Socjologia-Wykłady
advertisement
Socjologia-Wykłady Prof. Grzegorz Matuszak Spis: 1.Współczesna socjologia jako nauka………………………………………………………………………………………………2 2.Podstawy życia społecznego………………………………………………………………………………………………………..4 3. Kultura………………………………………………………………………………………………………………………………………..6 4. Socjologiczna koncepcja osobowości człowieka………………………………………………………………………….9 5. Więź społeczna…………………………………………………………………………………………………………………………...11 6. Grupy i role społeczne…………………………………………………………………………………………………………………13 7. Rodzina………………………………………………………………………………………………………………………….……………15 8. Podstawowe Kryteria opisu makrostruktury społecznej…………………………………….……………………….17 9. Naród…………………………………………………………………………………………………………………………….……………19 10. Paostwo jako organizacja społeczna ………………………………………………………………………..…………….…20 11. Procesy społeczne……………………………………………………………………………………………………..………………22 12. Rozwój społeczny ………………………………………………………………………………………………….………………….25 1|Strona 1. Współczesna socjologia jako nauka Socjologia- nauka o społeczeostwie, grupach społecznych, instytucjach Definicja: Jest to nauka o zbiorowościach ludzkich, a przedmiotem jej badao są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi; bada struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy jakie zachodzą w tych strukturach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości oraz i przekształcenia jakie w tych zbiorowościach zachodzą. Socjologia nawiązuje do: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Psychologii społecznej Historii Ekonomii Filozofii Prawoznawstwa Etnografii Etnologii(antropologii) Twórca formalny: August Comte- wyodrębnienie z filozofii oraz określenie przedmiotu badao nauki o społeczeostwie (1837) Wcześniej na tematy socjologiczne tworzyli: Platon, Arystoteles, Marek Aureliusz, Seneka, św. Augustyn, św. Tomasz, Machiavelli, Tomasz More, A. Frycz-Modrzewski, Założyciele socjologii: Fryderyk Lay, Herbert Spencer, Karol Marks, Robert Park Zasłużeni: Emil Durkheim- precyzyjnie określił przedmiot badao socjologii – zapoczątkował proces specjalizacji socjologii (wyłaniania dyscyplin) Max Weber – podjął badania nad działaniami indywidualnymi i zborowymi ludzi. Polska socjologia (przełom XIX/XX w.) Ludwik Krzywicki, K. Kelles-Kraus, Ludwik Gumplowicz, Bronisław Malinowski (Wojenni) -Franciszek Bujak, Florian Znamiecki 2|Strona Główne nurty socjologii 1. Neopozytywizm – dąży do zmatematyzowania socjologii (statystyka) 2. Behawioryzm – badanie zachowao, a nie motywacji 3. Utylitaryzm – człowiek jest istotą racjonalną i maksymalizuje zyski 4. Instytucjonalizm – bada instytucje i ich wpływ na jednostkę 5. Funkcjonalizm – społeczeostwo jest pewną funkcjonalną, sprawną całością 6. Interakcjonizm – bada wzajemne oddziaływania jednostki i grup na siebie 7. Teoria konfliktowa (marksizm i walka klas) – konflikt powoduje rozwój Wszystkie one są niekonkurencyjne, tylko obrazują różne akcenty i metody badania Przedmiot badań socjologii 1. Zbiorowości społeczne – kręgi, grupy, warstwy, oparte na podobieostwie – nie bada jednostek 2. Instytucje społeczne – historycznie ukształtowane społeczne relacje (małżeostwo, kościół, partie, firmy) 3. Procesy i zjawiska zachodzące w skali masowej (ruchliwośd społeczna) np.: - jakie są skutki industrializacji, urbanizacji, informatyzacji - dlaczego szerzy się alkoholizm, narkomania, współzawodnictwo - co wywołuje aktywnośd społeczną Socjologia jest nauką zarówno teoretyczną, jak i empiryczną Funkcje socjologii 1. Diagnostyczna – (bada → opisuje → wskazuje na czasoprzestrzenny zakres → ustala prawidłowości → przedstawia genezę) 2. Teoretyczna – na podstawie badao konstruowane są pewne koncepcje i modele teoretyczne, służące do porządkowania wiedzy, do łączenia i wyjaśniania czy występujące w tych zjawiskach mają charakter uniwersalny czy nie. 3. Socjotechniczna- form ułanie zaleceo na podstawie badao (poradniki) Socjologia stara się byd obiektywna, ideologicznie obiektywna, autonomiczna, nie może jednak byd całkowicie niezaangażowana 3|Strona 2. Podstawy życia społecznego Koncepcja Niematerialistyczna - Zakłada istnienie idealnych wzorców, które ludzie mogą w życiu odtwarzad. Koncepcja materialistyczna – rozpatruje człowieka w kategoriach społecznych i przyrodniczych Życie społeczne – ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na pewnej wyodrębnionej przestrzeni → Życie społeczne człowieka różni się od życia społecznego roślin tym, że istnieją względnie trwałe, przekazywane z pokolenia na pokolenie stosunki (więzi społeczne) → Dzięki życiu w zbiorowości bardzo ważny stał się system komunikowania się Rozwinął się specyficzny ludzki język, dzięki któremu przekazujemy wartości kolejnym pokoleniom → Wytworzył się też system wartości (np. dekalog) → Jednostka nabiera cech ludzkich dopiero w gromadzie → Nie ma człowieka poza społeczeostwem → Człowiek najpierw był istotą biologiczną, a w toku dziejów stał się istotą społeczną → Najprostsze twierdzenie socjologii: Człowiek jest istotą społeczną → życie w społeczeostwie, zbiorowości wyposaża go w cechy ludzkie. Antropogeneza – proces rozwoju człowieka jako istoty społecznej (rozwój jego swoistych cech) → Człowiek jest takim jakim formuje go społeczeostwo → Są pewne cechy wynikające bezpośrednio z naszej natury, jednak różnie postrzegane w zależności od społeczności Płed. Jednak istnieją pewne plemiona izolowane od innych, których społecznośd i charakterystyki zachowao wg płci są różne od powszechnych stereotypów Wniosek: Wychowanie różnicuje, nie fizjologia Fizjologii się nie zmieni, ale można różnie wychowad Wiek. Eskimosi – człowiek stary, który nie może nic upolowad staję się bezużyteczny Kultura europejska – kult mądrych starców Wniosek: Postrzeganie wieku uwarunkowane jest kulturą i społeczeostwem Czynniki określające przebieg życia społecznego 4|Strona 1. Geograficzne (klimat, gleba, bogactwa naturalne) Wykorzystujemy zwłaszcza na niskich stadiach rozwoju techniki Człowiek może mied na nie wpływ (Holandia) 2. Demograficzne (liczba ludności, odsetek kobiet i mężczyzn, proporcja ludzi w różnych przedziałach wieku, poziom przyrostu naturalnego) Stary – niechęd do techniki Przewaga – problemy z małżeostwem Nadmierny przyrost ludności – utrudnia wzrost gospodarczy Chiny – regulacja przyrostu 3. Okoliczności ekonomiczne Człowiek różni się od zwierząt także tym, że przekształca zasoby otaczającej go przyrody w zasoby zaspokajające jego potrzeby Tworzy się pewna organizacja pracy (pośrednie lub bezpośrednie zależności) Stosunki między ludźmi są wynikiem tego jak rozwinięte są narzędzia Stosunki pracy wpływają na wzory zachowao, instytucje, na to, co ludzie myślą Posługiwanie się narzędziami i korzystanie z produktów zmieniało czynniki społeczne: Zmieniało formy więzi Wytwarzało specjalne relacje jednostek z grupą Wytwarzało wewnętrzną organizacje społeczną Tworzyło się społeczne środowisko ludzkiego życia, dzięki temu, że żyjemy wśród ludzi nabieramy cech ludzkich 5|Strona 3. Kultura całokształt stworzonego przez historię i ludzi dziedzictwa nauki ogół wytworów działalności ludzkiej: materialnych i niematerialnych Kultura całokształ zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregów grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzad się przestrzennie dobro zbiorowe, wytworzone przez człowieka Zobiektyzowane, czyli trafiające do społecznego obiegu np. Wiersz – wydrukowany Musi przechodzid z pokolenia na pokolenia Przekazywane w czasie i przestrzeni Na kulturę składa się: Narzędzia pracy Produkty materialne Budynki i koncepcje ich tworzenia Narzędzia, broo – od najstarszych do najnowszych Każda myśl i idea, która została zobiektywizowana Systemy wartości Nauka Dziedzictwo narodowe Cechy kultury → składniki kultury są wytworami ludzkiej działalności → są zobiektywizowane, czyli dostępne poznaniu dla innych ludzi → są względnie trwałe (zachowane w dziedzictwie kulturowym) 6|Strona Cywilizacja – zespół technicznych środków i sposobów opanowywania natury i jej wytworów, które mają utylitarny charakter i zużywają się w trakcie używania, jednak muszą byd odnawialne (ubrania, samochody itd.) Podział na kulturę materialną i duchową jest dosyd sztuczny ponieważ: każdy przedmiot materialny był najpierw ideą cywilizacja wywodzi się z kultury każda idea dopiero po jakimś czasie przechodzi do cywilizacji Kultura wynikała z zaspokajania potrzeb Kultura wyróżnia człowieka ze świata natury. Kultura jednostki (osobista) – sposób postępowania, metody działania, myśli, idee, które mogą byd zupełnie nieznane innym ludziom Każdy ma swój własny margines postępowania Kultura poglądów osobistych musi mieścid się w ramach kultury zbiorowej Kultura zbiorowości – ogół tych wytworów, myśli i działao, wartości, sposobów postępowania, które w tym kręgu kulturowym zostały przyjęte, które wyznaczają zachowania uznane za obowiązkowe Dziedzictwo kulturowe - ta częśd kultury zbiorowości, która zdała egzamin w czasie i jest przekazywana dalej np. w szkole. Częśd dziedzictwa ginie, częśd przepada, częśd jest zachowywana i przekazywana, częśd zmienia swoje funkcje (na nowo się je odczytuje i interpretuje). W każdej zbiorowości dziedzictwo ulega idealizacji (TRZEBA szanowad, utrwala wyobrażenia, może decydowad o narodowości) 7|Strona Wpływ kultury na życie społeczne(zbiorowe) Kultura pokazuje nam jak zaspokajad potrzeby, np. poprzez kulturowe zabiegi (religia, instytucje), karanie nagannych zachowao Wpływ kultury na człowieka: → wychowanie – intencjonalne kształtowanie osobowości dziecka wg określonego zbioru → socjalizacja – przyswajanie sobie wzorów, norm przez udział w życiu społecznym, uczestnicząc w życiu społecznym sami się kształtujemy → całkowity wpływ środowiska – wszystkie informacje, które na nas działają czasem szkodzą, wprawiają w lęki, bądź pomagają w rozwoju np. środki masowego przekazu → ustanawia dla każdego z nas i całego społeczeostwa systemy wartości i kryteria ich przestrzegania → ujednolica postępowanie ludzi → ustala modele symboliczne przedstawiające pożądane stany rzeczy → uczy jak reagowad na określone sytuacje, jak nie popaśd w konflikt → daje nam pewne wzory zachowao, postępowania, gotowe schematy 8|Strona 4. Socjologiczna koncepcja osobowości człowieka Człowiek – postad biologiczna ukształtowana przez kulturę. Kultura kształtuje w człowieku osobowośd, mentalnośd, zachowania społeczne. Osobowośd – system zorganizowanego życia wewnętrznego człowieka przejawiający się w jego zachowaniach. Osobowośd zapewnia człowiekowi indywidualnośd, dyktuje reakcje. Na osobowośd wpływają: Elementy biogenne – (wzrost, budowa organizmu) – np. Jeżeli człowiek jest nieatrakcyjny fizycznie, to źle się czuje, ma kompleksy itp. Elementy psychogenne - (pamięd, wola, wyobraźnia, inteligencja, spostrzegawczośd, talenty) – kształtują psychikę, można je rozwijad poprzez trening Elementy socjogenne – elementy osobowości pochodzące ze społeczeostwa: Kulturowy ideał osobowości → Narzucony przez społeczeostwo ideał – wzorzec wychowawczy → Na służyd do naśladowania → Wpajany przez szkołę, rodzinę, instytucje wychowawcze → Ideał kultury osobistej jest modelem wg którego kształtujemy swoją osobowośd i oceniamy osobowośd innych Role społeczne – względnie stałe i wewnętrznie spójne systemy zachowao będących reakcjami na zachowania innych osób i przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie określonych norm → Ról trzeba się nauczyd, → Reguły roli – scenariusz roli → Proces realizacji roli społecznej zależy od: Wyposażenia człowieka (predyspozycje fizyczne i psychiczne) Wzoru osobowego (kulturowego ideału osobowości) Zdefiniowana scenariusza roli Struktury i organizacji grupy, w której tę role pełnimy Stopnia identyfikowania się z grupą Konfliktowości ról Jaźo subiektywna – nasze wyobrażenie nas samych → Kształtuje się do 5-7 roku życia pod wpływem rodziny, znajomych → Podstawa równowagi psychicznej, pewności siebie → Daje poczucie własnej wartości → Głos jaźni subiektywnej = wyrzuty sumienia Jaźo odzwierciedlona – zespół wyobrażeo o nas, jakie wyrabiamy sobie na podstawie reakcji innych ludzi na nasze zachowania → Czynnik dostosowania się 9|Strona Jaźo subiektywna i odzwierciedlona są to dwa podstawowe czynniki decydujące o naszych zachowaniach, które możemy podzielid na konformistyczne (dopasowanie, wynikające z jaźni odzwierciedlonej) i nonkonformistyczne (wynikające z jaźni subiektywnej). Ponadto są regulatorami przyswajania kulturowego ideału osobowości i ról społecznych Osobowośd możemy podzielid na zintegrowaną (prawidłową) i niezintegrowaną. Osobowośd niezintegrowana występuje gdy: → Role społeczne lub kulturowy ideał osobowości wymagają bezwzględnego hamowania popędów biologicznych → Występują zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu → Człowiek uczestniczy w kilku grupach społecznych, które narzucają role odwołujące się do różnych systemów wartości → Gdy człowiek uczestniczy w życiu społecznym lub grupie, której brak jest kryterium oceny, lub ideału osobowego → Mamy rozbieżności między naszym wyposażeniem psychofizycznym a wymaganiami roli → Następuje długotrwałe pasmo zawodów i niepowodzeo (prowadzi do rozpadu osobowości) Rozpad osobowości występuje często w dużych zbiorowościach miejskich gdzie człowiek czuje się samotny, ujawniają się jego kompleksy. Zatem należy sobie uświadamiad swoje kompleks, wady i pokazywad się z jak najlepszej strony. 10 | S t r o n a 5. Więź społeczna Więź społeczna – ogół stosunków, połączeo i zależności łączących ludzi we względnie trwałe zbiorowości. Etapy tworzenia więzi społecznej 1. Muszą nastąpid styczności przestrzeni → Jednostki muszą zacząd się lokalizowad na określonej przestrzeni 2. Stycznośd psychiczna – zaczynamy się wzajemnie sobą interesowad 3. Stycznośd społeczna - kiedy pojawia się jakiś przedmiot, jakaś wartośd, która nas interesuje i którą możemy pozyskad od tych ludzi Styczności społeczne dzielimy na: Przelotne (np. kiosk) Trwałe (np. sąsiedzi) Bezpośrednie Prywatne Pośrednie Publiczne Osobiste Rzeczowe 4. Stycznośd oddziaływao -w procesie powstawania więzi prowadzi do wywierania wpływy, ponadto stanowi treśd życia grupy Stosunki społeczne - pewne układy między ludźmi, w których musi byd dwóch partnerów i jakiś łącznik, który stanowi płaszczyznę tego stosunki Kiedy wytwarzają się trwałe stosunki społeczne powstaje więź społeczna Kontrola społeczna - wytwarzanie się w społeczeostwie mechanizmów utrzymujących zachowanie członków ramach ustalonych wzorców i norm Mechanizmy kontroli społecznej ; 1. Psychospołeczne – wyrzuty, pochwały, ośmieszanie 2. Materialno – społeczne – przymus bezpośredni 11 | S t r o n a Instytucje społeczne – grupy ludzi lub pewne organizacje, które w sposób stały, zorganizowany regulują zaspokajanie potrzeb Funkcje instytucji : → Zaspokajanie potrzeb → Zapewniają wykonywanie czynności porządnych w grupie i represjonowanie niechcianych → Zapewniają ciągłośd życia społecznego → Dokonują pewnej integracji dążeo, działao i stosunków → Są ośrodkiem skupienia jednostek → Przyczyniają się do kontroli społecznej → Prowadzą do zgodności zachowao z przyjętymi wzorcami → Pomagają kształtowad mechanizmy konformizmu Każda instytucja posiada swój cel, czyli ma określone role społeczne ludzi, którzy msą w tej sytuacji, zakres spraw, którymi się zajmuje, ma środki materialne i społeczne potrzebne do wykonywania ról społecznych. Instytucje dzielimy na: → → → → → → → Formalne Nieformalne Socjalne Ekonomiczne Religijne Polityczne Edukacyjne i wychowawcze Instytucje stanowią podstawowy układ więzi społecznej – trwały i zmaterializowany Organizacja społeczna dowolnej zbiorowości to taki układ wzorców zachowao, instytucji, ról społecznych oraz środków kontroli społecznej, który zapewnia harmonijne działanie społeczeostwa, przyswaja działania i dążenia ludzi aby mogli bezkonfliktowo rozwiązywad problemy lub ich unikad. Organizacje dzielimy na formalne i nieformalne Więź społeczna – zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, który skupia jednostki i mniejsze zbiorowości w całości zdolne do trwania i rozwoju Każda grupa, jeżeli ma trwad, istnied i rozwijad się musi byd wewnętrznie uporządkowana i zintegrowana – muszą istnied takie czynniki, które na to pozwalają i są to właśnie więzi społeczne. 12 | S t r o n a 6. Grupy i role społeczne Grupa społeczna – pewna grupa osób (min. 3), powiązanych ze sobą stosunkami, uregulowanymi instytucjami, posiadająca pewne wspólne wartości i oddzieloną od innych wyraźną zasadę odrębności Każda grupa ma: → → → → → Określone wartości Ośrodek, punkt skupienia Dobra materialne Pewne cele, pewne symbole, które wyodrębniają grupę zasada odrębności (coś, co odróżnia ją od innych grup i jest jej wyróżnikiem: wspólny interes emocjonalne powiązania zadanie do wykonania określona ideologia posiadanie pewnych przedmiotów miejsce zamieszkania wykonywanie określonych czynności Przez członkowstwo w grupie realizuje się przynależnośd człowieka do społeczeostwa globalnego Grupa określa dla swych członków: → pewien wzór, czy standard fizyczny członka → zespół cech jakie powinien przejawiad człowiek → funkcje, zakres czynności wykonywanych dla utrzymania ciągłości grupy siła i zwartośd grupy jako całości jest proporcjonalna do wymagao stawianych członkom wzory moralne i funkcje są ściśle egzekwowane Grupa jest układem zamkniętym, systemem wydzielonym ze społeczeostwa, jest wyodrębniona z innych zbiorowości. To wyodrębnienie jest zwykle uzależnione od zadao jakie grupa wykonuje Podstawą wyodrębniania się grupy jest zaspokajanie potrzeb Grupy społeczne tworzą tkankę życia społecznego 13 | S t r o n a Klasyfikacja grup: 1. według typów więzi: → formalne → nieformalne 2. według stopnia trwałości → sporadyczne(krótkotrwałe) - istnieją tylko z okazji 1go zdarzenia → trwałe – trwają dłużej niż życie jednostki 3. według wielkości → małe wszyscy członkowie znają się osobiście intensywnośd emocjonalna prosta struktura nie ma wyodrębnionych podgrup styczności bezpośrednie → duże – komunikacja przez pośredników, ogłoszenia, komunikaty 4. według charakteru członkowstwa → automatyczne – taki, na który nie mamy wpływu (rodzina, naród) → dobrowolne – taki, na który mamy wpływ (zawieramy pewien układ) 5. według typu wewnętrznej solidarności → nierozerwalne – takie z których można wystąpid poprzez śmierd (rodzina) → rozerwalne – takie z których można wystąpid w dowolnej chwili 6. według typu solidarności → wewnętrzne (kibice Widzewa z Łodzi) → zewnętrzne (kibice Legii z Łodzi) Przywódca w grupie Wzorce przywództwa wg Maxa Webera: 1. Przywództwo tradycyjne – pozycja lidera kształtowana jest przez przekazanie, że zawsze tak było i tak nakazuje tradycja, obowiązki określone historycznymi precedensami np. Monachia feudalna (najstarszy syn dziedziczy władzę po ojcu) 2. Przywództwo legalne – sytuacja, gdy stosunki między przełożonym a podwładnym regulowane są systemem ściśle określonych reguł prawnych, podwładni respektują rolę społeczną osoby przywódcy i prawo za nią stojące. 3. Przywództwo charyzmatyczne - polega na posiadaniu przez przygódce charyzmy – zdolności oddziaływania na otoczenie. Pozycja przywódcy jest rezultatem osobistego wpływu jednostki. Przywódca to mistrz, guru, dowódca. Tych przywódców wyłaniały rewolucje, zamieszki, często ustanawiali kierownictwo wbrew tradycjom, normom prawnym. Często uznani za niebezpiecznych kooczyli śmiercią 14 | S t r o n a 7. Rodzina Rodzina jest małą grupą społeczną (członkowstwo narzucone, typ więzi trwały, nierozerwalny) Rodzina jest podstawową komórką społeczną – zadanie socjalizacyjne Rodzina jest jedyną grupą rozrodczą Więź emocjonalna, która łączy dziecko z rodziną ma największy wpływ na rozwój jaźni subiektywnej Rodzina powstaje przez instytucje małżeostwa Małżeostwo zapewnia : Wychowanie i przekazanie tradycji Dziedziczenie nazwiska Dziedziczenie majątku wewnętrznego grupy Rodzina obejmuje: → → → → Uznany społecznie typ trwałego współżycia seksualnego Występowanie określonych instytucjonalnych form małżeostwa System nazewnictwa wyrażającego system pokrewieostwa i powinowactwa Zaspokajanie potrzeb materialnych członków i przygotowanie dzieci do samodzielnego życia → Wspólne mieszkanie obejmuje 2-3 pokolenia tworzące gospodarstwo domowe Funkcje Rodziny → → → → → → → → → → → → Zaspokajanie potrzeb seksualnych Prokreacyjna Opiekuocza-wychowawcza Ekonomiczna – prowadzenie gospodarstwa domowego Socjalizacyjna (przekazywanie tradycji, wzorców kulturalnych) Statusowe – nadawanie pozycji społecznej wraz z przekazywanym dziedzictwem kulturowym Zapewnia zaspokojenie potrzeb emocjonalnych Zapewnia bezpieczeostwo Wpływa na integracje osobowości Rekreacyjna Kontrola społeczna Silna kontrola zachowao seksualnych 15 | S t r o n a Rodzina ulega zmianom i historycznym przeobrażeniom . W różnych społeczeostwach i kulturach występują różne typy małżeostwa i rodziny. Typy rodziny: 1. Monogamiczny (43 społeczeostwa) 2. Poligamiczny → Poligamia (1 mąż + kilka żon)(193 społeczeostwa) → Poliandria (1 żona + kilku mężów) (2 społeczeostwa) 3. Ze względu na zakres wyboru współmałżonka → Endogeniczne (zawierane z ludźmi z tej samej kasty, grupy społecznej) → Egzogeniczne (zawierane z ludźmi spoza grupy społecznej i środowiska) 4. Ze względu na hierarchię prestiżu i władzy w rodzinie → Matriarchat – matka sprawuje władze, pokrewieostwo liczyło się w linii matki, powstał na etapie łowiectwa i zbieractwa, mężczyźni zdobywali pokarm, a kobiety pozostając w domu były ośrodkami skupienia → Patriarchat – ojciec sprawował kontrole nad rodziną np. rodzina rzymska, feudalna → Rodzina egalitarna – równośd praw Uwarunkowania Sukcesu w małżeostwie i rodzinie: 1. Wewnętrzne → Wzajemna miłośd → Poczucie odpowiedzialności za partnera czy partnerkę → Wspólne dążenie do określonych celów → Troska o wspólny dom i mieszkanie → Sprawiedliwy podział ról rodzinnych → Możliwośd rozwoju osobowości 2. Zewnętrzne → Sankcje religijne i społeczne przeciwdziałające rozpadowi małżeostw → Nacisk warunków ekonomicznych → Nacisk opinii publicznej Przyczyny dezintegracji, napięd i konfliktów w małżeostwie 1. 2. 3. 4. 5. Niezgodnośd charakterów Rozbieżnośd wzorców kulturowych Niemożnośd przystosowania seksualnego i uczuciowego Odmiennośd patrzenia na świat, różnice poglądów Brak woli i umiejętności rozładowywania napięd, 16 | S t r o n a 8. Podstawowe kryteria opisu makrostruktury socjologicznej Struktura społeczna – składa, budowa, układ stosunków i zależności, które występują pomiędzy jednostkami i zbiorowościami, które tworzą pewne kategorie społeczne. Zwykle odnosi się do dużych zbiorowości: Segmenty zbiorowości: 1. Struktura demograficzna; Wg wieku Wg płci Wg wykształcenia Wg pochodzenia 2. Struktura zawodowa – kategorie społeczne wg podziału pracy (zawodów) 3. Struktura terytorialna – wg terytorium (duże miasta, miasteczka, wsie itd.) 4. Struktura religijna – wg przynależności religijnej 5. Struktura etniczna wg przynależności rasowej i narodowości 6. Struktura klasowa – wg stosunku do sił wytwórczych, miejsca pracy i uzyskiwanych dochodów 7. Struktura stratyfikacji (podziału na warstwy społeczne) Wg prestiżu Wg stanowisk służbowych Wg hierarchii instytucji Rozwój miast – przejęcie przez miasta funkcji administracyjnych. Rozmieszczanie miast- w centrum plac, targowisko, ratusz, wokół ulice zamieszkane przez ludzi trudzących się tym samym zawodem, wyodrębnienie miejsc zamieszkiwanych przez plebs, inwentarz itd. Od 200 rozpoczął się okres bardzo dynamicznego rozwoju miast, nastąpiły różnice w strukturze; ludnośd miejska, ludnośd wiejska. Następuje redukcja kontroli społecznej; człowiek w wielkim mieście jest anonimowy; występują zjawiska społecznych patologii; dezintegracja społeczna; zanieczyszczenie środowiska, problemy zaopatrzeniowe, nierówności ekonomiczne, dzielnice biedy itd. W miarę upływu czasu proces urbanizacji przechodzi na wieś – środki masowej komunikacji (radio, TV); częste styczności osobiste; rodziny trzypokoleniowe; brak instytucji naukowych, kulturalnych; przenikanie na wieś miejskiego trybu życia. 17 | S t r o n a Klasy społeczne – zbiorowości, które decydują o hierarchii między ludźmi. Pojęcie wprowadził A. Smith. Koncepcja została rozwinięta na początku 2 połowy XIX wieku (K. Marks) Niewolnictwo, człowiek własnością prywatną (powstanie klasy właścicieli) Feudalizm, chłop uprawiał paoską ziemię w zamian za częśd plonów bezklasowe społeczeostwo komunistyczne, czysty kapitalizm przemysłowy np. Łódź w XIX w. społeczeostwo postkapitalistyczne Społeczeostwo postkapitalistyczne – od 1941 roku ogłoszeniem pracy J. Buhnama „Rewolucja menedżerów”. Wyróżnikiem klas był fakt kierowania procesem wytwarzania, zaś kapitaliści nie są już klasą rządzącą, tylko menedżerowie – kierownicy produkcji (podział na tych co zarządzają i są zarządzani) Podział na klasy wg poziomu uzyskiwanych dochodów, stylu życia, konsumpcji, prestiżu społecznego, uznania: (wyższa(5-10%), średnia(ok.60%), niższa (ok. 30%), podklasa(3-5%)) Podział na klasy wg systemu kastowego: (Indie, Pakistan) Genezą systemu kastowego są założenia Hinduizmu. Podział na kasty – zamknięte grupy społeczne o przynależności dziedzicznej: (bramini(kapłani),kasztorowie(wojownicy), sindra(rolnicy), wiaszi(kupcy, rzemieślnicy), pariasi(nieczyści)) W Europie cechy kastowe posiadała arystokracja. 18 | S t r o n a 9. Naród Naród – wielkie grupy ludzi, charakteryzujące się świadomością posiadania wspólnej ojczyzny, Naród – wielka grupa ludzi związania na ogół z określonym terytorium, ukształtowana w procesie historycznego rozwoju pod wpływem takich czynników integrujących jak: wspólne paostwo, wspólny układ ekonomiczny, wspólna kultura oraz świadomośd, więź narodowa Naród – trwała postad zbiorowości, wytwarza silną identyfikację jednostek ze zbiorowością oraz silne poczucie solidarności, antagonizmy wobec innych, własne instytucje narodowe, język, dziedzictwo narodowe. Czynniki narodotwórcze: 1. Czynniki geograficzne Wytyczone terytorium, naturalne granice (rzeki, góry) Ludzie utrzymują ze sobą wzajemne kontakty – społeczeostwo terytorialne Nie musi byd konieczny, aby naród istniał np: naród Żydowski 2. Czynniki polityczne Wspólne paostwo, które tworzy strukturę powiązao, przekształca związki plemienne w strukturę terytorialną, tworzy własną historię Nie musi istnied paostwo, aby istniał naród np. Ukraiocy 3. Czynniki społeczno-ekonomiczne Ogólnokrajowy rynek towarowy Wymiana czynników i usług Po upadku stosunków feudalnych powstały warunki do różnych kontaktów – tworzy się sied stosunków zewnętrznych 4. Wspólna kultura Kultura materialna i duchowa, wspólny język umożliwiający porozumiewanie się –wyjątek - Szwajcarzy 5. Wspólnota losów dziejowych Utrwala poczucie jedności narodu 6. Religia Wspólna religia – czynnik integrujący Podziały religijne – czynniki dezintegrujące 7. Świadomośd narodowa – kształtuję się w domu rodzinnym, szkole, zawiera elementy mitologiczne Wieź subiektywna Racjonalna i obiektywna jednośd z kulturą, ziemią, paostwem Uznawanie symboli narodowych i historii 19 | S t r o n a 10. Państwo jako organizacja społeczna Paostwo we współczesnej socjologii jest rozumiane trojako: 1. Organizacja wielkiej grupy społecznej 2. Pewne stosunki władzy politycznej – całośd relacji między obywatelami a pewnymi wyodrębnionymi organami paostwa i wzajemne stosunki między tymi organami 3. Organ administracyjny, wykonawczo - zarządzający Wyróżniki paostwa jako organizacji: 1. przymusowośd - nie można istnied poza paostwem (wyrazem przynależności jest obywatelstwo) 2. kwestia bezpaostwowości –jeśli ktoś jest poza strukturami paostwa, traktowany jest jako coś anormalnego (nikt nie może istnied poza paostwem) 3. prawo do stosowania przemocy, przymusu (policja, sądy)(ograniczenie swobody, przymus bezpośredni) 4. suwerennośd - wewnętrzna i zewnętrzna (ma największą i nieograniczoną władzę wobec podmiotów wewnętrznych, a inne paostwa powinny to respektowad. Polityczny sens suwerenności – zdolnośd paostwa do zapewnienia społeczeostwu samodzielnego i niezależnego istnienia i rozwoju 5. powszechnośd – paostwo obejmuje swoim zasięgiem, przynależnością i oddziaływaniem wszystkich ludzi, którzy przebywają na jego terytorium 6. kwestia posiadania aparatu paostwowego Geneza paostwa i jej koncepcje: 1. teoria Arystotelesa – natura człowieka predysponuje go do życia w paostwie – chce się skupiad w organizacjach 2. teorie teologiczne – władza paostwowa pochodzi z woli czynnika nadprzyrodzonego 3. teoria patriarchalna – paostwo powstało w wyniku łączenia się ludzi w klany → plemiona → … → paostwa 4. teoria umowy społecznej – obdarzyd kogoś władzą, a on okiełzna agresję ludzi; stworzyd umowę społeczną oddającą władze królowi; lud jest zbiorowym suwerenem 5. teorie podboju – panowanie zwycięzców nad pokonanymi 6. teoria Engelsa – aby klasa posiadająca mogła chronid władzę, niezbędne było stworzenie pewnej instytucji, która chroniłaby ekonomiczną władzę klasy posiadającej 20 | S t r o n a Czynniki wpływające na rozwój paostwa: 1. 2. 3. 4. 5. układ zagrożenia zewnętrznego wpływ wzorców obcych przewaga jednej z grup etnicznych nad innymi warunki geograficzne, terenowe Forma paostwa: Wg kryterium opisu formy paostwa - Forma rządów, relacja między władzami, kto stoi na czele itd. Jakiego rodzaju władza polityczna – całokształt środków sprawowania władzy Relacja między władzą centralną a terytorialną Np.: Niemcy – silna pozycja kanclerza, UK – monarchia – f-ja reprezentacyjna królowej, Dania, Szwecja, Holandia – silna władza wykonawcza, Hiszpania – silna pozycja króla Współczesne paostwo ma 5 stopni struktury organizacyjnej (ludzi którzy mogą je reprezentowad): 1. Członkowie organów przedstawicielskich wybranych w wyborach (senatorowie, posłowie, samorząd wojewódzki, rada miasta) 2. Organy wykonawczo-zarządające, administracyjne (rząd, wojewoda, marszałek województwa) 3. Organy sądownicze 4. Organy prokuratorskie (ścigania) 5. Organy kontroli paostwowej (NIK) Paostwo jest historycznym organem powstałym i przeobrażającym się stale pod wpływem rozwoju gospodarczego, stosunków ekonomicznych, które warunkują zmiany polityczne i społeczne. Paostwo jest najpowszechniejszą organizacją społeczną Paostwa działają wg systemów normatywnych Paostwo jest odzwierciedleniem istniejących tradycji, obyczajów, religii 21 | S t r o n a 11. Procesy społeczne Procesy społeczne – względnie jednorodna seria zjawisk, które powiązane są zależnościami przyczynowymi, strukturalnymi i funkcjonalnymi Występują 3 rodzaje procesów społecznych: 1. Fizyczne 2. Chemiczne 3. Społeczne (także serie zjawisk powiązanych zależnościami przyczynowymi, strukturalnymi i funkcjonalnymi, które dotyczą osobowości człowieka, grup społecznych i większych zbiorowości) Świadomie lub nieświadomie w nich uczestniczymy (dostosowanie do pracy, socjalizacja dziecka) Jeśli do procesów społecznych dołączają się procesy ekonomiczne i zmiany technologiczne, to nazywamy je procesami w społeczeostwie Procesy społeczne rozróżniamy wg następujących kryteriów: → Kto w nich uczestniczy: Intrapersonalne – zachodzą w osobowości każdego człowieka Interpersonalne – zachodzą między dwoma jednostkami (seria zdarzeo powiązanych ze zmianami w zachowaniach między jednostkami) Między jednostką a grupą (np. sprzeciw, bunt, dążenie do dominacji) Między dwoma grupami – trwające w czasie serie zjawisk takich jak wzajemna pomoc, konflikt, wrogośd itp. → Skąd wynikają Potrzebne są do życia, zaspokajania potrzeb, wypełniania ról, funkcji w grupach społecznych, realizacji zainteresowao → Czego dotyczą Adaptacji (tam gdzie jednostki lub grupy muszą się przystosowad nawzajem, gdy są w nowej sytuacji) Etapy adaptacji: 1. Rozpoznanie i zdefiniowanie sytuacji 2. Akomodacja, czyli tolerancja i wzajemna akceptacja 3. Asymilacja (wtedy gdy grupa odrzuca swoje wartości i przyjmuje je na nowo w zmienionej formie) Współpracy, czyli podejmowania zharmonizowanych działao Uświadamiamy sobie, że możemy dzielid zadania Istnieją trwałe kanały komunikacji, wspólny język Działanie jest niemożliwe bez współpracy 22 | S t r o n a Reorganizacji społecznej – tworzenie nowych zasad zbiorowości i funkcjonowania struktur Mogą byd celowe dla stworzenia nowych zasad instytucji kontroli społecznej Mogą byd wywołane nowymi elementami, zmianami w stosunkach lub systemach wartości Reorganizacja może służyd utrzymaniu równowagi życia dla zapobiegania dezintegracji Bez okresowych reorganizacji życie składałoby się z konfliktów i kryzysów Współzawodnictwa Na gruncie rozbieżnych interesów Gdy członkowie grupy współzawodniczą ze sobą Występuje tam, gdzie ilośd środków lub możliwośd zaspokojenia potrzeb jest ograniczona Trojaki charakter współzawodnictwa: 1. Spontaniczny – bez przemyśleo i przygotowao 2. Świadomy – celowo zaplanowane, zorganizowane działania dążące do wyeliminowania konkurencji 3. Twórcze – kilka grup, coraz lepsze rozwiązania bez usuwania konkurencji Konfliktu – dążą do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie grupy, jednostki – które dążą do podobnego celu. Występują w każdej społeczności, ale jeśli nie przekraczają krytycznych punktów, to występuje równowaga społeczna, ład , porządek. Gdy przeważa współzawodnictwo i konflikt to prowadzi do dezorganizacji Kiedy dopuszczalne stają się stany zachowao do tej pory niedopuszczalne dochodzi w społeczeostwie do anomii.(np. alkoholizm, narkomania, prostytucja, choroby psychiczne itp.) Procesy anomii polegają na zaniku efektywności władzy wykonawczej na niemożności wywołania posłuchu, egzekucji decyzji sądowych Anomia może byd spowodowana przez np. katastrofy naturalne (na wielkim obszarze), wybuch wojny, masowe manifestacje, przeciągające się demonstracje, rozruchy. Środki przeciwdziałania anomii: 1. Wprowadzenie reform, reorganizacja społeczeostwa ( usunięcie elementów, które przeszkadzają) 2. Zabiegi manipulacyjne – rozbudzanie różnych stanów emocjonalnych, które doraźnie rozładowują anomię 23 | S t r o n a Ruchliwośd społeczna: przenoszenie się z miejsca na miejsce w przestrzenia społecznej. Podstawowe typy: 1. 2. 3. 4. Wertykalna – awans, bądź degradacja Horyzontalna – z grupy do grupy bez widocznego awansu Migracje Ekologiczny przepływ ludności z miejsca zurbanizowanego na prowincje 24 | S t r o n a 12. Rozwój społeczny Każda zbiorowośd jest zmienna, chod zmiany zachodzą powoli. Życie społeczne nie stoi w miejscu. Zmiennośd życia społecznego ma dwojaki charakter zmian. W tym: rozwój, który prowadzi do wzbogacenia o nowe elementy, relacje. Często kojarzony z postępem, ale może byd także regresem. Pojawianie się nowych ideologii to rozwój, chyba że ideologia jest szkodliwa (faszyzm) wtedy mówimy o regresie. Siła napędowa zmian łączy się ściśle z teorią postępu powstałą w XVIII w.(Dzieje ludzkości to dzieje postępu). Dzieje ludzkości pokazują, że proces wzrostu paostw, narodów jest faktem społecznym, podobnie jka procesy spadku, zastoju, degradacji. Obszary badao nad rozwojem: 1. Co powoduje zmiany? – powody wzrostu i degradacji 2. Prawidłowości danych zmian 3. Jakie dziedziny szybciej podlegają zmianom, co podlega zmienności, a co jest względnie trwałe? Można wyodrębnid czynniki (w skali makro) wywołujące zmiany 1. Zmiany w środowisku przyrodniczym Kataklizmy, ocieplenie klimatu Zmiany na skutek działalności człowieka (wycinanie puszczy w Amazonii) 2. Zmiany demograficzne np.: gwałtowny przyrost, przedłużenie wieku życia → zwiększenie odsetku ludzi starych, wojny → nadwyżka kobiet 3. Innowacje naukowe i techniczne rozwój cywilizacji wpływ techniki na życie człowieka najpierw pojawiają się zmiany ekonomiczne → zmiany w organizacji zbiorowości → zmiany w sferze świadomości człowieka ciągłośd, trwanie kontynuacja życia zbiorowego dokonuje się dzięki dziedzictwu kulturowemu wpływ nowinek technicznych zmienia sposoby zaspokajania potrzeb 4. dyfuzja (przenikanie) kultur przenikanie informacji z zewnątrz przenikanie narzędzi, metod pracy, idei, wytworów materialnych oraz wzorów zachowao poprzez kontakty między jednostkami następuje rozwój transportu, komunikacji, powstają umowy międzynarodowe współczesne społeczeostwa nie mogą istnied bez takiej wymiany 5. ruchy społeczne –zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu przy pomocy podobnych bądź tych samych środków i wartości 25 | S t r o n a
