Teoria zachowań konsumenta

Teoria zachowań
konsumenta
WYKŁAD 6
1
Użyteczność dóbr i usług




Podstawowym celem działalności konsumenta jest
maksymalne zaspokojenie potrzeb.
Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest
użyteczność dóbr i usług, czyli subiektywna
przyjemność wynikająca z ich konsumowania.
Użyteczność jest zatem sumą zadowolenia
(satysfakcji), jaką czerpie indywidualny konsument z
konsumowania lub posiadania danego dobra.
Niemiecki ekonomista H.H. Gossen sformułował
podstawowe zasady teorii użyteczności
2
Użyteczność całkowita
i krańcowa



Użyteczność całkowita jest sumą
satysfakcji (zadowolenia) osiągniętej dzięki
zakupowi n jednostek dobra yi.
Możemy także analizować dodatkową
użyteczność, będącą efektem konsumpcji
dodatkowej (krańcowej) jednostki dobra yi.
Użyteczność krańcowa oznacza zmianę
użyteczności całkowitej, spowodowaną
zmianą ilości konsumowanego dobra o
jednostkę.
3
Użyteczność krańcową można
wyrazić następująco:
UK = dU/dyi
gdzie:
UK — użyteczność krańcowa,
dU — zmiana użyteczności całkowitej
(pochodna) spowodowana zmianą ilości
konsumowanego dobra,
dyi, — zmiana ilości konsumowanego dobra yi.
4
Prawo malejącej użyteczności
krańcowej



Wraz ze wzrostem konsumowanej ilości
dobra, jego krańcowa użyteczność ma
tendencję do zmniejszania się. Z reguły
bowiem konsumpcja pierwszej jednostki
danego dobra dostarcza największej
satysfakcji.
Paradoks wody i diamentów
Użyteczność krańcowa znajduje swoje
odzwierciedlenie w cenie danego dobra.
5

Użyteczność a) całkowita; b) krańcowa
6
Źródło: P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. 1, Warszawa 1995, s. 618.
Możliwości konsumenta

Linia ograniczenia budżetowego pokazuje
najlepsze (największe) koszyki dóbr, które
może nabyć konsument, rozporządzający
określonym dochodem.
To, ile dóbr Y uzyskamy
w zamian za rezygnację
z jednej jednostki dobra
X, zależy od kąta
nachylenia linii
ograniczenia
budżetowego. Miarą
tego nachylenia jest:
7
tgα =Px/Py
Przesunięcia i zmiany nachylenia
linii ograniczenia budżetowego




Wzrost dochodu przesuwa linię ograniczenia
budżetowego równolegle w prawo i w górę
Jeśli cena któregoś dobra wzrośnie, linia ograniczenia
budżetowego ponownie zmieni położenie. Dobro stanie
się trudniej dostępne (przy stałym dochodzie oraz stałej
cenie i ilości drugiego dobra konsument będzie go mógł
kupić mniej).
Na przykład, jeśli cena dobra (X) wzrośnie, to linia
ograniczenia budżetowego obróci się wokół punktu
przecięcia z osią pionową i stanie się bardziej stroma.
Pewne koszyki dóbr znów staną się dla konsumenta
niedostępne
8
Przesunięcie i zmiana nachylenia
linii ograniczenia budżetowego
9
Równanie linii ograniczenia
budżetowego
Px*X+Py*Y=I
lub po przekształceniu:
 Px
Y
* X  I / Py
Py


Współczynnik kierunkowy tej linii prostej, a,
jest równy stosunkowi cen -Px/Py
wyraz wolny, b, jest równy I/Py
10
Nietypowe linie ograniczenia
budżetowego



Linie ograniczenia
budżetowego mogą
przybierać kształt inny niż
prosta. Powiedzmy, że aby
robić zakupy, trzeba mieć
zarówno pieniądze, jak i
bony.
W takiej sytuacji linia
ograniczenia budżetowego
konsumenta zwykle składa
się z części „pieniężnej" i z
części „bonowej".
Rzeczywistą linią ograniczenia budżetowego jest w tej sytuacji
11
linia łamana ABC
Przykład







Paweł dysponuje dochodem w wysokości 20 jednostek
pieniądza. Dobro X kosztuje 2, a dobro Y - 4.
Paweł ma też 20 bonów.
obowiązuje zasada: 2 bony za jednostkę dobra Y i 4 bony za
jednostkę dobra X.
Ile jednostek X i Y może kupić?
Możemy zapisać jego „pieniężne" ograniczenie budżetowe jako:
 2x+4y=20
gdzie x oraz y to ilości dobra X i Y kupowane przez Pawła za 20
jednostek pieniądza po cenach: 2 jednostki za sztukę dobra X
oraz 4 jednostki za sztukę dobra Y.
Paweł ma 20 bonów, warunkiem zaś kupna dobra X jest oddanie
4 bonów, a dobra Y - 2 bonów, „bonowa" linia ograniczenia
budżetowego jest wyrażona wzorem:
 4x+2y=20
12
Preferencje konsumenta





Funkcja użyteczności jest to reguła, która koszykom dóbr
przyporządkowuje tym większe liczby (wskaźniki
użyteczności), im wyżej ocenia je konsument.
Na przykład, funkcję użyteczności można wyrazić wzorem:
U(x, y)=x+y, gdzie x, y to ilości nabywanych dóbr.
Jeśli koszyk składałby się z 5 jednostek dobra X i 8
jednostek dobra Y, osiągnąłby użyteczność U(5, 8) = 5+8 =
13.
Natomiast koszykowi składającemu się wyłącznie z 14
jednostek dobra X odpowiada wskaźnik użyteczności U(14,
0) = 14 + 0= 14.
Konsument wybrałby koszyk drugi (wskaźnik użyteczności
14 jest większy od wskaźnika 13).
13
„Mapa" gustów konsumenta






„Mapa" gustów konsumenta składa się z krzywych
obojętności.
Na krzywej obojętności leżą punkty odpowiadające
koszykom dóbr o takiej samej użyteczności.
Krzywe te można bez trudu wyprowadzić z funkcji
użyteczności.
Np. funkcja użyteczności to U(x, y) = x+y.
Powiedzmy, że chcemy znaleźć krzywą obojętności,
czyli zbiór koszyków (x, y) o wskaźniku użyteczności
równym U(x, y)=3. Oznacza to, że liczby x i y, opisujące
ilości dobra X i dobra Y w tych koszykach, muszą
spełniać równanie:
U(x,y) = 3=x+y,
Czyli równanie szukanej krzywej obojętności to
14
y= - x+3.
Krzywe obojętności





Krzywe obojętności są
nachylone ujemnie.
Wzrost ilości jednego z
dóbr w jego koszyku
sprawia, że ocena tego
koszyka wzrasta.
Gdy wzrasta ilość jednego
dobra to ilość drugiego
musi się zmniejszyć.
Krzywej obojętności U3
odpowiada wyższy
wskaźnik użyteczności niż
linii U2
Krzywe obojętności nie mogą się przecinać
15
Krańcowa stopa substytucji


Krańcowa stopa
substytucji dobra Y
dobrem X jest to ilość
dobra Y z jakiej musi
zrezygnować konsument,
jeżeli chce zwiększyć o
jednostkę ilość dobra X,
nie zmieniając łącznej
użyteczności.
Krańcowa stopa substytucji ma charakter malejący,
gdy dodatkowe jednostki jednego dobra można
pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości
16
drugiego dobra.
Przykład

W zależności od upodobań konsumenta, czyli
kształtu jego krzywych obojętności, taka sama porcja
dobra Y (książek) równa ΔY jest tu warta różne ilości
17
dobra X (piwa), czyli ΔX1 lub ΔX2.
Optymalny koszyk dóbr

Optymalny koszyk dóbr odpowiada takiemu
punktowi na linii ograniczenia budżetowego, w
którym jest ona styczna do krzywej obojętności.
Na rysunku najlepszą z
kombinacji dóbr
dostępnych dla
konsumenta jest koszyk
E. Krzywa b jest dlań
„najwyższą" osiągalną
krzywą obojętności.
Punkt równowagi konsumenta
18
Konsument a zmiany dochodu
19




Łącząc punkty równowagi konsumenta odpowiadające
różnym poziomom jego dochodu, otrzymamy ścieżkę
wzrostu dochodu
Z jej kształtu można odczytać, do jakich kategorii zaliczają
się dobra nabywane przez konsumenta.
Gdy oba są dobrami normalnymi, ścieżka wzrostu dochodu
wznosi się skośnie w prawo.
Jeśli jedno z nich jest dobrem niższego rzędu, to coraz
bardziej zbliża się ona do osi układu współrzędnych, na
której zaznaczono ilość dobra normalnego.
20
Punkt równowagi a zmiany cen


Wzrost ceny dobra X powoduje obrót linii ograniczenia budżetowego z
położenia AB do AC (rys. a). Popyt konsumenta na drożejące dobro
zmniejsza się o ΔX.
Rys b. przykład dóbr Giffena (wzrost ceny powoduje wzrost
zapotrzebowania)
21
Wzrost ceny a wielkość zakupów
Efekt substytucyjny i efekt
dochodowy



Wzrost ceny jednego z dóbr powoduje tzw. efekt
substytucyjny i dochodowy.
Efekt substytucyjny polega na tym, że zmiana
ceny danego dobra zmienia jego relację do cen
pozostałych dóbr, które wówczas relatywnie tanieją,
co wywołuje substytucję dóbr, które podrożały.
Rośnie popyt na dobra substytucyjne, których cena
jest relatywnie niższa
Efekt dochodowy polega na tym, że zmiana ceny
wpływa na zmianę dochodów realnych. Wzrost ceny
powoduje spadek realnych dochodów, wobec czego
konsumenci mogą kupić mniej tego dobra.
22
Efekt substytucyjny i efekt
dochodowy




pod wpływem wzrostu ceny dobra X
linia ograniczenia budżetowego
zmienia nachylenie. Jej położenie
zmienia się z a na b.
efekt substytucyjny powoduje
zmniejszenie zapotrzebowania na
dobro, którego cena rośnie.
Wzrost ceny dobra powoduje
zastępowanie go innymi dobrami i
spadek popytu.
Jednocześnie wzrost ten osłabia
siłę nabywczą konsumenta, co
dodatkowo zmniejsza popyt na
dobro X (efekt dochodowy)
23
Przykład
1. Jeden z 10 „nowych” krajów członkowskich UE otrzymał pewną
kwotę Euro z Funduszu Spójności na rozwój infrastruktury
2. Rząd podjął decyzję o wykorzystaniu tych środków na budowę
autostrad i modernizację transportu kolejowego
3. Wykorzystując narzędzia teorii wyboru konsumenta,
przyjmujemy, że dobro Y to kilometry autostrady, a dobro X to
kilometry nowoczesnych torów kolejowych
4. Koszty budowy dróg i torów traktujemy jako ich ceny
5. Wielkością maksymalizowaną jest zdolność przewozowa sieci
transportowej w kraju
6. Punkty położone na tej samej krzywej obojętności dostarczają
jednakową ilość usług transportowych
24
7. Celem rządu jest znalezienie się na jak najwyższej krzywej
8. Położenie linii ograniczenia budżetowego wyznaczone jest ilością
środków z budżetu UE i budżetu krajowego oraz kosztów budowy 1
km autostrady i 1 km torów
9. Wybrana przez rząd kombinacja ilości km autostrad i torów jest
optymalna, jeżeli wybór dokonany był w warunkach możliwie pełnej
(doskonałej) informacji odnośnie: wpływu rozbudowy sieci
transportowej na wielkość przewozów (kształt krzywych
obojętności), kompletności i jakości rachunku kosztów, spełnienia
wymogów korzystania ze środków europejskich
10. Koszty budowy powinny uwzględniać również koszty pośrednie w
postaci na przykład zanieczyszczenia środowiska, koszty wykupu
gruntów w przypadku autostrad (przypadek budowy drogi na
lotnisko w Pyrzycach)
11. Im niższa jakość informacji tym większe ryzyko, że wybór dokonany
przez rząd będzie odbiegał od optimum
25
km autostrady
Punkt równowagi rządu
km torów kolejowych
26