Teoria zachowa* konsumenta

Elementy teorii wyboru konsumenta
Użyteczność
 Podstawowym celem działalności konsumenta jest
maksymalne zaspokojenie potrzeb.
 Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i
usług, czyli subiektywna przyjemność wynikająca z ich
konsumowania.
 Użyteczność jest zatem sumą zadowolenia (satysfakcji), jaką
czerpie indywidualny konsument z konsumowania lub
posiadania danego dobra.
 Niemiecki ekonomista H.H. Gossen sformułował
podstawowe zasady teorii użyteczności
2
Użyteczność całkowita
i krańcowa
 Użyteczność całkowita jest sumą satysfakcji
(zadowolenia) osiągniętej dzięki zakupowi n jednostek dobra
yi.
 Możemy także analizować dodatkową użyteczność, będącą
efektem konsumpcji dodatkowej (krańcowej) jednostki dobra yi.
 Użyteczność krańcowa oznacza zmianę użyteczności
całkowitej, spowodowaną zmianą ilości konsumowanego dobra o
jednostkę.
3
Użyteczność krańcową można wyrazić
następująco:
UK = dU/dyi
gdzie:
UK — użyteczność krańcowa,
dU — zmiana użyteczności całkowitej (pochodna)
spowodowana zmianą ilości konsumowanego dobra,
dyi, — zmiana ilości konsumowanego dobra yi.
4
Prawo malejącej użyteczności
krańcowej
 Wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra, jego
krańcowa użyteczność ma tendencję do zmniejszania się. Z
reguły bowiem konsumpcja pierwszej jednostki danego dobra
dostarcza największej satysfakcji.
 Paradoks wody i diamentów
 Użyteczność krańcowa znajduje swoje odzwierciedlenie w
cenie danego dobra.
5
 Użyteczność a) całkowita; b) krańcowa
6Źródło:
P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. 1, Warszawa 1995, s. 618.
Możliwości konsumenta
 Linia ograniczenia budżetowego pokazuje najlepsze (największe)
koszyki dóbr, które może nabyć konsument, rozporządzający
określonym dochodem.
7
To, ile dóbr Y uzyskamy
w zamian za rezygnację
z jednej jednostki dobra
X, zależy od kąta
nachylenia linii
ograniczenia
budżetowego. Miarą
tego nachylenia jest:
tgα =Px/Py
Przesunięcia i zmiany nachylenia linii
ograniczenia budżetowego
 Wzrost dochodu przesuwa linię ograniczenia budżetowego
równolegle w prawo i w górę
 Jeśli cena któregoś dobra wzrośnie, linia ograniczenia
budżetowego ponownie zmieni położenie. Dobro stanie się
trudniej dostępne (przy stałym dochodzie oraz stałej cenie i ilości
drugiego dobra konsument będzie go mógł kupić mniej).
 Na przykład, jeśli cena dobra (X) wzrośnie, to linia ograniczenia
budżetowego obróci się wokół punktu przecięcia z osią pionową i
stanie się bardziej stroma.
 Pewne koszyki dóbr znów staną się dla konsumenta niedostępne
8
Przesunięcie i zmiana nachylenia linii
ograniczenia budżetowego
9
Równanie linii ograniczenia
budżetowego
Px*X+Py*Y=M
lub po przekształceniu:
 Px
Y
* X  M / Py
Py
 Współczynnik kierunkowy tej linii prostej, a, jest równy stosunkowi cen -
Px/Py
 wyraz wolny, b, jest równy M/Py
10
Przykład
 Paweł dysponuje dochodem w wysokości 20 jednostek pieniądza. Dobro X






11
kosztuje 2, a dobro Y - 4.
Paweł ma też 20 bonów.
obowiązuje zasada: 2 bony za jednostkę dobra Y i 4 bony za jednostkę dobra X.
Ile jednostek X i Y może kupić?
Możemy zapisać jego „pieniężne" ograniczenie budżetowe jako:
 2x+4y=20
gdzie x oraz y to ilości dobra X i Y kupowane przez Pawła za 20 jednostek
pieniądza po cenach: 2 jednostki za sztukę dobra X oraz 4 jednostki za sztukę
dobra Y.
Paweł ma 20 bonów, warunkiem zaś kupna dobra X jest oddanie 4 bonów, a
dobra Y - 2 bonów, „bonowa" linia ograniczenia budżetowego jest wyrażona
wzorem:
 4x+2y=20
Preferencje konsumenta
 Funkcja użyteczności jest to reguła, która koszykom dóbr




12
przyporządkowuje tym większe liczby (wskaźniki użyteczności), im wyżej
ocenia je konsument.
Na przykład, funkcję użyteczności można wyrazić wzorem:
U(x, y)=x+y, gdzie x, y to ilości nabywanych dóbr.
Jeśli koszyk składałby się z 5 jednostek dobra X i 8 jednostek dobra Y,
osiągnąłby użyteczność U(5, 8) = 5+8 = 13.
Natomiast koszykowi składającemu się wyłącznie z 14 jednostek dobra X
odpowiada wskaźnik użyteczności U(14, 0) = 14 + 0= 14.
Konsument wybrałby koszyk drugi (wskaźnik użyteczności 14 jest
większy od wskaźnika 13).
„Mapa" gustów konsumenta
 „Mapa" gustów konsumenta składa się z krzywych obojętności.
 Na krzywej obojętności leżą punkty odpowiadające koszykom




13
dóbr o takiej samej użyteczności.
Krzywe te można bez trudu wyprowadzić z funkcji użyteczności.
Np. funkcja użyteczności to U(x, y) = x+y.
Powiedzmy, że chcemy znaleźć krzywą obojętności, czyli zbiór
koszyków (x, y) o wskaźniku użyteczności równym U(x, y)=3.
Oznacza to, że liczby x i y, opisujące ilości dobra X i dobra Y w
tych koszykach, muszą spełniać równanie:
U(x,y) = 3=x+y,
Czyli równanie szukanej krzywej obojętności to
y= - x+3.
Krzywe obojętności
 Krzywe obojętności są nachylone
ujemnie.
 Wzrost ilości jednego z dóbr w
jego koszyku sprawia, że ocena
tego koszyka wzrasta.
 Gdy wzrasta ilość jednego dobra
to ilość drugiego musi się
zmniejszyć.
 Krzywej obojętności U3
odpowiada wyższy wskaźnik
użyteczności niż linii U2

14
Krzywe obojętności nie mogą się przecinać
Krańcowa stopa substytucji
 Krańcowa stopa substytucji
dobra Y dobrem X jest to ilość
dobra Y z jakiej musi
zrezygnować konsument, jeżeli
chce zwiększyć o jednostkę ilość
dobra X, nie zmieniając łącznej
użyteczności.

15
Krańcowa stopa substytucji ma charakter malejący,
gdy dodatkowe jednostki jednego dobra można
pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości
drugiego dobra.
Przykład
 W zależności od upodobań konsumenta, czyli kształtu jego
krzywych obojętności, taka sama porcja dobra Y (książek) równa
ΔY jest tu warta różne ilości dobra X (piwa), czyli ΔX1 lub ΔX2.
16
Optymalny koszyk dóbr
 Optymalny koszyk dóbr odpowiada takiemu punktowi na linii
ograniczenia budżetowego, w którym jest ona styczna do
krzywej obojętności.
Na rysunku najlepszą z
kombinacji dóbr
dostępnych dla
konsumenta jest koszyk
E. Krzywa b jest dlań
„najwyższą" osiągalną
krzywą obojętności.
17
Punkt równowagi konsumenta
Konsument a zmiany dochodu
18
 Łącząc punkty równowagi konsumenta odpowiadające różnym poziomom
jego dochodu, otrzymamy ścieżkę wzrostu dochodu
 Z jej kształtu można odczytać, do jakich kategorii zaliczają się dobra
nabywane przez konsumenta.
 Gdy oba są dobrami normalnymi, ścieżka wzrostu dochodu wznosi się
skośnie w prawo.
 Jeśli jedno z nich jest dobrem niższego rzędu, to coraz bardziej zbliża się
ona do osi układu współrzędnych, na której zaznaczono ilość dobra
normalnego.
19
Punkt równowagi a zmiany cen
 Wzrost ceny dobra X powoduje obrót linii ograniczenia budżetowego z położenia AB do
AC (rys. a). Popyt konsumenta na drożejące dobro zmniejsza się o ΔX.
 Rys b. przykład dóbr Giffena (wzrost ceny powoduje wzrost zapotrzebowania)
20
Wzrost ceny a wielkość zakupów
Efekt substytucyjny i efekt
dochodowy
 Wzrost ceny jednego z dóbr powoduje tzw. efekt
substytucyjny i dochodowy.
 Efekt substytucyjny polega na tym, że zmiana ceny
danego dobra zmienia jego relację do cen pozostałych dóbr,
które wówczas relatywnie tanieją, co wywołuje substytucję
dóbr, które podrożały. Rośnie popyt na dobra substytucyjne,
których cena jest relatywnie niższa
 Efekt dochodowy polega na tym, że zmiana ceny wpływa
na zmianę dochodów realnych. Wzrost ceny powoduje
spadek realnych dochodów, wobec czego konsumenci mogą
kupić mniej tego dobra.
21
Efekt substytucyjny i efekt
dochodowy
 pod wpływem wzrostu ceny dobra X linia
ograniczenia budżetowego zmienia
nachylenie. Jej położenie zmienia się z a na
b.
 efekt substytucyjny powoduje zmniejszenie
zapotrzebowania na dobro, którego cena rośnie.
 Wzrost ceny dobra powoduje zastępowanie
go innymi dobrami i spadek popytu.
 Jednocześnie wzrost ten osłabia siłę
nabywczą konsumenta, co dodatkowo
zmniejsza popyt na dobro X (efekt
dochodowy)
22
Przykład
1. Jeden z 10 „nowych” krajów członkowskich UE otrzymał pewną kwotę
Euro z Funduszu Spójności na rozwój infrastruktury
2. Rząd podjął decyzję o wykorzystaniu tych środków na budowę autostrad
i modernizację transportu kolejowego
3. Wykorzystując narzędzia teorii wyboru konsumenta, przyjmujemy, że
dobro Y to kilometry autostrady, a dobro X to kilometry nowoczesnych
torów kolejowych
4. Koszty budowy dróg i torów traktujemy jako ich ceny
5. Wielkością maksymalizowaną jest zdolność przewozowa sieci
transportowej w kraju
6. Punkty położone na tej samej krzywej obojętności dostarczają jednakową
ilość usług transportowych
23
7. Celem rządu jest znalezienie się na jak najwyższej krzywej
8. Położenie linii ograniczenia budżetowego wyznaczone jest ilością środków z
budżetu UE i budżetu krajowego oraz kosztów budowy 1 km autostrady i 1
km torów
9. Wybrana przez rząd kombinacja ilości km autostrad i torów jest optymalna,
jeżeli wybór dokonany był w warunkach możliwie pełnej (doskonałej)
informacji odnośnie: wpływu rozbudowy sieci transportowej na wielkość
przewozów (kształt krzywych obojętności), kompletności i jakości rachunku
kosztów, spełnienia wymogów korzystania ze środków europejskich
10. Koszty budowy powinny uwzględniać również koszty pośrednie w postaci na
przykład zanieczyszczenia środowiska, koszty wykupu gruntów w przypadku
autostrad (przypadek budowy drogi na lotnisko w Pyrzycach)
11. Im niższa jakość informacji tym większe ryzyko, że wybór dokonany przez
rząd będzie odbiegał od optimum
24
km autostrady
Punkt równowagi rządu
km torów kolejowych
25