HISTORIA PISMA

JAK POWSTAWAŁ ALFABET?
Pisząc wypracowanie, czytając gazetę czy
książkę, nie zastanawiamy się, dlaczego
znaki, które mamy przed oczami, są takiego
a nie innego kształtu. Jak doszło do tego, że
dzisiaj prawie cztery miliardy ludzi posługuje
się alfabetami? Co łączy nasze pismo z
cyrylicą,
pismem
greckim,
arabskim,
hebrajskim czy indyjskim dewanagari?
Próby
wyjaśnienia,
jak
powstało
pismo
alfabetyczne, trwają od ponad stu lat. Najstarsze
pisma miały charakter obrazkowy. Znakiem
określającym przedmiot był jego wizerunek.
Powstała więc ogromna liczba znaków. Pod koniec
I tysiąclecia p.n.e. w Egipcie stosowano ich "na co
dzień" około 5 tys., a w piśmie chińskim
posługiwano się 50 tys. Uproszczenie tak
rozbudowanego systemu znaków pisarskich
stanowiło ważny etap w upowszechnianiu
umiejętności pisania. Niewielka liczba liter, w
większości alfabetów nie przekraczająca 30,
wystarczy teraz do przekazania wszystkich treści
zapisywanego języka.
Rozwój przekazywanych obrazów i
znaków w pismo jest zależny od rodzaju
materiałów, które były do dyspozycji.
Materiał, na którym pisano
znaki
przechodził trudną i żmudną wędrówkę:
„z kamienia - na glinę, z gliny na
papirus, z papirusu na tabliczki
woskowe, z tabliczek woskowych na
pergamin, z pergaminu na papier”.
Litery przechodząc z jednego materiału
na inny, zmieniały więc swój wygląd.
ŻYWA KSIĄŻKA - CZŁOWIEK
Mieszkańcy
jaskiń
próbowali wyrazić myśli
oraz przekazać wiedzę
prostymi,
prymitywnymi
rysunkami
lub
malowidłami.
Wraz
z
rozwojem
ludzkości,
udoskonalaniem narzędzi
i
wykorzystywaniem
różnych
materiałów,
porozumiewanie
się
przybierało różne formy,
aż wykształciło się znane
i używane przez nas
pismo.
CZY PISMO
TO ZAWSZE ALFABET?
Pismo
jest
systemem
umownych
znaków,
za
pomocą których utrwalamy
język
mówiony.
Człowiek
pierwotny warsztat do pracy
musiał
sobie
sporządzić
ze wszystkiego co mu się
nawinęło
pod
rękę.
Do
dyspozycji miał: kamienie,
kości, liście, skorupy gliniane,
skóry
zwierzęce,
korę
i
największe,
osiągalne
wówczas „karty papieru” ściany jaskiń.
MALOWIDŁA ŚCIENNE
Najstarszymi znakami utrwalonymi przez człowieka są
malowidła naskalne sprzed ok. 13 tys. lat p.n.e. Obrazy i
znaki ryto na kościach, muszlach, kości słoniowej i nefrycie.
Później używano kamieni, drewna, płytek glinianych,
metalowych i z wosku. W Chinach odkryto pancerz żółwia,
na którym wyryto znaki ok. 1700 lat p.n.e.
PISMO OBRAZKOWE
inaczej piktograficzne znane jest jako najstarszy
system
piśmienniczy
pojawiło się w połowie IV
tys. p. n. e.. Za pomocą
prostych
rysunków
oznaczających
osoby,
zwierzęta, przedmioty oraz
czynności, przedstawiano
elementy
rzeczywistości
Prostota
rysunków
w
zrozumiały
sposób
oddawała
znaczenie
sytuacji (np. polowań), ale
nie była w stanie oddać
wszystkiego, co chciano
przekazać.
Ograniczała
porozumiewanie
do
podstawowych i prostych
znaczeń.
PISMO KLINOWE
Wynalezienie pisma klinowego to IV tysiąclecie
p.n.e., jest to najstarszy na Bliskim Wschodzie rodzaj
pisma - system zapisu kreskowego. Pojawił się i
rozwinął dzięki kupcom, którzy musieli jakoś
zapisywać wymianę towarów. Do wysyłanych
towarów dołączali puste kule z żetonami w środku
(tyle ile towaru, np. 10 owiec -10 żetonów). Z czasem
kupcy zaczęli robić na tych kulach znaki
informujące o towarze. Tak narodziło się pismo, które
z biegiem czasu objęło wszystkie słowa języka
sumeryjskiego. Zaczęto utrwalać ślady ludzkiej myśli.
Pierwsze gliniane tabliczki, przedstawiające rachunki
rolnicze, znaleziono w Sumerze w miejscu, gdzie
stała wielka świątynia miasta Urk.
MEZOPOTAMIA – HISTORIA
ZACZYNA SIĘ TUTAJ
BABILOŃSKA MAPA ŚWIATA
Sumerowie byli twórcami
cywilizacji uznawanej za
najstarszą na Ziemi. To
dzięki
nim
i
ich
wynalazkowi
pisma
dobiegła
końca
epoka
prehistoryczna w dziejach
ludzkości.
Kultura
Sumerów wywarła ogromny
wpływ m. in. na starożytny
Egipt i Babilonię, których
dziedzictwo przejęły z kolei
kolejne wielkie cywilizacje.
PISMO OBRAZKOWEPRAWDZIWY REBUS


KONTRAKT HANDLOWY ZAPISANY
NA TABLICZCE GLINIANEJ
Pierwsze
znaki
obrazki
przedstawiały w uproszczony
sposób różne przedmioty i
czynności. Później za pomocą
rysunków zaczęto oddawać
także dźwięki i sylaby. Znaków
sumeryjskich było około 600.
Nazwa pisma sumeryjskiego
pochodzi od podobieństwa
jego znaków do klinów. Piszący
odciskał
je
specjalnie
zaostrzonym rylcem w miękkiej
glinie, którą potem suszono i
wypalano – tak powstały
pierwsze „książki” – tabliczki
gliniane
WZÓR PISMA KLINOWEGO
W
Mezopotamii
umiejętność czytania i
pisania była kluczem do
władzy i bogactwa gdyż
pisanie
i
czytanie
pismem klinowym nie
było łatwe. Nauczyciele
pisma
i
skrybowie
stanowili w Babilonii i
Asyrii arystokratyczną
klasę
społeczną,
potężniejszą
niekiedy
od dworzan i samego
władcy.
WZÓR PISMA KLINOWEGO NA
TABLICZCE GLINIANEJ
NARZĘDZIA BABILOŃSKIEGO
SKRYBY



Tabliczka sumeryjska z Teb,
ok. 2360 r. przed
Chrystusem. Obok niej,
rylce z trzciny do pisma
klinowego. Istniały
prawdopodobnie trzy
rodzaje rylców:
trójkątny - do rysowania
kątów
wyżłobione - do tworzenia
gwoździ
zaokrąglone - do pisania
liczb
EGIPT - HIEROGLIFY
Hieroglify (,,święte znaki”) są
najwcześniejszym
rodzajem
pisma starożytnego Egiptu,
pochodzącym już sprzed 3000
r. p. n. e.
-
wykształciły się z pierwotnych
piktogramów
(obrazków),
hieroglify to zbiór różnych
znaków określających ludzi,
zwierzęta,
przedmioty,
czynności i dźwięki. System ten
posiadał około 800 znaków i
był w stanie przekazać już
bardziej złożone treści. Znaki
były zapisywane w rzędach
lub kolumnach
PISMO STAROŻYTNYCH
EGIPCJAN
System hieroglifów swą
rozwiniętą
formę
osiągnął za III dynastii,
ustalony wówczas kształt
znaków utrzymywał się
przez trzy tysiące lat, aż
do okresu rzymskiego. W
języku egipskim istnieje
tylko jedno, wspólne
określenie na „pisanie” i
„rysowanie”,
wskazuje
to, nie tylko na ścisły
związek wyrazu i obrazu,
ale i na źródło powstania
pisma egipskiego.
HIEROGLIFY – ŚWIĘTE ZNAKI
W starożytnym Egipcie
sztuka pisania nie była
dostępna
dla
przeciętnego obywatela.
Pismem posługiwali się
tylko specjalnie do tego
celu szkoleni skrybowie
oraz warstwa kapłańska,
w tym sam faraon. Zawód
pisarza
był
bardzo
szanowany, dlatego był
szansą
awansu
społecznego dla ludzi
wywodzących
się
z
niższych warstw.
HIEROGLIFY – PISMO BOGÓW
obrazki umieszczane na końcu słowa,
nie mające wartości fonetycznej
PISMO OBRAZKOWE
Jak obrazki przekształciły się w litery
PAPIRUS – ROŚLINA ZNAD NILU
Ważną rolę w historii pisma
egipskiego odgrywa papirus.
Roślina
ta
porastała
w
starożytności
ogromne
połacie kraju, Egipcjanie
szybko odkryli możliwości jej
wykorzystania.
Łodygi
papirusu krojono w pasy, a
następnie
na
warstwę
ułożonych obok siebie pasm
nakładano
drugą
w
poprzek.
Naturalne
soki
rośliny sklejały i utrwalały
powstały w ten sposób
arkusz. Papirus był niezwykle
trwałym materiałem (dziś
nadal
można
odczytać
arkusze sprzed 4 tys. lat),
FRAGMENT ZWOJU PAPIRUSOWEGO
NARZĘDZIA EGIPSKIEGO
SKRYBY
Warsztat pracy egipskiego
skryby składał się z: etui z
trzcinowymi piórami (od
lewej),
tabliczki
do
wygładzania papirusu (u
dołu),
podwójnego
kałamarzu
na
atrament
czerwony i czarny; noża do
papirusu
zakończony
kaczym dziobem
HIEROGLIFY MAJÓW
HIEROGLIFY WSPÓŁCZESNE –
TWÓRCZOŚĆ Z ZESZYTU
PISMO CHIŃSKIE


Zostało ono wynalezione około
1500 r. p.n.e. i jest używane do
dziś. Chińskie znaki nie są
odpowiednikami
dźwięków.
Przedstawiają one dziesiątki
tysięcy przedmiotów i pojęć.
Trzeba poznać co najmniej 2000
znaków aby się nauczyć pisać.
Znaki chińskie pisano pionowo
w słupkach, najczęściej na
bambusowych
deszczułkach,
kościach
zwierzęcych
lub
żółwim pancerzu. Do pisania
używano pędzelka maczanego
w bambusowej rurce z tuszem
CHIŃSKIE PISMO I KALIGRAFIA
PRZYBORY CHIŃSKIEGO
SKRYBY
Kształt chińskich znaków
zależy w dużej mierze od
pędzelka i jego cienkiego
zakończenia. Znaki kreśli
się koniuszkiem unikając
nachyleń, które niszczą
jego
koniec.
Zasada
poprawnej
kaligrafii
polega na jak najdłuższym
pisaniu bez zamaczania w
atramencie. Dodaje to siłę
i
ciągłość
tekstowi.
Pędzelek
trzyma
się
pionowo nad kartką
KIPU –
PISMO WĘZEŁKOWE INDIAN
Nazywane
"pismem
węzełkowym", ze względu
na swoją formę: zbiór
wykonanych z bawełny lub
włosia
kolorowych
sznurków
z
supełkami.
Służyło do zapamiętywania
liczb a zapewne także i
innych
informacji.
Posługiwali
się
nim
członkowie
klasy
panującej oraz specjalni
rachmistrze
(w
języku
keczua khipukamayuq) z
imperium Inków
PISMO SZNURKOWE
Było ono pismem wyrazowym.
Kipu, to sznur grubszy, do którego
przywiązywany był szereg innych
sznurków
cieńszych,
różnej
długości, barwie i grubości, a
każdy
z
nich
miał
wiele
zawiązanych
węzłów.
Kolor
sznurka, jego długość i kolejność
umieszczenia, a prawdopodobnie
także sposób wiązania węzła,
miały umowne znaczenie: węzeł
umieszczony bliżej sznura grubego
oznaczał sprawę ważniejszą; kolor
czarny oznaczał śmierć, białysrebro lub pokój, kolor czerwonywojnę, żółty- złoto, zielony- chleb.
PISMO PACIORKOWE
Podobnym pismem do kipu było
pismo
paciorkowe,
Pismo
paciorkowe było używane przez
niektóre plemiona indiańskie w
Ameryce- Huronowie, Irokezi zastąpili pismo węzełkowe pismem
z różnokolorowych muszli morskich.
Muszle te rozcinali na cienkie
krążki, paciorki, i nawlekali na
sznurki, które łączyli potem w pasy.
Także tutaj czarny kolor oznaczał
rzeczy złe: śmierć, nieszczęście,
groźbę; biały - pokój; żółty - złoto,
daninę;
czerwony
niebezpieczeństwo, wojnę. Kolory
te zachowały do dziś dnia swoje
dawne znaczenie. Biała chorągiew
dziś jeszcze oznacza propozycję
pokoju, czarna - żałobę.
DZIEJE FENICJAN,
CZYLI JAK STAĆ SIĘ
BOGATYM
Fenicja, w starożytności kraina na wschodnim wybrzeżu Morza
Śródziemnego, leżąca u stóp gór Libanu. Podstawą bogactwa Fenicji
było zaawansowane rolnictwo (system tarasowy: sady owocowe i
winnice), wspaniale rozwinięte rzemiosło (szkło, wyroby z metali i kości
słoniowej, słynne tkaniny barwione purpurą oraz budownictwo okrętów),
handel o wielkim zasięgu (lądowy i morski). Statki fenickie opanowały
handel na Morzu Śródziemnym, (już od II tys. p.n.e. docierały do
najodleglejszych zakątków), żeglarze feniccy opanowali również szlaki
na Atlantyku (tzw. wyspy cynowe - prawdopodobnie Wyspy Brytyjskie i
Bretania). Kolonie Fenicji znajdowały się na Cyprze, Sycylii, północnym
wybrzeżu Afryki
Fenicjanie byli pierwszymi ludźmi, którzy do zapłaty za towar używali
odpowiednio wyważonych kawałków złota i srebra (służące im w tych
czasach jako pieniądze). Mogą oni być dla nas przykładem, jak stać się
bogatym.
WPŁYWY FENICJAN NA INNE
NARODY
Żeglarze feniccy prawdopodobnie opłynęli Afrykę. Odkryli Wyspy
Kanaryjskie i Maderę, najprawdopodobniej również Azory i Wyspy
Zielonego Przylądka. Istnieją przesłanki do postawienia tezy, że
starożytni Fenicjanie dopłynęli do Brazylii. W IX i VIII wieku p.n.e. w
wyniku intensywnej działalności handlowej i kolonizacyjnej Fenicjan
ich pismo stawało się znane na coraz rozleglejszym obszarze
.
POCZĄTKI ALFABETU
Pismo
alfabetyczne,
spółgłoskowe, wykształciło
się w Fenicji około II
tysiąclecia p.n.e. Pismo to
posiadało
22
litery
oznaczające
spółgłoski.
Brak
było
liter
odpowiadających
samogłoskom. Pisano od
strony prawej ku lewej, a
poszczególne
wyrazy
oddzielano pionową kreską.
W piśmie tym nie było
znaków
przestankowych.
Najstarsze
inskrypcje
Gliniana tabliczka ze spisanymi znakami
(napisy) pochodzą z X w.
najstarszego znanego nam alfabetu; Ugarit, XIIIp.n.e.
wiek p.n.e.
WPŁYWY FENICJAN
Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego a w
późniejszych czasach italskiego (po uzupełnieniu liter
odpowiadającym
spółgłoskom),
co
doprowadziło
do
współczesnego alfabetu używanego przez większość krajów
Europy, Ameryki, Azji i Australii
NIEZWYKŁA KARIERA
ALFABETU
Po krótkim okresie kontaktu
w IX i VIII wieku p.n.e. oba
pisma - fenickie i greckie zaczęły
rozwijać
się
niezależnie. Oba też stały
się wzorcami kolejnych
pism
alfabetycznych.
Alfabet
fenicki,
przystosowany
do
specyficznej
budowy
języków semickich, wpłynął
na większość alfabetów
Orientu. Alfabet grecki był
przodkiem pism mówiącej
językami indoeuropejskimi
ludności Europy
tak pisali Fenicjanie – OD STRONY PRAWEJ DO LEWEJ
SPÓŁGŁOSKOWE PISMO
FENICJAN
Alfabet fenicki i najważniejsze alfabety starożytności klasycznej:
grecki, etruski i łaciński
STAROŻYTNE PISMO GRECKIE
W X w. p.n.e. Grecy przejęli
pismo
od
Fenicjan,
ale
uzupełnili je znakami, które
odpowiadały
dźwiękom
wymawianym przez Greków.
Były to samogłoski. Około V w.
p.n.e. wyodrębniło się pismo w
trzech odmianach. Jest to
początek większości pism na
świecie.
W
ciągu
lat
wykształciła się jedna forma
pisma (ok. 403 p.n.e.) zw.
greckim
alfabetem
klasycznym.
Język
ten
obowiązuje, w prawie nie
zmienionej formie, do dziś.
TABLICZKI WOSKOWE
Grekom nie przypadły do gustu
gliniane tabliczki, były ciężkie,
pisanie na nich było dość uciążliwe,
a zapisany tekst pozostawał na nich
na zawsze. Dlatego zaczęli wyrabiać
tabliczki z drewna, najczęściej
używano do tego dębu, cyprysu,
palmy, cedru i drewna cytrynowego
(ulubionego
przez
Rzymian).
Powierzchnią
zapisywaną
była
warstwa wosku, niekiedy mieszana
ze smołą dla ciemnej barwy,
otoczona drewnianą ramką. Zaletą i
jednocześnie wadą tego podłoża
była możliwość powtórnego pisania
po uprzednim starciu zapisanej
warstwy wosku (ważny dokument
mógł być bezpowrotnie zniszczony).
Jedna z najstarszych inskrypcji w języku greckim
SPOSÓB PISANIA W GRECJI
PISMO RUNICZNE
Słowo runa oznacza tajemnicę.
Według wierzeń nordyckich,
runy podarował ludziom bóg
Odyn, stąd też przypisywano im
znaczenie
tajemne,
wykorzystywano do wróżenia
oraz sporządzania talizmanów
chroniących przed złem i
wzmacniających
organizm
człowieka. Znaki runiczne są
najstarszym typem pisma ludów
barbarzyńskich
zamieszkujących
północną
Europę.
Najdawniejsze
inskrypcje runiczne pochodzą z
II i III wieku n.e..
RÓŻNE TYPY PISMA
MATERIAŁY PISARSKIE PAPIRUS
ZWOJE ZNAD MORZA MARTWEGO
Pierwotna
forma
książki
rękopiśmiennej, pas pergaminu,
papieru, płótna, nawinięty na
drążek), z tekstem w kolumnach i
tytułem oraz nazwiskiem autora
umieszczonymi na końcu zwoju.
Zwoje stanowiące tomy jednego
dzieła przechowywano często w
metalowych,
drewnianych,
glinianych
lub
kamiennych
pojemnikach
(bibliotheca).
Zwoje jako forma książki pojawiły
się ok. IV tysiąclecia p.n.e., a w II
- IV w. n.e. Zaczęły być
wypierane przez formę kodeksu.
Fragment znalezionych rękopisów
GROTY NAD MORZEM MARTWYM
ZWÓJ ZNALEZIONY W GROCIE
W PERGAMONIE…
Grecy nazywali "książki" pisane na
skórze diphterai (grec. "skóra"),
nazwa "pergamin" przyjęła się
dopiero ok. IV w. n.e. Popularność
skóry jako materiału piśmienniczego
wiąże się ze współzawodnictwem, jakie
istniało między królami Egiptu i
Pergamonu, dotyczące rozwoju dwu
"konkurencyjnych"
bibliotek
starożytności. Ptolemeusz wstrzymał
eksport
papirusu
dla
Biblioteki
Pergamońskiej, co miało zahamować jej
rozwój. To jednak nie przyniosło mu
oczekiwanych
rezultatów,
gdyż
pergameńczycy importowany papirus
zastąpili materiałem własnej produkcji skórą, specjalnie przygotowaną i
poddaną obróbce technicznej.
WYNALAZEK CHIŃCZYKÓW PAPIER
PUSTYNIA JUDZKA - QUMRAN
Zwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n.e. W latach 1947 - 1953
odkryto groty, w których znaleziono ponad 35 tys. fragmentów zwojów z
I w. n.e. z oryginalnymi tekstami Biblii
MATERIAŁY PISARSKIE PERGAMIN
ŚREDNIOWIECZNA KSIĄŻKA
RĘKOPIŚMIENNA
Od ok. 400 n.e. pojawia się książka w formie kodeksu
WZÓR ŚREDNIOWIECZNEGO
PISMA GOTYCKIEGO
KSIĄŻKA RĘKOPIŚMIENNA

Opracowała Agnieszka Cierebiej