Paulin Moszczyński
advertisement
Moszczyński Paulin Brzesko 1 Pęcherz CHOROBY PĘCHERZA MOCZOWEGO I NEREK - przyczyny i profilaktyka Nerki wykształcają się do 36 tygodnia życia płodowego człowieka. Ich zadaniem jest wydalanie produktów przemiany materii i substancji toksycznych z ustroju. Odtruwanie ustroju polega na filtrowaniu krwi w specjalnych mikrostrukturach nerkowych nazywanych kłębuszkami. Nie jest to jedyna funkcja nerek, które ponadto mają za zadanie utrzymywanie stałej objętości wody w ustroju i właściwego stężenia elektrolitów np. sodu i potasu w organizmie oraz produkują substancję krwiotwórczą (erytropoetynę). Kłębuszki nerkowe wytwarzają w ciągu doby 160 l tzw. pramoczu, który następnie jest 50-krotnie zagęszczany w kanalikach nerkowych. Ostatecznie człowiek wydala w ciągu doby około 2 litry moczu. Badanie moczu jest podstawowym badaniem określającym sprawność układu moczowopłciowego. Niski ciężar właściwy moczu wskazuje na upośledzenie jego zagęszczania w kanalikach nerkowych. Niepokojącym objawem jest obecność białka lub krwi w moczu. BIAŁKOMOCZ Białkomoczem określa się obecność białka w moczu. Nie zawsze jest to zjawisko groźne dla zdrowia ponieważ zdarzają się „białkomocze łagodne”, kiedy ilość białka w moczu jest niewielka i kiedy białkomocz samoistnie ustępuje. Przykładem takiego białkomoczu jest białkomocz pojawiający się zwykle w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Śladowe utraty białka z moczem są prawidłowością ciąży fizjologicznej. Dopiero większa zawartość białka może być sygnałem zwiastującym wystąpienie groźnej choroby - rzucawki. Masywny białkomocz połączony z nadciśnieniem tętniczym jest poważnym powikłaniem ciąży. Innym przykładem białkomoczu łagodnego jest białkomocz ortostatyczny związany z pozycją ciała. Występuje po dłuższym staniu i prawdopodobnie jest on wywołany skrzywieniem kręgosłupa. Przyczyną przemijającego białkomoczu może być wysiłek fizyczny przekraczający normalne przygotowanie sprawnościowe człowieka oraz silny stres psychiczny. Białkomocz częściej jednak odzwierciedla chorobę, niekiedy poważną, powodując odbiałczenie organizmu i obrzęki ciała. Zwykle towarzyszy on procesowi zapalnemu nerek. Obok stanów zapalnych również toksyczne uszkodzenie nerek przebiega z obecnością białka w moczu. Białkomocz powodują zatrucia metalami ciężkimi np. kadmem, rtęcią, bizmutem jak również może on wystąpić po stosowaniu niektórych leków (antybiotyki, preparaty złota, sulfonamidy). Toksyczne działanie na nerki posiadają niektóre niesterydowe leki przeciwzapalne, powszechnie stosowane do zwalczania różnego rodzaju bólów mięśniowych, kostnych, stawowych. Ukąszenie przez jadowite owady czy gady wymienia się jako jedną z przyczyn alergicznego uszkodzenia nerek przebiegającego z utratą białka. Istnieje również szereg chorób ogólnoustrojowych takich jak choroby zakaźne, neurologiczne czy nowotwory, które mogą także powodować białkomocz. 2 W stosunkowo krótkim czasie, po około 6 latach od chwili rozpoznania stałego białkomoczu cukrzycowego, rozwija się niewydolność nerek wymagająca stosowania „sztucznej nerki” (dializ). W swojej praktyce lekarskiej spotykam się nieraz z białkomoczem pozornym. Obecność białka w moczu może być skutkiem złej techniki pobrania moczu do badania. Fałszywe wyniki powodują zanieczyszczenia próbki moczu plemnikami, krwią menstruacyjną czy wydzieliną zapalną z dróg rodnych, nie wspominając już o brudnym naczyniu do którego oddajemy mocz do badania. W przypadku „złego” wyniku badania moczu zalecam badanie kontrolne przed podjęciem leczenia. MIKROALBUMINURIA Mikroalbuminuria wskazuje na obecność białka nazywanego albuminą w moczu. Zdrowy człowiek wydala z moczem minimalne ilości albumin wzrastające po wysiłkach fizycznych lub nadmiernym spożyciu płynów. W pewnych sytuacjach ilość albumin obecnych w moczu przekracza 300 mg na dobę i wówczas zjawisko to staje się niebezpieczne, zagrażające zdrowiu człowieka. Albuminuria pojawia się u części chorych z nadciśnieniem tętniczym krwi i cukrzycą. Wystąpienie mikroalbuminurii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym sygnalizuje zagrożenie chorobą niedokrwienną serca. Ostatnie badania ujawniły albuminurię u 5-10% osób nie chorujących na cukrzycę czy nadciśnienie tętnicze krwi. Niekiedy miały one podwyższone tylko rozkurczowe ciśnienie krwi.W takich okolicznościach, mikroalbuminuria zwiastuje rozwój miażdżycy oraz wystąpienie powkłań sercowo-naczyniowych. Według statystyk amerykańskich, osoby z albuminurią 4 razy częściej zapadają na zawał serca. Z innych danych wynika, że współczynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca w mikroalbuminurii wynosił dla mężczyzn 2,13 a dla kobiet 1,85. KRWIOMOCZ Na wstępie chciałbym zaznaczyć, że czerwony mocz nie zawsze zawiera erytrocyty. Taki kolor moczu może być następstwem spożycia produktów zawierających sztuczne lub naturalne barwniki ( buraki, papryka) lub zażywania pewnych leków. Krwinki czerwone obecne w moczu nie zawsze pochodzą z układu moczowego. Mocz może zanieczyścić krew pochodząca z dróg rodnych czy z odbytu (krwawiące żylaki odbytu). Zdrowy człowiek wydala z moczem w ciągu doby do 1,5 miliona erytrocytów. Większe ilości tych komórek świadczą o chorobie układu moczowo-płciowego. W zależności od ilości erytrocytów używa się terminu krwinkomocz (wykrywany za pomocą mikroskopu) oraz krwiomocz (widoczny gołym okiem). Przyczyny krwiomoczu i ich częstość 1. Kamica moczowa 20% 2. Nowotwory 15% 3. Zapalenia cewki moczowej i pęcherza 15-25% 4. Ostre zapalenie dróg moczowych 10% 5. Choroby kłębków nerkowych 10% 6. Przerost stercza 10% 7. Inne 10-20% 3 LEUKOCYTURIA Obecność leukocytów w osadzie moczu w ilości większej niż 5 komórek w polu widzenia należy do klasycznych objawów stanu zapalnego układu moczowo-płciowego. BAKTERIE Prawidłowy mocz jest jałowy co oznacza, że nie ma w nim bakterii. W pewnych jednak okolicznościach drobnoustroje przedostają się do cewki moczowej a następnie do wyższych odcinków dróg moczowych i nerek. Zawyczaj są to bakterie takie same jakie znajdują się w kale danej osoby. Do zakażenia częściej dochodzi u kobiet, których cewka moczowa jest znacznie krótsza a jej ujście znajduje się bliżej odbytu niż u mężczyzn. Sama obecność bakterii w moczu nie musi wywoływać chorobę i dlatego stan taki nazywa się bezobjawową bakteriurią. Obecność drobnoustrojów w moczu stwarza niebezpieczeństwo dopiero wówczas kiedy ich ilość przekracza 100 000 bakterii w 1 mililitrze moczu ale i wówczas nie zawsze wywołują one chorobę. Bakteriurię bezobjawową obserwuje się u 2% dziewczynek w wieku szkolnym, u 5% kobiet młodych i wieku średnim oraz u 20% kobiet i 10% mężczyzn w wieku podeszłym. Występowanie drobnoustrojów w moczu jest dość częstym zjawiskiem w cukrzycy oraz w ciąży. Bezobjawowa bakteriuria z reguły ustępuje samoistnie, bez leczenia. ZAKAŻENIE DRÓG MOCZOWYCH Drogi moczowe posiadają zdolność samowyjałowiania się przez mechaniczne wypłukiwanie bakterii oraz na skutek bakteriobójczego działania substancji wytwarzanych przez błonę śluzową pęcherza moczowego i przez prostatę u mężczyzn.W pewnych jednak przypadkach bakterie pokonują mechanizmy obronne organizmu, zagnieżdżają się w pęcherzu moczowym, a następnie przez moczowody dostają się do nerek. Zakażenia układu moczowego występują w ciągu całego życia i należą do najczęstszych chorób, z jakimi spotyka się lekarz w podstawowej praktyce ambulatoryjnej. U 10-20% kobiet w różnym okresie życia stwierdza się bakteriomocz, a 40-50% z nich miało objawy zakażenia układu moczowego. U kobiet w ciąży częstość występowania bakteriomoczu waha się od 2 do 5%, a objawy zakażenia układu moczowego są znacznie częstsze niż u kobiet nie będących w ciąży. W czasie ciąży bezobjawowy bakteriomocz jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ grozi przedwczesnym porodem. Zakażenia układu moczowego występują częściej u kobiet chorych na cukrzycę. Do czynników zwiększających ryzyko nawrotu zakażenia układu moczowego u kobiet należą: zaburzenia anatomiczne i czynnościowe oraz stosunki płciowe. Najważniejszymi czynnikami ryzyka zakażenia układu moczowego u mężczyzn jest niedrożność dróg moczowych i przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego. Inną przyczyną zakażenia dróg moczowych jest cewnikowanie pęcherza moczowego. Zakażenia układu moczowego: dolnych dróg moczowych 4 górnych dróg moczowych ostre przewlekłe niepowikłane powikłane Bakterie chorobotwórcze najczęściej wywołujące zakażenia dolnego odcinka układu moczowego u pacjentów ambulatoryjnych (Schleupner Ch.J.: Med. po Dypl. 1998, 7(1), 18. Rodzaj bakterii Częstość występowania (%) Escherichia coli 50-90 Staphylococcus saprophyticus 1-11 Klebsiella sp. 3-9 Enterokoki 2-10 Proteus sp. 2-4 Inne Gram-ujemne 2,9 Inne Gram-dodatnie 1-4 Candida sp. <1-5 Czynniki ryzyka rozwoju zakażenia układu moczowego (Forland M.: Med. po Dypl. 1993, 2(3), 42). Dzieci, młodzież Nieprawidłowości wrodzone Refluks pęcherzowo-moczowodowy Dorosłe kobiety Niektóre sposoby oddawania moczu Stosowanie kapturków naszyjkowych i środków plemnikobójczych (zmieniają pH i florę bakteryjną pochwy) Stosunek płciowy Chorzy w podeszłym wieku Nabyte zaburzenia anatomiczne Kamienie Zaburzenia ginekologiczne Zwężenie dróg moczowych spowodowane chorobami gruczołu krokowego Unieruchomienie w łóżku 5 Zabiegi na drogach moczowych ZAPALENIE PĘCHERZA MOCZOWEGO Zapalenie pęcherza moczowego wywołują bakterie (zwykle pałeczka okrężnicy lub pałeczka odmieńca) ale możliwe jest również alergiczne lub toksyczne zapalenie np. po wypiciu większej ilości alkoholu lub po chemioterapii. Ostre zapalenie pęcharza moczowego przebiega z gorączką, parciem na mocz, krwiomoczem oraz bólem w okolicy łonowej i w trakcie oddawania moczu. Przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego ma przebieg bezobjawowy lub z nieznacznymi dolegliwościami pod postacią parcia na mocz i pieczenia przy oddawaniu moczu. Budowa anatomiczna dróg moczowych powoduje, że zapalenie pęcherza moczowego występuje częściej u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Z jakimi jednostkami chorobowymi należy różnicować ostre zapalenie pęcherza moczowego u kobiety? Zapalenie pochwy grzybicze wywołane przez Candida lub Trichomonas sp. Zapalenie cewki moczowej wywołane przez Chlamydia trachomatis lub Neisseria gonorrhoeae Opryszczka narządów płciowych Reakcje alergiczne lub podrażnienie mechaniczne ODMIEDNICZKOWE ZAPALENIE NEREK Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest najczęściej wynikiem bakteryjnego zakażenia miąższu i miedniczek 85 do 90% przypadków odmiedniczkowego zapalenia nerek wywołane bakteriami Escherichia coli. O wiele rzadziej stwierdza się zakażenie wywołane innymi pałeczkami z grupy Enterobacteriaceae, takimi jak Proteus czy Klebsiella. Odmiedniczkowe zapalenie nerek często rozwija się po zabiegach przeprowadzanych na drogach moczowych (np. cewnikowaniu). Do czynników predysponujących należą: cukrzyca, ciąża oraz choroby neurologiczne powodujące zaburzenia w odpływie moczu (np. pęcherz neurogenny). Różnice pomiędzy ostrym odmiedniczkowym zapaleniem nerek i zapaleniem pęcherza moczowego Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek Ostre zapalenie pęcherza moczowego Gorączka Częste oddawanie moczu Leukocytoza Bolesne oddawanie moczu Ból w okolicy lędźwiowej, tkliwość Ból w okolicy nadłonowej Nudności, wymioty ZAPALENIE NEREK 6 Zapalenie nerek jest chorobą kłębuszków nerkowych cechującą się nagłym pojawieniem się białkomoczu i krwiomoczu, obrzęków - zwykle na twarzy, bólów okolicy lędźwiowej, nudności oraz nadciśnienia tętniczego. Schorzenie często poprzedza zapalenie migdałków podniebiennych lub infekcja górnych dróg oddechowych. U 50% pacjentów dorosłych i u 20% chorych dzieci ostre zapalenie nerek przechodzi w stan przewlekły, który ciągnie się latami i powoduje coraz większe uszkodzenie nerek. Część chorych wymaga później leczenia za pomocą hemodializy i przeszczepienia nerki. Rozpoczęcie leczenia zapalenia nerek powinna poprzedzić biopsja cienkoigłowa nerki, która ustali typ uszkodzenia kłębuszków pod względem immunologicznym i pozwoli wybrać optymalny sposób leczenia. WŁÓKIENKOWE ZAPALENIE KŁĘBUSZKÓW NERKOWYCH NOWA CHOROBA NEREK Choroba ta początkowo przebiega bezobjawowo aby w końcu doprowadzić do nieodwracalnej niewydolności nerek i mocznicy. Wczesnymi objawami tego schorzenia jest upośledzone zagęszczanie moczu powodujące nocne oddawanie moczu oraz białkomocz i krwiomocz. U części pacjentów stwierdza się podwyższone ciśnienie tętnicze krwi i obrzęki twarzy. Włókienkowe zapalenie kłębuszków nerkowych rozwija się na skutek ciągłego używania środków przeciwbólowych. Decydujące znaczenie ma wielkość całkowitej dawki przyjętych leków, która w przypadku paracetamolu ma prawdopodobnie wynosić 2 kg. Nefropatia poanalgetyczna bo tak nazywa się równnież ta choroba stanowi obecnie przyczynę około 2-12% wszystkich nieodwracalnych niewydolności nerek. W związku z coraz częstszą reklamą w mass mediach przeróżnych środków przeciwbólowych, nefropatia poanalgetyczna będzie w przyszłości poważnym problemem medycznym i społecznym. Należy również podkreślić, że osoby cierpiące na nefropatię poanalgetyczną częściej chorują na nowotwory pochodzące z nabłonka dróg moczowych. Między początkiem używania leków przeciwbólowych a rozwojem choroby nerek upływa średnio 20 lat. Ostatnio donoszono o zachorowaniach na nefropatię po stosowaniu ziół chińskich. Tragiczna w skutkach była kuracja odchudzająca dla ponad 80 kobiet belgijskich. Obecny w ziołach Fangchi (nazwa chińska) alkaloid kwasu aristolochowego spowodował ciężkie uszkodzenie nerek. U kilku kobiet konieczne było przeszczepienie nerki. NEFROPATIA CUKRZYCOWA Dane szacunkowe wskazują, że każdego roku w Polsce, 150-180 osób wymaga leczenia dializami z powodu nefropatii cukrzycowej. Nefropatię cukrzycową rozpoznaje się na podstawie badania moczu. Występuje wówczas białkomocz, tzw. mikroalbuminuria. Ilość albumin w moczu przekracza 30 mg na dobę. Nefropatia cukrzycowa pojawia się po 12-18 latach trwania cukrzycy, ale w przypadkach istnienia predyspozycji genetycznej może wystąpić znacznie wcześniej. Zapobieganie nefropatii cukrzycowej polega na optymalnej kontroli metabolicznej cukrzycy i skutecznym leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi, które zwykle występuje w takich przypadkach. Konieczne jest więc ścisłe przestrzeganie zaleceń dietetycznych oraz rygorystyczne stosowanie insuliny lub doustnych leków obniżających stężenie glukozy w krwi. W cukrzycy typu 1 leczeniem z wyboru jest intensywna insulinoterapia. Szczególnie ważną jest informacja, że każdy chory używający środki doustne powinien po pewnym 7 okresie być leczony insuliną. Takiej zmiany nie można odkładać w nieskończoność m.in. z uwagi na możliwość uszkodzenia nerek czy siatkówki oka. ZESPÓŁ NERCZYCOWY Zespół nerczycowy jest stanem chorobowym wywołanym nadmierną utratą białka z ustroju będącą wynikiem uszkodzenia błony sączącej kłębuszków nerkowych. Białkomocz i obrzęki ciała, niskie stężenie białka oraz zwiększona zawartość lipidów w krwi i ogólne osłabienie to główne objawy zespołu nerczycowego. Częstość występowania różnych przyczyn zespołu nerczycowego u dorosłych Przewlekłe zapalenie klębuszków nerkowych Uszkodzenie kłębuszków nerkowych przez inną chorobę: a) skrobiawica b) cukrzyca c) zatrucie ciążowe d) toczeń trzewny e) szpiczak mnogi f) stany alergiczne g) leki h) metale ciężkie i) zakrzep żył nerkowych 75-78% 9% 6% 3% 1% poniżej 1% poniżej 1% poniżej 1% poniżej 1% poniżej 1% WADY WRODZONE NEREK W czasie rozwoju płodowego powstają różne zaburzenia rozwojowe nerek. Nerki mogą być obniżone, wyżej położone lub przemieszczone na jedną stronę, do tego stopnia, że człowiek ma dwie nerki lewe lub prawe. Te wady nie wpływają na funkcję nerek, nie powodują zaburzeń w czynności układu moczowego, a wykrywane są przypadkowo. Do bardzo rzadkich zaburzeń należy brak obu nerek. Natomiast brak jednej nerki występuje u jednej na 1500 osób. W tej wadzie również nie stwierdza się żadnych objawów chorobowych pod warunkiem, że jedyna nerka jest zdrowa. W związku z masowo wykonywanymi badaniami ultrasonograficznymi jamy brzusznej coraz częściej wykrywane są torbiele w nerkach. Torbielowatość nerek jest chorobą dziedziczną, zwykle ujawniającą się około 40 roku życia. Torbiele występują jednocześnie w obu nerkach i są mnogie. U połowy chorych jednocześnie stwierdza się torbiele w wątrobie. Rzadko współistnieją torbiele w trzustce, płucach i śledzionie. Powiększające się cysty niszczą miąższ nerkowy i mogą doprowadzić do niewydolności nerek. Objawami torbielowatości nerek są bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej oraz krwiomocz. U części pacjentów występuje nadciśnienie tętnicze. Ostatnio na łamach fachowej prasy medycznej opisałem rodzinne występowanie torbieli nerek u 34 osób trzypokoleniowej rodziny. Tylko u trzech osób stwierdziłem objawy uszkodzenia nerek. W nerkach może powstać pojedyncza torbiel, której rozmiary dochodzą niekiedy do rozmiarów głowy dziecka. Nie jest to choroba dziedziczna jak w przypadku torbielowatości. 8 PROFILAKTYKA Styl życia i zapobieganie Stosunki płciowe są ważnym czynnikiem ryzyka zakażeń układu moczowego, zwłaszcza przy stosowaniu plemnikobójczych środków antykoncepcyjnych. Niektóre pacjentki muszą wybrać inne metody zapobiegania ciąży, jeśli można przypuszczać, że to środki plemnikobójcze sprzyjają zakażeniom. W celu zapobiegania zakażeniom układu moczowego i ich nawrotom zaleca się oddawanie moczu zaraz po zakończeniu stosunku płciowego. W nawracających ostrych zapaleniach pęcherza moczowego można stosować profilaktyczne leczenie małymi dawkami leków przeciwbakteryjnych podawanymi codziennie, trzy razy w tygodniu lub po stosunku płciowym. Wykazano, że u kobiet po menopauzie miejscowe leczenie estrogenami zmniejsza częstość nawrotów zakażeń dróg moczowych. Inne metody leczenia Wśród naturalnych sposobów leczenia godny polecenia jako lekarstwo na zakażenia układu moczowego i w celu zapobiegania im jest sok z żurawin. Spożywanie tego soku zmniejsza częstość bezobjawowej bakteriurii oraz jest skuteczne w zapobieganiu zakażeniom układu moczowego. Nowe metody leczenia Większość nowych metod postępowania w zakażeniach układu moczowego skupia się na zapobieganiu. W trakcie badań są probiotyki dopochwowe zawierające pałeczki kwasu mlekowego, które mają odbudowywać prawidłową florę bakteryjną pochwy w przypadku jej pierwotnego braku albo zaburzeń wskutek antybiotykoterapii czy wygasania czynności hormonalnej (np. w okresie pomenopauzalnym przy niestosowaniu miejscowej ani ogólnej hormonalnej terapii zastępczej). ZALECANE ZIOŁA Podstawowe właściwości, których oczekujemy od leków ziołowych zlecanych w przypadkach zakażenia dróg moczowych, to działanie: antyseptyczne - m.in. liść mącznicy (Fol. Uvae ursi), szałwii (Fol. Salviae) i borówki brusznicy (Fol. Vitis idaeae), ziele tymianku (Herba Thymi), macierzanki (H. Serpylli), polonicznika (H. Herniariae), kwiat wrzosu (Fl.Callunae), owoc jałowca (Fr. Juniperi); moczopędne - m.in. ziele skrzypu (H. Equiseti) i nawłoci (H. Solidaginis), liść brzozy (Fol. Betulae), borówki brusznicy, porzeczki czarnej (Fol. Ribis nigri), pokrzywy (Fol. Urticae) i poziomki (Fol. Fragariae), kwiat bławatka (Fl. Cyani), stokrotki (Fl. Bellidis), akacji (Fl. Pseudoacaciae), tarniny (Fl. Pruni spinosae) i jarzębiny (Fr. Sorbi), kłącze perzu (Rhiz. Agropyri), korzeń wilżyny (Rad. Ononidis), lubczyka (Rad. Levistici), cykorii (Rad. Cichorii), pokrzywy (Rad. Urticae) i mniszka lekarskiego (Rad. Taraxaci), owoc pietruszki (Fr. Petroselini), naowocnia fasoli (Pericarpium Phaseoli), pączki topoli (Gemmae Populi); rozkurczowe - m.in. ziele glistnika (H. Chelidonii), dziurawca (H. Hyperici), połonicznika, kłącze marzanny (Rhiz. Rubiae tinctoriae), owoc pietruszki, kolendry (Fr. Coriandri) i aminka egipskiego (Fr. Ammi visnagae), korzeń lukrecji (Rad. Glycyrrhizae); PREPARATY NATURALNE 9 Preparaty naturalne dezynfekujące drogi moczowe o działaniu moczopędnym, przeciwzapalnym, rozkurczającym Ginjal, złożony preparat ziołowy w tabletkach Nefrol, złożony preparat ziołowy w płynie Nefrosept, złożony preparat ziołowy w płynie Urogran, granulat ziołowy Uroprost, złożony preparat ziołowy w płynie Urosept, złożony preparat ziołowy w tabletkach Vitabutin, suszony sok żurawinowy, 2 kapsułki = 300 ml soku, 3x dziennie po posiłkach Żurawina Żurawina rośnie na kwaśnych glebach piaszczystych w klimacie umiarkowanym. W Polsce spotykana jest dziko rosnąca żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus). Gatunkiem uprawnym jest żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon). Oba te gatunki mają czerwone owoce, o charakterystycznym kwaśnym smaku, jednak owoc żurawiny błotnej jest wielkości czerwonej porzeczki, natomiast żurawiny wielkoowocowej - agrestu. Żurawina zawiera około 88% wody oraz różne związki chemiczne i witaminy m.in. kwasy: cytrynowy, chinowy, jabłkowy, benzoesowy i elagowy; cukry: fruktoza, glukoza; witaminy C, A, B1, B2; flawonoidy: kwercytyna, kemferol; antocyjany, flawonole, taniny i glikozydy flawonoidowe. Zastosowanie medyczne zakażenie dróg moczowych profilaktyka miażdżycy i jej skutków pobudzanie układu odpornościowego choroby przyzębia Sok żurawinowy zaleca się osobom sparaliżowanym z założonym na stałe cewnikiem do pęcherza moczowego. W sezonie jesiennym dostępna jest świeża żurawina z bieżących zbiorów. Mrożenie owoców nie powoduje utraty ich korzystnych właściwości. Owoce żurawiny, ze względu na dużą zawartość kwasów i katechin są bardzo kwaśne i cierpkie w smaku, dlatego też spożywanie ich w postaci nieprzerobionej jest utrudnione. Piśmiennictwo 10 5. 6. 7. 8. Forland M.: Zakażenie układu moczowego. Med. po Dypl. 1993, 2(3), 39-46. Moszczyński P.: Choroby układu moczowo-płciowego - zapobieganie i leczenie. Zdrowa Żywność Zdrowy Styl Życia 1999, 2(44). Moszczyński P.: Choroby układu moczowo-płciowego. Cz.I. Schorzenia nerek i dróg moczowych. Wiadomości Zielarskie 2000, 7(8). Olędzka-Oręziak M., Życińska K., Wardyn K.: Zakażenia układu moczowego - diagnostyka i leczenie. Nowa Klinika 2002, 9(9-10), 909-917. Rogowski R.: Hematuria. Nowa Klinika - Nefrologia i Urologia 2000, 5(2), 203-208. Salzer W., Gates R.H.: Zakażenia układu moczowego. Zakażenia 1999, 1-2, 17-21. Stapleton A.: Izolowane zakażenia układu moczowego u kobiet. Med. po Dypl. 2003, 12(5), 131-139. Schleupner Ch.J.: Zakażenia układu moczowego. Med. po Dypl. 1998, 7(1), 116-126. 9. Tenner A.M., Yadven M.W., Kimmel P.L.: Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek. Med. po Dypl. 1993, 2(2), 101-107. 1. 2. 3. 4.
