WAŻNE WIADOMOŚCI O CUKRZYCY TYPU 1 DLA NAUCZYCIELI i OPIEKUNÓW W SZKOŁACH i PRZEDSZKOLACH Drodzy Nauczyciele, Cukrzyca typu 1 rozpoznawana jest u około 1500 dzieci i młodzieży każdego roku w Polsce. Jest to najczęstsza choroba przewlekła u dzieci i młodzieży. Cukrzyca rozwija się podstępnie, a pierwsze objawy są tak banalne, że podczas upalnego lata można nie zwrócić na nie uwagi. Jako pierwsze występują: wzmożone pragnienie, częstomocz, po kilku dniach dołączają się gwałtowny ubytek masy ciała, problemy z koncentracją oraz osłabienie Rozpoznanie cukrzycy jest szokiem dla całej rodziny, która nagle staje przed wieloma problemami. Uczy się zasad żywienia, podawania insuliny, kontrolowania poziomów glukozy we krwi, adaptacji dawki insuliny do posiłku i zmieniających się w ciągu dnia sytuacji np. wysiłek, stres, choroba. Niektóre nawyki żywieniowe wymagają zmiany, a zaplanowany do tej pory rytm życia czasami musi być skorygowany. Dziecko na cukrzycę wymaga podawania insuliny 4- 5 x/ dobę, często również w wczesnych godzinach rannych. Insulina podawana jest przy pomocy strzykawek przypominających pióro zwanych penami lub w systemie ciągłym za pomocą osobistej pompy insulinowej. Ponadto pacjent kilkakrotnie w ciągu doby oznacza poziom glukozy aparatem – Glukometrem. Posiłki dziecka z cukrzycą są dokładnie wyliczone pod względem zawartości węglowodanów. Celem leczenia cukrzycy jest nie tylko osiągnięcie optymalnego wyrównania metabolicznego ale także powrót do porównywalnego z poprzednim, poziomu funkcjonowania tzn: odzyskanie społecznej i psychicznej jakości życia, pozytywnych tym wczesne nawiązanie pozytywnych relacji pacjent/ rodzic/ nauczyciel. Cukrzyca nie powinna zmieniać potencjału dziecka do nauki Cukrzyca nie powinna być przyczyną wykluczenia dziecka z jakiegokolwiek rodzaju aktywności, w tym uczeszczania do przedszkola, szkoly, na studia. Podstawowe znaczenie ma edukacja oraz społeczna integracja w szkołach podstawowych, średnich i wyższych. Nie zaleca się indywidualnego trybu nauczania dla dzieci z cukrzycą. Dziecko chore na cukrzycę może tak jak jego rówieśnicy prowadzić normalny tryb życia tzn. brać udział w zajęciach szkolnych, lekcjach wychowania fizycznego, zawodach sportowych, wycieczkach szkolnych i wszystkich wydarzeniach w życiu klasy czy szkoły. Powinno być jednak właściwie przygotowane do różnych sytuacji. Dlatego istotne jest, aby rodzice byli wcześniej poinformowani o planowanych nietypowych zajęciach oraz ich intensywności. Informacje, które przedstawiamy pomoże Państwu zrozumieć wybrane aspekty cukrzycy typu 1, a także ułatwi pomoc dziecku w razie sytuacji awaryjnej. 1 CUKRZYCA TYPU 1 Cukrzyca typu 1 ujawnia się zwykle u dzieci i ludzi młodych. Wyspy trzustkowe, które produkują insulinę zostały bezpowrotnie zniszczone przez proces chorobowy. W organizmie brakuje insuliny, dlatego trzeba ją dostarczyć z zewnątrz. Leczenie dziecka z cukrzycą polega na: Wstrzykiwaniu insuliny kilka razy dziennie lub ciągłym podskórnym wlewie za pomocą pompy insulinowej Właściwym żywieniu Częstej kontroli poziomu cukru /glukozy/ we krwi, acetonu w moczu Systematycznym wysiłku fizycznym Właściwy poziom cukru we krwi: 80 –130 mg% Podczas pobytu w szkole dziecko może się źle poczuć. Może to być związane z wystąpieniem niedocukrzenia lub hyperglikemii. 1.NIEDOCUKRZENIE - zbyt niski poziom cukru we krwi – poniżej 70 mg%. Może być wywołane brakiem o właściwej porze posiłku lub zwiększoną aktywnością fizyczną bez uprzedniego przygotowania. OBJAWY: Zblednięcie Drżenie rąk i nóg Obfite pocenie Zaburzenia widzenia Nielogiczne odpowiedzi na pytania Zmienność nastroju (nieuzasadniona agresja lub upór, „głupokwaty śmiech”, „przylepność”) Kołatanie serca Zaburzenia koncentracji POSTĘPOWANIE: Podaj dziecku słodki płyn do picia (np. ½ szklanki Coli, soku lub słodzonej herbaty) albo cukier/glukozę (2 kostki), który dziecko powinno mieć zawsze przy sobie. Pozwól mu zjeść dodatkowy posiłek (np. kanapkę, krakersy, biszkopty). Przypomnij po 1 godz. aby ponownie zmierzył poziom cukru. 2 NIEDOCUKRZENIE Z UTRATĄ PRZYTOMNOŚCI - niezwykle rzadko, lecz czasem może się zdarzyć ciężkie niedocukrzenie z zaburzeniem świadomości aż do utraty przytomności i drgawek. POSTEPOWANIE: Zabezpiecz drogi oddechowe u nieprzytomnego dziecka. Wstrzyknij ampułkę glukagenu - GlucaGen HypoKit (lek w pomarańczowym pudełku) domięśniowo/podskórnie w ramię, udo, pośladek lub brzuch. Następnie wezwij lekarza i powiadom rodziców. Nie podawaj nieprzytomnemu nic do picia, ani do jedzenia. ZALECENIA: W klasie, w której uczy się dziecko z cukrzyca lub w innym miejscu jego zajęć musi znajdować się łatwo dostępny zapas cukru, Coli, soku. Podczas oraz zaraz po epizodzie hipoglikemii w szkole dziecka nie można pozostawić bez opieki lub wymagać od niego, aby samodzielnie udało się do gabinetu lekarskiego/domu! Niedocukrzenie jest stanem wymagającym natychmiastowej pomocy, której musi udzielić każdy kto znajduje się obok chore go. UWAGA: Funkcje poznawcze dziecka mogą być upośledzone przez kilka godzin po epizodzie hipoglikemii. 2.HYPERGLIKEMIA - zbyt wysoki, utrzymujący się poziom cukru we krwi – powyżej 200 mg%; OBJAWY: wzmożone pragnienie częste oddawanie moczu senność ból głowy zaburzenia zachowania (złość, upór, agresja) POSTĘPOWANIE: Pozwól dziecku pić wodę mineralną podczas lekcji i w razie konieczności korzystać z toalety. Jeżeli poziom cukru we krwi jest niższy niż 250 mg% to wskazany jest wysiłek fizyczny (np. chodzenie po schodach, kilka okrążeń spokojnego biegu na sali gimnastycznej). Jeżeli poziom cukru we krwi jest wyższy niż 250 mg% przez kilka godzin powiadom rodziców. Konieczne będzie podanie dodatkowej dawki insuliny. Jeżeli dziecko potrafi obliczyć dawkę korekcyjną na wysoki cukier i podać sobie insulinę – pozwól mu to zrobić. 3 ZAJĘCIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Regularny wysiłek fizyczny jest szczególnie istotny dla dzieci z cukrzycą. Zwiększa wrażliwość na insulinę oraz obniża stężenie glukozy we krwi. Ważne jest odpowiednie przygotowanie do zajęć W-F. Poziom cukru przed zajęciami W-F powinien wynosić 120 – 240 mg% Jeżeli stężenie cukru we krwi jest niższe uczeń powinien dojeść np. kanapkę. Jeżeli stężenie cukru jest wyższe i utrzymuje się zwolnij go w tym dniu z zajęć W-F i powiadom rodziców. W trakcie zajęć pozwól mu zmierzyć poziom cukru, a także przypomnij o tym po zakończonej lekcji. Może zajść potrzeba podczas lekcji, by uczeń zjadł lub wypił coś słodkiego – pozwól mu na to. To umożliwi mu bezpieczne uczestniczenie w dalszej części zajęć. Jeżeli przewidujesz wysiłek szczególnie intensywny to powiadom o tym dziecko na poprzedzających zajęciach W-F, by mogło się właściwie przygotować. UDZIAŁ W ZAWODACH SPORTOWYCH Dziecko z cukrzycą typu 1 może brać udział w zawodach sportowych. Warunkiem jest jednak właściwe przygotowanie (właściwy poziom cukru przed rozpoczęciem zawodów). Konieczne jest również, by dziecko miało przy sobie zapasowe jedzenie i insulinę. UWAGA! Zgodnie z przepisami antydopingowymi stosowanie insuliny i leków obniżających ciśnienie tętnicze krwi wymaga oficjalnego zaświadczenia lekarskiego. Dzieci i młodziez z dobrze wyrównaną cukrzycą mogą zawodowo uprawiać sport, po akceptacji lekarza prowadzącego z Poradni Diabetologicznej. WYCIECZKA SZKOLNA Dla prawidłowego rozwoju psychospołecznego dziecka chorego na cukrzycę konieczny jest stały kontakt z rówieśnikami i udział we wszystkich wydarzeniach w życiu klasy czy szkoły. Takim wydarzeniem jest z pewnością wycieczka szkolna. Nie ma żadnych przeciwwskazań, by dziecko z cukrzycą mogło brać w niej udział. Jeżeli dziecko nie potrafi podać sobie samodzielnie insuliny, to najlepiej by na wycieczkę pojechało razem z rodzicem lub opiekunem. Jeżeli jednak potrafi już samodzielnie kontrolować 4 swoją chorobę i podawać insulinę, to wystarczy przestrzegać podczas wycieczki poniższych zasad: zabrać ze sobą cały niezbędny sprzęt do prawidłowego prowadzenia cukrzycy (glukometr z nakłuwaczem, paski do glukozy, zapasowa insulina, paski do badania moczu, zapasowe igły, glukagon) zabrać ze sobą zapasy jedzenia (w tym także cukier w kostkach, coca) zjadać większy posiłek przed zaplanowanym wysiłkiem fizycznym np. chodzeniem po górach częstsza kontrola poziomu cukru we krwi, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego Gdyby dziecko źle się poczuło lub dziwnie się zachowywało – zawsze zmierz mu poziom cukru. W zależności od poziomu cukru postępuj jak w niedocukrzeniu lub hyperglikemii. ŻYWIENIE I NAPOJE Dzieci z cukrzycą nie wymagają specjalnego pożywienia. Powinny jeść normalną zdrową żywność. Ich posiłki powinny zawierać określoną ilość węglowodanów i kalorii.. Poza głównymi posiłkami dzieci mogą potrzebować dodatkowych przekąsek rano, po południu i wieczorem co jest zależne od insulinoterapii. Należy przestrzegać pór posiłków. Pamiętaj, że zwiększona aktywność fizyczna często obniża poziom cukru we krwi. Stąd dziecko może wymagać podawania dodatkowych posiłków, a nawet zmniejszenia dawek insulin. Nigdy nie wychodź na wycieczkę bez dodatkowej porcji prowiantu (cukier, cola, sok, kanapka).Dziecko z cukrzycą powinno zawsze (nawet w nocy) w przypadku niedocukrzenia móc skorzystać z zapasów w lodówce. Bliższych informacji na temat żywienia danego dziecka powinien udzielić rodzic lub opiekun dziecka CHOROBA I PODWYŻSZONA TEMPERATURA Choroba i podwyższona temperatura ciała mogą wpłynąć na poziomy cukru we krwi i stan ogólny dziecka. Dziecko może przyjmować takie same leki obniżające temperaturę jak dzieci zdrowe. Zwróć tylko uwagę by nie zawierały cukru. Jeżeli stan dziecka nie będzie się poprawiał należy najszybciej, jak to możliwe zabrać dziecko do lekarza w celu rozpoznania choroby i rozpoczęcia właściwego leczenia. Skontaktuj się wówczas z rodzicami i Poradnią Cukrzycową. 5 Tel. ………………………….. Jeżeli będziesz potrzebować porady lekarskiej w razie nagłego zachorowania dziecka z cukrzycą skontaktuj się z dyżurnym Oddziałem Diabetologii. Tel. ……………………………………. Współpraca szkoły z rodzicami, diabetologicznym zespołem leczącym jest istotnym elementem opieki nad dzieckiem z cukrzycą. Tel. (Rodzice/Opiekun)………………………… Zachęcanie dzieci i młodzieży do rozmawiania otwarcie o cukrzycy z rówieśnikami, personelem szkolnym pozwala na uniknięcie dyskryminacji z powodu choroby. Obowiązki rodziców po zachorowaniu dziecka na cukrzycę . Każdy rodzic oraz starsze dzieci po zachorowaniu są bardzo dokładnie szkoleni. Otrzymują pomoce edukacyjne. Po powrocie do szkoły rodzic lub sam uczeń powinni przygotować na wskazanej przez nauczyciela lekcji informację o chorobie oraz zasadach pomocy w sytuacji zagrożenia, np. niedocukrzenia. Sprawdziany wiadomości/Egzaminy W czasie sprawdzianów wiadomości pacjent również powinien mieć możliwość: dokonania pomiaru cukru we krwi glukometrem, podania insuliny w osobnym pomieszczeniu, skorzystania z dodatkowego posiłku węglowodanowego w sytuacji ewentualnego niedocukrzenia (hipoglikemii) oraz wydłużenia czasu sprawdzianu (Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 07 września 2004r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych /Dziennik Ustaw Nr 199, poz.2046/; rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 01 marca 2005r.w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych). Sytuacja stresogenna, jaką jest sprawdzian może spowodować wahania stężenia glukozy we krwi, i w konsekwencji zaburzenia koncentracji uwagi. Ze względu na sytuację zdrowotną pacjenta wyniki sprawdzianu mogą być nieadekwatne do posiadanej przez chłopca wiedzy. 6