Skład Osocza
OSOCZE to płynna substancja pozakomórkowa, jest produktem
wielu komórek organizmu. Stanowi 55% objętości krwi ssaków.
Składa się z:
- woda – 92%
- białka – 7% - albuminy, globuliny, fibrynogen
- inne związki organiczne – glukoza, aminokwasy, lipidy
- składniki nieorganiczne o charakterze elektrolitów – zawierają jony
sodowe, potasowe, chlorowe, wapniowe, magnezowe, węglowodanowe,
fosforowe.
Funkcje Osocza
Dzięki zawartości albumin i elektrolitów utrzymuje stałe
ciśnienie osmotyczne płynów ciała oraz ich PH
- transportuje substancje odżywcze, tlen, dwutlenek węgla, szkodliwe
produkty przemian związków azotowych, hormony
- dzięki globulinom pełni funkcję ochronną, tzn. Chroni organizm przed
szkodliwymi związkami – ANTYGENAMI – wielkocząsteczkowe
substancje o charakterze białek, węglowodanów i kwasów nukleinowych:
w kurzu, pyłkach kwiatowych, bakteriach, wirusach, grzybach,
pasożytach.
GLOBULINY są białkami, które wiążą się z antygenami, które stają się
nieszkodliwe dla organizmu. Globuliny są inaczej PRZECIWCIAŁAMI,
neutralizują ciała obce
- rozpuszczony w osoczu fibrynogen może przekształcać się w FIBRYNĘ,
która „zatyka” uszkodzone naczynia krwionośne, zapobiega krwotokom.
Rodzaje Krwinek
Erytrocyty
Leukocyty
Trombocyty
Erytrocyty
ERYTROCYTY – u zarodków wytwarzane są w pęcherzyku
żółciowym, potem w wątrobie, a od drugiej połowy życia w szpiku
kostnym. Są to jednojądrowe komórki o owalnym kształcie. Tylko u
ssaków tracą one jądro i przyjmują formę spłaszczonych krążków,
cieńszych w środku.
W cytoplazmie erytrocytów – HEMOGLOBINA (czerwona), która
umożliwia transport tlenu i dwutlenku węgla. W organizmie człowieka ok.
4,3 mln. (Kobiety) i 4,8 mln. (Mężczyźni) erytrocytów w 1ml krwi.
Czerwona barwa krwi pochodzi od erytrocytów, czyli tzw.
Czerwonych krwinek, zawierających w sobie barwnik hemoglobinę. Substancja ta łączy się z tlenem w płucach
(hemoglobina utlenowana, barwa krwi jest wtedy jasnoczerwona) a
oddaje go we wszystkich tkankach i narządach (krew pozbawiona
tlenu ma barwę ciemnoczerwoną). Po odłączeniu tlenu,
hemoglobina odtlenowana trafia do płuc, gdzie ponownie wiąże się
z tlenem.
Leukocyty
LEUKOCYTY (tzw. Krwinki białe) stanowią niejednorodną
grupę komórek wytwarzane w CZERWONYM SZPIKU KOSTNYM, a
niektóre (limfocyty) w grasicy, śledzionie węzłach chłonnych.
Najliczniejsze wśród nich są granulocyty obojętnochłonne (55-75%
wszystkich leukocytów), do zadań których należy pochłanianie
(tzw. Fagocytoza) drobnoustrojów, które wtargnęły do organizmu i
unieszkodliwienie ich. Inną grupę komórek stanowią limfocyty (25 40%), które także niszczą drobnoustroje m.in. Przez wytwarzanie
przeciwciał czyli cząsteczek białkowych (z grupy immunoglobulin),
specyficznie wiążących się z niszczonym drobnoustrojem, co
skutecznie go unieszkodliwia. Monocyty obecne są w ilości 4 - 8 %
wszystkich krwinek białych i spełniają podobną funkcję jak
granulocyty obojętnochłonne: fagocytują i unieszkodliwiają
organizmy chorobotwórcze.
Jeszcze mniej licznie reprezentowane są granulocyty
kwasochłonne (tzw. Eozynofile, 2-4 %), również aktywnie
niszczące drobnoustroje, oraz biorące udział w hamowaniu reakcji
uczuleniowych. Najrzadziej wśród krwinek białych spotyka się
granulocyty zasadochłonne (bazofile - 1% krwinek białych).
Odgrywają one podstawową rolę w powstawaniu reakcji
uczuleniowych (alergicznych), a uwalniana przez nie substancja histamina - jest bezpośrednio odpowiedzialna za objawy uczulenia
(m.In. Zaczerwienienie skóry, pokrzywka, obrzęk, napad duszności
i kaszlu, w skrajnych przypadkach gwałtowny spadek ciśnienia
krwi i nawet zgon).
Trombocyty
TROMBOCYTY – jednojądrowe komórki o owalnym kształcie.
Wytwarzane są w czerwonym szpiku kostnym. W 1 ml krwi człowieka
znajduje się 200 – 400 tyś płytek krwi. Trombocyty rozpoczynają proces
krzepnięcia krwi. Podczas pękania naczyń krwionośnych uwalniają
TROMBOKINAZĘ – enzym, który rozpoczyna proces przekształcania
fibrynogenu w fibrynę (włóknik) krwi. Płytki krwi czyli trombocyty są
odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi. Ich liczba wynosić
powinna 150 - 400 tys. W 1 mm3. Są to małe, mniejsze od
erytrocytów komórki, pozbawione jąder komórkowych, przylegające
w miejscu uszkodzenia do ściany naczynia krwionośnego. Dzięki
nagromadzeniu płytek, dochodzi do "tymczasowego" naprawienia
ściany naczynia przez tzw. Czop płytkowy, co skutkuje
zatrzymaniem krwawienia z uszkodzonego naczynia.
Krzepnięcie Krwi
Krzepnięcie krwi to naturalny, fizjologiczny proces
zapobiegający utracie krwi w wyniku uszkodzeń naczyń
krwionośnych. Obok płytek krwi ważną rolę w procesie hamowania
krwawienia odgrywają białkowe substancje rozpuszczone we krwi tzw. Osoczowe czynniki krzepnięcia. W wyniku aktywacji kolejnych
białek tego układu dochodzi do przepojenia nitkami tzw. Włóknika
(fibryną) wytworzonego wcześniej czopu płytkowego. Stanowi to
końcowy etap w procesie krzepnięcia. Niedobór choćby jednego z
czynników krzepnięcia może prowadzić do poważnych zaburzeń
krzepnięcia. Krzepnięcie krwi jest jednym z mechanizmów
obronnych organizmu w wypadku przerwania ciągłości skóry.
Zaburzenia krzepnięcia krwi mogą polegać na:
•Niedostatecznym krzepnięciu krwi - skutkiem jest krwawienie i
niekiedy wykrwawienie,
•Nadmiernym krzepnięciu krwi - skutkiem jest powstawanie
zakrzepów.
Choroby Krwi
Choroby krwi i układu krwiotwórczego (choroby
hematologiczne) stanowią ważną grupę chorób, są mniej znaną, ale bardzo
ważną częścią nauk medycznych. Stykamy się z nimi na co dzień,
począwszy od stosunkowo "łagodnej" niedokrwistości z niedoboru żelaza
do bardzo złośliwych i niebezpiecznych białaczek.
Hemofilia
Przykładem zaburzeń w osoczowym układzie krzepnięcia może
być hemofilia, wrodzona choroba, na którą chorują nieomal wyłącznie
mężczyźni (kobiety nie chorują lecz ją przenoszą). Istnieją trzy typy
hemofilii, najczęstsza hemofilia A (niedobór czynnika VIII krzepnięcia),
dziesięciokrotnie rzadsza jest hemofilia B (niedobór czynnika IX).
Nasilenie objawów choroby zależy od poziomu danego czynnika, przy
ilości < 5% wartości prawidłowej, objawy w postaci samoistnych
wylewów, zwłaszcza do stawów i mięśni są znacznie nasilone.
Powtarzające się wylewy upośledzają ruchomość w stawach co z czasem
prowadzi do ich unieruchomienia. W chwili obecnej leczenie polega na
uzupełnieniu brakującego czynnika. Wykonuje się to okresowo, w
przypadkach krwawienia lub jako przygotowanie do zabiegu
chirurgicznego, można podnieść stężenie czynnika krzepnięcia poprzez
transfuzję koncentratu danego czynnika, który jest uzyskiwany z osocza
krwi oddawanej w stacjach krwiodawstwa.
Niedokrwistość (Anemia)
Właśnie niedokrwistości są najczęstszą z chorób
hematologicznych. Nazywamy tak zmniejszenie stężenia hemoglobiny
(czerwonego barwnika krwi), hematokrytu (stosunku objętości krwinek
czerwonych do objętości pełnej krwi) lub liczby erytrocytów poniżej
wartości prawidłowych. Biorąc pod uwagę najczęściej używany parametr,
czyli stężenie hemoglobiny, niedokrwistość (anemię) rozpoznaje się przy
wartości tego stężenia poniżej 13,5 g/dl (gram na decylitr) u mężczyzn i
poniżej 12,0 g/dl u kobiet.
Niedokrwistości można dzielić w zależności od etapu, w którym zaczyna
brakować krwinek. Anemia może więc powstać w wyniku zmniejszenia
wytwarzania (erytrocytów lub hemoglobiny), bądź w wyniku zwiększenia
rozpadu krwinek czerwonych, bądź z powodu ich utraty. Do pierwszej
grupy należą między innymi niedokrwistości niedoborowe (niedobór
żelaza czy witaminy B12), do drugiej niedokrwistości hemolityczne, a do
trzeciej niedokrwistości pokrwotoczne.
Inny popularny podział wykorzystuje średni ciężar hemoglobiny
w krwince (MCH). Im jest on większy, tym krwinki są "bardziej
czerwone". Rozróżniamy więc niedokrwistości niedobarwliwe,
hipochromiczne (niskie MCH, np. Niedokrwistości z niedoboru żelaza),
niedokrwistości normochromiczne (prawidłowe MCH, np.
Niedokrwistości hemolityczne) i niedokrwistości nadbarwliwe,
hiperchromiczne (wysokie MCH, np. Niedokrwistości z niedoboru
witaminy B12 i kwasu foliowego.
Anemie możemy też podzielić w zależności od wielkości krwinek
na normoblastyczne (krwinki prawidłowe), megaloblastyczne i
mikrocytarne (krwinki małe). W podziale tym wykorzystuje się inny
spotykany na wynikach badania krwi parametr: MCV, czyli średnią
objętość krwinki.
Najważniejszą i najczęściej występującą grupą niedokrwistości są
anemie z niedoboru żelaza. Stanowią prawie 80% wszystkich
niedokrwistości i dotyczą głównie kobiet. Przyczyną jest najczęściej utrata
krwi (i związanego z nim żelaza) w wyniku przewlekłych krwawień z dróg
rodnych (krwawienia miesiączkowe), z przewodu pokarmowego
(spowodowane głównie chorobą wrzodową), z dróg moczowych i innych
narządów. Rzadziej zdarza się, że nie dostarczamy organizmowi żelaza w
odpowiedniej ilości (np. W przypadku ścisłej diety wegetariańskiej) albo
że zapotrzebowanie na ten makroelement wzrasta (w ciąży, podczas
karmienia).
Niedobór żelaza (związanego z utraconymi erytrocytami) jest przyczyną
niedokrwistości niedoborowej, która jest jednocześnie mikrocytarna
(krwinki są małe) i niedobarwliwa.
Nowotwory
Kolejną dużą grupą chorób układu krwiotwórczego są
nowotwory. Należą do nich między innymi chłoniaki złośliwe, które
dzielimy na dwie duże grupy: ziarnicę złośliwą (chłoniak Hodgkina) i
chłoniaki nieziarnicze (nie-Hodgkin).
Ziarnica złośliwa, czyli choroba Hodgkina, jest głównie chorobą
młodych ludzi (szczyt występowania - 20-30 r.Ż.), Przeważnie mężczyzn.
Jej zasadniczą cechą jest nowotworowy rozrost komórek, początkowo w
węzłach chłonnych, a później (w zaawansowanych stadiach) w innych
narządach. Biorąc pod uwagę to zaawansowanie, przebieg choroby dzieli
się na cztery okresy: od zajęcia jednej grupy węzłów chłonnych (okres I)
do rozsianego zajęcia wątroby, śledziony, płuc, szpiku kostnego i innych
narządów (okres IV).
Głównym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych,
przeważnie karkowych, rzadziej pachowych lub pachwinowych. Węzły są
charakterystycznie niebolesne i zbite w pakiety. Może być również
powiększona wątroba albo śledziona. Często pojawiają się także objawy
zwane ogólnymi: gorączka, poty nocne, utrata masy ciała. W badaniach
laboratoryjnych obserwujemy zwiększenie OB, niedokrwistość,
zmniejszenie ilości limfocytów.
Aby rozpoznać ziarnicę, potrzebne jest potwierdzenie histologiczne.
Pobiera się zatem próbkę tkanki na drodze biopsji powiększonych lub
podejrzanych z innych przyczyn węzłów chłonnych. Charakterystyczna jest
obecność tak zwanych komórek Sternberga. W celu ustalenia
zaawansowania choroby wykonuje się też badania radiologiczne,
ultrasonografię, tomografię komputerową, bada się szpik kostny (po
wcześniejszej biopsji) i wykonuje scyntygrafię kośćca.
Niestety gorszymi prognozami co do wyleczenia charakteryzuje
się druga grupa chłoniaków - chłoniaki nieziarnicze. Są to nowotwory
złośliwe wywodzące się z limfocytów (T lub B), zlokalizowane w tkance
chłonnej. Najczęściej chorują osoby w starszym wieku, mężczyźni częściej
niż kobiety. W ich powstawaniu odgrywają rolę zakażenia wirusowe i
czynniki genetyczne. Podział chłoniaków nieziarniczych jest dosyć
skomplikowany. Istnieją różne jego kryteria. I tak wyróżniamy chłoniaki o
mniejszej i o większej złośliwości; Chłoniaki typu B i typu T. Istnieje także
podział według kryteriów morfologicznych, m.In.: Limfocytowe,
plazmocytowe, centrocytowe.
Chłoniaki stopniuje się również w zależności od okresu zaawansowania.
Tutaj podział jest bardzo zbliżony do tego, któremu podlega ziarnica
złośliwa - również wyróżniamy okresy od I do IV.
Chorzy zauważają zwykle powiększenie węzłów chłonnych i z
tym objawem zgłaszają się do lekarza. Często występują objawy ogólne
(gorączka, poty nocne, utrata masy ciała). We krwi może wystąpić
niedokrwistość, zmniejszenie ilości białych krwinek i płytek krwi. Do
postawienia rozpoznania potrzebne jest badanie mikroskopowe
"podejrzanego" węzła.
Ważne jest także określenie zaawansowania choroby dokonane za
pomocą przedstawionych przy okazji ziarnicy metod obrazowych.
Leczenie zależy od rodzaju chłoniak. W chłoniakach o mniejszej
złośliwości usuwamy chirurgicznie zajęte węzły albo w okresie zmian
uogólnionych czekamy, aż zaistnieją wskazania do chemioterapii. To raczej
paradoksalne, ale w chłoniakach o mniejszej złośliwości chemioterapia nie
wyleczy choroby, może jedynie zmniejszyć uciążliwość objawów. Przebieg
choroby jest tutaj długoletni, a czas przeżycia wynosi od 2 do 10 lat.
Chłoniaki o dużej złośliwości przebiegają dużo szybciej, rozpoznaje się je
głównie w okresie uogólnionym, rozsianym. Jeśli jednak zastosuje się
chemioterapię, to istnieje szansa (50%) na wyleczenie.
Białaczka
Białaczka jest chorobą nowotworową rozpoznawaną w
każdym wieku. Nazwa tej choroby wiąże się z często (chociaż nie
zawsze) występującym objawem - zwiększoną liczbą białych
krwinek. Dochodzi w jej przebiegu do powstawania w szpiku bardzo
dużej ilości identycznych komórek o nieprawidłowym wyglądzie i
upośledzonej funkcji. Z drugiej strony, zmniejsza się ilość
prawidłowych krwinek, co jest odpowiedzialne za typowe objawy
choroby: osłabienie, bladość, nawracające ciężkie infekcje,
skłonność do krwawień i siniaczenia, obecność drobnych
punkcikowatych, fioletowo-czerwonych wybroczyn na skórze. W
zależności od rodzaju występujących komórek nowotworowych,
białaczki dzieli się na ostre, w których pierwsze objawy wyprzedzają
rozpoznanie zwykle na kilka tygodni, oraz białaczki przewlekłe, w
których od momentu pojawienia się symptomów choroby do
ustalenia rozpoznania mija wiele miesięcy, a nawet lat.
Każdy z tych dwóch typów białaczek dzieli się ponadto na
szpikowe i limfatyczne. Leczenie białaczek prowadzi się nieomal
wyłącznie przy pomocy tzw. „chemioterapii", czyli leków
niszczących komórki nowotworowe. W przypadku białaczek ostrych,
leczenie musi być podjęte bezzwłocznie po ustaleniu rozpoznania;
Nie leczone zawsze prowadzą do zgonu. Podobnie, dość pilnie
wdraża się odpowiednią terapię w przewlekłej białaczce szpikowej.
Natomiast w przypadku przewlekłych białaczek limfatycznych, z
wdrożeniem terapii wyczekuje się określonego stopnia
zaawansowania.
Badania Krwi I Ich Rola W
Medycynie
W badaniu ogólnym
krwi (morfologia krwi)
podawane są wartości RBC ilość krwinek czerwonych, WBC
-ilość białych krwinek,
hematokryt - procentowa
zawartość krwinek w stosunku
do pełnej krwi. Ponadto
podawana jest liczba płytek
krwi.
Badanie krwi zawiera także wskaźniki opisujące: MCH średnią zawartość hemoglobiny w krwinkach, MCHC - średnie
procentowe stężenie hemoglobiny w krwince, MCV -średnią objętość
krwinki. Powyższe wskaźniki pomocne są w diagnostyce
niedokrwistości.
Badanie stężenia cukru w krwi możne posłużyć
w diagnostyce cukrzycy, kwasu moczowego w diagnostyce dny
moczanowej, mocznika i kreatyniny w ocenie funkcji nerek,
enzymów wątrobowych w ocenie wątroby a bilirubiny w diagnostyce
chorób wątroby i dróg żółciowych.
Ryzyko rozwoju miażdżycy i jej powikłań można ocenić
badając wartości czynników jej ryzyka.
Rozpatrując ryzyko wystąpienia miażdżycy należy brać pod
uwagę następujące parametry:
•Triglicerydy.
•Cholesterol.
•HDL-cholesterol.
•LDL-cholesterol.
•Stosunek chol/HDL.
Poziom całkowitego cholesterolu jest związany z ryzykiem
zgonu z powodu chorób układu krążenia u osób pomiędzy 30 a 50
rokiem życia. Ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia
wzrasta o 9% na każdy wzrost cholesterolu o 10mg/dl przy
poziomie wyjściowym 180 mg/dl.
Prawie 80% populacji mężczyzn ma podwyższony poziom
cholesterolu w surowicy krwi, tak wiec ustanowienie zakresu normy
stanowi pewien problem diagnostyczny.
Poziom cholesterolu prawie nie wpływa na wskaźnik umieralności
w grupie osób powyżej 50 rokiem życia, jest to związane
z występowaniem innych chorób przewlekłych na które narażone
są starsze osoby.
Ważnym wskaźnikiem w przebiegu wielu chorób jest
stężenie jonów sodu, potasu, wapnia, żelaza oraz chloru.
Przygotowanie Do Pobrania Krwi
•
•
•
•
•
Do pobrania krwi do badań pacjent powinien zgłosić się:
W godzinach porannych.
Na czczo,
Po przespanej nocy,
Po odstawieniu leków i preparatów witaminowych (za zgodą lekarza),
W dniu poprzedzającym badanie ograniczyć wysiłek fizyczny i
stosować normalną dietę.
Dopuszcza się pobranie krwi bez zachowania powyższych zaleceń, ale
tylko dla nielicznej grupy badań, lub na wyraźne zlecenie lekarza.