EUROPA ! Europa część świata, która rozciąga się od Oceanu

EUROPA !
Europa część świata, która rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie, do gór
Ural włącznie na wschodzie, oraz od Morza Śródziemnego, Morza Czarnego i obniżenia
Kumsko-Manyckiego na południu do Morza Arktycznego na północy. Dokładny
przebieg wschodniej granicy geograficznej przedstawiony jest w haśle granica EuropaAzja.
Europa określana jest zwykle mianem kontynentu, która to nazwa podkreśla jej
odrębny od Azji charakter kulturowo - polityczny, jednak z geograficznego punku
widzenia określenie to jest nieścisłe.
Niemal cała Europa znajduje się strefie klimatów umiarkowanych. W północno wschodniej części kontynentu ma on charakter chłodny, zaś w pozostałej - ciepły
(morski, kontynentalny i przejściowy). Południowe skrawki Europy (półwyspy:
Iberyjski, Apeniński i Bałkański oraz wyspy Morza Śródziemnego) znajdują się w
strefie klimatów pozdwrotnikowych (morskich, a w Bułgarii i środkowej Hiszpanii kontynentalnych). Od klimatów umiarkowanych oddzielają je pasma górskie: Pireneje,
Alpy i Bałkan.
W północnych krańcach Europy (północna Islandia, Svalbard i północno - zachodnia
Rosja) panuje klimat okołobiegunowy (subpolarny).
Niezależnie od położenia wysokie oraz średnie góry posiadają własne, odmienne od
nizinnych typy klimatyczne, zaliczane do klimatów górskich.
Na wykształcenie się obecnej kultury kontynentu największy wpływ wywarło
chrześcijaństwo. Było ono religią państwową we wszystkich krajach europejskich (poza
tymi, które dostały się pod panowanie państw muzułmańskich) od średniowiecza, aż do
początku XIX w., kiedy to rozpoczął się proces oddzielania kościoła od państwa. Mimo
to jeszcze dziś w niektórych krajach istnieje oficjalnie religia państwowa, i jest nią:
katolicyzm (w Liechtensteinie, na Malcie, w Monako i Watykanie), prawosławie (w
Grecji) oraz luteranizm (wDanii, Islandii i Norwegii). Niektóre państwa w konstytucjach
posiadają zapis o świeckim charakterze (Portugalia, Hiszpania, Francja, Rumunia i
Turcja). W rzeczywistości nie ma większych różnic prawnych w zakresie wolności
wyznania pomiędzy państwami w których jakieś wyznanie posiada status oficjalny, a
innymi, deklarującymi laickość oraz tymi, w których brak religii państwowej.
AZJA !
Azja, największa część świata, położona w ogromnej większości na półkuli północnej, na
półkuli południowej leży tylko część Archipelagu Malajskiego. Wraz z Europą tworzy
wspólny, wielki kontynent - Eurazję o łącznej powierzchni ok. 44,5 mln km2. Azja wraz
z Europą i Afryką, z którą łączy się na południowym zachodzie wąskim Przesmykiem
Sueskim (szerokość ok. 120 km), zaliczana jest do Starego Świata. Granica rozdzielająca
Azję od Europy, o łącznej długości ponad 3000 km, ma charakter umowny i przebiega w
przybliżeniu od Morza Karskiego wzdłuż wschodniego podnóża gór Ural, górnego biegu
rzeki Ural, wzdłuż rzeki Emby, północnego brzegu Morza Kaspijskiego, następnie
wzdłuż rzek: Kumy, Manycz i dolnego Donu, do Morza Azowskiego. Na północnym
wschodzie wąska (ok. 35 km) Cieśnina Beringa oddziela Azję od Ameryki Północnej. Na
południowym wschodzie Azję łączy z Australią szeroki pomost wyspowy.
Azję oblewają wody należące do wszystkich trzech Oceanów: Atlantyckiego na północy i
zachodzie, Spokojnego na wschodzie, Indyjskiego na południu. Rozciągłość południkowa
Azji sięga ok. 9700 km, równoleżnikowa - ok. 6500 km. Na stałym lądzie Azji najdalej na
północ (77°43’N) sięga przylądek Czeluskin na półwyspie Tajmyr w Rosji, na południe
(1°16’N) przylądek Piai (Bulus) na Półwyspie Malajskim w Malezji, najdalej na wschód
(169°40’W) Przylądek Dieżniewa na Pólłwyspie Czukockim w Rosji, na zachód zaś
(26°03’E) przylądek Baba na półwyspie Azja Mniejsza w Turcji. Nazwa Azja pochodzi
od greckiego słowa "asis", oznaczającego namuły rzeczne.
AFRYKA !
Afryka – drugi pod względem wielkości kontynent na Ziemi, ma 30,316 mln km2
powierzchni, czyli 20,3 % ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. Zamieszkuje go
jedna ósma populacji Ziemi, 813 mln ludzi. Mówi się o nim, iż jest oryginalnie położony,
gdyż przechodzi przez niego południk 0°, obydwa zwrotniki, a także równik. Jest
najbiedniejszym kontynentem na kuli ziemskiej, dotkniętym wieloma plagami – takimi
jak malaria oraz AIDS – a także miejscem, gdzie największa część ludności cierpi
niedożywienie lub nawet głód. W ciągu ostatniego dziesięciolecia Afrykę przeszła fala
demokratyzacji i stabilizacji wewnętrznej, choć w niektórych najgroźniejszych punktach
zapalnych wciąż trwają wojny domowe. Tym niemniej zakończenie długoletniej wojny
domowej w Angoli i procesy pokojowe w Demokratycznej Republice Konga i w Sudanie
spowodowały, że zaczęto mówić o „Afrykańskim Renesansie” (termin uknuty przez
obecnego prezydenta RPA Thabo Mbeki). Najgroźniejszymi punktami zapalnymi
pozostają Burundi, Demokratyczna Republika Konga, Wybrzeże Kości Słoniowej,
Liberia, Sudan, Somalia, Zimbabwe oraz południowo-wschodnia Nigeria.
Płyta afrykańska złożona jest z trzech głównych platform tektonicznych: występującej
na północy Platformy Saharyjskiej, położonej na południe od równika Platformy
Afrykańskiej i obniżenia tektonicznego wypełnionego wodami Morza Czerwonego –
Tarczy Nubijsko-Arabskiej.
Na znacznej części obszaru obserwujemy wychodnie tarcz prekambryjskich, pokryte
gdzieniegdzie mezozoicznymi i kenozoicznymi pokrywami osadowymi. Na południu
występują hercynidy – Góry Smocze, zaś na północy najmłodsze tektonicznie alpidy –
góry Atlas wypiętrzone podczas fałdowań alpejskich.
Od Europy Afryka oddzielona jest Morzem Śródziemnym (najmniejsza odległość w
Cieśninie Gibraltarskiej — 14 km), od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym;
od zachodu Afrykę oblewa Ocean Atlantycki, od wschodu Ocean Indyjski; największa
rozciągłość południkowa 8 tys. km, równoleżnikowa - 7,5 tys. km.
We wschodniej części kontynentu, na styku płyt afrykańskiej i somalijskiej, wskutek
rozwiniętej działalności endogenicznej uformował się potężny system rowów
tektonicznych, ciągnących się od Morza Czerwonego aż do ujścia Zambezi, nazywany
Ryftem Afrykańskim. Obszar ten nadal jest obszarem aktywnym tektonicznie,
występują tu katastrofalne trzęsienia ziemi oraz wybuchy wulkanów (Kamerun 1959 r.,
Nyiragongo Zair 1977 r.)
AMERYKA POŁUDNIOWA !
Ameryka Południowa – kontynent leżący na półkuli zachodniej. Od wschodu graniczy z
Oceanem Atlantyckim, a od zachodu z Oceanem Spokojnym. Powierzchnia Ameryki
Południowej wynosi 17,8 mln km². Przez Europejczyków, obie Ameryki są też nazywane
Nowym Światem
W Ameryce Południowej występują wszystkie strefy klimatyczne, począwszy od klimatu
równikowego na północy kontynentu, poprzez zwrotnikowy, podzwrotnikowy,
umiarkowany do subpolarnego na południu kontynentu. Pod względem opadów w
Ameryce Południowej są tereny o obfitych opadach (Nizina Amazonki), ale również
pustynne (w Andach).
Ameryka Południowa jest kontynentem wielojęzykowym. Podstawowymi językami są:
język portugalski, którym posługuje się 183 miliony mieszkańców Brazylii (dane z 2004
roku) i język hiszpański, którym posługuje się około 170 milionów mieszkańców
kontynentu. Można się spotkać także z takimi językami jak: niderlandzkim, angielskim,
francuskim (języki europejskie). Języki dominują na terenach dawnych kolonii w
zależności od tego do jakiego państwa należały.
AMERYKA PÓŁNOCNA !
Ameryka Północna – kontynent na półkuli zachodniej, o powierzchni 24 242 000 km² (co
stanowi 16,3% całkowitej powierzchni lądów na kuli ziemskiej) położony na półkulach:
północnej i zachodniej. Do Ameryki Północnej należy Ameryka Środkowa.
Od zachodu Amerykę Północną otacza Ocean Spokojny, od północy Ocean Arktyczny, a
od wschodu Ocean Spokojny. Ameryka Północna od Azji oddzielona jest Cieśniną
Beringa. Na południu łączy się z Ameryką Południową. Południowa część nazywana jest
Ameryką Łacińską.
W Ameryce Północnej zaznacza się przewaga gór i wyżyn nad nizinami - średnia
wysokość 781 m. Najwyższym punktem jest McKinley (6194 m) w Kordylierach,
natomiast najniższy znajduję się w Dolinie Śmierci (86 m p.p.m.). Ponad 64%
powierzchni leży powyżej 300 m. Wzdłuż zachodnich brzegów Kordyliery (aktywne
sejsmicznie) z wewnętrznymi wyżynami (Kolorado, Meksykańska), wewnątrz Wielkie
Równiny i Niziny Wewnętrzne, na wschodzie Appalachy. Wybrzeża zachodnie nizinne.
Klimat od okołobiegunowego na północy przez umiarkowany, podzwrotnikowy i
zwrotnikowy do równikowego w Ameryce Środkowej. W Kordylierach klimaty górskie.
Głównymi rzekami są: Missisipi z Missouri, Mackenzie, Jukon, a jeziorami: Górne,
Huron, Michigan, Wielkie Jezioro Niedźwiedzie, Wielkie Jezioro Niewolnicze, Erie. Na
północy pustynie arktyczne, tundra, lasy iglaste, ku południu przechodzą w lasy
mieszane i liściaste, w części środkowej prerie, na pd.-zach. półpustynie i pustynie. W
Kordylierach górskie lasy iglaste i roślinność alpejska, na wybrzeżach Ameryki
Środkowej lasy równikowe. Fauna zróżnicowana: wół piżmowy, renifer karibu, jeleń
wirgiński, niedźwiedzie (baribal, grizzly), bizon (w rezerwatach).
AUSTRALIA !
Australia – państwo obejmujące cały kontynent australijski, leżące nad oceanem
Indyjskim i Spokojnym. Stanowi szóste pod względem powierzchni państwo świata
Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata położony na kontynencie
australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów. Najgęściej
zaludnione jest wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkuli
południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej błaskich kontynentów ze średnią
wysokością 330 m. Na terenie środkowej Australii znajduje się Wielka Pustynia
Piaszczysta.
Australia została odkryta przez Portugalczyków, którzy w tym czasie zakładali swe bazy
handlowe w Indiach, Azji Płd.-Wsch. i w Chinach. Australia ich jednak nie
zainteresowała, gdyż wydawała się niezamieszkała i nieprzyjazna dla Europejczyków
pod względem przyrodniczym i klimatycznym. Podobnie Holendrzy, którzy penetrowali
w XVII wieku zachodnie i północne wybrzeża kontynentu, zadowolili się jedynie
nazwaniem go Nową Holandią. Badania donoszą ,że Australia była już zasiedlona 60 tyś.
lat temu przez ludzi przybyłych z Azji. Byli to Aborygeni. W 1787 r. na teren owego
kontynentu przybył biały człowiek- statki z więźniami z Anglii, Szkocji, Walii.
Większość więźniów po odbyciu kary osiedliła się na Australijskich ziemiach
ANTARKTYDA !
Antarktyda – kontynent o powierzchni około 14 mln km² znajdujący się na półkuli
południowej Ziemi, w rejonie koła podbiegunowego.
Kontynent antarktyczny ma kształt prawie regularnego koła o srednicy około 4500 km.
Składa się z części kontynentalnej oraz okolicznych wysp leżących w obrębie
Antarktyki. Kontynent ze wszystkich stron oblewają oceany: Atlantycki, Indyjski i
Spokojny. Ponieważ wokół Antarktydy mają one zbliżony charakter niekiedy nazywa
się je Oceanem Arktycznym, Południowym, lub Lodowatym. Umowną granicą
Antarktydy jest konwergencja antarktyczna, wąski pas wody oddzielający zimne wody
polarne od cieplejszych i bardziej zasolonych wód oceanów (47-62°S). Sztucznie ustaloną
granicą jest 60 równoleżnik – tereny na południe od niego są objęte Traktatem
Antarktycznym i są ziemią niczyją. Ta granica oddziela także ustanowiony przez
Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne w 2000 r. Ocean Południowy od Atlantyku,
Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego.
Według teorii tektoniki płyt, Antarktyda w ciągu milionów lat przemieściła się na
obecny obszar z terenów równikowych i tu się zatrzymała. Współcześnie, praktycznie w
całości (98%) pokryta jest lądolodem o grubości do 3500 metrów. Lądolód nazywany
jest Antarktyką. Z prawnego punktu widzenia właściwą nazwą jest Antarktyka (od łac.
ante + arctis). Najwyższy szczyt: Masyw Vinson – 4897 m n.p.m. (dawniej przyjmowano
5140 m), a najniżej położony jest Rów Bentleya – 2555 m pod poziomem morza (jest
przykryty lodem). Ogólnie, Antarktyda jest najwyżej położonym kontynentem (średnio
2030 m n.p.m.).
Pod lądolodem Antarktydy znajduje się ok. 145 jezior. Największym z nich jest odkryte
w 1996 roku Jezioro Wostok, położone ok. 4000 m pod rosyjską stacją badawczą o tej
samej nazwie.
Największe skupisko ludzi to amerykańska baza McMurdo. Istnieje przynajmniej
kilkanaście baz sponsorowanych przez różne kraje, m.in. przez Polskę. Na biegunie
południowym jest również usadowiona baza amerykańska Amundsen-Scott.