File

HISTORIA POLSKI W EPOCE
OŚWIECENIA
Ramy czasowe Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia
obejmują okres od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre
przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Ze względu na ogromną
niejednolitość tej epoki, wprowadzają jej wewnętrzny podział na trzy okresy.

Pierwszy wyróżniany
okres, nazywany „czasami
saskimi”, czyli lata 17401764

Lata 1769-1795 stanowią
ramy czasowe dojrzałego
okresu zwanego fazą
„stanisławowską”.

Schyłkowy okres trwał od
1795 do 1822 roku.
Najważniejsze wydarzenia w Polsce












1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
1768–1772 – konfederacja barska i I rozbiór Polski (1772)
1791 - Konstytucja 3 maja
1792 - Konfederacja Targowicka
1793 - II rozbiór Polski
1794 - Insurekcja kościuszkowska
1795 - III rozbiór Polski
Sejm Czteroletni, inaczej Sejm Wielki, na którym zawieszono zasadę liberum
veto, a uchwalono Konstytucję 3 maja (1791)
Konfederacja targowicka (1792) – spisek magnacki zawiązany w celu
obalenia reform Sejmu Czteroletniego i konstytucji 3 maja 1791 i II rozbiór
Polski (1793)
1794 – powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski (1795). Polska
ostatecznie zniknęła z mapy Europy, Polacy nie przestali jednak walczyć o
swoją wolność.
Do Warszawy wkroczyły wojska napoleońskie (1806), a w roku 1807
utworzone zostało Księstwo Warszawskie (pozostające w sojuszu z Francją).
1815 – utworzenie Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z
Rosją, z carem jako królem.
W 1764r. na króla Polski wybrano Stanisława Augusta
Poniatowskiego. Była to ostatnia elekcja w dziejach
Rzeczypospolitej
Stanisław August Poniatowski,
właściwie Stanisław Antoni
Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17
stycznia 1732 w Wołczynie, zm.
12 lutego 1798 w Petersburgu) –
król Polski w latach 1764–1795
jako Stanisław II August;
wcześniej stolnik wielki litewski
od 1755, starosta przemyski
(1756-1764). Od 1777 należał do
masonerii. Ostatni władca
Rzeczypospolitej Obojga
Narodów.
Hugo Kołłątaj
Hugo Stumberg Kołłątaj herbu
Kotwica, inna forma nazwiska:
Kołłontay, pseud. i krypt.:
Anonim; Jeden Obywatel; H. K.;
X. H. K., (ur. 1 kwietnia 1750 w
Dederkałach Wielkich na
Wołyniu, zm. 28 lutego 1812 w
Warszawie) – polski polityk,
publicysta oświeceniowy, pisarz
polityczny, katolicki prezbiter,
kanonik, satyryk, poeta, geograf,
historyk. W latach 1783–1786
rektor Szkoły Głównej Koronnej,
referendarz wielki litewski od
1786, podkanclerzy koronny od
1791, radca wydziału skarbu
Rady Najwyższej Narodowej w
1794 roku.
Stanisław Staszic
Stanisław Wawrzyniec Staszic, inne formy
nazwiska: Stasic; Staszyc; Stazis,
pseud.: Pisarz „Uwag nad życiem Jana
Zamoyskiego”; S.; Zakordonowy
obywatel pruski (ur. przed 6 listopada
1755 w Pile, zm. 20 stycznia 1826 w
Warszawie) – polski działacz
oświeceniowy, pionier spółdzielczości,
pisarz polityczny i publicysta, filozof i
tłumacz, przyrodnik: geograf i geolog;
ksiądz katolicki (przez niemal 20
ostatnich lat życia Staszic nie pełnił
posługi duszpasterskiej i nie nosił
sutanny). Minister stanu Księstwa
Warszawskiego od 1809 roku, radca
stanu Księstwa Warszawskiego od 1810
roku, zastępca ministra oświaty
Królestwa Polskiego w latach 1818–1824,
minister stanu Królestwa Polskiego od
1824 roku
Stanisław Małachowski
Stanisław Małachowski (ur. 24 sierpnia
1736 w Końskich, zm. 29 grudnia 1809 w
Warszawie) – polityk, poseł, marszałek
konfederacji Korony Królestwa Polskiego
i marszałek Sejmu Czteroletniego w
1788, referendarz wielki koronny w 1780'92, podstoli koronny w 1779, starosta
sądecki w 1755-'84. Hrabia herbu Nałęcz;
syn Jana, brat Mikołaja, Antoniego i
Jacka.
Tadeusz Kościuszko
Andrzej Tadeusz Bonawentura
Kościuszko herbu Roch III (ur. 4
lutego 1746 w
Mereczowszczyźnie, zm. 15
października 1817 w Solurze) –
polski inżynier wojskowy
fortyfikator, polski i amerykański
generał, uczestnik wojny o
niepodległość Stanów
Zjednoczonych (1775–1783),
Najwyższy Naczelnik Siły
Zbrojnej Narodowej w czasie
insurekcji kościuszkowskiej
(1794), odznaczony Orderem
Orła Białego (1792).
konfederacja barska
W 1768r., w miasteczku Bar na Podolu, została zawiązana konfederacja szlachty,
skierowana przeciwko królowi, Rosji i dysydentom. Był to ruch stawiający za cel
obronę tradycyjnej złotej wolności, lecz zarazem patriotyczny. Celem konfederacji
było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających
równouprawnienie innowiercom.
Skutki: W walkach po stronie konfederatów udział wzięło do 100 tysięcy ludzi. Stoczono około 500
potyczek. Straty poniesione w konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski w mowie
sejmowej 29 sierpnia 1776 ocenił na 60 tysięcy. Po jej upadku na Sybir zesłano według szacunków
samego posła rosyjskiego Nikołaja Repnina ponad 14 tys. konfederatów, resztę przymusowo wcielono
do armii rosyjskiej. Rosjanie utworzyli obozy przejściowe dla jeńców konfederackich na warszawskiej
Pradze i w Połonnem na Ukrainie, skąd byli oni transportowani etapami do Kijowa, Smoleńska, Orła,
Tuły, do Kazania i Tobolska. Nigdy nie dowiemy się, ilu zginęło.
Propaganda państw ościennych starała się wykorzystać konfederację jako jeden z pretekstów do I
rozbioru w 1772. Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już połowie 1771 roku, jednak
ambasador rosyjski Kaspar von Saldern miał polecone trzymanie Polaków w nieświadomości
.
I rozbiór Polski 1722
Pierwszego rozbioru polski dokonały Rosja, Prusy i Austria na podstawie podpisanego 5 sierpnia 1772
roku traktatu, w którym nasi zaborcy mieli czelność powoływać się na rzekomy rozkład Polski oraz swe
niby historyczne podstawy prawne do zajmowanych terenów. Przyczyną bezpośrednią rozbioru stała
się toczona wojna domowa (tzw. konfederacja barska). Faktycznie I rozbiór był zwykłym aktem gwałtu i
przemocy, dokonanym nie dla tego, że polska znalazła się w stanie anarchii, ale że usiłowała
zmodyfikować swą organizację państwową, oraz bezwzględnego dążenia do ekspansji /Prusy, Austria
/ kosztem słabszego sąsiada. Szczególnie wyraźnie uwidoczniła się łapczywość dworu wiedeńskiego i
berlińskiego, które starały się zagarnąć jak najwięcej - nawet poza granice zakreślone w konwencji.
Prusy - uzyskały Warmię, województwo pomorskie, malborskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz
tereny nadnoteckie, razem 36 tys. km2 i 580 tys. Mieszkańców.
Austria - zajęła południową cześć woj. Krakowskiego, Sandomierskiego oraz woj. ruskie, razem 83
tys.km2 i 2 mln 650 tys. Ludności. Terenom tym nadano nazwę Galicji i Londomerii.
Rosja - zadowoliła się ziemiami na wschód od rzek Dźwiny i Dniepru, a więc resztkami Inflant i
wschodnimi częściami Białorusi, razem 92 tys. km2 i 1 mln 300 tys. mieszkańców.
Okupacji dokonano bez oporu. Wojska Rzeczpospolitej wyniszczone w czasie wojny domowej nie było
zdolne do obrony kraju. Dla Rzeczpospolitej rozbiór ten oznaczał utratę 1/3 terytorium i ludności, nie
przesądzał jednak likwidacji państwa polskiego, jednak bez przeprowadzenia zasadniczych reform
wewnętrznych, wzmocnienia armii i zmiany ustroju nie zdoła się przeciwstawić potężnym sąsiadom.
Konstytucja 3 maja
.
W następnym slajdzie ukazany
jest 4-minutowy filmik, który
przybliży nam to wydarzenie.
Film pochodzi ze strony
www.youtube.pl
Zawiązanie konfederacji w Targowicy, wojna z Rosją
Targowicka konfederacja, Targowica, spisek magnacki zawiązany w celu obalenia
reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja 1791. Formalnie ogłoszona
14 maja 1792 w pogranicznym miasteczku Targowica na Ukrainie, faktycznie
zawiązana w Petersburgu 27 kwietnia 1792. Przywódcy konfederacji, magnaci
kresowi S.S. Potocki, F.K. Branicki, S. Rzewuski, S. Kossakowski dążyli do
utrzymania starych struktur państwowych bądź podziału Rzeczypospolitej na
autonomiczne prowincje zarządzane przez przedstawicieli magnaterii.
Konfederaci zwrócili się o pomoc do Rosji, co wykorzystała Katarzyna II, wysyłając
przeciwko Polsce 100-tysięczną armię. W trwającej od maja do lipca 1792
wojnie polsko-rosyjskiej wojsko polskie poniosło klęskę. Po wojnie
targowiczanie przywracali stare porządki, prześladowali zwolenników
Konstytucji 3 Maja, wprowadzili cenzurę prasy, wydawnictw i korespondencji.
Wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski i II rozbiór Rzeczypospolitej
skompromitowały przywódców konfederackich i spowodowały odsunięcie ich od
wpływów na sprawy państwowe. Konfederacja targowicka została rozwiązana
w 1793 przez sejm w Grodnie
II rozbiór Polski
Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska
1792, toczona w obronie Konstytucji 3 Maja. Król ugiął się przed żądaniami
Katarzyny II i w lipcu 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej. Przywódcy
patriotycznego stronnictwa reform musieli opuścić kraj. 23 I 1793 Prusy i Rosja
podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony
przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793).
W wyniku II rozbioru Prusy zajęły: województwo poznańskie, kaliskie,
gnieźnieńskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie,
płockie, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego
oraz Toruń i Gdańsk, razem 58 tys. km2 i ponad 1 mln mieszkańców. Zabór
rosyjski objął ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-PińskZbrucz, razem 280 tys. km2 i 3 mln mieszkańców.
Insurekcja kościuszkowska
Większość działaczy obozu patriotycznego po akcesie Stanisława Augusta Poniatowskiego do
konfederacji targowickiej udała się na emigrację, gdzie przygotowywali wybuch powstania
zbrojnego. Wybuch powstania przyspieszyła decyzja rosyjska o zmniejszeniu stanu liczebnego
armii polskiej o 50%. Powstanie wybuchło w marcu 1794 roku, a na jego czele stanął Tadeusz
Kościuszko. Celem powstania było wyzwolenie ziem polskich i powrót państwa do poprzednich
granic
Przebieg insurekcji kościuszkowskiej:
24 III 1794 roku – T. Kościuszko ogłasza w Krakowie Akt powstania,
4 IV 1794 roku – zwycięstwo wojsk powstańczych pod Racławicami,
17 IV 1794 roku – wybuch insurekcji w Warszawie,
22/23 IV 1794 roku – wybuch insurekcji na Litwie,
7 V 1794 roku – uniwersał połaniecki,
V 1794 roku – rozruchy ludowe w Warszawie,
6 VI 1794 roku – klęska wojsk powstańczych pod Szczekocinami,
VII-IX 1794 roku – oblężenie Warszawy przez wojska rosyjskie i pruskie,
10 X 1794 roku – klęska wojsk powstańczych pod Maciejowicami – T. Kościuszko dostaje się do
niewoli rosyjskiej,
XI 1794 roku – ostateczna kapitulacja wojsk powstańczych.
Zdławienie powstania kościuszkowskiego stało się przyczyną III rozbioru Rzeczpospolitej.
Konwencje rozbiorowe pomiędzy Prusami, Rosją i Austrią zostały podpisane w 1795roku
III rozbiór Polski
Klęska skierowanego przeciwko rozbiorom powstania kościuszkowskiego (1794)
spowodowała ostateczną likwidację państwa polskiego. Po przewlekłych sporach 24 X
1795 państwa rozbiorowe ustaliły granice podziału pozostałych ziem polskich. W wyniku
III rozbioru Rosja otrzymała resztę ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich na wschód
od Bugu i linii Niemirów-Grodno, o łącznej powierzchni 120 tys. km2 i 1,2 mln ludności.
Prusy - pozostałą część Podlasia i Mazowsza z Warszawą wraz ze skrawkami Żmudzi i
Małopolski o powierzchni 55 tys. km2 i 1 mln ludności. Austria - Kraków i część
Małopolski pomiędzy Pilicą, Wisłą i Bugiem, część Podlasia i Mazowsza o łącznej
powierzchni 47 tys. km2 i 1,2 mln ludności.
Wywieziony do Grodna król Stanisław August Poniatowski abdykował 25 XI 1795. Mocarstwa
rozbiorowe zawarły tzw. konwencję petersburską (1797), która obejmowała
postanowienia w sprawie długów państwa i króla polskiego oraz zobowiązanie, że
monarchowie umawiających się stron nigdy nie będą używać w tytulaturze określenia
Królestwo Polskie.
Księstwo Warszawskie



28 czerwca 1807 r. na mocy postanowień pokoju w Tylży
utworzono Księstwo Warszawskie. Napoleon nadał konstytucję
Księstwu Warszawskiemu, a rządy objął Fryderyk August z dynastii
Wettinów
Po zwycięskiej wojnie z Austrią w 1809 r. terytorium Księstwa
zostało powiększone o ziemie trzeciego zaboru austriackiego
Na kongresie wiedeńskim na ziemiach Księstwa Warszawskiego
utworzono: Królestwo Polskie związane z unią personalną z Rosją,
Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolitą Krakowską- Wolne
Miasto Kraków
Powstanie listopadowe
Konstytucja Królestwa Polskiego była łamana przez cara. Doprowadziło
to do powstania nielegalnej opozycji. Najważniejszymi organizacjami
patriotycznymi działającymi w konspiracji były :Towarzystwo Patriotyczne,
filomaci i Sprzysiężenie Podchorążych.
W nocy z 29 na 30 listopada 1830 wybuchło w Polsce powstanie, tzw.
Powstanie Listopadowe. Rozpoczęło się ono z inicjatywy Sprzysiężenia
Podchorążych . Detronizacja cara Mikołaja w styczniu 1831 r., doprowadziła
do wojny rosyjsko-polskiej.
Po nierozstrzygniętej bitwie pod Grochowem, Polacy pokonali Rosjan w
kilku bitwach, jednak sukcesy te nie zostały należycie wykorzystane.
Najważniejsza bitwa stoczona pod Ostrołęką 26 maja 1831 r., zakończyła
się klęską. We wrześniu 1831 r. Rosjanie zdobyli Warszawę, niedługo potem
powstanie upadło.
Głównymi przyczynami klęski powstania był brak wiary elit rządzących w
jego sukces oraz złe jego dowodzenie.
Bitwa pod Ostrołęką 1831
Powstanie krakowskie
8 lutego 1846 roku powstańcy bezskutecznie zaatakowali Tarnów, zaś dzień później wybuchła rabacja
galicyjska, a wojska austriackie wkroczyły do Krakowa. Rewolucja krakowska rozpoczęła się w nocy z
20 na 21 lutego 1846 roku, zgodnie z przygotowanym przez organizacje demokratyczne planem
wzniecenia insurekcji w trzech zaborach (z powodu aresztowań nie udało się to w pozostałych). Po
wyjściu z miasta wojsk zaborcy 22 lutego ukonstytuował się Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej,
który wydał „Manifest do Narodu Polskiego”.
Wzywał polskie społeczeństwo polskie do ogólnego powstania, znosił różnice stanowe i wszelkie powinności
chłopskie, zapowiadał nadanie ziemi bezrolnym z dóbr narodowych (dokument wspominał o opiece
społecznej dla ludności).
Dyktatorem ogłosił się Jan Józef Tyssowski zaś jego sekretarzem Edward Dembowski. Drugi z polityków
zginął od kul austriackich, gdy 27 lutego szedł na czele procesji mającej porozumieć się z chłopami
podburzonymi przez Austriaków przeciw ziemiaństwu (Austriacy zapewnili chłopów, że szlachta
pragnie rozprawienia się z poddanymi i zwiększenia ich obciążeń).
Do klęski rewolucji krakowskiej przyczyniła się porażka poniesiona 26 lutego przez oddział
Suchorzewskiego pod Godowem. 2 marca 1846 roku dyktator Tyssowski złożył władzę, zaś 4 marca
zagrożony przez wojska rosyjskie, austriackie i zrewoltowanych chłopów, wycofał się na czele wojska
powstańczego, za otaczający jego oddział kordon pruski i złożył broń. Głównym skutkiem powstania
krakowskiego było wcielenie 16 października Wolnego Miasta Krakowa do Austrii, wprowadzenie na
jego terenie austriackiej administracji, powołanie Niemców na urzędy i uczynienie z języka
niemieckiego – języka wykładowego na Uniwersytecie.
Dziękuję za uwagę!
Prezentacja przygotowana przez Patrycję Jurewicz.
Prezentacja została przygotowana z materiałami ze stron internetowych:
www.wikipedia.pl
www.portalwiedzy.onet.pl
YouTube
A także z materiałami z książki:
HISTORIA Czasy nowożytne 2