depresja - towarzystwo uniwersyteckie fides et ratio
advertisement
Depresja Dominika Karaś Maria Kłym Dla tych, którzy błąkali się po ciemnych borach depresji i znają jej niewysłowioną, agonalną naturę, ich powrót z otchłani jest jak droga poety, wspinającego się krok po kroku z czarnych czeluści piekieł, aby w końcu wydostać się na „jasny świat”, gdzie każdy, kto powrócił do zdrowia, prawie zawsze odzyskuje wewnętrzną równowagę i zdolność do odczuwania radości. Aspekty depresji Doświadczenie bolesne dla człowieka Doświadczenie niezrozumiałe dla innych ludzi Brak społecznego przyzwolenia na depresję Klasyfikacja ICD-10 F30 Epizod maniakalny F30. Hipomania 0 F30. Mania bez objawów 1 psychotycznych F30. Mania z objawami 2 psychotycznymi F30. Inne epizody 8 maniakalne F30. Epizod maniakalny 9 nieokreślony Zaburzenia afektywne F31 dwubiegunowe Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, F31.0 obecnie - epizod hipomanii F31.1 F31.2 F31.3 F31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez objawów psychotycznych Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami psychotycznymi Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji bez objawów psychot. F31.4 F31.5 F31.6 F31.7 F31.8 F31.9 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji bez objawów psychot. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie remisja Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, n.o. Klasyfikacja ICD-10 F32 Epizod depresyjny F32.0 Epizod depresji łagodny F33.1 Epizod depresji F32.1 umiarkowany Epizod depresji ciężki, F32.2 bez objawów psychot. F33.2 Epizod ciężkiej depresji F32.3 z objawami psychot. F32.8 Inne epizody depresyjne Epizod depresyjny, F33.3 F32.9 nieokreślony Zaburzenia depresyjne nawracające Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie F33.0 epizod depresyjny łagodny F33 F33.4 F33.8 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny umiarkowany Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresji ciężkiej bez objawów psychot. Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie ciężka depresja z obj. psychotycznymi Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie stan remisji Inne nawracające zaburzenia depresyjne F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nieokreślone Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne) F34.0 Cyklotymia F34.1 Dystymia Inne uporczywe F34.8 zaburzenia nastroju (afektywne) Uporczywe zaburzenia F34.9 nastroju (afektywne), nie określone F34 Klasyfikacja ICD-10 F38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne) F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne) F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne) F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne) F39 Zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone Klasyfikacja ICD-10 Epizod depresyjny Czas trwania: co najmniej 2 tygodnie • Objawy psychopatologiczne: (co najmniej 2 z następujących) • • • • • Objawy dodatkowe: • • • • Nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie Utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność Zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość Spadek zaufania i szacunku do siebie Nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej a nieuzasadnionej winy Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze Skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupiania się albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub wahanie się Zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej w postaci pobudzenia lub zahamowania Zaburzenia snu wszelkiego typu Zmiany łaknienia wraz z odpowiednią utratą wagi Klasyfikacja DSM-IV I Co najmniej pięć spośród niżej wymienionych objawów występuje niemal codziennie przez okres dwóch tyg., jednym z głównych objawów jest albo (1) depresyjny nastrój, albo (2) utrata zainteresowań lub przyjemności: •depresyjny nastrój lub rozdrażnienie utrzymujące się przez •zmęczenie lub brak energii większość dnia •poczucie braku własnej wartości lub •istotnie zmniejszone zainteresowanie lub obniżenie przyjemności nadmiernej, często nieadekwatnej winy większości codziennych działań •zmniejszona zdolność myślenia lub •znaczny spadek wagi pomimo braku diety lub przyrost wagi oraz koncentracji uwagi, niezdecydowanie wzrost lub spadek apetytu •powracające myśli o śmierci, powracające •bezsenność lub nadmierna senność myśli samobójcze, plany samobójcze •pobudzenie psychomotoryczne lub zahamowanie psychoruchowe II Zespół objawów nie spełnia kryteriów rozpoznawania stanów mieszanych III Symptomy powodują istotny w sensie klinicznym stres lub nieprzystosowanie społeczne, niemożność sprostania zwykłym obowiązkom lub inne trudności w ważnych obszarach funkcjonowania. IV Objawy nie są spowodowane działaniem substancji chemicznych (leki, narkotyki), ani ogólnym stanem zdrowia (np. nadczynność tarczycy). V Zaburzenie nie jest naturalną reakcją na stratę bliskiej osoby (naturalna do ok. 2 miesięcy po śmierci). Co to jest depresja • Potocznie: obniżenie nastroju, przygnębienie, smutek, itp.. • W znaczeniu klinicznym: określenie zespołu objawów psychopatologicznych, wśród których zasadniczym jest długotrwałe, stale utrzymujące się przygnębienie. Często towarzyszy mu obniżenie zdolności przeżywania przyjemności, negatywny wzorzec myślenia (pesymizm), obniżenie aktywności życiowej, zaburzenia popędów i czynności wegetatywnych. Epidemiologia • Depresja jest chorobą bardzo często występującą! • Roczna zachorowalność: 3% populacji • Tylko 57% osób z depresją szuka pomocy lekarskiej • Częściej chorują kobiety Podziały depresji: Endogenne i reaktywne (psychogenne) Pierwotne i wtórne Występujące w przebiegu choroby afektywnej jedno- i dwubiegunowej Przyczyny: Rola czynników genetycznych Dysregulacja rytmu dobowego Układy neuroprzekaźni kowe układu nerwowego Stresujące wydarzenia życiowe Zaburzenia hormonalne Organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego Czynniki psychodynamiczne Dysfunkcjonalne schematy poznawcze Rola czynników genetycznych …jednak nie ustalono jednoznacznej przyczyny, nie ma „genu depresji” Są badania podkreślające rolę czynników genetycznych w etiologii depresji…. Układy neuroprzekaźnikowe Deficyt w układzie serotoninergicznym Układy katecholaminergiczne Dysfunkcja układu noradrenergicznego Zaburzenia hormonalne Częste podłoże wtórnych zespołów depresyjnych (np. niedoczynność tarczycy, choroby nadnerczy) W pierwotnych zespołach depresyjnych – osie podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz podwzgórze-przysadka-tarczyca Dysfunkcja układu noradrenergicznego Organiczne uszkodzenia OUN Uszkodzenia i zaburzenia funkcji płatów czołowych, skroniowych i jądra ogoniastego Dysregulacja rytmu okołodobowego W depresji występują wyraźne problemy ze snem oraz wyraźne obniżenie nastroju rano… …może dysregulacja rytmu okołodobowego jest przyczyną, a nie skutkiem depresji? Czynniki psychodynamiczne Efekt nieprawidłowych relacji w okresie dzieciństwa Efekt frustracji potrzeb w okresie dzieciństwa Stresujące wydarzenia życiowe Model podatność-stres: • Rola stresorów w wyzwalaniu reakcji depresyjnych • Różnice między kobietami a mężczyznami Dysfunkcjonalne schematy poznawcze Obraz siebie Obraz świata Obraz przyszłości Depresyjna triada poznawcza Becka Czynniki ryzyka • Płeć żeńska • Niedostateczne wsparcie społeczne • Osobowość zależna/histrioniczna/borderline Przebieg i prognoza • Czas trwania nieleczonego epizodu: przeważnie 3-8 miesięcy Pełna remisja: 70% chorych • Ale: depresja jest chorobą śmiertelną! • Przeważnie wczesny początek – im wcześniejszy, tym gorsze rokowania • Choroba przewlekła i nawracająca Predyktory nawrotów • Przebity epizod depresyjny • Zaprzestanie przerywania leków w czasie podjętej terapii • Obraz kliniczny (współwystępowanie zaburzeń) • Czynniki demograficzne (różne wyniki badań: płeć, wiek: im młodszy wiek, tym większe prawdopodobieństwo nawrotu) • Stan psychospołeczny Depresja a śmiertelność • Depresja jest chorobą śmiertelną • Ok. 40-60% wszystkich samobójstw spowodowanych jest depresją • Trudno jest określić ryzyko, że dany pacjent popełni samobójstwo Objawy depresji Afektywne Poznawcze Somatyczne Behawioralne Rodzaje depresji: • • • • • • • Jednobiegunowa Dwubiegunowa "Duża" depresja Dystymia Depresja sezonowa Depresja z cechami psychotycznymi Depresja poporodowa Współwystępowanie • • • • Zaburzenia lękowe Nadużywanie substancji Zaburzenia odżywiania Zaburzenia osobowości Psychologiczne czynniki zapowiadające dużą depresję • Niewłaściwe relacje małżeńskie, rodzinne, interpersonalne • Stresujące wydarzenia i okoliczności życiowe • Indywidualne właściwości psychologiczne Kto choruje na depresję? • Każdy może zachorować • Wskaźnik występowania: 4,6 – 7,4% • Rosnący współczynnik występowania depresji wśród młodych ludzi • Częściej kobiety • U starszych ludzi – związana ze zmianami biologicznymi w organizmie Czy kobiety częściej chorują? • Artefakt wynikający z odmienności ról płciowych • Różnice biologiczne (hormonalne) • Model podatności na stres • Czynniki związane z radzeniem sobie w sytuacjach trudnych Różnice kulturowe, społeczne, demograficzne • Częściej w kulturze zachodniej • Częściej na terenach zurbanizowanych • Poziom depresji wzrasta wraz z obniżaniem się statusu społecznego, ale trudno powiedzieć, co jest przyczyną, a co skutkiem Pogorszenie funkcjonowania jako konsekwencja depresji Osłabienie zdolności cierpiących na depresję osób do podejmowania pracy, wykonywania codziennych obowiązków domowych i utrzymywania właściwych relacji z rodziną i przyjaciółmi. Rodzinny kontekst depresji Depresja w kontekście rodziny • Waga przywiązania • Doświadczenia rodzinne z wczesnego dzieciństwa • Dysfunkcyjne relacje rodzic-dziecko - nabycie dysfunkcjonalnych schematów Ja i negatywnego stylu wyjaśniania Relacje rodzinne: • • • • • • • • • • Wrogość Odrzucenie Kontrola Rezerwa Lęk Negatywne interakcje Wrogość Napięcie Konflikty Niezadowolenie ze związku Stresory w dzieciństwie a podatność na depresję • • • • • • • • Strata w dzieciństwie Niewłaściwy styl wychowawczy Alkohol Choroba psychiczna w rodzinie Przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna Śmierć ojca lub matki Problemy małżeńskie rodziców Brak bliskiego związku z rodzicami Związki rodzinne dziecka chorego na depresję • Rozbicie środowiska rodzinnego, dysfunkcjonalne relacje między rodzicami a dziećmi, wysoki poziom przewlekłego stresu • Mniejsze wsparcie społeczne • Dysfunkcjonalne przystosowanie • Zaburzenia psychiczne u dzieci • Niewłaściwa reakcja matki na dziecko • Zaburzenia emocjonalne i behawioralne • Zaburzenia nastroju Wpływ depresji na relacje rodzinne • • • • Nieodpowiednia więź emocjonalna Dysfunkcjonalne interakcje rodzinne Obciążenie dla rodziny Odczuwanie wsparcia Wsparcie społeczne • Zmniejsza ryzyko nawrotu • Pomaga przezwyciężyć chorobę • ...ale zwykle nie jest odczuwane Terapia depresji • • • • • Leki przeciwdepresyjne Psychoterapia Fototerapia Deprywacja snu Elektrowstrząsy Ważny aspekt leczenia Kontakt z chorym: wniknięcie w świat jego przeżyć, dające możliwość zrozumienia udzielenia odpowiedniego wsparcia Psychoterapia • • • • Psychoterapia psychodynamiczna Terapia małżeńska Psychoterapia poznawczo-behawioralna Terapia interpersonalna Terapia psychodynamiczna • Gdy depresja związana jest z długotrwałym konfliktem interpersonalnym, będącym konsekwencją nieprawidłowych wczesnych związków, doświadczania przewlekłego uczucia odrzucenia, niskiej samooceny z towarzyszącym poczuciem winy, separacji od lub utraty drugiej osoby znaczącej w dzieciństwie. Terapia małżeńska • Stanowi najczęściej fragment całego procesu terapeutycznego • Ważna rola psychoedukacji • Niektóre problemy rodzinne i małżeńskie mogą podtrzymywać objawy depresji Terapia poznawczobehawioralna • Najczęściej stosowana • Zidentyfikowanie stereotypowych, nieprawidłowych schematów i wypracowania schematów adaptacyjnych • Uczy umiejętności odbierania i poszukiwania wzmocnień pozytywnych • Często współwystępuje z farmakoterapią Terapia poznawczobehawioralna Techniki • Pobudzanie do aktywności • Stopniowanie zadań • Rozpoznawanie myśli Terapia interpersonalna • Założenie: Depresja to zarówno przyczyna, jak i skutek trudności w związkach z ważnymi osobami. Depresja. Dzieci i nastolatki WAŻNE ! • zarówno dzieci spokojne, wycofane, jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze „złym zachowaniem”, mogą cierpieć z powodu depresji • u dorosłych - smutek • u dzieci - drażliwość Objawy • smutek • ograniczenie lub rezygnacja z dotychczasowych zainteresowań i aktywności • zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej — spowolnienie lub pobudzenie • spadek energii • nadmierna męczliwość • zmiany łaknienia • zaburzenia snu wszelkiego typu • zaburzenia koncentracji uwagi • poczucie braku nadziei • poczucie braku sensu życia • niskie poczucie własnej wartości • nadmierne poczucie winy • poczucie bezradności • nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie Diagnoza • Wywiad marionetkowy • Kwestionariusz Emocji u Dzieci w Wieku Przedszkolnym (Preschool Feelings Checklist ) • Inwentarz Depresyjności Dziecka (Children's Depression Inventory) • Kwestionariusz Depresji DTK Rossmana • Krakowski Inwentarz Depresyjny KID Arkusz Obserwacyjny - 7-12 lat KID Inwentarz Objawowy - 13-15 lat, 16-19 lat • Skala Depresji Reynoldsa dla Dzieci • Skala Depresji Hamiltona • Lista Symptomów Depresyjnych Manifestowanych w Klasie Szkolnej Przyczyny • procesy biochemiczne zachodzące w mózgu • czynniki genetyczne • wpływ środowiska zewnętrznego choroba psychiczna rodzica przemoc w rodzinie rozwód rodziców szczególnie silny wpływ na nawroty choroby Wpływ środowiska zewnętrznego • nadużywanie substancji psychoaktywnych przez członków rodziny • Zaniedbanie lub/i przemoc w rodzinie • przewlekła choroba członka rodziny lub samego dziecka • utrata bliskiej osoby • psychiczne, fizyczne lub seksualne wykorzystywanie • przewlekły konflikt małżeński rodziców • wrogość i emocjonalne odrzucenie • nadmierne kontrolowanie przez rodziców • obarczanie dziecka zbyt dużą odpowiedzialnością • trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny Czynnik ryzyka depresji: SAMOOCENA Rozbieżność między tym, kim chciałoby być, a tym, kim myśli, że jest Poczucie wsparcia ze strony ważnych dla niego osób Epidemiologia KLINICZNA DEPRESJA: • 1% dzieci przedszkolnych • 2% w grupie dzieci 6—12 lat • 10-15% w grupie młodzieńczej RÓŻNICE związane z płcią: w dzieciństwie proporcja 1:1 w okresie dojrzewania 1:2 (chłopcy < dziewczynki) Współzachorowalność ZABURZENIA LĘKOWE • 30—75% • prawdopodobne wspólne podłoże • wczesne wystąpienie zaburzeń lękowych jako czynnik ryzyka rozwoju depresji Współzachorowalność ZABURZENIA EKSTERNALIZACYJNE • zaburzenia zachowania (CD) • zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD) • zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) • zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych Następstwa depresji dziecięcej • pogorszenie przystosowania społecznego • trudności w nauce szkolnej • zwiększone ryzyko depresji w przyszłości Cechy depresji u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym • postawa ciała i wyraz twarzy • skargi dotyczące dolegliwości somatycznych • niewyjaśnione bóle brzucha • bóle głowy Niewyrażone • brak łaknienia przygnębienie • mimowolne moczenie Cechy depresji u nastolatków • współwystępowanie zaburzeń odżywiania • nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych • popełnienie a usiłowanie popełnienia samobójstwa FILM http://www.youtube.com/watch?v=dDNoWdyoGFY Postaci depresji okresu dorastania – A. Kępiński • Postać apatyczno – abuliczna (zaniedbania wyglądu zewnętrznego, unikanie kontaktu społecznego, izolacja, braki jakiejkolwiek celowej aktywności) • Postać rezygnacyjna (poczucie pustki egzystencjalnej, brak sensu życia, zainteresowań, chęć zakończenia cierpienia, próby samobójcze) • Postać buntownicza (nadmiar energii w formie wybuchów złości, kłótliwość, ostentacyjne lub bierne sprzeciwianie się ustalonym normom społecznym) • Postać labilna (zmienność emocjonalna, okresy buntu z późniejszym nasilonym poczuciem winy i żalu) Leczenie - powinno uwzględniać wszystkie sfery nieprawidłowego funkcjonowania: • trudności społeczne • kłopoty z nauką • trudności w rozwiązywaniu problemów społecznych i kontrolowaniu emocji • nieprawidłowe relacje rodzinne • dysfunkcjonalne przekonania dotyczące własne osoby i innych ludzi PSYCHIATRA PSYCHOLOG PODSTAWOWE BADANIA LABORATORYJNE RODZICU! „Choroba Twojego dziecka nie pojawiła się z Twojej winy, ale jest Twoją odpowiedzialnością” (dr Harold S. Koplewicz, psychiatra, prezes Child Mind Institute) FILM http://www.youtube.com/watch?v=7RgQc6lpUw0 Czynniki ochronne i zapobieganie • bezpieczne, stabilne otoczenie, w pierwszych latach życia • spokojna atmosfera w domu • stabilna atmosfera w środowisku szkolnym (zagrożenie niosą: przemoc w szkole, nasilona rywalizacja i presja ze strony rówieśników, nadmierny nacisk na osiągnięcia szkolne) Podsumowanie • Depresja jest chorobą, która występuje nie tylko u dorosłych • Drażliwość i trudne zachowania nie muszą, ale mogą świadczyć o depresji dziecięcej • Nastolatki częściej niż dzieci młodsze chorują na depresję • Z depresją związane jest poważne ryzyko popełnienia przez dziecko samobójstwa • Depresja u dzieci jest chorobą uleczalną (nawroty nie są koniecznością) • Pomoc dziecku z depresją zaczyna się od akceptacji i zrozumienia jego choroby Literatura Bilikiewicz, A., Landowski, J., Radziwiłłowicz, P. (1999). Psychiatria. Repetytorium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Hammen, C. (2006). Depresja. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Kępiński, A. (1974). Melancholia. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa Namysłowska, I. (2007). Psychiatria dzieci i młodzieży (wybrane zagadnienia). w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: PZWL. Pużyński, S., Wciórka, J. (red.) (1998). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków-Warszawa: Versalius. Pużyński, S., Wciórka, J. (red.) (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków-Warszawa: Versalius. Pużyński, S. (2007). Choroby afektywne. w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: PZWL. Turno, M. (2010). Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji. Dziękujemy za uwagę
