POLITYKA FISKALNA

POLITYKA FISKALNA
Dotyczy zmian w dochodach i wydatkach państwa:
G – zakupach rządowych,
F – płatnościach transferowych do sektora prywatnego,
N – płatnościach odsetek od długu publicznego
T – dochodach podatkowych
deficyt budŜetowy = G + F + N – T
dług publiczny : skumulowany deficyt budŜetowy
Polityka fiskalna moŜe zwiększyć PKB poprzez wzrost inwestycji lub zwiększenie
zasobu siły roboczej. Efektywność tej polityki jest oceniana róŜnie. Wzrost
zakupów państwowych w długim okresie prowadzi do „efektu wypierania” czyli
zastąpienia wydatków prywatnych przez publiczne.
95
Polityka fiskalna aktywna (dyskrecjonalna) : decyzje rządu mające na celu sterowanie
łącznym popytem, świadomy interwencjonizm.
ekspansywna: pobudzanie wzrostu wydatków, obniŜanie podatków lub obydwa
instrumenty
restrykcyjna: zmniejszanie wydatków, podwyŜka podatków netto lub obydwa
instrumenty.
POLITYKA FISKALNA
Instrumenty aktywnej polityki fiskalnej:
Programy robót publicznych,
Programy wspomagania zatrudnienia,
Programy wydatków transferowych,
Zakupy dóbr,
Zmiany stawek opodatkowania.
Deficyt budŜetowy
W przeciwieństwie do inwestycji prywatnych decyzje rządu nie muszą wynikać z
rachunku ekonomicznego (przynajmniej w wąskim ujęciu).
Skuteczność dyskrecjonalnej polityki fiskalnej jest nadal przedmiotem kontrowersji ze
względu na:
koszt uzyskania informacji
opóźnienia
niepewność co do poziomu znajomość wielkości mnoŜnika i akceleratora
uwikłania polityczne decyzji ekonomicznych
96
POLITYKA FISKALNA
Polityka fiskalna pasywna: realizowana przez automatyczne stabilizatory koniunktury –
instrumenty ekonomiczne samoczynnie reagujące na zmiany PKB i innych
parametrów ekonomicznych, których efektem działania jest podtrzymywanie
łącznego popytu w okresie osłabiania koniunktury i jego redukcja w okresie
przegrzania gospodarki. Przykłady:
Podatki od dochodów osobistych,
Podatki od dochodów osób prawnych,
Podatki pośrednie,
Systemy zapomóg dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne,
Systemy stabilizacji dochodów w rolnictwie.
Zalety a.s.k.: szybkość działania i przewidywalność, brak opóźnień decyzyjnych
Wady: stabilizują istniejącą sytuację, nie tworzą przesłanek do zmian, działają
krótkookresowo, mogą utrudniać proces wzrostu. Prowadzą do deficytu
budŜetowego w okresach recesji i nadwyŜek w okresach ekspansji. Są skuteczne
w stabilizacji niewielkich wahań koniunkturalnych.
97
POLITYKA FISKALNA
Prowadzenie aktywnej polityki fiskalnej wymaga posiadania odpowiednich informacji.
Wskaźniki wykorzystywane w makroekonomii mają równy związek z sytuacją
makroekonomiczną:
•
•
•
wskaźniki wyprzedzające (pilotujące) – ulegają zmianie przed zmianą
podstawowych tendencji ekonomicznych: ceny akcji, stopa bezrobocia,
zamówienia w budownictwie,
wskaźniki współbieŜne (równoległe) – ulegają zmianie razem z głównymi
tendencjami w gospodarce (obroty bieŜące)
wskaźniki opóźnione – zmieniają się po zmianie głównej tendencji (stopy
procentowe, czas pozostawania bez pracy)
MoŜliwości prowadzenia polityki fiskalnej są ograniczane przez sztywne (stałe)
wydatki państwa i deficyt budŜetowy. Sztywne wydatki obejmują wielkości
wynikające z wcześniejszych zobowiązań prawnych
98
OPTYMALNA POLITYKA GOSPODARCZA
Polityka pienięŜna i polityka fiskalna powinny być skoordynowane tak, aby zapewnić
wysoki wzrost gospodarczy przy niskiej inflacji.
Z reguły układ polityk pienięŜnej i fiskalnej (policy mix) przy ekspansywnej polityce
fiskalnej wymaga restrykcyjnej polityki pienięŜnej i odwrotnie.
99
BEZROBOCIE
Begg, Fischer, Dornbush, rozdz. 27: Bezrobocie, rozdz. 28: Inflacja
Bezrobocie i wyjaśnienie jego przyczyn jest jednym z najwaŜniejszych problemów
współczesnej ekonomii.
Korzyści z bezrobocia:
zwiększenie konkurencji;
wpływ na poprawę kwalifikacji
łatwiejsza polityka antyinflacyjna
Koszty bezrobocia
makro: utrata produkcji, spadek wpływów podatkowych i ubezpieczeniowych
mikro: utrata umiejętności, wykluczenie społeczne
100
BEZROBOCIE
Warunki konieczne uznania za bezrobotnego:
•
pozostawanie bez pracy
•
poszukiwanie pracy
•
gotowość do pracy
Nie są to warunki jednoznaczne stąd w róŜnych krajach poziom bezrobocia moŜe być
ustalany inaczej: pozostawanie bez pracy a pracujący na część etatu, poszukiwanie
pracy gry nie ma szans na jej znalezienie, zgłaszanie gotowości w urzędzie w
przypadku braku ofert.
Bezrobotny w Polsce:
•
nie uczy się w systemie dziennym
•
zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze
•
ukończone 18 a nieukończone 60/65 lat
•
brak praw do emerytury/renty
•
nie ma nieruchomości rolnej powyŜej 2 ha
•
nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej
•
nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego
101
BEZROBOCIE
Warunki konieczne uznania za bezrobotnego c.d.:
•
w przypadku niepełnosprawności gotowy podjąć pracę na ½ etatu minimum
•
nie jest tymczasowo aresztowany ani nie odbywa kary pozbawienia wolności
•
nie odbywa szkolenia ani staŜu
W USA - metoda badań ankietowych co tydzień 47 tys. rodzin
bezrobotny: nie wykonywał pracy przynoszącej dochód, nie miał zamówień,
aktywnie szukał pracy;
W Polsce:
•
obliczanie bezrobotnych przez rejestrację w Urzędach Pracy;
•
metoda BAEL od 1992/1999 (badań aktywności ekonomicznej ludności):
bezrobotny: nie pracował zarobkowo ani godziny, nie miał zamówień,
aktywnie szukał pracy, był gotowy do jej podjęcia
Badania ankietowe są standaryzowane (rekomendacje MOP) i umoŜliwiają porównania
międzynarodowe
102
BEZROBOCIE
Poziom bezrobocia kształtuje relacja podaŜy i popytu na pracę:
•
jeŜeli krańcowa wydajność pracy jest wyŜsza niŜ płaca realna to występuje
tendencja do wzrostu zatrudnienia
Stopa bezrobocia: relacja liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej (bezrobotni +
pracujący)
Rodzaje bezrobocia:
jawne – rejestrowane
ukryte – wynikające z cech systemu gospodarczego
103
BEZROBOCIE
Rodzaje bezrobocia jawnego:
104
•
frykcyjne – wynika z dynamiki rynków pracy gdzie zajmowanie nowych
miejsc nie jest natychmiastowe
•
strukturalne : niedopasowanie struktury podaŜy do struktury popytu
•
wynikające z niedostatecznego popytu: osłabienia ogólnej aktywności
gospodarczej
•
klasyczne: wynikające ze sztywności systemu płacowego
BEZROBOCIE
Neoklasyczna interpretacja bezrobocia: w warunkach wolnego rynku występuje
skłonność do ustalania równowagi przy pełnym zatrudnieniu. Bezrobocie wynika
tylko z niedoskonałości rynku i ma charakter dobrowolny. Przy pełnej informacji
o rynkach i pełnej mobilności siły roboczej rynek dąŜy do oczyszczenia.
Zdaniem neoklasyków polityka przeciwdziałania bezrobociu powinna polegać na
poprawie funkcjonowania rynków pracy, bez interwencji państwa.
Keynesowska interpretacja bezrobocia: bezrobocie powstaje przy niedostatecznym
popycie. Bezrobocie moŜe mieć charakter przymusowy. Państwo powinno
wpływać na wzrost popytu i przez to na obniŜenie bezrobocia.
Bezrobocie frykcyjne, strukturalne i klasyczne: dobrowolne
Bezrobocie keynesowskie: przymusowe
Naturalna stopa bezrobocia: poziom bezrobocia dobrowolnego w równowadze
105
BEZROBOCIE
Krzywa Phillipsa (1958): na podstawie badań statystycznych Phillips uznał Ŝe istnieje
ujemna zaleŜność między wzrostem płac nominalnych a stopą bezrobocia. Im
większa nadwyŜka popytu na pracę nad podaŜą tym szybszy wzrost płac
nominalnych i tym niŜsze bezrobocie.
Samuelson i Solow (1960 przedstawili krzywą Phillipsa w postaci zaleŜności stopy
bezrobocia i tempa wzrostu cen. Z ujęcia wynikał wniosek o wymienności inflacji
i bezrobocia oraz o moŜliwości ograniczania bezrobocia kosztem wyŜszej inflacji.
Koncepcja była zgodna z ujęciem Keynesa, który uwaŜał Ŝe wzrostowi popytu
towarzyszy wzrost podaŜy ale i wzrost cen po osiągnięciu pełnego wykorzystania
czynników produkcji
W latach siedemdziesiątych koncepcja krzywej Phillipsa przestała objaśniać
rzeczywistość: pojawiła się stagflacja czyli stagnacja gospodarcza z jednoczesną
inflacją. Wzrost łącznego popytu nie zmniejszał bezrobocia ale podtrzymywał
inflację.
106
BEZROBOCIE
Naturalna stopa bezrobocia: koncepcja Friedmana (1968) i Phelpsa (1967)
modyfikująca podejście Phillipsa. Istnieje poziom równowagi na rynku pracy
który nie jest wraŜliwy na zmiany popytu, a wynika z charakteru rynku pracy. Jest
to nieunikniony poziom bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego wynikający z
niedoskonałości funkcjonowania rynku pracy.
W ujęciu Friedmana Phelpsa krzywa Phillipsa jest tylko szczególnym przypadkiem
krótkookresowej zaleŜności
W latach osiemdziesiątych keynesiści zaproponowali inne podejście do bezrobocia w
równowadze: istnieje pewien poziom bezrobocia stabilizujący procesy inflacyjne:
NAIRU Non-accelerating inflation rate of unemployment. Bezrobocie niŜsze od tego
poziomu powoduje wzrost inflacji ze względu na wzrost siły przetargowej
związków zawodowych
107
BEZROBOCIE
Instrumenty ograniczania bezrobocia:
•
zwiększające rozmiary popytu na zasoby pracy: prace publiczne, kredyty na
uruchomienie działalności, redukcja stóp procentowych;
•
zmniejszające rozmiary zasobów siły roboczej: wcześniejsze emerytury, zasiłki
przedemerytalne;
•
poprawiające funkcjonowanie rynków pracy: systemy szkoleń, doradztwa i
pośrednictwa zawodowego.
Aktywna polityka zatrudnienia:
•
programy tworzenia miejsc pracy;
•
subsydiowanie zatrudnienia
•
programy szkoleniowe
Pasywna polityka zatrudnienia
•
zasiłki dla bezrobotnych
•
wcześniejsze emerytury
•
subsydia na zmianę kwalifikacji
•
skracanie czasu pracy
108
INFLACJA
Inflacja to proces trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen towarów, usług i czynników
produkcji w gospodarce. Proces odwrotny do inflacji zwany jest deflacją.
Inflacja ma miejsce tylko wtedy gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny wybranych
pojedynczych towarów.
Inflacja szkodzi gospodarce, choć niewielka inflacja jest akceptowana w większości
krajów i zdaniem części ekonomistów sprzyja wzrostowi. NaleŜy rozróŜniać
inflację oczekiwaną i nieoczekiwaną, szczególnie niekorzystna jest wysoka
inflacja nieoczekiwana.
109
INFLACJA
Gospodarcze skutki inflacji:
„koszty zmiany karty dań;”
„koszty zdzieranych zelówek”
inflacja antycypowana (oczekiwana)
niepoŜądana redystrybucja dochodów: prowadzi do powiększenia róŜnic
niewłaściwa alokacja zasobów w gospodarce: zniekształcenie rachunku ekonom.
spadek skłonności do oszczędzania
straty właścicieli pieniądza gotówkowego
spadek realnych dochodów sfery budŜetowej
wzrost niepewności i trudniejsze prowadzenie rachunku ekonomicznego
osłabienie motywacji do prowadzenia działalności gospodarczej
marnotrawstwo dochodów i wymuszona konsumpcja
powstanie rynku producenta i spadek jakości produkcji
110
INFLACJA
Podział inflacji ze względu na tempo wzrostu cen:
pełzająca (łagodna, jednocyfrowa): 3-5%, z reguły poddająca się kontroli i nie
zagraŜająca prawidłowemu przebiegowi procesów gospodarczych
krocząca (biegnąca): kilkanaście procent rocznie, deformuje procesy gospodarcze i
hamuje realny przyrost PKB
galopująca (superinflacja): z reguły 20-50% rocznie, niebezpieczna dla prawidłowego
przebiegu procesów gospodarczych
hiperinflacja (szalejąca, histeryczna): kilkaset procent rocznie, uniemoŜliwia
prowadzenie rachunku ekonomicznego, powrót do gospodarki barterowej
inflacja korekcyjna: wywołana urynkowieniem cen administracyjnych (energia,
paliwa), zwykle ma charakter przejściowy.
111
INFLACJA
Miary inflacji:
deflator PKB
indeks cen dóbr konsumpcyjnych (Consumer Price Index - CPI)
indeks cen dóbr produkcyjnych (Producer Price Index - PPI)
Deflator: średnia waŜona zmiana cen wszystkich dóbr i usług wytwarzanych w
gospodarce. Obejmuje największy koszyk dóbr, najlepiej szacuje zmianę
ogólnego poziomu cen, ale nie jest odczuwana przez konsumentów tak jak CPI.
CPI, PPI: dotyczą grup produktów i przez to mogą zniekształcać rzeczywistą inflację,
ale lepiej pokazują inflację odczuwaną przez dana grupę.
Inflacja bazowa: wskaźniki cen po wyeliminowaniu z koszyka niektórych wielkości:
po wyłączeniu cen kontrolowanych
po wyłączeniu cen o największej zmienności
po wyłączeniu cen o Ŝywności i cen paliw (tzw. inflacja netto)
112
INFLACJA
Monetarystyczna interpretacja przyczyn inflacji (ilościowa):
Inflacja pojawia się gdy zwiększeniu ilości pieniądza nie towarzyszy wzrost produkcji.
Monetaryści twierdzą, Ŝe produkcja realna jest nieelastyczna względem ilości
pieniądza i poziomu cen (tzw. klasyczna dychotomia w długim okresie). Wzrost
podaŜy pieniądza powoduje wzrost cen bez zmiany realnego produktu.
Inflacja ilościowa: nadmierna ilość pieniądza w stosunku do potrzeb gospodarki.
Według monetarystów inflacja jest zjawiskiem monetarnym dlatego konieczne jest
ograniczanie podaŜy pieniądza na wielkości wynikających z potrzeb
transakcyjnych gospodarki.
113
INFLACJA
Keynesowska interpretacja przyczyn inflacji:
W przypadku niepełnego wykorzystania moŜliwości produkcyjnych gospodarki wzrost
ilości pieniądza prowadzi do wzrostu zatrudnienia i wzrostu produkcji bez wywierania
większego wpływu na ceny: produkcyjny efekt wzrostu globalnego popytu.
Przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych wzrost ilości pieniądza w obiegu
doprowadzi do ruchu cen w górę i spowoduje cenowy efekt wzrostu globalnego
popytu. Zdaniem keynesistów wielkość produkcji jest elastyczna względem ilości
pieniądza oraz poziomu cen – krzywa podaŜy nie jest pionowa.
114
INFLACJA
Inflacja popytowa: wzrost podaŜy pieniądza powoduje niewielki wzrost cen przy
duŜym bezrobociu i duŜy wzrost cen przy niewielkim bezrobociu. Zdaniem
keynesistów produkcja jest elastyczna względem ilości pieniądza – wzrost podaŜy
pieniądza powoduje mieszany efekt produkcyjny i cenowy.
Inflacja kosztowo-strukturalna: przyczyny leŜące po stronie podaŜowej, wynikające z
siły przetargowej instytucji funkcjonujących w gospodarce:
inflacja płacowa: płace sztywne w dół, presja ze strony związków
zawodowych na nominalny wzrost płac,
inflacja cen sterowanych: polityka cenowa wielkich korporacji prowadząca
do podnoszenia cen w celu podtrzymania ekspansji i/lub realizacji
załoŜonych zysków.
Podejście instytucjonalne: inflacja kosztowa wywołana przez presje na koszty ze strony
silnych organizacji gospodarczych (duŜe firmy i związki zawodowe) przy małym
wpływie firm działających na wolnym rynku.
115
Inflacja kosztowa – wzrost płac i cen spowodowany wzrostem kosztów, które rosną
pod wpływem wzrostu płac: spirala cenowo-płacowa.
INFLACJA
Przeciwdziałanie inflacji (dezinflacja):
uwolnienie cen administracyjnych,
ograniczenie spirali c/p,
kotwice nominalne (kurs walutowy),
realna stopa procentowa,
zmiany strukturalne gospodarki.
redukcja oczekiwań inflacyjnych
Deficyt budŜetowy a inflacja: zaleŜy od sposobu finansowania deficytu – druk
pieniądza zwiększa presję inflacyjną, emisja obligacji nie ale podnosi stopy
procentowe wypierając prywatne inwestycje.
116
INFLACJA
Cele inflacyjne NBP
117