Starzenie się społeczeństwa

Starzenie się społeczeństwa
Wyzwania dla podmiotów
ekonomii społecznej
Michał Zubek - Rzeszów
Przemiany demograficzne w Polsce
Przemiany demograficzne stanowią obecnie jedną z
najważniejszych kwestii politycznych, wpływających na
rozwój polityki w skali międzynarodowej . Polska także
doświadcza bardzo istotnych zmian demograficznych,
takich jak spadek liczby ludności, niska dzietność( poniżej
zastępowalności pokoleń), emigracja ludzi młodych czy też
starzenia się ludności.
Procesy demograficzne należy rozpatrywać w perspektywie
długoterminowej. Na przykład zmiany w liczbie ludności,
które miały miejsce 50-60 lat temu, determinują sytuację
dzisiejszą, a obecnie zachodzące zjawiska demograficzne
wpłyną na kształt społeczeństw w przyszłości .
Przemiany demograficzne w Polsce
Poza tym na zachowania demograficzne członków
społeczeństwa , tj. liczba małżeństw, urodzeń, migrację,
itp. wpływają aktualnie występujące okoliczności o
charakterze społecznym, gospodarczym, kulturowym,
takie jak: - przepływy na rynku pracy,
- warunki życia,
- polityka prorodzinna państwa,
- infrastruktura publiczna.
Przemiany demograficzne w Polsce – trendy
ogólne
Spadek liczby ludności
W najbliższej przyszłości będzie przebiegał jeszcze szybciej.
Na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego
(NSP) z 2011 r. GUS szacuje, że w ciągu następnych 15 lat (
do roku 2025), z rynku pracy w Polsce zniknie prawie 3
miliony osób. Jednocześnie GUS podaje, że z Polski już
wyemigrowało prawie 2 miliony osób.
Dla niektórych lokalnych rynków pracy takie trendy będą
powodować poważne konsekwencje, takie jak:
- zjawisko depopulacji,
- znaczny niedobór wykwalifikowanej siły roboczej,
- problemy związane z niedopasowaniem umiejętności
pracowników do oczekiwań pracodawców.
Przemiany demograficzne w Polsce – trendy
ogólne c.d.
 wzrost długości życia ( starzenie się
społeczeństwa)
Starzenie się ludności oznacza, że całe społeczeństwo
stopniowo staje się coraz starsze.
Średni wiek mężczyzn wzrósł w latach 1990-2010 z 66,2 do 72,1
lat , a średni wiek kobiet z 75,24 do 80,59 lat.
Prognozy GUS wskazują, że proces starzenia się ludności Polski
utrzyma się, a w przyszłości przybierze na sile, co negatywnie
wpłynie na strukturę społeczną, powodując takie zjawiska
jak:
- spadek udziału osób młodych w liczbie ludności ogółem
(w wieku przedprodukcyjnym) ,
- wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym,
- wzrost udziału osób w przedziale wiekowym 44-64 lat.
Starzenie się społeczeństwa a rynek pracy
Chociaż proces starzenia się ludności w Polsce już się
rozpoczął, należy podkreślić, że społeczeństwo polskie jest
nadal stosunkowo młode.
Z danych EUROSTATU z 2011 roku wynika, że w Polsce
udział osób po 65 roku życia w ogólnej liczbie ludności
wynosi 13,6% i należy do najniższych w Unii Europejskiej
(Słowacja – 12,4%; Islandia – 12,3%); podczas gdy w
Niemczech – 20,6%; we Włoszech 20,3%.; co jednak nie
powinno być powodem do zadowolenia, bo według
prognoz w 2030 roku w Polsce będzie około 22% osób w
wieku 65+.
Starzenie się społeczeństwa a rynek pracy c.d.
Dezaktywizacja osób starszych
Starzenie się społeczeństwa spowoduje znaczące zmiany na
rynku pracy – wzrośnie liczba starszych pracowników,
przy jednoczesnym zmniejszeniu się liczby osób, które
dopiero wchodzą na rynek pracy.
Niepokojącym z punktu widzenia polskiego rynku pracy jest
niski udział osób starszych w rynku pracy. Poziom
zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata w 2011 roku wyniósł
36,9% i chociaż w ostatnim okresie nieco wzrósł, wciąż
należy do najniższych w UE, gdzie średnia dla UE=27
wynosi 47,4%.
Dezaktywizacja osób starszych c.d.
Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym czyli niski stopień
aktywności zawodowej osób starszych wiąże się z:
 wcześniejszymi odejściami na emeryturę,
W latach 1980-1990 wcześniejsze przechodzenie na emeryturę było w
Polsce metodą poprawy sytuacji na rynku pracy, Realizowano
programy stanowiące zachętę dla starszych pracowników do
przejścia na emeryturę, a pracodawcy w razie trudności finansowych
i organizacyjnych wymuszających zmniejszenie liczby pracowników
w pierwszej kolejności zwalniali ludzi starszych.
Do najważniejszych powodów wcześniejszego przejścia na emeryturę
należą:
- korzystna relacja między wysokością ostatniego wynagrodzenia a
wysokością emerytury ( w szczególności w przypadku osób o niskich
zarobkach),
- możliwość łączenia dochodów z pracy z emeryturą,
- ograniczenie ryzyka związanego z utratą dochodu z pracy.
Dezaktywizacja osób starszych c.d.
 stanem zdrowia Polaków w okresie okołoemerytalnym
mierzony wartością wskaźnika średniego trwania życia
bez niepełnosprawności ( znanego jako wskaźnik lat zdrowego
życia osób w wieku 65 lat)* znacznie odbiega od średniej UE.
W 2010 roku średnia liczba lat zdrowego życia osób w wieku
powyżej 65 roku życia w Polsce wyniosła 6,8 w przypadku
mężczyzn i 7,4 w przypadku kobiet. Są to wartości znacznie
niższe niż w UE , (gdzie w odniesieniu do mężczyzn wskaźnik ten
wynosi 8,8 , a kobiet- 9,0) i prawie o połowę niższe niż w
Szwecji (mężczyźni -13,6; kobiety-14,6).
Dezaktywizacja osób starszych c.d.
 sytuacją na rynku pracy. Wzrasta presja konkurencyjna w
miejscu pracy ze względu na:
- obecność młodszych, lepiej wykształconych,
- szersze zastosowanie nowych technologii,
- nową kulturę pracy,
- nowe wzorce zachowania.
Wszystkie te czynniki wpływają niekorzystnie na warunki
pracy dla osób starszych, a w szczególności w przypadku
braku instrumentów zarządzania wiekiem w
przedsiębiorstwach.
Dezaktywizacja osób starszych c.d.
Z badań Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej wynika, że:
zdaniem 42% pracodawców głównymi przyczynami w
zatrudnianiu starszych pracowników są:
- brak wystarczającej liczby miejsc pracy,
- silna konkurencja ze strony młodszych kandydatów,
lepiej
wykształconych, z kwalifikacjami bardziej odpowiadającymi
potrzebom pracodawców,
- średnie wynagrodzenie starszych pracowników jest wyższe
niż młodszych, a co za tym idzie koszt zatrudnienia osób
starszych są dla pracodawców wyższe, tak więc zrozumiałe
jest że w dobie kryzysu gospodarczego pracodawcy są
bardziej zainteresowani zatrudnianiem młodszych osób.
Wyzwania stojące przed władzami na szczeblu
krajowym jak i lokalnym
Zmiany demograficzne leżą u podstaw wyzwań z którymi
muszą zmierzyć się władze krajowe oraz samorządy
lokalne w sferze społecznej, gospodarczej oraz na
lokalnym rynku pracy.
Zmiany te wpłyną w pewnym stopniu na prawie wszystkie
sektory gospodarki i obszary życia społecznego.
Władze krajowe powinny odpowiadać za ustanowienie
właściwych przepisów i udostępnienie instrumentów
finansowych, natomiast władze lokalne powinny
odpowiadać za bezpośrednie zarządzanie świadczonymi
usługami.
Stwarza to konieczność opracowania nowych ideii i
koncepcji rozwoju infrastruktury oraz strategii
świadczenia usług na rzecz starzejącego się społeczeństwa.
Wyzwania dla podmiotów ekonomii społecznej
Starzenie się społeczeństwa spowoduje:
 zmianę struktur rynkowych i usług publicznych
realizowanych przez instytucje publiczne,
 wzrost popytu na nowe usługi społeczne, w szczególności
skierowane do osób starszych, jak :
- usługi medyczne w zakresie opieki geriatrycznej,
- usługi opiekuńcze i pielęgnacyjne ( opieka całodobowa,
opieka dzienna w ośrodkach opiekuńczych, opieka w
domu pacjenta, itd.),
Wyzwania dla podmiotów ekonomii społecznej
c.d.
Wraz ze starzeniem się ludności zmieniają się potrzeby i
możliwości tych, którzy będą tworzyć podmioty ekonomii
społecznej ( pracowników, wolontariuszy).
Brak pogłębionych studiów i analiz w zakresie roli PES –ów
w starzejącym się społeczeństwie nie ułatwia
jednoznacznego sprecyzowania roli „wieku” zarówno po
stronie osób zaangażowanych w organizację i
funkcjonowanie tych podmiotów, jak i po stronie
beneficjentów.
Wyzwania dla podmiotów ekonomii społecznej
c.d.
Trzeba także pamiętać, że to właśnie osoby starsze oraz
rosnąca grupa osób niesamodzielnych ( co wiąże się ze
starzeniem ludności) będą potrzebować wsparcia, pomocy
oraz opieki i będą stanowiły potencjalny krąg odbiorców
usług ( opiekuńczych, pielęgnacyjnych, edukacyjnych,
medycznych, porządkowych i innych).
Analizy już dzisiaj pokazują, że ten obszar jest deficytowy
(brak lekarzy- głównie geriatrów, opiekunek).
Wyzwania dla podmiotów ekonomii społecznej
c.d.
Osoby starsze, (których będzie coraz więcej)mogą być
potencjałem, który może i powinien być wykorzystany nie
tylko na rynku pracy, ale także w działalności społecznej .
W Polsce mały odsetek ludzi jest zaangażowany w pracę
charytatywną, w wolontariat. Na podstawie danych
Europen Quality Life Survey 2011 aktywność osób
starszych w Polsce jest niska m. in. około 5%* .
Większe zaangażowanie nie tylko osób starszych w pracę na
rzecz innych starszych wpisuje się to w politykę aktywnego
starzenia się, która jest jedną z flagowych koncepcji w
strategiach i dokumentach Unii Europejskiej**
Wyzwania dla podmiotów ekonomii społecznej
c.d.
Przygotowanie się na zmiany demograficzne , szczególnie w
kontekście świadomości, że osoby starsze to nie tylko
„biorcy”(receivers), ale także „dawcy” (givers) usług –
wymusi ustalenie nowych reguł gry dla podmiotów
ekonomii społecznej.
Niezbędne jest aby prawo i procesy legislacyjne nie były
przeszkodą w tworzeniu podmiotów ekonomii społecznej,
a same te podmioty działały w sposób profesjonalny i
skuteczny,
Zmiany demograficzne, które następują w naszym
społeczeństwie winny być wykorzystane na rzecz
tworzenia możliwości pracy , a tym samym aktywizacji i
reintegracji zarówno osób starszych, ale także i
młodszych.
Michał Zubek