Rozumienie sakramentu
advertisement
Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Rozumienie sakramentu. Najczęściej mówimy o sakramentach jako o znakach, jako o rzeczywistości. Mówi się o sakramentach jako symbolu. Znakiem wiary są przedmioty (krzyż, ikona, ryba). Te znaki mogą pełnić funkcję symbolu wiary. Znak jest wtedy symbolem wiary, gdy znak (np. krzyż) staje się dla mnie nie ozdobą, ale rzeczywiście krzyżem wiary. Jeżeli nosze krzyż jako znak wiary, to staje się ono symbolem wiary. Sakramenty to znaki sakramentalne. Jeżeli przez te znaki wyrażamy wiarę, to one stają się symbolem naszej wiary. Temat 1. Ogólne pojęcie sakramentu. Definicja: sakramenty to skuteczne znaki łaski - jest to najkrótsza definicja. Sakramenty to znaki ustanowione przez Chrystusa, które oznaczają wewnętrzną łaskę i przez seplenienie jej udziela tej łaski. – jest to definicja Soboru Trydenckiego. Żeby łaska zaistniała znak musi być spełniony, dokonany. Zatem co to znaczy znak, ustanowiony przez Chrystusa, wewnętrzna łaska, skuteczność sakramentów? Znak – to rzeczywistość czynna. Jest to czynność wskazująca, oznaczająca. Ten znak oznacza coś co się dokonuje między szafarzem a przyjmującym sakrament. Sakramenty mają charakter dialogowy. Zachodzi tutaj interakcja, czyli sakrament to rzeczywistość jaka się dokonuje między Bogiem (przez szafarza) a człowiekiem przyjmującym. Znak składa się z materii sakramentalnej (gestów) i słów. Ustanowiony przez Chrystusa – dla wierzących to znaczenie podstawowe. To działanie pochodzi bezpośrednio od Chrystusa, czyli Boga. Kodeks Prawa Kanonicznego w kan. 840 przedstawia: Sakramenty Nowego Testamentu, ustanowione przez Chrystusa i powierzone Kościołowi, jako czynności Chrystusa i Kościoła, są znakami oraz środkami, poprzez które wyraża się i wzmacnia 1 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb wiara, oddawany jest Bogu kult i dokonuje się uświęcenie człowieka. Z tej to racji w najwyższym stopniu przyczyniają się do wprowadzenia, umocnienia i zamanifestowania kościelnej wspólnoty. Dlatego w ich sprawowaniu święci szafarze oraz pozostali wierni winni okazać najwyższy szacunek i należną pilność. Wszystkie sakramenty pochodzą od Chrystusa. Tylko sama forma była kształtowana przez Apostołów. Wewnętrzna łaska – chodzi o łaskę uświęcającą, o uświadomienie człowieka. Łaska jest skutkiem przynależącym do sakramentów. Sakramenty działają nie tylko przez nawoływanie do nauki Jezusa, ale dają coś więcej – przyczyniają się do odnowy życia człowieka. Skuteczność sakramentów – są dwa kierunki rozwiązań: a. sakramenty oznaczają to znaczy ukazują rzeczywistość zbawienia. Czynią tę rzeczywistość zbawienia widzialną. Nie są to znaki wyłącznie informacyjne, ale przede wszystkim realizujące. Przez wykonanie tego znaku, sakramenty udzielają łaski którą oznaczają b. ex opere operato – mocą działania. bóg gwarantuje skuteczność tego znaku. Ex opere operatis – skuteczność sakramentu na którą może wypływać człowiek np. szafarz. Im świętszy szafarz, tym może być „lepszość” sakramentu, bardziej skuteczny może być taki sakrament. Temat 2. Historyczna linia sakramentów. Sakrament jest to słowo zapożyczone z języka łacińskiego sacramentum. Natomiast on pochodzi z greckiego słowo misterio. Sakramentologia jest częścią traktatu eklezjologicznego oraz eschatologicznego. Pismo Święte wyraźnie mówi, że znaki które znajdujemy w Nowym Testamencie różnią się od świętych znaków ze Starego Testamentu. 2 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Znaki w Stary Testamencie były figurą i cieniem Nowego Testamentu. Moc sakramentów ustanowiona jest przez Chrystusa. Ustanowienie sakramentów przez Chrystusa. 1. chrzest – Mk 16, 161; Mt 3, 112 oraz 28, 18; Łk 3, 21-22, J 3, 1-21. 2. Eucharystia – Mk 14, 12 nn3; Łk 22, 7nn; J 6, 26 nn oraz 7, 37 nn oraz 14,1 nn 3. odpuszczenie grzechów – Mt 16, 194 oraz 18,18; J 20, 20-23 4. małżeństwo – Mt 19, 15; Mk 10, 26; Łk 16, 13 Dzieje Apostolskie tchną duchowością chrztu a jednocześnie są podstawą sakramentu bierzmowania (Dz 2). Opisują objawienie się Ducha Świętego. Wskazuja również na sakrament święceń Dz 8, 14 – 19 - Kiedy apostołowie znajdujący się w Jerozolimie dowiedzieli się, że w Samarii przyjęto słowo Boże, wysłali tam Piotra i Jana, nimi, aby otrzymali Ducha Świętego; 16 18 którzy modlili się nad dotychczas bowiem na nikogo z nich nie zstąpił, byli tylko ochrzczeni w imię Jezusa. otrzymywali Ducha Świętego. 15 17 I wtedy ci, na których wkładali ręce, Kiedy Szymon zobaczył, że przez wkładanie rąk apostołowie udzielają Ducha Świętego, przyniósł im pieniądze i powiedział: 19 „Udzielcie i mnie tej władzy, abym przez wkładanie rąk mógł także udzielać Ducha Świętego”. 1 Mk 16, 16 - Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony, a kto nie uwierzy, będzie potępiony. 2 Mt 3, 11 - Ja was chrzczę wodą, abyście się nawrócili, a Ten, który przyjdzie po mnie, jest mocniejszy ode mnie. Ja zaś nie jestem wart nosić za Nim Jego sandałów. On będzie chrzcił was ogniem Ducha Świętego. 3 Mk 14, 12 nn - A w pierwszy Dzień Przaśników, kiedy zabijano baranka paschalnego, mówią Mu Jego uczniowie: Gdzie mamy poczynić przygotowania do spożycia paschy? I wysyła dwóch uczniów, i mówi im: Idźcie do miasta. Tam spotka was człowiek, niosący dzban wody. Idźcie za nim 14 i powiedzcie gospodarzowi domu, do którego on wejdzie: Nauczyciel mówi: Gdzie masz pokój, w którym mógłbym zjeść paschę z moimi uczniami? 15 On wskaże wam na górze duży pokój z ustawionymi sofami. Tam poczyńcie przygotowania. 4 Mt 16, 19 - I tobie dam klucze królestwa niebieskiego i cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie. 5 Mt 19, 1 - Kiedy Jezus skończył to nauczanie, usunął się z Galilei i przybył za Jordan na teren Judei. 6 Mk 10, 2 - A faryzeusze pytali Go podstępnie: Czy wolno żonatemu rozwieść się z żoną? 3 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Dz 10, 44 - Już w czasie przemówienia Piotra Duch Święty zstąpił na wszystkich, którzy słuchali jego nauki. Dz 14, 23 - Przez wkładanie rąk w czasie postów i modlitw powoływali w każdym Kościele prezbiterów, powierzając ich Panu, w którego uwierzyli. Listy św. Pawła. W tych listach znajdujemy naukę również o chrzcie i o Eucharystii, a także kapłaństwie i małżeństwie. List św. Jakuba. Jest to świadectwo dla sakramentu chorych. (Jk 57) List do Hebrajczyków jak również apokalipsa będą odnosić się do sakramentu kapłaństwa. Jest tu zawarta głęboka teologia kapłaństwa i liturgii. Temat 3. Rozumienie sakramentów przez Ojców Kościoła. W pierwszych patrystycznych pismach widać, że chrześcijanie żyją sakramentami Didachè – mówi o chrzcie. Zawiera również dziękczynienie, mówi o wyznawaniu grzechów. Mówi o wybieraniu biskupów i diakonów. Jeśli interesuje cię ten temat odwołaj się do mojego skryptu z patrologii semestru I s. 4-5. Pasterz Hermasa – mówi o pokucie – jeśli interesuje cię ten temat odwołaj się do mojego skryptu z patrologii semestru I s. 10. Tertulian – mówi o chrzcie i Eucharystii - jeśli interesuje cię ten temat odwołaj się do mojego skryptu z patrologii semestru I s. 15-17. 7 Jk 5, 1 nn - Cierpi kto pośród was? Niech się modli! Weseli się kto? Niech śpiewa psalmy! 14 Choruje ktoś wśród was? Niech wzywa prezbiterów Kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pana! 15 A modlitwa [płynąca z] wiary zbawi dotkniętego słabością i Pan mu ulży, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone. 16 Wyznawajcie więc jedni drugim grzechy i módlcie się wzajemnie za siebie, abyście zostali uzdrowieni! 4 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Orygenes – mówi o chrzcie niemowląt. Mówi o potrzebie chrztu niemowląt. Wzywa do wyznawania grzechów przed kapłanami. - jeśli interesuje cię ten temat odwołaj się do mojego skryptu z patrologii semestru I s. 22-22. Wiek III przynosi dla Kościoła spór między Cyprianem a papieżem Stefanem. Stefan uważa, że chrzest jest ważny u heretyków (po nawróceniu). Sobór Nicejski usankcjonował katechumenat i określił formę wyboru biskupów. Św. Cyryl Jerozolimski8 z IV wieku zaproponował strukturę Mszy świętej, która przetrwała praktycznie do dnia dzisiejszego. Konieczność epikelzy9 przed słowami ustanowienia. Na wschodzie zaś epikleza jest po słowach ustanowienia. W 380 roku są pierwsze przepisy regulujące. Są to tak zwane Konstytucje Apostolskie. Zawierają przyjęcie Komunii pod obiema postaciami wszystkim wiernym. Augustyn10 – wprowadza rozróżnienie. Sakrament może być ważny, ale nie owocny przez przeszkodę stawianą łasce. Sakrament nie jest rzeczywistością 8 św., †ok. 386, pisarz grecki, Doktor Kościoła i biskup Jerozolimy, autor sławnych Katechez, tj. nauk głoszonych przed przyjęciem chrztu św. dla katechumenów oraz w tygodniu po jego przyjęciu (katechezy mistagogiczne). Katechezy poświecone Eucharystii stanowią jeden z najcenniejszych dokumentów liturgicznych starożytnego Kościoła. Pisarz ten zapoczątkował tzw. Szkołę Katechetyczną. Cyryl był zwolennikiem wyznania nicejskiego, toteż wkrótce popadł w konflikt z monofizytami. Dwukrotnie został złożony z urzędu biskupiego i wielokrotmnie skazany na wygnanie. Oprócz Katechez zachowała się jeszcze jego Homilia o paralityku i List do cesarza Konstancjusza. 9 Epikleza – to kolejne słowo pochodzące z języka greckiego (epikleío znaczy „przywołuję, przyzywam”). „Epikleza jest modlitwą wstawienniczą, w której kapłan prosi Ojca o posłanie Ducha Uświęciciela, by składane ofiary stały się Ciałem i Krwią Chrystusa i aby wierni, przyjmując je, sami stawali się żywą ofiarą dla Boga” (KKK 1105). „Anamneza i epikleza stanowią centrum każdej celebracji sakramentalnej, a szczególnie Eucharystii” (KKK 1106). 10 Św. Augustyn. 354-430. Pisarz łaciński, Doktor Kościoła, największy teolog starożytności chrześcijańskiej. Pochodził z Afryki, otrzymał wykształcenie retoryczne. Po burzliwej młodości spędzonej w Mediolanie, nawraca się pod wpływem św. Ambrożego (opis tych wydarzeń znajdujemy w jego autobiografii zatytułowanej Wyznania). Powraca do Afryki, gdzie zostaje biskupem w Hipponie i przywódcą episkopatu afrykańskiego. Pisał bardzo dużo, odegrał decydującą rolę w formowaniu się teologii Zachodu: nauki o Trójcy Świętej, o łasce (spory pelagiańskie), teologii historii (O państwie Bożym), w egzegezie (komentarze do Psalmów i do Ewangelii św. Jana). Jego mowy uderzają pięknem i prostotą. Wywierał i wywiera dotąd wielki wpływ na myśl Zachodu. Zasadnicze poglądy teologiczne i filozoficzne św. Augustyna można krótko ująć następująco. Najpierw św. 5 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb indywidualną, ale społeczną. Struktura znaku jest złożona (forma i materia). Sakrament ma sens chrystologiczny. Dyskusje na temat sakramentów podejmowane będą w wieku X i XI. Była tam próba uregulowania problemu konkubinatu duchowieństwa. Była dyskusja na temat ważności sakramentu. Augustyn był zwolennikiem manicheizmu, potem sceptycyzmu, który ówcześnie panował w Akademii Platońskiej, następnie Platona i neoplatonizmu. I właśnie zarówno platonizm, jak i neoplatonizm stały się założeniem dla jego filozofii i teologii, w których św. Augustyn stał na gruncie spirytualizmu i teocentryzmu. Wiecznie istnieje tylko Bóg jako Osoba od nikogo nie pochodząca, czyli jako Absolut. Bóg, w którego intelekcie jak idee wzorcze (rationes seminales) zawarte są wszystkie byty istniejące i mające w przyszłości zaistnieć, jest stwórcą człowieka; jest ich zachowawcą, opiekunem i rządcą. Wszystko zależało i zależy od Boga. Człowiek, złożony z duszy i ciała, (dualizm), stworzony przez Boga, jest Jego obrazem (imago Dei) zwłaszcza pod względem duszy, w której właśnie zawarte też są idee Boże. Duszy też św. Augustyn przyznał wyższość nad ciałem, materią. Dusza jest niematerialna i nieśmiertelna. Władzę nad nią ma tylko Bóg i Kościół, który Go na Ziemi reprezentuje i jakby wyręcza. Najważniejszym czynnikiem życia duchowego jest wo1a, która odgrywa też zasadniczą rolę zarówno w poznaniu, jak i w etyce (wolunataryzm). Celem człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy, a ponieważ dusza jest obrazem Boga i nosi w sobie Jego idee, poznanie prawdy i Boga najpewniej może dokonać się we wnętrzu człowieka i to przy pomocy światła Bożego (iluminizm). Dlatego, jeśli człowiek chce poznać prawdę, czyli rzeczywistość, a tę można poznać przede wszystkim w swojej duszy, która powtórzmy - jest obrazem Boga, trzeba wpierw uwierzyć w Boga, a następnie dopiero można analizować i racjonalizować swoją wiarę; stąd sławne jego powiedzenie; wierzę, abym mógł zrozumieć (credo ut intelligam). Człowiek, według św. Augustyna, może znaleźć prawdziwe szczęście jedynie w Bogu, stąd św. Augustyn pisze: „Niespokojne jest serce moje, dopóki nie spocznie w Tobie, Boże”. Los człowieka zależy od łaski Boga (predestynacja), zdobycie której może człowiekowi ułatwić Kościół. Dzieje zaś ludzi, ludzkości, to ciągła walka „państwa Bożego” (civitas Dei), to jest ludzi wybranych przez Boga pod opieką Kościoła do zbawienia w życiu pozagrobowym, z „państwem ziemskim” (civitas terrena), to jest z ludźmi przez Boga odrzuconymi, kierującymi się w swoim postępowaniu zasadami ziemskimi, ludzkimi, często sprzecznymi z zasadami Bożymi w rozumieniu Kościoła katolickiego, i oczywiście nie pod opieką Kościoła, a często nie tylko obok niego, ale i przeciw niemu. 6 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Temat 4. Rozwój sakramentologii w różnych okresach chrześcijaństwa Rok 1074 – wprowadzenie przez Grzegorza VII celibatu !!! Synod (w tymże roku) mówi, że nie powtarza się sakramentu święceń, bo ma ono niezatarte znamię. Wiek XII dojrzewa definicja sakramentów. Liczba 7 jest ustanowiona dopiero na Soborze Trydenckim. Przed soborem mówiono o wielości sakramentów. Od XIII wieku – od św. Tomasza następuje zbytnie przejście od teologii sakramentu do formalizmu sakramentu. U św. Tomasza widać to przy sakramencie pokuty. Doprowadziło to do traktowania sakramentów jako automatu do otrzymywania łaski. Za każdy grzech była już wypisana wcześniej pokuta (stare penitencjarze) Sobór Florencki (1438 – 1445). Był soborem unijnym. Podkreślali, że sakramenty zawierają łaskę a niektóre mają niezniszczalne znamię. Sobór zwie się unijnym, gdyż na nim byli również wierzący ze wschodu. Sobór w Konstancji (1414 – 1418). Sobór potępił Jana Husa11 (kapłana). Mówił, że biskupi w stanie grzechu ciężkiego nieważnie odprawiają sakramenty. 11 Hus Jan, ok. 1370-1415, czeski reformator religijny, twórca husytyzmu, kolejno profesor, dziekan i rektor uniwersytetu w Pradze. Poglądy Husa kształtowały się pod wpływem pism Wicklefa. W swojej działalności teologicznej i politycznej występował przeciwko politycznej władzy papiestwa, niesprawiedliwości społecznej i w obronie obyczajów, zyskując popularność i wpływ na szerokie warstwy społeczeństwa czeskiego. Kiedy jego poglądy stały się hasłem do walki mieszczaństwa i mas ludowych z ustrojem feudalnym, Hus stracił początkowe poparcie króla i arcybiskupa praskiego, ekskomunikowany udał się w 1414 r. na sobór w Konstancji, gdzie został uwięziony, postawiony przed sądem inkwizycji i spalony na stosie, swoje herezje wyłożył w dziele De ecclesia (1409). Błędy Jana Husa powtórzone za Wiclefem, dotyczą przede wszystkim Kościoła. Ponieważ według niego do Kościoła należą tylko predestynowani, dlatego sakramenty same w sobie nie mają wielkiego znaczenia, a grzeszni szafarze sakramentów nie mogą ich ważnie udzielać. Naukę Husa można przedstawić w zarysie następująco: 1. odrzucenie sakramentu bierzmowania; 2 odrzucenie formy sakramentu pokuty, pokuta nie ma dla Husa znaczenia sakramentalnego, można ją odbyć przed każdym pobożnym człowiekiem, kapłan nie ma władzy udzielania rozgrzeszenia, może najwyżej stwierdzić, że grzesznik wykazuje tyle skruchy, iż Pan Bóg mu przebacza. 2. Eucharystia jest tylko symbolem, wyznawanie obecności Chrystusa pod postaciami chleba i wina jest herezją prostaczków, a okazywanie czci konsekrowanej hostii jest aktem bałwochwalczym, Chrystus nie ustanowił ofiary Mszy św., grzeszny kapłan traci władzę konsekrowania; 3. Święcenia kapłańskie nie 7 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Sobór Trydencki (1545 – 1553). Sobór podkreślił ustanowienie sakramentów przez Chrystusa. Liczba sakramentów 7. Sobór mówi o różności znaków od znaków Starego Testamentu. Zaznaczył również nierówność sakramentów. Nie wszystkie sakramenty są sobie równe. Sobór uczy o konieczności sakramentów do zbawienia. Nie sama wiara jest potrzebna do zbawienia (a tak mówią protestanci), ale także łaska (tak dodają katolicy). Sakramenty zawierają łaskę. Sobór podaje naukę Augustyna sakramenty zawsze są skuteczne, gdy chodzi o Boga, czyli udzielają łaski mocą samego aktu. Charakter sakramentalny wskazuje; chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo. Istnieje istotna różnica między kapłaństwem wspólnym i sakramentalnym. Sobór wyraźnie oznacza kto jest jakim szafarzem poszczególnych sakramentów. Szafarz to ten, który czyni to co czyni Kościół. Kościół określa warunki jakie muszą być spełnione. Szafarz niegodny ważnie sprawuje sakramenty. Obrzędy stosowane przy sakramentach zobowiązują pod groźbą ekskomuniki, wyklęcia. Ocena Soboru Trydenckiego. Sobór potwierdził naukę zawartą przez Ojców Kościoła. Zaniedbał trochę wymiar chrystologiczny i eklezjologiczny. Zbyt mocno Sobór ujmuje sakramentologię rzeczowo a nie personalistycznie. Do wieku XX nie ma już więcej dyskusji na ten temat (sakramentów). Jednak początek XX wieku zaczyna mówić o wewnętrznym wymiarze sakramentu. XX wiek. Będzie mowa o encyklice Piusa XII Mediator Dei oraz o Konstytucji o liturgii Soboru Watykańskiego II. Pius XII12 – Mediator Dei. Encyklika napisana w 1947 roku. Stwierdza, że istota liturgii sakramentów jest fakt aktualizowania odkupienia przez Chrystusa w powinny być wyłącznie w mocy biskupa, hierarchia kościelna jest pochodzenia ludzkiego; 4. Małżeństwo nie jest sakramentem i nie potrzebuje zewnętrznych obrzędów. 12 Eugenio Pacelli, ur. 2 marca 1876 w Rzymie; od 1901 pracował w papieskim sekretariacie stanu. W 1917 został nuncjuszem w Monachium, a w 1920 nuncjuszem w Berlinie, wybrany papieżem 2 marca 1939, jako dotychczasowy kardynał sekretarz stanu. Jego hasłem przewodnim jako papieża było: „Pokój jest dziełem sprawiedliwości”. Już wkrótce po koronacji 12 marca 1939 r. ogłosił, że jego głównym zadaniem jest ratowanie zagrożonego pokoju. 5 maja skierował list do Hitlera, w którym wskazał jako główny cel zachowanie pokoju, 8 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb sakramentach. Papież przypomina, że sakramenty mają wymiar kultu Bożego. Przypomina naukę o ex opere operato. Papież wyraźnie mówi także o sakramentaliach i modlitwach prywatnych. Mają one swoją owocność w zależności od poziomu wiary (ex opere operatis). Niejaki niemiecki benedyktyn Casel Odo Johan OSB, 1886-1948, niemiecki teolog, liturgista, historyk i religioznawca; twórca misteryjnej teorii sakramentologii, opisującej m.in. analogie i różnice między wczesnochrześcijańską liturgią a również jego prośba wyrażona wobec Mussoliniego, aby wstawił się u Hitlera za utrzymaniem pokoju, nie odniosła skutku. 24 sierpnia 1939 skierował energiczny apel do narodów o pokój 1 września 1939 roku wybuchła druga wojna światowa. Również podczas wojny nawoływał wciąż od nowa o pokój, nakreślając jego trwałe prawne i religijne zasady; temu celowi służyły zwłaszcza jego przemówienia na Boże Narodzenie. Pius zabiegał o to, by uchronić Rzym przed atakami lotnictwa i frontem. Udzielił azylu ponad 5000 Żydów (więcej nie mógł ich pomieścić). Planował też protest publiczny wobec rządu Rzeszy przeciwko prześladowaniu Żydów, ale kiedy zrozumiał, że rządowe środki odwetu mogłyby wskutek tego jeszcze pogorszyć ich sytuację, odstąpił od tego zamiaru — z czego mu po wojnie uczyniono zarzut. Papież starał się w miarę swoich możliwości organizować pomoc humanitarną dla ofiar wojny. Na czasy pontyfikatu Piusa XII (1939-1958) przypada jeden z najtrudniejszych dla Kościoła okresów, były to bowiem lata II wojny światowej, a następnie leczenia jej skutków: podziału na wrogie obozy rozdzielone „żelazną kurtyną”, okres zimnej wojny, na którym stalinizm wycisnął tak fatalne piętno, co szczególnie silnie dało o sobie znać w sytuacji Kościoła w krajach Europy Środkowej. Nawiązując bardzo często do encykliki Rerum novarum, Pius. XII wskazywał na prawo naturalne oraz na wynikające z niego prawa osoby ludzkiej. W Orędziu radiowym w Wigilię Bożego Narodzenia 1941 roku odwoływał się do objawionego przez Boga naturalnego porządku, który winien być podstawą „nowego porządku”. Wyeliminowane być muszą wszelkie kroki zmierzające do zagarnięcia źródeł ekonomicznych i dóbr materialnych „wspólnego użytku”. Twierdził, że właściwe rozwiązanie tej kwestii może mieć decydujące znaczenie dla „ekonomii świata”. Z gorzkiego doświadczenia ustrojów dyktatorskich, niekontrolowalnych przez obywateli, papież wyprowadza wniosek, że okolicznościom czasów obecnych najlepiej odpowiada prawdziwa i zdrowa demokracja. W zgiełku wojny papież dostrzegał, iż pokój bez takich gwarancji to źródło nowych konfliktów, które zrodzą, dysproporcje w posiadaniu. Nie było kwestii natury dogmatycznej czy etycznej, wobec której papież nie zająłby stanowiska. Niewątpliwie najważniejsza była encyklika „Mystici corporis” (1943) o kościele, podobnie ważna była encyklika biblijna „Divino aftlante Spiritu” (1943) oraz „Mediator Dei” (1947) poświęcona liturgii. W encyklice „Humani generis” (1950) występował przeciwko błędom, które fałszowały naukę Kościoła. Punktem szczytowym tego pontyfikatu było ogłoszenie 1 listopada 1950 podczas Roku Świętego dogmatu o Wniebowzięciu Maryi. W 1954 podczas Roku Maryjnego Pius XII ustanowił Święto Maryi Królowej. Również poświęcił encyklikę czci Serca Jezusowego (1956). Choć nie ogłosił żadnej encykliki społecznej, to jednak w zajmował stanowisko wobec kwestii społecznych. Pius XII przeprowadził 33 kanonizacje. Kościół podczas jego pontyfikatu doznał licznych prześladowań, m.in. w Chinach i ZSRR. 9 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb starożytnymi misteriami pogańskimi; koncepcje Casela o misteryjnej roli liturgii (zwł. eucharystii) zapoczątkowały nowe prądy we współczesnej liturgice i sakramentologii, chociaż skrajna ich wersja nie zyskała akceptacji katolickiego Urzędu Nauczającego. Kładzie on nacisk na element zwany uobecnieniem. Na pierwszym miejscu jest uobecnienie. Sakrament to stawanie w rzeczywistości to uobecnienie. Konstytucja o Liturgii Soboru Watykańskiego II. Rok 1963. Konsytuacja ta podkreśla związek trzech rzeczywistości: 1. misterium Odkupienia – szczególnie w Eucharystii 2. rzeczywistość misterium kultu – jego istotą jest dzieło Chrystusa 3. misterium sakramentów, w którym to dzieło Chrystusa sprawuje się i uobecnia (por. KL n 213 oraz 6) Konstytucja wylicza również cele sakramentu (KL n 5914) 1. uświęcenie człowieka 13 Albowiem liturgia, przez którą - szczególnie w boskiej Ofierze Eucharystycznej - „dokonuje się dzieło naszego Odkupienia”1, w największym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła. Jest on bowiem ludzki i jednocześnie boski, widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne, żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji, obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący. Wszystkie te właściwości posiada w taki mianowicie sposób, że to, co ludzkie, jest podporządkowane Bożemu i skierowane do Bożego, widzialne do niewidzialnego, życie czynne do kontemplacji, a to, co doczesne - do miasta przyszłego, którego szukamy2. Skoro przeto liturgia codziennie z tych, którzy należą do Kościoła, buduje przybytek święty w Panu, mieszkanie Boże w Duchu 3, na miarę pełnego wzrostu dojrzałości Chrystusowej4 - równocześnie w przedziwny sposób umacnia ich siły do głoszenia Chrystusa, i tak znajdującym się poza Kościołem ukazuje go jako sztandar wzniesiony dla narodów5, aby rozproszone dzieci Boże zgromadziły się w jedno6, aż stanie się jedna owczarnia i jeden pasterz7. 14 Celem sakramentów jest uświęcenie człowieka, budowanie mistycznego Ciała Chrystusa, a wreszcie oddawanie czci Bogu. Jako znaki, mają one także pouczać. Sakramenty wiarę nie tylko zakładają, lecz za pomocą słów i rzeczy dają jej wzrost, umacniają ją i wyrażają. Słusznie więc nazywają się sakramentami wiary. Udzielają one łaski, ale ich sprawowanie również jak najlepiej usposabia wiernych do owocnego przyjęcia tej łaski, do oddania Bogu należnej czci i pełnienia miłości. Stąd ważną jest rzeczą, aby wierni łatwo mogli rozumieć znaki sakramentalne i gorliwie przyjmowali te sakramenty, które są ustawione dla podtrzymywania życia chrześcijańskiego. 10 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb 2. budowanie mistycznego ciała Chrystusa (wymiar eklezjalny) 3. oddawanie czci Bogu (kult) 4. pouczenie 5. powiększenie i umocnienie wiary 6. sprawowanie wzrostu miłości i życia chrześcijańskiego. W numerze 60 KL wyraźnie znajdujemy naukę o egzystencjalnym charakterze sakramentów i sakramentaliów. Przez sakramenty i sakramentalia Bóg znaczy swoją łaską i błogosławieństwem niemal każdy krok człowieka. „Oprócz tego święta Matka Kościół ustanowił sakramentalia. Są to znaki święte, które z pewnym podobieństwem do sakramentów oznaczają skutki, przede wszystkim duchowe, a osiągają je przez modlitwę Kościoła. Przygotowują one ludzi do przyjęcia głównego skutku sakramentów i uświęcają różne okoliczności życia”. Sobór postuluje, aby Sakramentologia była silnie osadzona w perspektywie: 1. chrystocentrycznej 2. eklezjalnej 3. kultycznej 4. personalistycznej 5. egzystencjalnej Współczesna teologia na bazie Soboru Watykańskiego II Chrystusa nazywa Prasakramenem. CHRYSTUS = PRASAKRAMENT Na ten temat jest mowa w 1 Tm 3,1615. On jest podstawą w różnych płaszczyznach życia. To znaczy, sam Chrystus posiada charakter znaku 15 1 Tm 3,16 - Bo z całą oczywistością ujawnia się wielka tajemnica pobożności: Objawił się nam jako człowiek, Duch go potwierdził, ukazał się aniołom, ogłoszony został narodom, świat w Niego wierzy, do nieba został wzięty w chwale. 11 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb 1. jest znakiem Boga w swej ludzkiej naturze 2. zbawienie dokonuje się przez Jego człowieczeństwo 3. takim samym znakiem są wydarzenia z życia Chrystusa 4. uwielbione człowieczeństwo Chrystusa jest źródłem naszego zbawienia. Skoro Chrystus to Prasakrament, to Kościół = sakrament KOŚCIÓŁ = SAKRAMENT Wyróżnia się: a. Kościół jako sakrament zbawienia – Kościół jest sakramentem zbawienia ponieważ tak jak natura ludzka służyła Słowu Bożemu za narzędzie zbawienia, tak społeczny organizm Kościoła służy Duchowi Świętemu (Ef 4, 16, KK 1,9,58; KL 5, 26) b. Kościół jako sakrament jedności – jest wspólnotą zjednoczoną przez wiarę, nadzieję i miłość. c. Kościół jako sakrament tego co przyszło – Kościół jest sakramentem eschatycznym, bo jest on znakiem pełni Królestwa Bożego w chwale nieba (Lumen gentium, 48) Temat 5. Relacja Kościoła do 7 znaków. Kościół w sakramentach się urzeczywistnia ponieważ: 1. działa w nich jako wspólnota 2. przepowiada Dorą Nowinę 3. manifestuje swój związek z Bożym Przymierzem – szczególnie w Eucharystii 4. przez sakramenty Kościół powiększa się, umacnia i oczyszcza 12 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Dlaczego sakramenty są znakami? Jakie mają znaczenie? Sakramenty jako znaki pełnią 5 funkcji: 1. uobecniają dzieła i Męki Chrystusa, czyli sprawiają obecnym 2. przypominają 3. zapewniają, że człowiek spotyka się z darem łaski 4. sprawiają to co oznaczają 5. zapowiadają zbawienie eschatyczne i do niego przygotowują. Materią w znaku sakramentalnym nazywamy to co samo z siebie nie określa dokładanie swego sakramentalnego znaczenia (np. włożenie ręki do wody, nie czyni że ktoś jest już ochrzczony). Forma nazywamy to, co determinuje sens materialnego znaku. Zwykłe obmycie wodą staje się dopiero sakramentem, gdy wypowiada się słowa Ja ciebie chrzczę, w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Temat 6. Teorie o związku sakramentów ze zbawczymi wydarzeniami Chrystusa. Ex opera operato – zaczęto patrzeć na sakramenty rzeczowo, jednostronnie. Mniej przejmowano się tym czym są sakramenty. Pomijano wymiar chrystologiczny. Patrystyka łączy sakramenty z Chrystusem (św. Ambroży16, św. Augustyn). Sakramenty związane z Chrystusem nie tylko przez fakt pochodzenia, ale Chrystus jest źródłem i przyczyną każdego sakramentu. Widzialna ludzka natura Chrystusa, była sakramentem, czyli znakiem. Słowo stało się Ciałem – dlatego mamy zbawienie. Nazywanie Chrystusa prasakramentem – jest to odniesienie do nauki Augustyna, który mówił, że nie ma innego sakramentu jak Chrystus! 16 Ambroży, św., ok.333/340-397, Pisarz łaciński, Doktor Kościoła. W czasie pełnienia obowiązków urzędnika rzymskiego został wybrany na biskupa Mediolanu i zarządzał tą diecezją aż do śmierci. Był znakomitym organizatorem i obrońcą Kościoła. Jako pisarz zasłynął z mów, pism egzegetycznych, teologicznych często o charakterze moralnym oraz pism liturgicznych (traktaty Sakramenty i Misteria). Pod jego wpływem przyjął chrzest św. Augustyn. Jest jedną z postaci dominujących w Kościele IV w. 13 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Leon Wielki17 pisał, że to co było widzialne w naszym Odkupicielu przeszło w Kościele na sakramenty. Pius XII Madiator Dei (enc.) – czyny Chrystusa są historyczne a jednocześnie ponad historyczne. Mają charakter ponad czasowy, czyli trwały. W Chrystusie dokonywały się wydarzenia zbawcze ludzkie i boskie. To co ludzkie było podejmowane przez Osobę Boską. Na tej podstawie możemy mówić o uobecnieniu. Dlatego mówimy, że Eucharystia jest uobecnieniem ofiary krzyżowej. My rzeczywiście i autentycznie w każdej Mszy świętej uczestnicząc, uczestniczymy w ofierze Zbawiciela, który umiera i ponosi Mękę. Odo Casel – benedyktyn. Jest on inspiratorem teologii misteryjnej, lub teologii obecności misteryjnej. Jako pierwszy ze współczesnych teologów dał nowe pole do nauki mówiąc, że w czynnościach sakramentalnych uobecnia się całe wydarzenie Jezusa. Poszerza on naukę o uobecnieniu. Eucharystia jako sakrament w cyklu rocznym przezywając Boże Narodzenie, stajemy w stajence betlejemskiej, jesteśmy obecni przy Wcieleniu. Żeby zaistniał znak sakramentalny musi zaistnieć moralna jedność materii i formy (np. modlitwa konsekracyjna święceń kapłańskich. Biskup odmawia modlitwę 17 Giacomo Vincenzo Pecci, ur. w 1810 w pobliżu Anagni, działał jako nuncjusz w Brukseli (od 1843) oraz jako biskup Perugii (od 1846). W 1853 został kardynałem. Wybrany papieżem 20 lutego 1878 r. W pierwszej encyklice z 21 kwietnia 1878 za jedno z najważniejszych zadań pontyfikatu uznał rozwiązanie problemu Kulturkampfu w Niemczech. Na stosunkach Kościoła z Francją zaciążyły ustawy antykościelne, zabiegi Leona XIII o pojednanie z rządem francuskim skończyły się niepowodzeniem. We Włoszech na przełomie 1870/1871 w wyniku zjednoczenia Włoch państwo kościelne uległo likwidacji, papież — jak jego poprzednik — żył jako „więzień Watykanu” (przez kilka dziesięcioleci papieże nie opuszczali Watykanu i nie odbywali dłuższych podróży). W zakresie wewnętrznokościelnym Leon XIII realizował dzieło reformy zapoczątkowane przez Sobór Watykański I. W encyklikach zajmował stanowisko wobec różnych kwestii teologicznych: i tak zalecił studium św. Tomasza z Akwinu, w 1902 utworzył Papieską Komisję Biblijną. W encyklice „Rerum novarum” (1891), starał się zająć postawę pośredniczącą między pracodawcami i warstwą robotniczą. Za ważne zadanie pontyfikatu uważał ponowne zjednoczenie chrześcijan podzielonych w wierze; w 1896 opublikował encyklikę „Satis cognitum” poświęconą jedności Kościoła. Zmarł 20 lipca 1903 w wieku 93 lat, zdążył jeszcze parę miesięcy wcześniej obchodzić 25-lecie pontyfikatu. Leona zalicza się do najbardziej wpływowych papieży XIX stulecia. 14 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb nad wszystkimi, którzy pragną przyjąć święcenie, a ręce wkłada każdemu z osobna). Sakramenty są najwyższym wyrazem kultu. Sakramenty spełniają funkcję uświęcającą i kultyczną o czym mówi Konstytucja o Liturgii w numerze 7 18 oraz 112. jest to zjawisko kultu uświęcającego. Sakramenty – jest to spotkanie z Trójcą Świętą. Kościół Wschodni akcentuje misterium (tajemnice) sakramentów. Kościół ten posiada tak jak my 7 sakramentów i rozumieją je tak samo, ale nadto maja jeszcze inne sakramenty np. profesja zakonna. Sobór Watykański II mówi, że skoro Kościół jest sakramentem, to znaczy że sakramenty są od początku istnienia Kościoła. Początek Kościoła bierze się w całości dzieła, wydarzenia Jezusa, czyli Kościół istnieje od Wcielenia poprzez wydarzenia Zmartwychwstania. Temat 7. Odżywanie sakramentów. Sakramenty mogą odżywać. Sakrament kapłaństwa czy bierzmowania przyjęty pod grzechem ciężkim, może być odżywiony przez odnowienie łaski, czyli poprzez 18 Dla urzeczywistnienia tak wielkiego dzieła Chrystus jest zawsze obecny w swoim Kościele, szczególnie w czynnościach liturgicznych. Jest obecny w ofierze Mszy świętej, czy to w osobie odprawiającego, gdyż „Ten sam, który kiedyś ofiarował się na krzyżu, obecnie ofiaruje się przez posługę kapłanów” 20, czy też zwłaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Obecny jest mocą swoją w sakramentach tak, że gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci21. Jest obecny w swoim słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi. Jest obecny wreszcie, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy, gdyż On sam obiecał: „Gdzie dwaj albo trzej są zgromadzeni w imię moje, tam i ja jestem pośród nich” (Mt 18, 20). Rzeczywiście, w tak wielkim dziele, przez które Bóg otrzymuje doskonałą chwałę a ludzie uświęcenie, Chrystus zawsze przyłącza do siebie Kościół, swoją Oblubienicę umiłowaną, która wzywa swego Pana przez Niego oddaje cześć Ojcu wiecznemu. Słusznie przeto uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnienia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny. Dlatego każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu. 15 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb ponowienie sakramentów (spowiedź). Ciągle aktualna jest dyskusja na temat sakramentu małżeństwa, który trwa aż do śmierci. Sakramenty są ustanowione przez Chrystusa. Sakramentalia są natomiast ustanowione przez Kościół. Uobecnia się nie tylko skutek, ale sam czyn zbawczy w sakramencie. Uobecnia się sakramentalnie i jest to rzeczywistość obiektywna i teraźniejsza. Odo Casel przeciwstawia się scholastycznej sakramentologii. Nie koncentruje się na skutkach łaski, ale koncentruje się szerzej. Pneumahagijność sakramentu – dokonujący się za spawa Ducha Świętego. Duch to Bóg jako dar. Duchem jest wywyższony Chrystus i to On jest obecny. Uobecnia Go w liturgii Duch Święty – bo On jest Duchem. Teologia misteryjna Casela jest aktualizacją teologii patrystycznej. Dzięki jego nauce znak sakramentalny staje się znakiem realnym zawierającym oznaczoną rzeczywistość. Różnica polega na sposobie bytowania Chrystusa. Chrystus jest obecny duszą i ciałem przez misterium. Uczestnicząc w sakramentach, uczestniczymy w Boskiej rzeczywistości, w rzeczywistości pierwowzoru, w rzeczywistości wiecznego dzisiaj. Kościół przyjmuje naukę Casela a odrzuca naukę Schillebeeckx`a. ten drugi twierdzi, że to co się zdarzyło raz w historii, nie może się drugi raz stać aktualnie i owocnie. Natomiast ten pierwszy myśliciel (Casel) myśli odwrotnie. Czyny Chrystusa są wiecznie trwałe. Temat 8. Sakramenty inicjacji19. Pojęcie inicjacji (wtajemniczenia) to wejście do wnętrza, zapoczątkowania nowego życia, dopuszczeniem do tajemnicy, wejście ze świata nie poświęconego do świętego. 19 Od tego momentu skrypt oparty jest na nagraniu wykładów z teologii dogmatycznej (sakramentologii) księdza dra Dariusza Kalińskiego w dniu 30 marca 2006 r. 16 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Wtajemniczenie jest wprowadzeniem w plan Boży. Ma to dokonywać się w liturgii przez wiarę w dialogu. Chrzest, bierzmowanie, Eucharystia – są to sakramenty inicjacji, wtajemniczenia. Istotna jest wiara. Inicjacja jako wprowadzenie w II wieku została z instytucjonowana. Nazwana została katechumenatem. Na przestrzeni II i V wieku katechumenat miał pewne ramy obejmujące etapy: 1. Przyjęcie do katechumenatu – poprzedzone głoszeniem prawd wiary 2. Udział w katechizacji – tak zwane przygotowanie dalsze do chrztu, które trwało 3 lata 3. przygotowanie bliższe – odbywało się w okresie 40 dniowego postu dla osób wcześniej już wybranych do chrztu 4. Przeżycie sakramentów – czyli udzielenie sakramentów wtajemniczenia, dokonywało się najczęściej podczas Wigilii Paschalnej lub w Niedzielę Paschalną lub w 1 tydzień po Wielkiej Nocy. Kandydaci uczestniczyli we wszystkich trzech sakramentach razem. 5. Czas oktawy paschalnej – tak zwany „biały tydzień” (stąd niedziela po Zmartwychwstaniu nazwana jest białym tygodniem). Był to czas głoszenia katechez mistagogicznych, czyli wprowadzenie w modlitwę Ojcze nasz i Symbol wiary. Ojcowie Kościoła katechumenów traktują już jako chrześcijan, ponieważ jest już wola wiary wyrażona w przystąpieniu do katechumenatu. Ojcowie porównują na przykład wejście do katechumenatu jest jakby poczęciem człowieka. Stan katechumenatu przeżywany w łonie Kościoła, a chrzest to nowe narodzenie. Sakramenty wtajemniczenia były przez Ojców Kościoła rozumiane jako jedna całość, jedna organiczna całość (tak mówi chociażby Tertulian). Po V wieku katechumenat zanikł w Kościele w formie pierwotnej. Został przywrócony dopiero po Soborze Watykańskim II. Odnowił liturgię wtajemniczenia i nawiązał do pierwotnego katechumenatu. Został opracowany nowy obrzęd wtajemniczenia dorosłych i wydany przez Kongregację Kultu Bożego w roku 1972. 17 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Wtajemniczenie katechumenów rozumie się we wspólnocie wiernych. Kościół podzielił katechumenat na 3 stopnie i 4 etapy (okresy): Etap I – okres przed katechumenatem – jest to czas ewangelizacji, czas głoszenia Słowa. Owocem takiego okresu ma być wzbudzona wiara i początkowe nawrócenie. To ma doprowadzić do decydującego I stopnia, którym jest przyjęcie w poczet katechumenów. Etap II – katechumeni zyskują ludzi, którzy nazwani są poręczycielami, czyli ludźmi opiekującymi się nimi w wzroście wiary. Z reguły są oni chrzestnymi. W tym etapie kandydaci mają się nawracać, przemieniać się w nowego człowieka. Są uczestnikami śmierci i zmartwychwstania dopuszczani do Eucharystii, ale jeszcze nie uczestniczą w sposób pełny. Etap II kończy się II stopniem. II stopień jest stopniem wyboru. Odbywa się to w Okresie Wielkiego Postu, najczęściej w Pierwszą Niedzielę Wielkiego Postu. Etap III – jest to okres oczyszczenia i oświecenie. Przygotowanie polega pogłębieniu życia duchowego, oczyszczenie przez rachunek sumienia i dążeniu do poznania Jezusa Chrystusa. Cała liturgia Wielkiego Postu, gdy chodzi o czytania w cyklu roku A jest nastawiona naprawdę katechumenalną. Od III Niedzieli Wielkiego Postu – Ewangelie są różne w poszczególnych cyklach A, B, C. Dla katechumenatu przygotowuje się cykl A. Można pominąć cykl B lub C. Są również prefacje własne, które są dołączone do Ewangelii. W czasie tego etapu wybrani uczestniczą w dwóch rodzajach obrzędów: 1. Obrzęd próby, skrutynium – w tych próbach ukazuje się katechumenom inicjatywę Boga, który bada człowieka. 2. Obrzęd przekazania (tradyciones) – są one szczególnie w III, IV, V Niedzielę Wielkiego Postu. W tych przekazach przezywają obrzędy, podczas których wtajemnicza się ich w treść modlitwy Pańskiej (Ojcze nasz) i symbol wiary. 18 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb W Katechizmie Kościoła Katolickiego jedna cześć ma poszczególne wydarzenia mówiące na temat Ojcze nas i symbolu wiary. Etap III kończy się III stopniem wtajemniczenia. Jest to przyjęcie chrztu, bierzmowania, Eucharystii, który udziela się podczas jednego obrzędu. III stopień rozpoczyna IV etap. Etap IV – jest to okres mistagogii, który umożliwia większe wniknięcie w tajemnicę Paschalną oraz życie wspólnoty Kościoła. Neofici przez ten okres mają zdobyć doświadczenie tajemnicy, którą poznawali do tej pory teoretycznie. Przyjęcie wszystkich trzech sakramentów wtajemniczenia to właściwie początek drogi chrześcijańskiej. Sakramenty dane są po to, aby człowiek mógł wędrować, pielgrzymować. Temat 9. Chrzest. Terminologia, nazewnictwo sakramentu chrztu. Występuje w dwóch formach: 1. Babtein – oznacza obmywanie, które używa się w czynności świeckiej 2. Baptidzein – oznacza obmycie moralne, duchowe, wewnętrzne Babtizmo – to znaczy kąpiel, zanurzenie. Oznacza kąpiel w Chrystusie. Jest to obmycie we Krwi Chrystusa. Babtidzei i Babtizmo jest ściśle złączone z pojęciem metanoian i matanoein, co oznacza nawracać się. W chrzcie Bóg zwraca się do człowieka, darzy go zbawieniem i powierzając się człowiekowi w chrzcie, Bóg zwraca się do człowieka darząc go zbawieniem. Człowiek ma się zwrócić przez wiarę ku Bogu. do Człowiek BÓG przez wiarę 19 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Chrzest jest nazywany nowym życiem Ducha Świętego. W Ewangelii J 3,1 mamy przedstawioną rozmowę z Nikodemem20. To nowe życie (jak uczy Jezus) zyskujemy przez wodę i Ducha. Jan w Prologu (1,1221) mówi o narodzinach z Boga. Dopiero życie z Boga jakim jest chrzest, daje rzeczywistość nowego życia. Tę nową rzeczywistość odnajdujemy w skutkach, czyli owocach Ducha Świętego. Pamiętać siedem darów Ducha Świętego!!! (mądrości, rozumu, umiejętności, rady, męstwa, pobożności, bojaźni Bożej) Ewangelia Jana w rozdziale 4 przedstawia rozmowę z Samarytanką. Chrzest bardzo często jest ukazany jako umieranie i powstawanie z martwych w Chrystusie. W Nowym testamencie mówi, że los śmierci jest chrztem. W sakramencie chrztu człowiek przezywa śmierć duchową, jest zrodzony do nowego życia. Od strony mistycznej umieramy już w sakramencie chrztu. Przez chrzest człowiek zostaje złączony, wpisany w śmierć Chrystusa. Wynurzenie człowieka (z baptysterium) oznaczało współ-zmartwychwstanie w Chrystusie. Nakładano także białą szatę jako znak łączności z Chrystusem zmartwychwstałym. Również dzisiaj ten obrzęd nałożenia białej szaty jest przy chrzcie dzieci. Obrzęd wskazuje na to, kim stał się człowiek jako chrześcijanin dzięki temu sakramentowi. Przez chrzest stajemy się chrześcijanami w Chrystusie. Pierwszy List św. Piotra w rozdziale 322 mówi, że potop obmył grzech. Chrzest jest wszczepieniem w Kościół Jezusa Chrystusa. Kościół jest Ciałem Jezusa 20 1 Był wśród faryzeuszów pewien człowiek, dostojnik judejski, który miał na imię Nikodem. 2 Przyszedł on do Jezusa w nocy i rzekł Mu: Rabbi, wiemy, żeś jest nauczycielem, który przyszedł od Boga, bo nikt nie może czynić takich znaków, jakie Ty czynisz, jeżeli Bóg nie jest z nim. 3 A Jezus mu odpowiedział: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Kto nie narodzi się na nowo, nie może ujrzeć królestwa Bożego. 4 Mówi do Niego Nikodem: Jak może narodzić się człowiek będąc starcem? Czy może wejść po raz drugi do łona matki i narodzić się? 5 Jezus odrzekł: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Kto nie narodzi się z wody i z Ducha, nie może wejść do królestwa Bożego. 6 Co rodzi się z ciała, jest ciałem, a co z Ducha, jest Duchem. 7 Nie dziw się, że powiedziałem: musicie narodzić się na nowo. 8 Wiatr wieje, gdzie chce. Szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd zmierza. Tak samo bywa z każdym, kto się z Ducha narodził. 21 J 1,12 - Tym zaś, którzy Ją przyjęli, którzy uwierzyli w Jej imię, dała moc, aby się stali dziećmi Bożymi. 22 1 P 3 - Były one nieposłuszne wtedy, gdy za dni Noego Bóg cierpliwie czekał i budowana była arka, w której niewielu, to jest osiem osób, zostało ocalonych przez wodę. 21 Była ona obrazem tej [wody], która zbawia was również teraz przez chrzest: nie przez usunięcie brudu ciała, ale przez modlitwę do Boga o czyste sumienie, 20 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Chrystusa. I to po Potopie zostało nawiązane przymierze Boga z człowiekiem. Chrzest jest także wcieleniem w Kościół Jezusa Chrystusa. Kościół jest Ciałem Jezusa Chrystusa. Do niedawna jeszcze mówiono, że chrztu należy udzielić dziecku tyko wyłącznie wtedy kiedy istnieje moralna pewność, że to dziecko będzie wychowane w wierze katolickiej. Nowe przepisy Kościoła mówią żeby chrzcić każde dziecko, które przynoszone jest przez rodziców, nawet jeżeli u rodziców nie widać żywego życia wiara. Takie dziecko należy ochrzcić jeżeli tylko rodzice proszą. Co dzieje się z ludźmi dorosłymi, którzy nie przyjęli chrztu a są w chwili śmierci? Gdy chodzi o dzieci, Kościół szuka najlepszego rozwiązania, ale nie ma wątpliwości, że te dzieci jak najbardziej mają szansę zbawienia, bo źródłem zbawienia jest nie chrzest tylko Bóg. Podobnie jest z ludźmi dorosłymi. Na ten temat mówi Konstytucja dogmatyczna o Kościele w numerze 1623, jak również Konstytucja duszpasterska o Kościele w numerach 4024 oraz 57. dzięki zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, 22 który wstąpiwszy do nieba, siedzi po prawicy Boga, a poddani Mu są Aniołowie, Moce i Potęgi. 23 KDK 16 - Ci wreszcie, którzy jeszcze nie przyjęli Ewangelii, w rozmaity sposób przyporządkowani są do Ludu Bożego32. Przede wszystkim więc naród, który pierwszy otrzymał przymierze i obietnice i z którego narodził się Chrystus wedle ciała (por. Rz 9, 4-5), lud dzięki wybraniu szczególnie umiłowany ze względu na przodków, albowiem Bóg nie żałuje darów i wezwania (por. Rz 11, 28-29). Ale plan zbawienia obejmuje także i tych, którzy uznają Stworzyciela, wśród nich zaś w pierwszym rzędzie muzułmanów; oni bowiem wyznając, iż zachowują wiarę Abrahama, czczą wraz z nami Boga jedynego i miłosiernego, który sądzić będzie ludzi w dzień ostateczny. Także od innych, którzy szukają nieznanego Boga po omacku i wśród cielesnych wyobrażeń, Bóg sam również nie jest daleko, skoro wszystkim daje życie, tchnienie i wszystko (por. Dz 17, 25-28), a Zbawiciel chciał, aby wszyscy ludzie byli zbawieni (por. 1 Tm 2, 4). Ci bowiem, którzy bez własnej winy nie znając Ewangelii Chrystusowej i Kościoła Chrystusowego, szczerym sercem jednak szukają Boga i wolę Jego przez nakaz sumienia poznaną starają się pod wpływem łaski pełnić czynem, mogą osiągnąć wieczne zbawienie 33. Nie odmawia też Opatrzność Boża koniecznej do zbawienia pomocy takim, którzy bez własnej winy w ogóle nie doszli jeszcze do wyraźnego poznania Boga, a usiłują, nie bez łaski Bożej, wieść uczciwe życie. Cokolwiek bowiem znajduje się w nich z dobra i prawdy, Kościół traktuje jako przygotowanie do Ewangelii 34 i jako dane im przez Tego, który każdego człowieka oświeca, aby ostatecznie posiadł życie. Nieraz jednak ludzie, zwiedzeni przez Złego, znikczemnieli w myślach swoich i prawdę Bożą zamienili w kłamstwo, służąc raczej stworzeniu niż Stworzycielowi (por. Rz 1, 21 i 25), albo też żyjąc i umierając na tym świecie bez Boga, narażeni są na rozpacz ostateczną. Toteż, aby przyczynić się do chwały Bożej i do zbawienia tych wszystkich, Kościół mając w pamięci 21 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Św. Tomasz z Akwinu mówił, Człowiekowi czyniącemu wszystko co leży w jego siłach, Bóg nie odmówi łaski. Sobór Trydencki mówi o zasadzie: Jeśli ktoś twierdzi, że chrzest jest czymś dowolnym, to znaczy, że chrzest nie jest konieczny do zbawienia – niech będzie wyłączony. Naukę o chrzcie trzeba rozumieć w kontekście przyporządkowania do Kościoła. Kto przyjmuje chrzest, nie przyjmuje go tylko dla własnego zbawienia, ale również dla słowa Pana, który powiedział: «Głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (Mk 16, 16), pilnie troszczy się o wspieranie misji. 24 KO 40- (Wzajemny stosunek Kościoła i świata). Wszystko, co powiedzieliśmy o godności osoby ludzkiej, o wspólnocie ludzi, o głębokim znaczeniu aktywności ludzkiej, stanowi fundament stosunku między Kościołem i światem, a także bazę do ich wzajemnego dialogu81. Przeto w tym rozdziale, założywszy wszystko to, co Sobór już powiedział o tajemnicy Kościoła, rozważymy tenże Kościół pod kątem jego istnienia w tym świecie oraz życia w nim i działania. Kościół pochodzący z miłości Ojca przedwiecznego82, założony w czasie przez Chrystusa Odkupiciela, zjednoczony w Duchu Świętym83, ma cel zbawczy i eschatologiczny, który jedynie w przyszłym świecie może być osiągnięty w pełni. Sam zaś istnieje tu na ziemi złożony z ludzi, którzy będąc członkami ziemskiego państwa, powołani są do utworzenia już w ciągu dziejów ludzkich rodziny dzieci Bożych, mającej ciągle się powiększyć aż do przyjścia Pana. Rodzina ta zjednoczona wprawdzie dla dóbr niebieskich i nimi ubogacona, założona została i urządzona jako społeczeństwo wśród tego świata84 przez Chrystusa oraz zaopatrzona przez Niego w odpowiednie środki jedności widzialnej i społecznej 85. Tak to Kościół, stanowiąc zarazem zrzeszenie dostrzegalne i wspólnotę duchową86, kroczy razem z całą ludzkością i doświadcza tego samego losu ziemskiego co świat, istniejąc w nim jako zaczyn i niejako dusza społeczności ludzkiej 87, która ma się w Chrystusie odnowić i przemienić w rodzinę Bożą. Właśnie to wzajemne przenikanie się państwa ziemskiego i niebiańskiego daje się pojąć tylko wiarą, pozostając naprawdę tajemnicą zamąconych przez grzech dziejów ludzkich, aż do pełnego objawienia się światłości synów Bożych. Kościół idąc ku swemu własnemu zbawczemu celowi, nie tylko daje człowiekowi uczestnictwo w życiu Bożym, lecz także rozsiewa na całym świecie niejako odbite światło Boże, zwłaszcza przez to, że leczy i podnosi godność osoby ludzkiej, umacnia więź społeczeństwa ludzkiego oraz wlewa głębszy sens i znaczenie w powszednią aktywność ludzi. Dlatego też Kościół uważa, że przez poszczególnych swych członków i całą swoją społeczność może poważnie przyczynić się do tego, aby rodzina ludzka i jej historia stawały się bardziej ludzkie. Ponadto Kościół katolicki chętnie wysoko ceni to, co dla wypełnienia tego samego zadania wniosły i wnoszą wspólnym wysiłkiem inne Kościoły chrześcijańskie albo wspólnoty kościelne. Zarazem jest mocno przekonany, że w przygotowaniu drogi dla Ewangelii może mu wielce różnym sposobem pomagać świat, czy to poszczególni ludzie, czy też społeczność ludzka przez swoje uzdolnienia i swą aktywność. Dla należytego rozwijania tego wzajemnego kontaktu oraz pomocy w sprawach, które są w pewien sposób wspólne Kościołowi i światu, podaje się pewne ogólne zasady. 22 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb zbawienia innych. Kościół sprawując Eucharystię składa ją za zbawienie świata. Jest to podstawowa intencja. Na bazie tej intencji można dołączyć inne intencje. Jaki jest stosunek wiary do chrztu? Możemy wyróżnić 3 płaszczyzny: 1. Wiara wyprzedza chrzest i mu towarzyszy. 2. Przepowiadanie wiary wynika z podania się rytowi chrztu. 3. Chrzest sam udziela daru łaski jakim jest wiara. Temat 10. Bierzmowanie. Faustus porównuje bierzmowanie i chrzest do sytuacji żołnierza. Mówi: żołnierz w armii rzymskiej był naznaczany. Takie naznaczenie dokonuje się w chwili chrztu świętego. Uzbrojenie natomiast żołnierza to bierzmowanie. Bierzmowanie wywodzi się ze słowa greckiego charis, charizma. Charizma to dar, który predysponuje do podjęcia misji, do specjalnych zadań. 1Tm 4,12 - Niech nikt nie lekceważy twojego młodego wieku. Bądź raczej wzorem dla wierzących – w mowie, w zachowaniu, w miłości, w wierze, w czystości 2Tm 1,6 - Dlatego właśnie przypominam ci, żebyś na nowo rozpalił dar Boży, który otrzymałeś przez włożenie moich rąk. Tym, którzy przychodzą lub powracają na łono Kościoła Katolickiego, nie udziela się nowego chrztu, tylko nakłada się na nich ręce udzielając im Ducha Świętego. Tak mówił papież Stefan I. Ta praktyka doprowadziła do rozdziału sakramentu chrztu i bierzmowania. Na rozdzielenie sakramentu chrztu i bierzmowania wpłynęło rozszerzenie się Kościoła w gminach wiejskich. Wcześniej diecezje były ustanawiane tam, gdzie były wioski. W momencie, gdy chrześcijaństwo staje się religią „ogólnie dostępną” zmienia się sytuacja w gminach wiejskich. Zaczęto przyjmować zasadę, że gminy wiejskie będą obsługiwane przez prezbiterów. Prezbiterzy udzielają chrztu, natomiast biskupom zostawia się sakrament bierzmowania. Od IV wieku, na Wschodzie przywraca się łączność chrztu i bierzmowania. Prezbiter może udzielić chrztu i bierzmowania od razu. Na Zachodzie natomiast 23 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb prezbiter jest szafarzem nadzwyczajnym w udzieleniu sakramentu bierzmowania. Z zasady bierzmowanie zarezerwowane jest biskupowi. Sakrament bierzmowania udzielany był przez nałożenie rąk i namaszczenie. Sobór Florencki w „Dekrecie dla Ormian” mówi, że wystarczy namaszczenie olejem krzyżma do ważności sakramentu bierzmowania. Konstytucja Apostolska Pawła VI, która ukazała się w 1971 roku nakazuje przywrócenie formuły starożytnej w rycie bizantyjskim. Formuła brzmi Przyjmij znamię Ducha Świętego. Kościół na Soborze Watykańskim II podkreśla zobowiązanie bierzmowanego do uczestnictwa w posłannictwie chrześcijańskim. Na ten temat mówi KL 7125 oraz Dekret o misjach 3. Ważnie udziela się sakramentu bierzmowania poprzez: 1. Namaszczenie olejem Krzyżma Świętego 2. Wypowiedzenie słów Przyjmij znamię Ducha Świętego. Bierzmowanie to pełnienie Ducha Świętego. Pełnia to coś więcej niż pomnożenie. Jest to udzielenie, zawłaszczenie człowieka przez Ducha Świętego. Jest to dar, który nas wyposaża w misję. Głównym zadaniem bierzmowanego jest posłannictwo. Bierzmowanie jest sakramentem eschatologicznym. Jest świętym opieczętowaniem na Sąd. Jest wzmocnieniem przez Ducha nadziei, prawdy. Udziela określonych darów (pamiętaj o 7 darach Ducha Świętego). Należy je odrazić od darów charyzmatycznych. Tych 7 darów są jest na trwale zakorzenione w człowieku. One są na stałe złączone z człowiekiem. Temat 11. Eucharystia jako szczyt wtajemniczenia. 25 KL 71 - Obrzęd bierzmowania należy rozpatrzyć i w ten sposób ująć, aby się jasno uwydatnił ścisły związek tego sakramentu z całym wtajemniczeniem chrześcijańskim. Dlatego wypada, aby przyjęcie tego sakramentu poprzedzało odnowienie przyrzeczeń, złożonych na chrzcie. Jeśli to dogodne, bierzmowania można udzielać podczas Mszy świętej. Dla obrzędu poza Mszą należy przygotować formułę wprowadzającą. 24 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Jedność Eucharystii z chrztem i bierzmowaniem wynika z jedności misterium paschalnego. Każda Eucharystia jest Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem Jezusa Chrystusa. Chrzest i bierzmowanie bierze moc z Eucharystii. Chrzest to początek – Eucharystia doprowadza do pełni. Eucharystia jest urzeczywistnieniem zbawczego dzieła dla nas. W Eucharystii chrześcijanin jednoczy się z Chrystusem, Ojcem i Duchem Świętym. Eucharystia to Emanuel – Bóg z nami. Eucharystia daje pokarm na drodze do wieczności. Przeczytać List Apostolski Jana Pawła II Tajemnica i kult Eucharystii – na końcu skryptu Temat 12. Związek sakramentów inicjacji z Kościołem. Sobór Watykański II wyraźnie podkreśla eklezjalny charakter sakramentów. Chrystus jest Prasakramentem, a sakramenty są Kościołem. Sakramenty są znakami Chrystusa i Kościoła. Chrzest powoduje wcielenie w Kościół, a Kościół buduje się przez chrzest. Zbawienie można osiągnąć w życiu społecznym Kościoła. Jak najszybciej należy ochrzcić dzieci, wprowadzić człowieka w działanie łaski. Chrzest wprowadza daną osobę do wspólnoty już istniejącej a jednocześnie buduje tę wspólnotę, tworzy ją. Sakrament chrztu jest sakramentem więzi jedności26. 26 Dekret o Ekumenizmie n 22 - Poprzez sakrament chrztu, ilekroć się go udziela należycie, stosownie do Pańskiego ustanowienia, i przyjmuje w odpowiednim usposobieniu duszy, człowiek zostaje prawdziwie wcielony w Chrystusa ukrzyżowanego i uwielbionego i odradza się ku uczestnictwu w życiu Bożym wedle owych słów Apostoła: «We chrzcie zostaliście razem z nami pogrzebani, w nim też powstaliście przez wiarę w potęgę Boga, który go wskrzesił» (Kol 2, 12)28. Wobec tego chrzest stanowi sakramentalny węzeł jedności trwający między wszystkimi przezeń odrodzonymi. Wszelako chrzest sam przez się jest jedynie pierwszym zaczątkiem, jako że całkowicie zmierza do osiągnięcia pełni życia w Chrystusie. Zatem chrzest ma prowadzić do pełnego wyznawania wiary, do całkowitego wcielenia w zgodną z wolą Chrystusa instytucję zbawienia, wreszcie do pełnego wszczepienia w eucharystyczną wspólnotę. Pomimo że odłączonym od nas Wspólnotom kościelnym brakuje pełnej jedności z nami, wypływającej z chrztu, i choć w naszym przekonaniu nie przechowały one właściwej i całkowitej rzeczywistości eucharystycznego misterium, głównie przez brak sakramentu kapłaństwa, to jednak sprawując w świętej Uczcie pamiątkę śmierci i zmartwychwstania 25 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Święty Paweł w Liście do Efezjan zawiera myśl, że przedmiotem chrztu jest cały Kościół, dlatego że jednostki ochrzczone tworzą Kościół. Podmiotem i przedmiotem chrztu jest cały Kościół. Ochrzczeni stanowią kogoś jednego w Chrystusie. Chrzest wprowadza do Kościoła i równocześnie realizuje Kościół. Chrzest wiąże z Chrystusem. Rodzi wiarę kościelną, czyli wiarę osobistą każdego z członków. Chrzest uzdalnia Kościół do działania wspólnotowego. Bierzmowanie. Konstytucja dogmatyczna o Kościele w numerze 11 mówi: „Przez sakrament bierzmowania jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, otrzymują szczególną moc Ducha Świętego i w ten sposób jeszcze mocniej zobowiązani są, jako prawdziwi świadkowie Chrystusowi, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do bronienia jej” Wielu teologów mówi, że chrześcijanin działa ustanowiony w mocy, czyli uzdolniony jest do czynnego udziału w sakramentalnym życiu Kościoła. Bierzmowanie buduje Kościół. Jest fundamentem wybitnie eklezjalnym. O ile przy chrzcie element spoczywa na zbawieniu jednostki o tyle w bierzmowaniu wspólnota potrzebuje ochrzczonego, bo tylko tak może proklamować Dobrą Nowinę. Kościół i ochrzczony prosi o bierzmowanie. Jest to działanie dwustronne. Człowiek staje się pełnoprawnym członkiem Kościoła lokalnego, a przez biskupa wchodzi w łączność z Kościołem powszechnym. Sakrament bierzmowania jest sakramentem Kościoła. Pierwszym bierzmowaniem Kościoła była Pięćdziesiątnica (zawarta jest w Dz). pierwsze bierzmowanie odbyło się wobec Kościoła. To stało się bazą bierzmowania indywidualnego. Kościół staje się świątynią Ducha Świętego. W jednostce, świątynia Ducha Świętego może być bezowocna, w Kościele natomiast może stać się świątynią żywą, napełnioną. Kościół przez bierzmowanie sam się realizuje. Pańskiego, wyznają, że oznacza ona życie w łączności z Chrystusem i oczekują Jego chwalebnego przyjścia. Wobec tego nauka o Uczcie Pańskiej, o innych sakramentach i kulcie oraz o posługach Kościoła powinna stanowić przedmiot dialogu. 26 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Bierzmowanie Kościoła wzywa do odpowiedzialności. Jest to sakrament o charakterze społecznym i indywidualnym. Eucharystia. Jest to sakrament miłości. Ona centruje nasze zjednoczenie z Chrystusem. Konstytucja dogmatyczna o Kościele w numerze 26 mówi: Biskup, naznaczony pełnią sakramentu kapłaństwa, jest «szafarzem łaski najwyższego kapłaństwa»82, szczególnie co do Eucharystii, którą sam ofiaruje albo o której ofiarowanie się troszczy83, a którą ustawicznie żywi się i wzrasta Kościół. Ten Kościół Chrystusowy jest prawdziwie obecny we wszystkich prawowitych miejscowych zrzeszeniach wiernych, które trwając przy swoich pasterzach same również nazywane są Kościołami w Nowym Testamencie84. Są one bowiem na swoim miejscu nowym Ludem powołanym przez Boga w Duchu Świętym i w pełności wielkiej (por. 1 Tes 1, 5). W nich głoszenie Ewangelii Chrystusowej zgromadza wiernych i w nich sprawowana jest tajemnica Wieczerzy Pańskiej, «aby przez ciało i krew Pana zespalali się z sobą ściśle wszyscy bracia wspólnoty»85. W każdej wspólnocie ołtarza, przy świętej służbie biskupa86, ofiaruje się symbol owej miłości i «jedności Ciała Mistycznego, bez której nie może być zbawienia»87. W tych wspólnotach, choć nieraz są one szczupłe i ubogie albo żyją w rozproszeniu, obecny jest Chrystus, którego mocą zgromadza się jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół88. Albowiem «nie co innego sprawia uczestnictwo w ciele i krwi Chrystusa jak to właśnie, że się przemieniamy w to, co przyjmujemy»89. Każdym zaś należytym sprawowaniem Eucharystii kieruje biskup, któremu powierzony jest obowiązek oddawania Majestatowi Bożemu kultu religii chrześcijańskiej i kierowania tym kultem zgodnie z przykazaniami Pańskimi i prawami Kościoła, określonymi bardziej szczegółowo dla diecezji według jego własnego osądu. W ten sposób biskupi, modląc się za lud i pracując dla niego, wielorakim sposobem rozdają hojnie w pełni świętości Chrystusowej. Przez posługę słowa udzielają wiernym mocy Pańskiej ku zbawieniu (por. Rz 1, 16), a przez sakramenty, których należytym i owocnym rozdawnictwem autorytatywnie kierują90, uświęcają wiernych. Oni kierują udzielaniem chrztu, przez który dostępuje się uczestnictwa w królewskim kapłaństwie Chrystusowym. Oni są naturalnymi włodarzami udzielanego na ich terenie bierzmowania, szafarzami święceń kapłańskich i kierownikami karności pokutnej; oni zachęcają i pouczają troskliwie lud swój, aby wiernie i uszanowaniem brał właściwy sobie udział w liturgii, a zwłaszcza w ofierze Mszy świętej. Przykładem wreszcie swego życia winni wspierać tych, których są przełożonymi, strzegąc obyczajów swoich przed wszelkim złem i w miarę możności zmieniając je z pomocą Pańską na lepsze, aby razem z powierzoną sobie trzodą osiągnąć żywot wieczny91. 27 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Żyjemy dla Ciała Chrystusowego , którym jest Kościół. Eucharystia buduje Kościół. Kościół bez Eucharystii nie jest Kościołem. Eucharystia mówi, czym jest i czym powinien być Kościół. Eucharystia jest dziełem nie tylko Jezusa Chrystusa. Jest w niej udział reprezentanta - kapłana. Eucharystię sprawia cały lud chrześcijański. Dzieje się to pod przewodnictwem kapłana święceń. My wszyscy sprawujemy Eucharystię. Cały Kościół bowiem jest rzeczywistym podmiotem zbawczego pośrednictwa Chrystusa w świecie. Temat 13. Eucharystia jako ofiara. Natura ofiary Eucharystycznej. Jest to ofiara ustanowiona przez Chrystusa jako prawdziwa, ale różna od ofiary krzyża. Różnica między Eucharystią a Golgotą nie leży w rodzaju żertwy. Różnica leży w sposobie ofiarowania. Kapłan na Krzyżu jest ten sam i przy ołtarzu jest ten sam, czyli Jezus. Na Krzyżu Jezus wydaje siebie przez swoje cierpienie, przez zewnętrzne znaki, które są wskaźnikami Jego śmierci. Dokonuje się to poprzez przeistoczenie. Rozdzielenie Ciała i Krwi to pierwszy znak ofiary. Sprawując Mszę świętą sprawujemy tę samą ofiarę przez jej uobecnienie co na Golgocie. Przeżywamy rzeczywiście Mękę, śmierć i zmartwychwstanie, ale w sposób niekrwawy. Ofiara Eucharystyczna ma ten sam cel co ofiara Krzyża. Celem jest: 1. oddanie chwały Bogu 2. wyrażenie należnego Bogu dziękczynienia 3. zadośćuczynienie, przebłaganie, przejednanie 4. prośba Ofiara Eucharystyczna jest ofiarą odkupienia, dlatego uobecnienie jest ofiarą Krzyża. Co to znaczy, że Msza święta jest ofiarą? KL mówi, że podczas Ostatniej Wieczerzy, Jezus ustanowił Mszę świętą. Żeby była ofiarą musi spełniać 5 warunków: 28 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb 1. oddanie Bogu 2. jakieś rzeczy materialnej 3. w imieniu całej społeczności 4. przez kapłana. Reformatorzy odrzucili ofiarniczy charakter. Przeciwko tym poglądom wystąpił Sobór Trydencki ogłaszając dogmat wiary: Po uroczystym obchodzie starozakonnej Paschy, którą Lud Izraelski zwykł był ofiarować na pamiątkę wyjścia z Egiptu, Jezus ustanowił nową Paschę, która polega na tym, żeby Kościół składał Jego samego w ofierze pod znakami widzialnymi przez kapłanów na pamiątkę Jego przejścia z tego świata do Ojca. Uzasadnienie tego dogmatu na podstawie Starego Testamentu: Ps 110,4 - Jahwe przysięgał i nie będzie żałował: Tyś na wieki kapłanem na podobieństwo Melchizedeka. Melchizedek złożył ofiarę nietypową bo złożył chleb i wino. W Starym Testamencie przecież nie składano takich ofiar, składano zwierzęta. Nikt nie zna rodowodu Melchizedeka, tak samo nikt nie zna rodowodu Jezusa. Mal 1, 10-11 - Niech raczej któryś z was zamknie bramy, byście nie rozpalali daremnie ognia na mym ołtarzu! Nie mam w was upodobania mówi Jahwe Zastępów, nie chcę już żadnej ofiary z rąk waszych. Bo od wschodu słońca do zachodu wielkie jest Imię moje między narodami i na każdym miejscu składać będą Imieniu memu dar kadzielny i ofiarę czystą; wielkie jest bowiem Imię moje między narodami mówi Jahwe Zastępów. W Starym Testamencie ofiarę można było składać tylko w jednym miejscu. Dlatego tutaj jest także proroctwo. Aby czynność Mszy świętej zawierała elementy ofiary Chrystusa: 1. musi to być czynność odtwarzająca krwawą ofiarę Chrystusa (słowa konsekracji, znak krzyża) 2. w ofierze Chrystusa musi występować jako główny kapłan 29 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb 3. musi to być ofiara z Ciała i Krwi Chrystusa, musi być konsekracja przez prawnie wyświęconego kapłana. 4. cały Kościół ma jednoczyć się w tej ofierze. Temat 14. Obecność Chrystusa w Eucharystii. Przeistoczenie. Inaczej transsubstantiatio. W IX wieku pojawiają się dwa dziełka, niezależnie od siebie Pt De coropre et Sangline Domini autorstwa: 1. Paschaziusza Radbertusa (891) – w swoim dziełku utożsamia ciało historyczne i ciało Eucharystyczne. Jest to nauka poprawna. Różnica polega na sposobie bytowania. W Eucharystii Ciało jest obecnie realnie, ale w sposób duchowy. 2. Radramusa (859) – akcentuje symboliczną stronę Ciała Chrystusa. Odbiciem tego sporu jest stanowisko niejakiego Berengariusza z Tours. Żył na początku XI wieku. Wystąpił z jednostronnym symboliczno – duchowym rozumieniu Eucharystii. Jest on jednym z podstawowym błędnowiercem na temat Eucharystii. W 1059 roku zmuszono go do wyznania wiary ułożonego przez jednego z kardynałów. On jednak nie chciał tego symbolu wiary podpisać. 20 lat później w 1079 roku na Synodzie Rzymskim podpisał to wyznanie wiary. To wyznanie wiary głosiło, że obecność Chrystusa w Eucharystii jest we właściwości natury i prawdziwości substancji, a nie tylko symbolicznie i przez moc sakramentu. Jednoznacznie stwierdzono, że Chrystus jest rzeczywiście obecny ze swoim bóstwem i człowieczeństwem z elementami i znakami. Szukano odpowiedniego słowa na realnośc obecnośći. W XII wieku terminem transsubstantatio posłużył się po raz pierwszy Ronald Bandinelli, późniejszy papież 30 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Aleksander III27. W swoim dziełku Sententiae, które ukazywało się od 1140 do 1153 roku używał właśnie tego terminu. Od tego czasu termin wchodzi także do Soboru Laterańskiego IV. W między czasie rodzi się termin consbstantatio, które głosił Okham. Chrystus jest prawdziwie obecny w Eucharystii z substancją chleba i wina. Św. Tomasz opowiada się za terminem transsubstanatio, i chodzi tu o przemianę ontologiczną. Termin zyskuje znaczenie arystotelesowskie, czyli zamiana chleba w Ciało, wino w Krew. W roku 1415 Sobór w Konstancji uczy, że pod każdą postacią, cząsteczką Eucharystii zawiera się całe Ciało Chrystusa. Na początku XVI wieku następuje dyskusja z reformatorami, którzy odrzucają naukę o Eucharystii. Luter - uznawał rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii, jednocześnie jednak twierdził, że w Eucharystii istnieje jednocześnie chleb i wino (podobne myślenie jak do Okhama) Zwingli – odrzuca naukę o cudownej przemianie. Eucharystia dla niego to znak i podobieństwo Chrystusa a nie Jego sakramentalna i rzeczywista obecność. Chleb i wino to symbole, znaki. Kalwin – chce wypośrodkować między Lutrem a Zwinglem. Według niego w Eucharystii jest obecny Chrystus prawdziwie, ale jedynie w czasie przyjęcia Komunii świętej jako znaku jednorazowego ofiarowania się Zbawiciela za ludźmi. Wobec takich podstaw wypowiada się Sobór Trydencki w dogmacie o obecności Chrystusa. Chrystus jest samym Chrystusem, żywym Bogiem Człowiekiem, uobecnionym przez przeistoczenie. W Eucharystii Jezus jest obecny: Vere – prawdziwie Realiter – rzeczywiście, realnie 27 Aleksander z Alexandri, †1314. Jego komentarz do Metafizyki Arystotelesa został wydrukowany w Wenecji w 1512, pod imieniem Aleksandra z Hales. Komentarz do De anima, Oxford 1481. Komentarz do Sentencji (dwie redakcje, przed 1303 i po 1309) Quodlibet i Summa quaestionum Bonaventurae in IV libros Sententiarum nie zostały jeszcze wydane. Utożsamia intelekt czynny człowieka z wiecznym światłem Boga. 31 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Substantialiter – istotowo Najlepiej tę przemianę wyraża termin przeistoczenie. Sobór zaakcentował całkowitość przemiany chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa. Naukę Soboru Trydenckiego podtrzymał Paweł VI w encyklice Misterium fidei w 1965 roku. Encyklika powstała w odniesieniu dwóch teorii: 1. Teoria Schoonenberga – W Eucharystii jest obecność prawdziwa i rzeczywista, ale osobowa. Nie jest to obecność fizyczna w miejscu. Dla wyrażenia tej teorii proponuje odejście od Arystotelesa i przejść do fenomenologii a. Pojęcie daru b. Zmiana znaczenia c. Zmiana celu. W Eucharystii jest Jezus Chrystus, ale osobowy, personalny. Dawca jest obecny w darze. Chleb i wino oznaczają Chrystusa i są narzędziami Jego obecności. Przeistoczenie to zamiana celu i znaczenia. 2. Teoria Schillebeeckx`a – solidaryzuje się z Schoonenbergiem. Opiera swe wywody na fenomenologii Melu – Ponty. Podkreśla w swej teorii, że w Eucharystii znajduje się rzeczywista ziemska obecność Chrystusa, która jest specyficzna. Rzeczywistością Eucharystii nie jest chleb i wino, tylko Ciało i Krew Chrystusa. W jaki sposób Kościół ocenił te poglądy? Paweł VI mowi, że nie można zakwestionować terminu transsubstantiatio, bo wyraża to co dokonuje się w Eucharystii. Temat 15. Sakrament kapłaństwa. 32 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Kapłaństwo należy się każdemu ochrzczonemu. Kapłaństwo jest ściśle związane ze składaniem ofiary. My wszyscy składamy ofiarę Mszy świętej. W Starym Testamencie kapłaństwo jest instytucją. Są 2 fazy kapłaństwa 1. przed Mojżeszowe - są tu funkcje kapłańskie. Wyrażały się w składaniu ofiary. Królowie z racji pochodzenia mogli to uczynić. 2. Od zawarcia Przymierza na Górze Synaj – jest tu kapłaństwo urzędowe, hierarchiczne. Jezus Chrystus jest wieczystym Kapłanem. List do Hebrajczyków mówi o tym, że Jezus Chrystus to jedyny i wieczny Kapłan. Jezus jest kapłanem Nowego Przymierza. Swoją ofiarę składa tylko raz, jest to ofiara wieczna i doskonała. Ofiara Chrystusa jest doskonała, dlatego że jest składana przez Człowieka, który jest Bogiem. Osoba a nie natura tu jest podmiotem działającym. Aby mieć udział w ofierze Chrystusa musimy się z nią złączyć. Sprawując Eucharystię nie sprawujemy ponownie czegokolwiek, ale jest to jedynie trwające wiecznie uobecnienie ofiary Chrystusa. Uczestnictwo w Kapłaństwie Chrystusa ma każdy człowiek ochrzczony. Wspólne kapłaństwo nie oznacza równoznaczności. We wspólnocie ochrzczonych są różne dary, charyzmaty, hierarchia. Konstytucja Dogmatyczna o Kościele w numerze 4 mówi: Kiedy zaś dopełniło się dzieło, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi na ziemi (por. J 17, 4), zesłany został w dzień Zielonych Świąt Duch święty, aby Kościół ustawicznie uświęcał i aby w ten sposób wierzący mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostęp do Ojca (por. Ef 2, 18). On to właśnie jest Duchem życia, czyli źródłem wody tryskającej na żywot wieczny (por. J 4, 14, 7, 38-39); przez Niego Ojciec ożywia ludzi umarłych na skutek grzechu, zanim śmiertelne ich ciała wskrzesi w Chrystusie (por. Rz 8, 10-11). Duch mieszka w Kościele, a także w sercach wiernych jak w świątyni (por. 1 Kor 3, 16; 6, 19); w nich przemawia i daje świadectwo przybrania za synów (por. Gal 4, 6, Rz 8, 15-16 i 26). Prowadząc Kościół do wszelkiej prawdy (por. J 16, 13) i jednocząc we wspólnocie (in communione) i w posłudze, uposaża go w rozmaite dary hierarchiczne 33 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb oraz charyzmatyczne, i przy ich pomocy nim kieruje oraz owocami swoimi go przyozdabia (por. Ef 4, 11-12; 1 Kor 12, 4; Gal 5, 22). Mocą Ewangelii utrzymuje Kościół w ciągłej młodości, ustawicznie go odnawia i do doskonałego zjednoczenia z Oblubieńcem prowadzi3. Albowiem Duch i Oblubienica mówią do Pana Jezusa Przyjdź! (por. Obj 22, 17).Tak to cały Kościół okazuje się jako «lud zjednoczony jednością Ojca i Syna, i Ducha Świętego»4. Z tego wynika służebny charakter stanowisk, urzędów w Kościele. W Kościele istnieje różnorodność posługiwania a jedność posłannictwa. Według kard. W. Kaspera cała wspólnota jest pierwotnym i właściwym posłannictwem. Osoby takie jak papież, biskupi, kapłani, diakoni, świeccy mogą działać o tyle o ile mają łączność ze wspólnotą Kościoła. Punktem wyjścia jest Kościół jako wspólnota. Na bazie kapłaństwa wspólnego widzimy kapłaństwo hierarchiczne – służebne (święcenia). Kapłaństwo służebne różni się od powszechnego co do istoty a nie co do stopnia. Jest nowym sposobem wszczepienia Jezusa Chrystusa. Jedno i drugie kapłaństwo uczestniczy w kapłaństwie Chrystusowym, o czym mówi KDK w numerze 10 Kapłaństwo zaś powszechne wiernych i kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, choć różnią się istotą a nie stopniem tylko, są sobie jednak wzajemnie przyporządkowane; jedno i drugie bowiem we właściwy sobie sposób uczestniczy w jednym kapłaństwie Chrystusowym16. Kapłan urzędowy mianowicie, dzięki władzy świętej, jaką się cieszy, kształci lud kapłański i kieruje nim, sprawuje w zastępstwie Chrystusa (in persona Christi) Ofiarę eucharystyczną i składa ją Bogu w imieniu całego ludu; wierni zaś na mocy swego królewskiego kapłaństwa współdziałają w ofiarowaniu Eucharystii17; pełnią też to kapłaństwo przez przyjmowanie sakramentów, modlitwę i dziękczynienie, świadectwo życia świątobliwego, zaparcie się siebie i czynną miłość. 34 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Ks. Lucjan Balter powołując się na Sobór Watykański II definiuje kapłaństwo w sposób następujący: Kapłaństwo jest to właściwość osoby, mocą której może ona wykonywać ofiarnicze pośredniczenie. Właściwość osoby – to znaczy, że to właściwość kwitnąca w podmiocie. Nie chodzi o władzę, godność, ale jest to przymiot nabyty. Źródłem i podstawą tego nabycia jest wszczepienie w kapłaństwo. Należy ona do osoby rozumnej. Kapłaństwo naturalne – każdy człowiek nabiera właściwości kapłańskich, bo każdy ma jakieś relacje z Chrystusem. Papież Jan Paweł II w encyklice Redemptor hominis pisał: Ten człowiek jest drogą Kościoła — drogą, która prowadzi niejako u podstawy tych wszystkich dróg, jakimi Kościół kroczyć powinien, ponieważ człowiek — każdy bez wyjątku — został odkupiony przez Chrystusa, ponieważ z człowiekiem — każdym bez wyjątku — Chrystus jest w jakiś sposób zjednoczony, nawet gdyby człowiek nie zdawał sobie z tego sprawy: „Chrystus, który za wszystkich umarł i zmartwychwstał, może człowiekowi przez Ducha swego udzielić światła i sił, aby zdolny był odpowiedzieć najwyższemu swemu powołaniu Ofiarnicze pośredniczenie – wskazujemy na najbardziej istotny element bycia kapłanem. Pośrednictwo, które wyraża się w ofierze. Pośrednictwo zawsze ma dwa bieguny. Kapłan, aby być kapłanem musi być wybrany przez Boga. Takim kapłanem jest Jezus Chrystus – jedyny Pośrednik. Z terminem „pośrednictwo” łączy się termin składania ofiary. Ofiara kapłańska jest darem składania Bogu z siebie za innych. Godność Królewska – kapłaństwo Chrystusowe jest Królewskim Kapłaństwem. Żeby złożyć ofiarę z siebie, trzeba umieć siebie odpowiednio przygotować. Ten, kto umie panować nad sobą, może składać ofiarę. Tylko taki człowiek może złożyć ofiarę z siebie za innych. Ma to być ofiara z życia poprzez ofiarowanie swego życia dla drugiego (np. powołanie zakonne). Kapłaństwo hierarchiczne związane jest z ofiarą Eucharystyczną. Kapłani składający ofiarę występują zawsze w osobie Jezusa 35 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Chrystusa (in persona Christi). Mówi o tym Jan Paweł II w encyklice Ecclesia de Eucharystia. Kapłan przez namaszczenie Ducha Świętego jest namaszczonym innym znakiem niż we chrzcie czy też bierzmowaniu. Dzięki namaszczeniu Ducha Świętego w czasie święceń staje się zdolny działać taki kapłan w zastępstwie Chrystusa. Bez kapłaństwa hierarchicznego nie ma ważnie składanej Eucharystii. Duch Święty przeze mnie przemienia postacie ofiarne w Krew i Ciało Pańskie. Biskup ma pełnię znaku kapłaństwa Chrystusowego. Biskupi w swojej osobie najpełniej odwzorowują Dobrego Pasterza (chodzi oczywiście o biskupa diecezjalnego). Prezbiterzy są znakiem Chrystusa dla swoich wspólnot, jeżeli są włączeni ze swoim biskupem. Temat 16. Sakrament pokuty. Pokuta w Piśmie Świętym bardzo ściśle łączy się z nawróceniem. Szub jest terminem odpowiadającym w Starym Testamencie. W Nowym Testamencie widać dwa stwierdzenia: Metanonein – nawrócić się Epistrefei – co oznacza zwrócić się ku czemuś, komuś Idea pokuty w Starym Testamencie zawarta jest w proroctwie Amosa. U niego nawracać się to inaczej szukać Boga. U Ozeasza pokuta to szukanie Jego oblicza 28 . Księgi Królewskie mówią, że pokuta to uniżanie, korzenie się przed Bogiem. Istota metanonein polega na wewnętrznej skrusze i żalu, że nie utkwiło się całego serca w Bogu. Metanonein pociąga za sobą nowe serce i nowego ducha. Nowy Testament nawrócenie określa jako powrót z oddalenia od Boga. Można by przytoczyć chociażby przypowieść o synu marnotrawnym. Pierwsze słowa Jezusa Chrystusa w głoszeniu to Nawróćcie się, bo przybliżyło się do was Królestwo Boże. Sam Bóg wychodzi naprzeciw – dlatego teraz kolej na was. 28 Por. Oz 5,15 - Odejdę i powrócę do swej siedziby, do czasu, aż uznają swą winę i poczną wyglądać mego oblicza; w utrapieniu bowiem będą mnie szukali. 36 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb W pojęciu metanonein zawiera się: 1. zmiana myślenia 2. zmiana ocen 3. zmiana wartości 4. wewnętrzne przeorientowanie się na Boga 5. przeświadczenie, że Bóg jest Panem mojej historii 6. postawa dziecięctwa i zaufania Grzech w Nowym Testamencie to zaciągnięcie winy przed Bogiem i ludźmi. Grzech ma zawsze wymiar społeczny (Łk 15,1829). Nie ma grzechu, który nie odnosi się do drugiego człowieka. Wszyscy bez wyjątku powołani są do pokuty. Nawrócenie polega na zmianie sposobu myślenia, polega również na nawróceniu i jego owocach. W ewangeliach synoptycznych nawrócenie i przykazanie miłości są ze sobą nierozerwalne. Temat 17. Pokuta – sposoby sprawowania Na temat pokuty mówią pisma wczesnochrześcijańskie takie jak: Pasterz Hermasa – świadczy, że wszystkie grzechy – niezależnie od wielkości – mogą być odpuszczone na drodze pokuty. Proces pokuty może być podjęty tylko raz w życiu. (więcej dowiesz się czytając mój skrypt z patrologii z semestru I, s. 10) Tertulian – mówi, że pokuta jest aktem jednorazowym. Uczy on o społecznym charakterze. Pokój z Bogiem. IV – V wiek – wprowadzana jest pokuta cykliczna. Pojawia się ona pod wpływem Bazylego Wielkiego w zakonach mniszych. Rozwój pokuty powtarzalnej widać w roku 800, pod wpływem mnichów z Wysp Brytyjskich. Wędrowali oni po Europie. Z chwilą pokuty powtarzalnej, Kościół zaczyna mówić o częstej spowiedzi. Sobór Laterański IV (1215) – mówi, aby przynajmniej raz w roku spowiadać się! 29 Łk 15, 18 - Pójdę zaraz do mego ojca i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i przeciw tobie 37 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb W trakcie rozwoju wprowadza się w XIII wieku pokute taryfową. Za określone grzechy była określona pokuta. Najpierw była spowiedź, pokuta i dopiero rozgrzeszenie. Ostatnia faza dokonała się na Soborze Trydenckim, który wysuwa żal za grzechy i daje 5 warunków dobrej spowiedzi. 1. Rachunek sumienia 2. żal za grzechy 3. mocne postanowienie poprawy 4. szczera spowiedź 5. zadośćuczynienie Bogu i bliźniemu św. Tomasz – uczył, że odpuszczenie grzechów domaga się rozgrzeszenia kapłańskiego bł. Duns Szkot – uczył, że obok drogi sakramentalnej istnieje poza sakramentalna droga odpuszczenia grzechów, czyli żal za grzechy w określonych sytuacjach. Jeśli będzie okazja, trzeba dopełnić sakramentalnego rozgrzeszenia. Sobór Trydencki nawołuje, iż: 1. ustanowienie sakramentu pokuty jest przez Chrystusa 2. należy wyznać wszystkie grzechy ciężkie co do ilości oraz rodzaju okoliczności 3. szafarzem pokuty jest biskup i prezbiter 4. sakrament pokuty jest sakramentem tajnego wyznania grzechów 5. poza sakramentalna spowiedź jest również drogą nawrócenia Po Soborze Trydenckim, nie było zmian w tym sakramencie aż do Soboru Watykańskiego II. Sobór Watykański II – w Konstytucji dogmatycznej o Kościele w numerze 8 mówi: Kościół obejmuje w łonie grzeszników (…). W roku 1966 została wydana Konstytucja Pawła VI Penitemini. Odnosiła do eklezjalnego wymiaru pokuty i postu. 38 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb W roku 1972 zostały wydane normy udzielania absolucji generalnej. W roku 1973 – powstało nowe Ordo Penitentiae – jest to rytuał sakramentu pokuty. W Polsce wszedł dopiero w roku 1982. W roku 1983 Jan Paweł II wydaje adhortację Reconecilitatio et Paenitentiae. Podkreśla inicjatywę Boga jako wychodzącego wobec grzesznika. Przemiana serca dopełnia się w owocach. Podkreśla konieczność wychowania do pokuty przez katechezę. Jednocześnie w numerze 32 są wskazane formy sprawowania sakramentu: 1. pojednanie jednego penitenta – forma jedyna i zwyczajna i normalna 2. pojednanie wielu penitentów z indywidualną spowiedzią. Zazwyczaj ta forma jest na rekolekcjach zamkniętych. Najpierw jest spowiedź a później rozgrzeszenie ogólne. 3. obrzęd sakramentu z rozgrzeszeniem ogólnym (nr 33). Może być tylko w koniecznych sytuacjach i z zachowaniem obowiązku wyznania grzechu ciężkiego. 4. droga pozasakramentalna – w duchu bł. Dunsa Szkota, czyli szczery żal za grzechy. Temat 18. Sakrament chorych. Jest to sakrament, który przechodził największą ewolucję. Od XII do XX wieku był nazywany sakramentem umierających, ostatniej godziny, ostatnim namaszczeniem. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku w kanonie 940 par 1 stwierdza: ostatniego namaszczenia można udzielać tylko temu, który znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci. Po Soborze Watykańskim II, w roku 1974, papież Paweł VI wprowadza obrzęd sakramentu chorych. Zostaje zmieniona nazwa na sakrament chorych lub sakrament podźwignięcia. Formuła sakramentu namaszczenia chorych brzmi następująco: Przy namaszczeniu czoła: Przez to święte namaszczenie, niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Przy namaszczeniu rąk : Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie. Amen. 39 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb Sakrament chorych odpuszcza grzechy. Udzielanie sakramentu chorych należy tylko do biskupa i prezbitera. Diakon nie może udzielać tego sakramentu. Świadectwa Pisma Świętego o sakramencie chorych: 1. Jk 5, 13-18 – 13 śpiewa psalmy! Cierpi kto pośród was? Niech się modli! Weseli się kto? Niech 14 Choruje ktoś wśród was? Niech wzywa prezbiterów Kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pana! 15 A modlitwa [płynąca z] wiary zbawi dotkniętego słabością i Pan mu ulży, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone. 16 Wyznawajcie więc jedni drugim grzechy i módlcie się wzajemnie za siebie, abyście zostali uzdrowieni! Wielką ma moc wytrwała modlitwa sprawiedliwego!17 Eliasz był człowiekiem podobnie jak my podległym cierpieniu, a usilnie się modlił o to, by nie padał deszcz, i nie spadł deszcz na ziemię przez trzy lata i sześć miesięcy. 18 A kiedy znów się pomodlił, niebo zesłało deszcz i ziemia wydała swój plon. szafarstwo – tekst mówi o kapłanach, czyli biskupach i prezbiterach odpuszczenie grzechów i podźwignięcie – skutkiem ma być uzdrowienie duchowe człowieka, a w dalszej perspektywie uzdrowienie fizyczne 2. Mk 6, 13 - Wyrzucali też wiele czartów, a wielu chorych namaszczali olejem i uzdrawiali. W starożytnych dokumentach także jest mowa o tym sakramencie: 1. Hipolit Rzymski 2. Wiek V – mówią o modlitwach na poświęcenie olejów przez biskupa. Teksty mówią również o tym, że sakrament ten może otrzymać także chory, który ma ciężkie bądź mniejsze choroby, a także choroby psychiczne. Nowe Ordo Penitentiae mówi, że należy udzielać w każdym niebezpieczeństwie. Sakrament ten ma pomagać choremu lub osłabionemu. Spis treści 40 Teologia dogmatyczna – sakramentologia Opr. Marcin Balawander sdb 1. Ogólne pojęcie sakramentu 1 2. Historyczna linia sakramentów 2 3. Rozumienie sakramentów przez Ojców Kościoła 4 4. Rozwój sakramentologii w różnych okresach chrześcijaństwa 7 5. Relacja Kościoła do 7 znaków 12 6. Teorie o związku sakramentów ze zbawczymi wydarzeniami Chrystusa 13 7. Odżywianie sakramentów 15 8. Sakramenty inicjacji 16 9. Chrzest 19 10. Bierzmowanie 23 11. Eucharystia jako szczyt wtajemniczenia 25 12. Związek sakramentów inicjacji z Kościołem 25 13. Eucharystia jako ofiara 28 14. Obecność Chrystusa w Eucharystii 30 15. Kapłaństwo 33 16. Pokuta 36 17. Pokuta – sposoby sprawowania 37 18. Sakrament chorych 39 41
