Trudności wychowawcze w pracy wychowawcy świetlicy

Trudności wychowawcze w pracy wychowawcy świetlicy –
klasyfikacja i objawy.
W niniejszej publikacji chciałabym podjąć temat szeroko rozumianych trudności
wychowawczych. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wychowawca nieustannie napotyka na
nie w swojej pracy.
Trudności wychowawcze (zachowania problemowe), to zachowania, które stanowią
problem i wymagają zmiany, rozwiązania. Można wyróżnić zachowania: lękowe, bierne,
nerwowe, agresywne, negatywistyczne, autodestrukcyjne. Wychowawca świetlicy może się
spotkać i spotyka się z nimi na co dzień, podczas pracy z dziećmi i młodzieżą. Omówię
pokrótce każde z tych zachowań podając jednocześnie postępowanie pedagogiczne
zmierzające do uniknięcia bądź wyeliminowania poszczególnych zachowań.
Zachowania lękowe mają dwie postaci. Pierwsza to wyraz ogólnej lękliwości (często
o osobie posiadającej tę cechę mówimy, że jest nieśmiała). Druga, to efekt sytuacji trudnej,
stresowej. Zachowania lękowe wpływają na sprawność intelektualną oraz na zdolności
poznawcze. Przykładem wpływu lęku na zachowanie jest tzw. fobia szkolna. Dziecko
odczuwa bardzo silny i wszechogarniający go lęk. Może bać się całej szkoły lub wybranego
przedmiotu. Towarzyszyć temu mogą dolegliwości somatyczne tj. bóle głowy, brzucha,
biegunka.
Postępowanie pedagogiczne to:
- stworzenie atmosfery zaufania;
- stworzenie dziecku możliwości odniesienia sukcesu (tu dużą rolę mogą odegrać zajęcia
świetlicowe);
- uczenie zachowań asertywnych i pewności siebie;
- podnoszenie społecznych kompetencji;
Kolejne zachowania problemowe to zachowania bierne. Mamy dwie postaci tych
zachowań. Pierwsza to zachowania bierne usytuowane sytuacyjnie, których przyczyny są
różne np. niepowodzenia szkolne, niewłaściwa postawa nauczyciela (dominujący, nie stwarza
możliwości do aktywności). Druga postać, to uogólniony sposób bycia czyli bierność jako
cecha osobowości. Bierność uogólniona i nasilona to abulia. Definiuje się ją jako chorobliwy
stan niezdolności do podejmowania decyzji. Przyczynami bierności uogólnionej mogą być:
przyczyny rozwojowe, obciążenie obowiązkami domowymi (dziecko jest zmęczone),
uwarunkowanie psychogenne (jest to protest przeciwko niezrozumieniu, rezygnacja z powodu
niepowodzeń i trudności).
Postępowanie pedagogiczne to:
- stawianie dziecku realnych wymagań;
- zachęcanie do aktywności przez wychowawcę (tu wychowawca świetlicy ma szeroki wybór
różnych form aktywności np. zabawy dydaktyczne);
- rozwijanie samodzielności;
Zachowania nerwowe mają również dwie postaci. Pierwsza to nadmierna
pobudliwość, która może dotyczyć trzech sfer funkcjonowania:
1. Motoryki – dziecko wykazuje nadmierną pobudliwość psychoruchową. Może ona
dotyczyć makromotoryki (dotyczy całego ciała) lub mikromotoryki (nie dotyczy
całego ciała).
2. Sfery emocji – pobudliwość dziecka wyraża się w labilności emocjonalnej,
nadmiernej skłonności do płaczu, tendencji do obrażania się, szybkich zmian nastroju.
3. Nadmiernej pobudliwości w zakresie motywacji – dziecko często zmienia zdanie,
plany, ma „słomiany zapał”.
Druga postać zachowania nerwowego to nadmierna męczliwość, której przyczyną są dwa
rodzaje bodźców: traumatyczne (silne gwałtowne, nagłe zdarzenie np. śmierć bliskiej osoby,
choroba, udział w wypadku) oraz bodźce korozyjne (są to z pozoru niewielkie kłopoty
szkolne czy domowe, które nakładają się na siebie).
Postępowanie pedagogiczne:
- stworzenie atmosfery bezpieczeństwa;
- jednoznaczne werbalizowanie wymagań;
- dobra organizacja zajęć, jasna struktura;
- właściwa postawa nauczyciela: cierpliwość, opanowanie spokój, unikanie pośpiechu i
nadmiernych bodźców;
Z kolei wśród zachowań agresywnych wyróżnimy agresję fizyczną i werbalną. W
psychologii mówi się także o agresji przemieszczonej czyli odreagowaniu złości na innych,
przeniesieniu jej na obiekty zastępcze. Możemy wyróżnić dwa rodzaje agresji: reakcje
agresywną oraz cechę osobowości (agresywność jest czymś względnie trwałym).
Postępowanie pedagogiczne:
- rozwijanie umiejętności poznawania i kontrolowania emocji;
- rozwijanie u dzieci umiejętności decentracji (patrzenie z innej strony na problem);
- przekazywanie wiedzy na temat agresji;
- przeciwdziałanie nadmiernemu współzawodnictwu;
- rozwijanie aktywności, która nie łączy się z agresją, ale wyzwala energię (tu w ramach
świetlicy szkolnej można by zaproponować ciekawe zajęcia sportowe);
- wskazywanie na nieskuteczność agresji;
- reagowanie na agresję oraz dawanie dzieciom pozytywnego przykładu (nie poniżanie,
szanowanie dzieci);
Zachowania negatywistyczne to m. in. zachowanie przekorne, przeciwstawianie się
pewnym normom. Postać takich zachowań może być jawna (dziecko otwarcie się sprzeciwia)
lub ukryta (dziecko pozornie ulega). Zachowania negatywistyczne wyraźnie możemy
zaobserwować wśród młodzieży. Ich przyczyną jest zaspokojenie potrzeby dokonywania
wyczynów w celu zaimponowania grupie rówieśniczej. Objawami takich zachowań może być
np. kradzież, kłamstwo, wagarowanie, agresja.
Postępowanie pedagogiczne musi być indywidualne i dotyczyć określonych zachowań, poza
tym ważne jest:
- podjęcie rozmowy z takim dzieckiem;
- skuteczność daje zawarcie kontraktu, umowy i zobowiązanie się do jej respektowania;
- potępianie zachowania, a nie osoby;
- skuteczne rozładowanie napięcia humorem;
Ostatnim rodzajem zachowań problemowych są zachowania autodestrukcyjne.
Przykładem mogą być wszelkiego rodzaju uzależnienia, a także wszelkie zachowania
związane z narażaniem swojego życia czy próbą samobójstwa. Pedagodzy powinni
koncentrować się na profilaktyce (w ramach zajęć świetlicowych można np. zaproponować
dzieciom zrobienie plakatu, który promowałby zdrowy styl życia). Jednak gdy jest
podejrzenie zachowań autodestrukcyjnych potrzebna jest interwencja, terapia i udzielanie
wsparcia.
Podsumowując temat trudności wychowawczych widzimy jak ważne jest by
wychowawca posiadał wiedzę na temat poszczególnych zachowań problemowych.
Wychowawca świetlicy widzi dziecko w różnych sytuacjach (na zajęciach, podczas zabawy).
Znajomość etiologii pewnych zachowań niewątpliwie pomaga w pracy z dziećmi, umożliwia
udzielenie im właściwej pomocy i podjęcie odpowiednich metod wychowawczych.
Aleksandra Liberek