Untitled - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
advertisement
Publikację zredagował zespół: Ewa Kaliszuk (redaktor naczelna) Marzenna B³aszczuk-Zawi³a Stefan Kaszczak Wojciech Mroczek Stanis³aw Kasperec Agata Wancio Małgorzata Wieteska-Rostek INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE DWUMIESIĘCZNIK Publikacja recenzowana _______________________ Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa tel.: 22 813-46-50, 22 813-51-86 wew. 516 - dział sprzeda¿y wew. 408 - redakcja fax: 22 628-24-79 e-mail: [email protected] http://www.ibrkk.pl Nr 1 (206) styczeń/luty 2011 _______________________ Cena: 37 z³ (w tym 5% VAT) _______________________ Warunki prenumeraty dwumiesięcznika “Wspólnoty Europejskie” w 2011 roku: Cena prenumeraty rocznej: 210 z³ (w tym 5% VAT) Zamówienia wraz z kopią dowodu wpłaty prosimy kierować na adres Instytutu Numer konta, na które należy dokonać wpłaty: BGK 96 1130 1017 0019 9682 2120 0001 (z zaznaczeniem "Prenumerata - Wspólnoty Europejskie") _______________________ © Copyright by Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Nakład: 400 egz. Skład i opracowanie graficzne Sławomir Jarz¹bek STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ • Stany Zjednoczone – najważniejszy partner handlowy Unii Europejskiej – Wojciech Mroczek2 JEDNOLITY RYNEK EUROPEJSKI • Konsekwencje pełnego otwarcia rynków pracy w Niemczech i Austrii – wybrane problemy – Anna Barwińska-Małajowicz 11 GOSPODARKA I FINANSE • Nowy model zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej – Małgorzata Misiak24 • Czy kryzys gospodarczy spowodował wzrost protekcjonizmu w handlu? – Ewa Kaliszuk32 • Miraż złota – Adam Gwiazda43 WSPÓLNA POLITYKA HANDLOWA • Zmiana preferencyjnych reguł pochodzenia w UE – Jan Piotrowski49 POLITYKA W DZIEDZINIE ZDROWIA PUBLICZNEGO • Świadczenia zdrowotne w świetle dyrektywy o transgranicznej opiece zdrowotnej – Małgorzata Paszkowska60 WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH • Co nowego w prawie Unii i dokumentach KE? • Co nowego w prawie polskim? STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM 65 72 STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ STANY ZJEDNOCZONE – – NAJWAŻNIEJSZY PARTNER HANDLOWY UNII EUROPEJSKIEJ Wojciech Mroczek Tradycyjnie najważniejszym partnerem handlowym Unii Europejskiej są Stany Zjednoczone. Według Eurostatu w 2010 r.1 na USA przypadało 18% eksportu UE-27 do krajów trzecich i 11% importu. Jednocześnie Unia jest najważniejszym partnerem handlowym Stanów Zjednoczonych. Według wstępnych danych US Census Bureau w 2010 r. na dwadzieścia siedem krajów UE przypadło 19% eksportu USA i 17% importu. Unia Europejska i Stany Zjednoczone pozostają dla siebie nadal najważniejszymi rynkami eksportowymi, natomiast w imporcie - Unia Europejska i USA, jako główni dostawcy towarów do partnera, zostali zastąpieni przez Chiny (w 2006 r. USA straciły pozycję najważniejszego dostawcy na rynki państw Unii, a w 2009 r. eksporterzy z krajów UE stracili pozycję najważniejszego dostawcy na rynek amerykański). Obie gospodarki odgrywają dominująca rolę w gospodarce globalnej. W efekcie wzajemny handel między Unią a USA należy do największych przepływów towarów w gospodarce globalnej2. Powiązania między dwoma największymi gospodarkami świata wykraczają daleko poza wymianę handlową. Na intensyfikację stosunków gospodarczych po obu stronach Atlantyku silnie wpływają także bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Unia Europejska jest największym inwestorem w USA, a Stany Zjednoczone są najważniejszym inwestorem w UE. Przedsiębiorstwa amerykańskie w UE, i pochodzące z krajów UE w USA zatrudniają łącznie 14 mln osób. Ponadto w ostatnich latach dużą rolę odgrywa integracja rynków finansowych. Statystyki handlu zagranicznego wskazują na systematyczne obniżanie się wzajemnego udziału w wymianie z zagranicą obu największych gospodarek, podobnie jak zmniejsza się ich znaczenie w handlu międzynarodowym. Pół wieku temu, w 1960 r. na kraje starej Unii przypadało 31% amerykańskiego eksportu i 26% importu3. W kolejnych latach udział ten stopniowo malał. Tendencja ta była szczególnie widoczna w ostatnich dwóch dekadach. Wynika to jednak bardziej z rosnącej złożoności współczesnych międzynarodowych stosunków gospodarczych (co można określić ogólnym mianem globalizacji), a nie z faktycznego osłabienia dwustronnych relacji. Złożoność tych powiązań sprawia, że często wymykają się one statystykom. 2 Co więcej, można powiedzieć, że współzależność między obiema największymi gospodarkami jest znacznie większa niż wynikałoby to tylko z ich udziału we wzajemnym handlu. Ostatni kryzys z 2008 r., z którego skutkami wciąż borykają się obie gospodarki pokazał, że skala tych powiązań nie tylko nie osłabła w minionym dwudziestoleciu, lecz nawet wzrosła. Wskazuje na to bardzo szybka reakcja gospodarek krajów UE na zaostrzenie się kryzysu finansowego w USA, nie mająca precedensu podczas poprzednich kryzysów i recesji. Zmniejszanie się ich udziału we wzajemnym handlu związane było z wieloma procesami zwiększającymi umiędzynarodowienie aktywności gospodarczej, które od lat sześćdziesiątych zachodziły w gospodarce światowej. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim: procesy integracji regionalnej zarówno w Europie, jak i w Ameryce Północnej, które zdynamizowały wymianę handlową wewnątrz tych regionów; liberalizację przepływu kapitału między Europą Zachodnią a USA, skutkującą wzrostem BIZ typu horyzontalnego4, które zastępowały handel; przenoszenie (delokalizację) procesów produkcyjnych z USA do Kanady i Meksyku, a z krajów starej Unii do krajów Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW), co spowodowało, że do konsumentów trafiały nadal te same produkty, tych samych marek, pochodzące jednak z innych krajów; napływ BIZ typu wertykalnego5 z USA do Europy oraz z Europy do USA w miarę postępu technicznego; przenoszenie produkcji zarówno przez korporacje amerykańskie, jak i europejskie na Daleki Wschód, w tym przede wszystkim do Chin, i eksport tam wytworzonych produktów do Europy i USA, co powoduje, że w Europie jest obecnych coraz więcej marek amerykańskich, podobnie jak w USA marek europejskich, jednak ich pochodzenie ma coraz mniej wspólnego z tradycyjnym miejscem ich wytwarzania; wpływ wzrostu cen paliw na światowych rynkach, przede wszystkim ropy naftowej, na zmniejszenie się udziałów w imporcie. Można więc powiedzieć, że zmniejszenie się udziałów we wzajemnych obrotach handlowych to w znacznym stopniu efekt nienadążania statystyki za coraz bardziej złożonymi procesami we współczesnej gospodarce. Statystyka bowiem wciąż traktuje państwa jako główne podmioty handlu, podczas gdy obecnie handel światowy determinują działania korporacji międzynarodowych. Gdyby publikowano statystyki nie według państw pochodzenia eksportu, ale krajów macierzystych korporacji, wówczas udział przedsiębiorstw amerykańskich w światowych obrotach handlowych prawdopodobnie nie zmniejszałby się lub jego obniżanie się nastęWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 8G]LDáHNVSRUWXLLPSRUWXWRZDUyZLXVáXJZ3.%6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FK 8G]LDá6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FKZĞZLDWRZ\PKDQGOX LPSRUW HNVSRUW HNVSRUW LPSRUW 6DOGRZKDQGOX]DJUDQLF]Q\P6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FK =PLDQ\ZVNDĨQLNDFHQWRZDUyZLXVáXJNRQVXPSF\MQ\FKGHIODWRU3&(Z86$ URN POQ86' GREUDWUZDáHJRXĪ\WNX GREUDQLHWUZDáH XVáXJL 1DMZDĪQLHMVLSDUWQHU]\KDQGORZL6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FKZU 8G]LDá8QLL(XURSHMVNLHMZKDQGOX6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FK .DQDGD HNVSRUW &KLQ\ LPSRUW 0HNV\N -DSRQLD HNVSRUW 1LHPF\ LPSRUW :%U\WDQLD .RUHD )UDQFMD 7DMZDQ %UD]\OLD 8G]LDá0HNV\NXZKDQGOX6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FK 8G]LDá&KLQZKDQGOX6WDQyZ=MHGQRF]RQ\FK HNVSRUW LPSRUW HNVSRUW LPSRUW Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 3 :DUWRĞFREURWyZKDQGORZ\FK8(]86$ZODWDFK POG(85 POG(85 :DUWRĞüJáyZQ\FKVWUXPLHQLKDQGOXPLĊG]\QDURGRZHJR LPSRUW8(]86$ LPSRUW86$]8( HNVSRUW LPSRUW8(]&KLQ LPSRUW LPSRUW86$]&KLQ VDOGR '\QDPLNDHNVSRUWXGR86$QDWOHHNVSRUWXGRNUDMyZWU]HFLFKLXG]LDá86$ ZHNVSRUFLH]HZQĊWU]Q\P8( '\QDPLNDLPSRUWX]86$QDWOHLPSRUWX]NUDMyZWU]HFLFKLXG]LDá86$ ZLPSRUFLH]HZQĊWU]Q\P8( XG]LDá86$ZLPSRUFLH/ HNVSRUWGR.73 LPSRUW]86$3 XG]LDá86$ZHNVSRUFLH/ LPSRUW].73 URN URN HNVSRUWGR86$3 ,PSRUW8(]86$ZJJáyZQ\FKNDWHJRULLHNRQRPLF]Q\FK%(& POG(85 POG(85 (NVSRUW8(GR86$ZJJáyZQ\FKNDWHJRULLHNRQRPLF]Q\FK%(& GREUDNRQVXPSF\MQH GREUDLQZHVW\F\MQH GREUDSRĞUHGQLH GREUDNRQVXPSF\MQH SDOLZD 6DOGRZKDQGOX8QLL(XURSHMVNLHM]86$ZJJáyZQ\FKNDWHJRULLHNRQRPLF]Q\FK GREUDLQZHVW\F\MQH GREUDSRĞUHGQLH SDOLZD =PLDQ\3.%LVSRĪ\FLDJRVSRGDUVWZGRPRZ\FKZ8QLL(XURSHMVNLHML86$ ZODWDFK URN POG(85 GREUDNRQVXPSF\MQH GREUDSRĞUHGQLH RJyáHP 4 GREUDLQZHVW\F\MQH SDOLZD VSRĪ\FLHLQG\ZLGXDOQHZ8( 3.%Z8( VSRĪ\FLHLQG\ZLGXDOQHZ86$ 3.%Z86$ Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 powałoby znacznie wolniej niż ma to miejsce w przypadku USA jako kraju pochodzenia eksportu. Na spadek znaczenia USA w handlu międzynarodowym wpływa przenoszenie produkcji przez korporacje amerykańskie do innych krajów. Głównymi kierunkami delokalizacji są Meksyk (zwłaszcza w tych branżach, gdzie niezbędny jest relatywnie duży wkład importu ze strony macierzystych przedsiębiorstw amerykańskich korporacji) i Chiny. Tak więc produkty, które eksportowane były wcześniej z USA, obecnie pochodzą z innych krajów, np. z Meksyku, Chin, Irlandii, Wielkiej Brytanii czy Hiszpanii. Chociaż Stany Zjednoczone utraciły formalnie status największego na świecie eksportera, pozostają największym importerem (w 2009 r. przypadało na nie 12,7% światowego importu). Zmniejszający się udział USA w światowym imporcie wynika przede wszystkim z rosnącego popytu w krajach rozwijających się. Popyt w Stanach Zjednoczonych rośnie jednak znacznie szybciej niż popyt w innych krajach rozwiniętych, zwłaszcza w krajach UE. Rynek amerykański jest szczególnie dużym rynkiem dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku. Pozycja USA w tej dziedzinie wydaje się niezagrożona w dającej się przewidzieć przyszłości, co czyni rynek amerykański niezwykle ważnym dla światowego eksportu. Jest to jednak rynek o bardzo wysokich wymaganiach i wysokiej konkurencji ze strony rodzimych korporacji. W ostatniej dekadzie, do czasu kryzysu w 2008 r., produkt krajowy brutto USA rósł znacznie szybciej niż krajów UE (w latach 2001-2010 PKB w USA rósł w tempie 1,7% średnio rocznie, podczas gdy w krajach UE – 1,3%). Jeszcze większa dysproporcja miała miejsce w dynamice wydatków konsumpcyjnych, w USA rosły one średnio o 2,0% rocznie, a w UE – o 1,4%. Stany Zjednoczone, głównie dzięki szybko rosnącym wydatkom gospodarstw domowych, osiągnęły w IV kw. 2010 r. poziom PKB sprzed kryzysu, natomiast w Unii poziom ten był nadal o blisko 3% niższy niż w I kw. 2008 r. W czasie kryzysu nastąpiło silne obniżenie się importu USA (spadek wolumenu w latach 2008-2009 wyniósł blisko 20%). Najbardziej zmalał import dóbr pośrednich i samochodów osobowych, a więc produktów mających duże znaczenie w unijnym eksporcie na rynek amerykański. W wyniku ekspansywnej polityki fiskalnej i pieniężnej, spadek importu dóbr konsumpcyjnych (z wyłączeniem samochodów) został ograniczony do 11%, a żywności do 7%. Chociaż Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych nie łączy żadna forma instytucjonalna integracji dwustronnej, to jednak można powiedzieć, że obie gospodarki są silnie zintegrowane. Integracja handlowa opiera się przede wszystkim na wielostronnej liberalizacji handlu osiągniętej w ramach GATT i WTO. Praktycznie do rundy urugwajskiej (1986-1994) negocjacje skupiały się na interesach krajów rozwiniętych – przede wszystkim USA i Unii Europejskiej. W efekcie doprowadzono do znaczącego obniżenia ceł na towary przemysłowe, które były przedmiotem największego zainteresowania obu Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 największych gospodarek. Natomiast silna ochrona rynków rolnych w UE i USA spowodowała zepchnięcie negocjacji rolnych na margines procesu liberalizacji handlu. Brak postępów w dalszej wielostronnej liberalizacji handlu (runda dauhańska) sprawia, że od czasu do czasu odżywa idea utworzenia transatlantyckiej strefy wolnego handlu (TAFTA – Transatlantic Free Trade Area). Jej koncepcję przedstawili w marcu 1998 r. europejscy komisarze - Leon Brittan (handel zewnętrzny), Martin Bangemann (przemysł i telekomunikacja) i Mario Monti (rynek wewnętrzny). Opiera się ona na integracji rynków UE i USA w czterech głównych obszarach: 1) strefy wolnego handlu dla usług; 2) zniesienia barier technicznych w handlu, zwłaszcza poprzez zawieranie umów w sprawie wzajemnego uznawania; 3) liberalizacji rynków zamówień publicznych, praw własności intelektualnej i inwestycji; 4) ewentualnego stopniowego zniesienia ceł na towary przemysłowe. Wydaje się, że główną przeszkodą na drodze do powstania strefy TAFTA są polityczne obawy przed otwarciem rynku dla tak silnego partnera handlowego, wyrażane szczególnie głośnie w czasie kryzysu. W opinii Komisji Europejskiej są nią duże rozbieżności w przepisach regulujących handel i inwestycje6. Z badań Komisji wynika, że w przypadku zlikwidowania zaledwie połowy barier pozataryfowych w handlu z USA unijny PKB wzrósłby o 0,5%7. Natomiast według OECD, całkowita integracja obu gospodarek mogłaby wygenerować trzyprocentowy wzrost po obu stronach Atlantyku8. Wskazówki dla unijno-amerykańskich rozmów dwustronnych ma wypracować Transatlantycka Rada Gospodarcza (TRG). Celem TRG jest wspomaganie integracji gospodarczej między Stanami Zjednoczonymi a krajami Unii, przede wszystkim w takich dziedzinach, jak innowacje i technologie, rynki finansowe, bezpieczeństwo handlu, inwestycje i prawa własności intelektualnej. Tak więc na razie idea transatlantyckiej strefy wolnego handlu realizowana jest w sposób pośredni – poprzez Kanadę i Meksyk, z którymi Stany Zjednoczone tworzą od 1994 r. Północnoamerykańską Strefę Wolnego Handlu (NAFTA)9. W 2000 r. weszła bowiem w życie umowa o wolnym handlu pomiędzy UE a Meksykiem, a od 2009 r. negocjowana jest podobna umowa pomiędzy UE a Kanadą. Stany Zjednoczone do 2002 r. były największym światowym eksporterem towarów ( uwzględniając poszczególne kraje UE, a nie UE-27), mimo to handel zagraniczny odgrywał stosunkowo niewielką rolę w gospodarce amerykańskiej. Jednak po roku 1990 udział eksportu, a zwłaszcza importu, w PKB systematycznie rósł. Wiązało się to prawdopodobnie z delokalizacją produkcji amerykańskich korporacji, których głównym celem było obniżenie kosztów sprzedaży na rynku amerykańskim (podczas gdy najważniejszym motywem korporacji z krajów europejskich był wzrost konkurencyjności eksportowanych towarów). 5 Handel UE - USA według kategorii ekonomicznych (BEC) Największa różnica między strukturami unijnego eksportu do USA i importu z tego kraju to wyraźnie inny udział w nich dóbr konsumpcyjnych. W handlu tymi dobrami istotną rolę odgrywają głównie wysoko zindywidualizowane cechy towarów. O ile bowiem w 2009 r. dobra konsumpcyjne w eksporcie UE do USA stanowiły 27,2%, o tyle w imporcie – 17,1%. Ta dysproporcja odzwierciedla różnice w modelu wzrostu gospodarczego między gospodarkami europejskimi a USA, gdzie wzrost opiera się przede wszystkim na wzroście wydatków konsumpcyjnych. W 2009 r. na Stany Zjednoczone przypadało 29,9% unijnego eksportu dóbr konsumpcyjnych do krajów trzecich. W ostatnich latach jednak znaczenie rynku amerykańskiego zmniejszyło się (w 2002 r. na USA przypadała niemal 1/3 całego unijnego eksportu dóbr konsumpcyjnych). Szczególnie duże znaczenie USA odgrywały jako odbiorca samochodów osobowych. Na początku minionej dekady na rynek amerykański trafiała niemal połowa samochodów eksportowanych przez UE. Natomiast znacznie mniejszy był bezpośredni eksport amerykańskich samochodów do Europy. Amerykańskie koncerny motoryzacyjne przeniosły bowiem produkcję do Europy, na co może wskazywać wyższy udział części do środków transportu w imporcie z USA w porównaniu z ich eksportem do tego kraju. Producenci europejscy tracą jednak swoją pozycję na amerykańskim rynku motoryzacyjnym. Nawet program dopłat do zakupu nowych aut, jaki realizowany był w USA w 2009 r. (cash for clunkers) nie zahamował tej negatywnej tendencji, a udział europejskich producentów zmniejszył się przede wszystkim na rzecz marek japońskich. Spadek eksportu samochodów był główną przyczyną nieco silniejszego zmniejszenia się eksportu z Unii do Stanów Zjednoczonych (18%) niż importu z USA (15%) w 2009 r., a więc w okresie nasilenia się tendencji kryzysowych. Samochody osobowe były także głównym źródłem dużego dodatniego salda, jakie UE notuje w wymianie z USA (one także przyczyniły się do zmniejszenia tej nadwyżki w ostatnim okresie). W ostatnich latach najwyższą dynamikę w eksporcie dóbr konsumpcyjnych do USA wykazują leki (klasyfikowane jako dobra nietrwałego użytku). Względnie wysokie znaczenie w obustronnym handlu mają dobra pośrednie, zwłaszcza części do dóbr inwestycyjnych i środków transportu (BEC 420 i 530). Handel w obu tych grupach może być pewną miarą intensywności handlu korporacyjnego, która biorąc pod uwagę znaczną odległość między obu gospodarkami należy do dużych. W 2009 r. produkty tych kategorii stanowiły 18% unijnego eksportu i 21% importu (podczas gdy w handlu z krami trzecimi odpowiednio – 12% i 8%). Według szacunków Komisji Europejskiej 1/3 han6 dlu między UE i USA stanowią obroty wewnątrz korporacji (obok dóbr pośrednich są to także produkty gotowe). Dobra inwestycyjne mają natomiast większe znaczenie w imporcie z USA niż w eksporcie do tego kraju. Duży wpływ na to ma import amerykańskich samolotów. Ponadto Stany Zjednoczone mają przewagę nad krajami Unii w eksporcie wysokich technologii, co może świadczyć o większej innowacyjności amerykańskiej gospodarki niż gospodarek krajów UE. Handel krajów Unii Europejskiej z USA Spośród krajów Unii największym eksporterem do USA są Niemcy. Niemiecki eksport tradycyjnie charakteryzuje wysoka dynamika wzrostu, jednak w ostatnich latach eksport ten na rynek amerykański rósł wolniej niż średnio pozostałych krajów UE (jest to zatem sytuacja odwrotna niż w eksporcie do większości pozostałych głównych partnerów handlowych UE, gdzie dynamika eksportu Niemiec wyprzedzała zwykle dynamikę eksportu pozostałych krajów starej Unii). Przyczyną niskiej dynamiki niemieckiego eksportu do USA (w latach 20002009 niemiecki eksport do USA rósł o 0,5% średnio rocznie) mogą być co najmniej trzy czynniki, które obserwujemy w ostatnich latach (pomijając silny spadek popytu w Stanach Zjednoczonych, jaki nastąpił w wyniku kryzysu). Po pierwsze, Niemcy znaczną część produkcji przeznaczonej na eksport przesunęły do innych krajów UE (w tym także krajów Europy Środkowej i Wschodniej). Po drugie, delokalizacja produkcji do Chin osiągnęła znacznie większe rozmiary w USA niż w krajach starej Unii. Po trzecie, w ciągu ostatniej dekady Niemcy najbardziej spośród krajów Unii zwiększyły bezpośrednie inwestycje w USA, co może sprzyjać zastępowaniu eksportu produkcją prowadzoną przez filie korporacji niemieckich w USA. Niemcy notują także najwyższą nadwyżkę w wymianie ze Stanami Zjednoczonymi (26 mld euro w 2009 r., wobec 46 mld euro całej Unii). Największym importerem z USA jest natomiast Wielka Brytania, która jest jednocześnie najważniejszym kierunkiem napływu amerykańskich inwestycji bezpośrednich. Handel ze Stanami Zjednoczonymi ma największe znaczenie dla Irlandii (w 2009 r. na USA przypadało 21% irlandzkiego eksportu ogółem i 17% importu). Odzwierciedla to szczególną rolę amerykańskich przedsiębiorstw w gospodarce irlandzkiej. Według szacunków American Chamber of Commerce Ireland, wartość eksportu firm amerykańskich z Irlandii wyniosła 93,5 mld euro. 600 amerykańskich firm zatrudnia 100 tys. osób. Jednocześnie obroty Irlandii z USA rosły najszybciej spośród krajów starej Unii. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 W latach 2000-2009 szybciej rósł eksport do USA z nowych państw członkowskich (5,0% średnio rocznie, wobec 0,8% w krajach UE-15). Udział USA w handlu krajów EŚW jest jednak wciąż bardzo niski (w 2009 r. wyniósł on 1,8%, czyli prawie czterokrotnie mniej niż w handlu krajów starej Unii). Najwyższą dynamikę eksportu do USA w ostatnich latach notowały Estonia (dzięki eksportowi łupków bitumicznych) i Słowacja (dzięki delokalizacji produkcji samochodów Volkswagen). Główni partnerzy handlowi USA Bardzo duże znaczenie w handlu USA mają kraje sąsiedzkie, z którymi od 1994 r. łączy je strefa wolnego handlu. W 2010 r. na Kanadę i Meksyk przypadało łącznie 32% eksportu USA i 26% importu. Proces północnoamerykańskiej integracji handlowej postępował równolegle z procesami integracji zachodzącymi w Europie. Zawartą w 1988 r. z Kanadą umowę o wolnym handlu (poprzedzoną wieloma umowami sektorowymi) można porównać do porozumienia Wspólnoty Europejskiej z EFTA, z kolei utworzenie strefy wolnego handlu z Meksykiem może być odpowiednikiem procesu integracji Unii z krajami EŚW. Objęcie Meksyku strefą wolnego handlu zapoczątkowało na szeroką skalę proces przenoszenia produkcji przez korporacje amerykańskie. Jego głównym celem było obniżenie kosztów produkcji i podniesienie jej konkurencyjności na rynku amerykańskim. W 2009 r. ponad 80% eksportu Meksyku kierowano na rynek amerykański, natomiast na rynek UE-27 zaledwie 5% (w połowie lat 90. XX w. niewiele ponad 3%). W dużej części (ok. 1/4) były to paliwa, których Meksyk jest jednym z największych producentów. Pozostała część importu z Meksyku w dużej mierze była związana z procesem fragmentaryzacji produkcji przez amerykańskie korporacje. Po wejściu w życie porozumienia NAFTA udział USA w meksykańskim eksporcie nieco się obniżył (podobnie, jak udział UE-15 w handlu krajów EŚW w okresie obowiązywania umów stowarzyszeniowych). W wyniku zwiększania się skali delokalizacji procesów produkcyjnych od 1995 r. (a więc krótko po powstaniu NAFTA) wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych trwałego użytku (mających największe znaczenie w handlu zagranicznym) wykazuje tendencję spadkową. W związku z tym sprzedaż tych towarów na rynku amerykańskim zwiększała się, a jednocześnie wskaźnik inflacji utrzymywał się na niskim poziomie. Nieco wyższy udział Chin w amerykańskim imporcie może wskazywać, że amerykańskie korporacje wcześniej i w nieco większej skali niż korporacje europejskie rozpoczęły proces przenoszenia produkcji na Daleki Wschód. W 2010 r. udział Chin w amerykańskim eksporcie wyniósł 19%. Przenoszenie produkcji do Chin, zwłaszcza wyrobów wysokiej techniki, powoduje jednoczesny wzrost eksportu do tego kraju (przede wszystkim dóbr pośrednich). W 2010 r. udział Chin w amerykańWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 skim eksporcie zwiększył się do 7% (tym samym Chiny stały się trzecim pod względem wartości kierunkiem eksportu z USA, traktując osobno kraje UE). O ile udziały Kanady i Meksyku w amerykańskim eksporcie w ostatnich latach pozostawały względnie stabilne, o tyle udział Chin systematycznie wzrastał, głównie kosztem udziału Unii Europejskiej. Deficyt w handlu USA, narastający od lat dziewięćdziesiątych XX w., jest związany ze strategią amerykańskich korporacji, które przenosząc za granicę produkcję przeznaczoną na rynek amerykański spowodowały znaczący wzrost importu. W latach 2005-2006 deficyt w handlu zagranicznym osiągnął rekordowy poziom 5,7% PKB. W 2009 r. na skutek kryzysu obniżył się on do 2,7% (w 2010 r. wzrósł ponownie do 3,5%). Największy deficyt notują USA w handlu z Chinami. W 2010 r. zwiększył się on do 270 mld dolarów, co stanowiło ponad 40% całego deficytu handlowego USA. Blisko 70 mld dolarów deficytu zamknęła się w 2010 r. wymiana USA z Meksykiem (a więc także krajem, do którego przenoszona była produkcja z USA). Ujemne saldo USA w obrotach z UE wyniosło natomiast 80 mld dolarów. Najważniejszą pozycją w amerykańskim eksporcie do Unii są samoloty (tabela 1). Natomiast lista pozostałych towarów zmieniała się w ciągu ostatnich dwudziestu lat dość istotnie, biorąc pod uwagę rozmiary handlu oraz stabilność handlujących gospodarek. Główną przyczyną tych zmian była delokalizacja produkcji, przede wszystkim do Chin. Na znaczeniu zyskały natomiast produkty chemiczne. Lista najważniejszych towarów w imporcie jest podobna do listy najważniejszych towarów w eksporcie. W statystykach handlu zagranicznego wysokie podobieństwo struktury eksportu i importu, obserwowane zazwyczaj w wymianie między krajami rozwiniętymi, określa się mianem handlu wewnątrzgałęziowego. Zmiany w wykazie najważniejszych towarów w unijnym imporcie i eksporcie wynikały z przenoszenia przez korporacje europejskie (a zwłaszcza niemieckie) produkcji poza obszar Unii. O skali procesu delokalizacji produkcji z USA do Chin (główny kierunek przenoszenia produkcji) mogą świadczyć dane zawarte w tabeli 3. Przedstawiono w niej towary, które miały duże znaczenie w imporcie UE-27 ze Stanów Zjednoczonych w 2000 r. W kolejnych latach wartość ich importu z USA znacząco się zmniejszyła, co jednak wcale nie oznaczało spadku popytu na te produkty. Ich europejscy odbiorcy bowiem otrzymują często unowocześnione technologicznie te same wyroby, tych samych korporacji, a główna zmiana dotyczy tylko miejsca ich produkcji (lub dokładniej montażu). Proces delokalizacji produkcji, jak widać, dotyczy przede wszystkim produktów przemysłu elektromaszynowego. Często są to wyroby wysokiej techniki. Chociaż nie wynika to z tabeli bezpośrednio, to wydaje się, że 7 Tabela 1 Główne pozycje w amerykańskim eksporcie do UE-27 (według trzycyfrowej klasyfikacji SITC), 1990-2010 SITC Nazwa Wartość Udział UE w eksporcie Udział w eksporcie do UE (mld euro) (%) (%) Najważniejsze towary w eksporcie w 1990 r. 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 9 980 41,6 12,1 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 5 337 43,3 6,5 759 Części i akcesoria maszyn biurowych, do automatycznego przetwarzania danych 4 090 46,6 5,0 714 Silniki i siłowniki, nieelektryczne i ich części 3 320 55,4 4,0 874 Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna 2 450 34,8 3,0 776 Lampy elektronowe, urządzenia półprzewodnikowe i ich części 1 936 17,6 2,4 321 Węgiel 1 902 53,7 2,3 764 Sprzęt telekomunikacyjny 1 727 26,2 2,1 122 Tytoń przetworzony 1 552 39,2 1,9 222 Nasiona i owoce oleiste do ekstrakcji „miękkich” stałych olejów roślinnych 1 342 44,0 1,6 Najważniejsze towary w eksporcie w 2000 r. 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 17 720 39,9 9,7 759 Części i akcesoria maszyn biurowych, do automatycznego przetwarzania danych 10 209 37,0 5,6 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 9 137 27,4 5,0 714 Silniki i siłowniki, nieelektryczne i ich części 8 834 52,2 4,8 776 Lampy elektronowe, urządzenia półprzewodnikowe i ich części 8 444 12,4 4,6 764 Sprzęt telekomunikacyjny 7 143 22,6 3,9 874 Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna 6 872 28,5 3,8 542 Leki (także weterynaryjne) 3 676 47,3 2,0 784 Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych 3 607 10,3 2,0 541 Produkty medyczne i farmaceutyczne 3 473 53,9 1,9 19 462 32,6 10,8 Najważniejsze towary w eksporcie w 2010 r. 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 541 Produkty medyczne i farmaceutyczne 9 566 64,0 5,3 542 Leki (także weterynaryjne) 9 523 50,9 5,3 872 Instrumenty i urządzenia medyczne, gdzie indziej niewymienione 5 897 42,0 3,3 334 Przetworzone oleje ropy naftowej i otrzymane z minerałów bitumicznych 5 838 14,4 3,2 874 Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna 5 209 23,8 2,9 781 Pojazdy samochodowe do przewozu osób 5 089 17,2 2,8 764 Sprzęt telekomunikacyjny 4 813 18,1 2,7 515 Związki organiczno-nieorganiczne, heterocykliczne, kwasy nukleinowe i ich sole 4 182 53,2 2,3 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 3 517 19,5 1,9 Nazwy pozycji towarowych wg Rocznika statystycznego handlu zagranicznego GUS. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Foreign Trade Division, U.S. Census Bureau. 8 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Tabela 2 Główne pozycje w amerykańskim imporcie z UE-27 (według trzycyfrowej klasyfikacji SITC), 1990-2010 SITC Nazwa Wartość Udział UE w imporcie Udział w imporcie z UE (mld EUR) (%) (%) Najważniejsze towary w imporcie w 1990 r. 781 Pojazdy samochodowe do przewozu osób 7 121 19,7 9,0 714 Silniki i siłowniki, nieelektryczne i ich części 3 014 77,0 3,8 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 2 649 52,9 3,4 334 Przetworzone oleje ropy naftowej i otrzymane z minerałów bitumicznych 2 269 17,8 2,9 112 Napoje alkoholowe 2 106 74,6 2,7 784 Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych 2 069 16,6 2,6 728 Pozostałe maszyny i urządzenia specjalistyczne 1 340 46,5 1,7 896 Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 1 280 69,6 1,6 333 Surowe oleje ropy naftowej i oleje otrzymane z minerałów bitumicznych 1 274 3,7 1,6 851 Obuwie 1 247 16,6 1,6 Najważniejsze towary w imporcie w 2000 r. 781 Pojazdy samochodowe do przewozu osób 23 888 20,1 9,7 515 Związki organiczno-nieorganiczne, heterocykliczne, kwasy nukleinowe i ich sole 15 457 84,5 6,3 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 10 513 53,3 4,3 714 Silniki i siłowniki, nieelektryczne i ich części 8 003 68,9 3,2 542 Leki (także weterynaryjne) 7 470 70,3 3,0 334 Przetworzone oleje ropy naftowej i otrzymane z minerałów bitumicznych 6 258 21,9 2,5 112 Napoje alkoholowe 5 373 66,6 2,2 896 Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 5 077 80,0 2,1 874 Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna 4 887 35,6 2,0 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 4 320 7,1 1,8 Najważniejsze towary w imporcie w 2010 r. 542 Leki (także weterynaryjne) 23 329 61,3 9,7 781 Pojazdy samochodowe do przewozu osób 18 366 21,1 7,6 515 Związki organiczno-nieorganiczne, heterocykliczne, kwasy nukleinowe i ich sole 14 338 72,5 5,9 334 Przetworzone oleje ropy naftowej i otrzymane z minerałów bitumicznych 12 253 24,1 5,1 541 Produkty medyczne i farmaceutyczne 7 067 63,3 2,9 792 Statki powietrzne i związane z nimi urządzenia i ich części 7 016 49,1 2,9 714 Silniki i siłowniki, nieelektryczne i ich części 6 703 60,8 2,8 112 Napoje alkoholowe 6 650 65,3 2,8 874 Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna 5 310 36,2 2,2 784 Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych 4 185 13,0 1,7 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Foreign Trade Division, U.S. Census Bureau. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 9 Tabela 3 Pozycje towarowe (według trzycyfrowej klasyfikacji SITC) o największym spadku udziału USA, jako dostawcy do UE-27 w latach 2000-2009 (według wartości importu w 2000 r.) i import tych samych pozycji z Chin SITC Wartość Udział w imporcie zew. UE-27 Średnie roczne zmiany (mln EUR) (%) (%) Nazwa 2000 2009 2000 2009 2000-09 12 488 3 786 34,4 7,4 -10,6 Import z USA 764 Sprzęt telekomunikacyjny 776 Lampy elektronowe, urządzenia półprzewodnikowe i ich części 9 135 2 676 21,4 11,0 -6,7 759 Części i akcesoria maszyn biurowych, do automatycznego przetwarzania danych 9 089 1 531 28,7 11,7 -15,6 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 7 311 2 613 19,3 8,4 -14,6 772 Aparatura elektryczna do zamykania i otwierania obwodów elektrycznych 3 591 1 406 29,2 13,7 -8,6 784 Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych 2 722 1 007 31,1 11,4 -8,4 728 Pozostałe maszyny i urządzenia specjalistyczne 2 510 1 467 37,1 26,3 -2,6 741 Urządzenia grzewcze i chłodnicze i ich części, gdzie indziej niewymienione 1 935 738 33,7 14,4 -8,0 898 Materiały drukowane 1 559 743 35,3 15,9 -8,0 892 Wózki dziecięce, zabawki, gry i artykuły sportowe 1 352 911 46,8 30,1 -2,7 4 453 22 484 12,3 44,0 26,8 640 6 963 1,5 28,6 37,5 Import z Chin 764 Sprzęt telekomunikacyjny 776 Lampy elektronowe, urządzenia półprzewodnikowe i ich części 759 Części i akcesoria maszyn biurowych, do automatycznego przetwarzania danych 2 805 4 938 8,8 37,8 11,5 752 Maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych 4 714 20 519 12,5 65,9 20,7 772 Aparatura elektryczna do zamykania i otwierania obwodów elektrycznych 195 877 1,6 8,6 19,6 784 Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych 112 1 046 1,3 11,9 28,9 728 Pozostałe maszyny i urządzenia specjalistyczne 163 777 2,4 13,9 21,3 741 Urządzenia grzewcze i chłodnicze i ich części, gdzie indziej niewymienione 508 1 344 8,8 26,4 17,1 898 Materiały drukowane 508 1 344 11,5 28,8 17,1 892 Wózki dziecięce, zabawki, gry i artykuły sportowe 246 878 8,5 29,0 17,6 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat-Comext. w większości są to towary o stosunkowo niewielkich wymiarach. Ma to o tyle istotne znaczenie, że koszty transportu nie zwiększają istotnie cen jednostkowych towarów. Większość tych towarów stanowią produkty charakteryzujące się wysoką dynamiką światowego popytu. Obniżenie kosztów ich produkcji sprzyja wzrostowi popytu i w konsekwencji zwiększeniu eksportu. Często wzrost udziału importu z Chin jest większy niż spadek udziału importu z USA, co oznacza, że do Chin zostaje przeniesiona produkcja nie tylko ze Stanów 10 Zjednoczonych, ale także z innych krajów zarówno rozwiniętych (zwłaszcza Unii i Japonii), jak i rozwijających się (głównie krajów Azji Południowo-Wschodniej), w ramach reorganizacji sieci produkcji przez korporacje wielonarodowe. W przypadkach, gdzie wzrost udziału importu z Chin jest mniejszy niż spadek udziału Stanów Zjednoczonych, miało prawdopodobnie miejsce przeniesienie amerykańskiej produkcji nie tylko do Chin, ale także do innych krajów (w tym także do UE). Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 1 W okresie styczeń-listopad 2010 r. 2 Według statystyk Eurostatu, największym strumieniem handlu w 2009 r. był import Stanów Zjednoczonych z Chin (222 mld euro), drugim z kolei import UE-27 z Chin (215 mld euro), trzecim - import USA z UE-27 (206 mld euro), czwartym - import USA z Kanady (164 mld euro), a piątym - import UE-27 z USA (160 mld euro). Pod koniec ostatniej dekady XX w. bezpośredni handel między UE-27 a USA stanowił blisko 9% światowych obrotów towarowych. Po dziesięciu latach udział ten zmniejszył się do 5,4%. 3 OECD, Monthly International Trade Statistics. 4 Inwestycje horyzontalne (poziome) polegają na przeniesieniu całego procesu produkcji z kraju macierzystego do kraju przyjmującego kapitał. Działanie takie może mieć na celu ominięcie wysokich barier celnych i/lub wysokich kosztów transportu. W takim przypadku można mówić o substytucyjnym charakterze inwestycji wobec handlu. 5 Istota inwestycji wertykalnych (pionowych) polega na dzieleniu (fragmentaryzacji) procesów produkcyjnych przez korporacje wielonarodowe na etapy lokalizowane w innych krajach. Korporacje wielonarodowe dążąc do maksymalizacji efektywności wykorzystują występujące między krajami różnice w kosztach poszczególnych czynników produkcji. Ogólnie rzecz biorąc, poszczególne etapy produkcji przenoszone są do krajów o niższych kosztach (np. działalność pracochłonną prowadzi się w krajach o niskich kosztach pracy). Tak więc inwestycje pionowe prowadzą do wzro- stu handlu (efektem fragmentaryzacji produkcji jest wzrost znaczenia w handlu dóbr pośrednich, a więc rożnego rodzaju części, elementów i podzespołów), a przede wszystkim do zwiększenia konkurencyjności produkcji. 6 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Handel, wzrost i polityka światowa. Polityka handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020, KOM(2010) 612 wersja ostateczna, Bruksela, 9.11.2010 r. 7 Ecorys (2009), Non tariff measures in EU-US trade and investment, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2009/december/tradoc_ 145613.pdf 8 OECD, Economics Department, 2005, The benefits of liberalising product markets and reducing barriers to international trade and investments: the case of the USA and the EU. 9 USA są także stroną dwustronnych umów o wolnym handlu z Izraelem (weszła w życie we wrześniu 1985 r.), Jordanią (w grudniu 2001), Chile (w styczniu 2004), Singapurem (w styczniu 2004), Australią (w styczniu 2005), Marokiem (w styczniu 2006), Bahrajnem (w sierpniu 2006), Omanem (w styczniu 2009), Peru (w lutym 2009), a także umowy wielostronnej z krajami Ameryki Środkowej (Salwadorem, Hondurasem, Nikaraguą, Gwatemalą, Dominikaną i Kostaryką). Na wejście w życie oczekują umowy z Kolumbią, Koreą Płd. i Panamą. n JEDNOLITY RYNEK EUROPEJSKI KONSEKWENCJE PEŁNEGO OTWARCIA RYNKÓW PRACY W NIEMCZECH I AUSTRII – – WYBRANE PROBLEMY Anna Barwińska-Małajowicz1 Jedną z podstawowych zasad integracji w Unii Europejskiej jest swoboda przepływu osób. Jest to zarazem jedno z podstawowych praw, jakie gwarantuje ustawodawstwo unijne. Istotną część tego prawa2 stanowi prawo do swobodnego przepływu pracowników, które obejmuje prawo obywateli UE do przemieszczenia się do innego państwa członkowskiego w celu podjęcia tam zatrudnienia. Prawo swobodnego przepływu pracowników pojawiło się już w traktacie rzymskim z 1957 r. i jest również zagwarantowane w art. 453 (i następnych) wersji skonsolidowanej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Prawo do swobodnej migracji pracowników zawiera nakaz jednakowego traktowania bez względu na obywatelstwo w połączeniu z zakazem jakiejkolwiek dyskryminacji narodowościowej pracowników państw członkowskich4. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Regulacje przejściowe Swoboda przepływu osób była jedną z najtrudniejszych kwestii podczas negocjacji akcesyjnych, zakończonych podpisaniem 16 kwietnia 2003 r. w Atenach traktatu akcesyjnego. Dwanaście państw członkowskich UE, obawiając się nadmiernego napływu taniej siły roboczej z dziesięciu nowych państw przystępujących do Unii (przede wszystkim z ośmiu krajów Europy Środkowej i Wschodniej: UE-85), zapewniło sobie okresy przejściowe (według modelu „2+3+2 lata”) w dostępie pracowników z nowych państw do swoich rynków pracy. Od 1 maja 2004 r. obywatele UE-8 mogli podejmować legalną pracę bez konieczności uzyskania pozwolenia tylko w dziewięciu nowo przyjętych krajach UE (z wyjątkiem Malty) oraz trzech krajach UE-15 – Irlandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii6, które otworzyły swoje rynki pracy już z dniem akcesji7. Pozostałe dwanaście państw UE-15 utrzymało system zezwoleń na pracę (niektóre w połączeniu z kontyngentami). Regulacje przejściowe porównać można do rozwiązań wprowadzonych w 1986 r. po przystąpieniu do EWG Hiszpanii i Portugalii8. Po upływie pierwszego dwuletniego okresu przejściowego, czyli z dniem 1 maja 2006 r., do wymienionych trzech państw dołączyły cztery kolejne: Hiszpania, Portugalia, Finlandia i Grecja, a dwa miesiące później 1 lipca 2006 r. rynek pracy dla obywateli nowych 11 Tabela 1 Dostęp pracowników z Polski do rynków pracy państw „starej” Unii Lp. Państwo członkowskie Data otwarcia rynku pracy 1. Austria maj 2011 2. Belgia maj 2009 3. Dania maj 2009 4. Finlandia maj 2006 5. Francja lipiec 2008 6. Grecja maj 2006 7. Hiszpania maj 2006 8. Holandia maj 2007 9. Irlandia maj 2004 10. Luksemburg listopad 2007 11. Niemcy maj 2011 12. Portugalia maj 2006 13. Szwecja maj 2004 14. Wielka Brytania maj 2004 15. Włochy lipiec 2006 Źródło: K. Iglicka, M. Ziółek-Skrzypczak, EU Membership Highlights Poland’s Migration Challenges, Migration Policy Institute, Washington 2010. państw członkowskich (NPC) otworzyły także Włochy. Od 1 maja 2007 r. dziewiątym państwem UE, w którym Polacy mogli być zatrudniani bez żadnych ograniczeń, jest Holandia. Rynek pracy otworzyła też należąca do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (ale nie do UE) Islandia. W latach 2008-2009 kolejne trzy kraje Francja, Dania i Belgia, po stopniowym wprowadzeniu ułatwień w wydawaniu pozwoleń na pracę dla określonych grup pracowników, otworzyły swoje rynki pracy (Francja w lipcu 2008 r., Belgia i Dania w maju 2009 r.). Tylko Niemcy i Austria zdecydowały się na utrzymanie maksymalnie długich okresów przejściowych, czyli do maja 2011 r. (tabela 1). Poakcesyjna emigracja Polaków do wybranych państw Unii Europejskiej – skala i kierunki Emigracja Polaków w latach 2004-2010 osiągnęła duże rozmiary, do czego przyczyniło się wejście Polski do Unii Europejskiej i otwieranie kolejnych rynków pracy państw członkowskich. Dane opublikowane w „Informacji o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2009”9 wykazują, że w ciągu pierwszych trzech lat po akcesji liczba Polaków wyjeżdżających na pobyt czasowy za granicę szybko wzrastała, osiągając najwyższy poziom (blisko 2,3 mln osób) w 2007 r. W następnych dwóch latach liczba ta zmalała, a jednocześnie nasiliło się zjawisko powrotów. W 2009 r. emigrację czasową Polaków szacowano na ok. 1,9 mln osób, rok wcześniej przekraczała ona 2,2 mln (tabela 2). 12 „Szacuje się, że w końcu 2009 r. poza granicami Polski przebywało czasowo około 1870 tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 340 tys. mniej niż w 2008 r. (około 2210 tys.), przy czym 1635 tys. osób przebywało w Europie (około 1887 tys. w 2008 r.). Zdecydowana większość – około 1570 tys. – emigrantów z Polski przebywała w krajach członkowskich UE, liczba ta zmniejszyła się o 250 tys. w porównaniu z 2008 r.”10 Badania Eurobarometru potwierdzają, że w porównaniu z okresem bezpośrednio po przystąpieniu do UE mobilność przestrzenna Polaków w ostatnim czasie wyraźnie się zmniejszyła - gotowość do poszukiwania pracy w kraju, poza miejscem zamieszkania, albo za granicą zadeklarowało 46% Polaków (w 2005 r. – ponad 70%)11. Kierunki emigracji zarobkowej Polaków, począwszy od przystąpienia do UE, były w dużej mierze uzależnione od otwarcia rynków pracy poszczególnych państw członkowskich. Kierunki wyjazdowe Polaków w ostatnich latach zmieniły się w porównaniu z okresem bezpośrednio po przystąpieniu do UE. Mniej popularne stały się wyjazdy do Wielkiej Brytanii i Irlandii, dominujące bezpośrednio po akcesji do UE. Obserwuje się natomiast wzrost wyjazdów do krajów, które otworzyły swoje rynki pracy dla polskiej siły roboczej w 2007 r. Analiza danych zamieszczonych w tabeli 2 wykazuje, że w 2009 r. najwięcej Polaków emigrujących do krajów UE przebywało w Wielkiej Brytanii (555 tys.), Niemczech (415 tys.), Irlandii (140 tys.) oraz w Hiszpanii, Holandii i we Włoszech (po około 85 tys.)12. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Tabela 2 Emigracja z Polski na pobyt czasowy w latach 2002-2009, w tys. Wyszczególnienie NSP 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ogółem 786 1 000 1 450 1 950 2 270 2210 1870 Europa, w tym: Unia Europejskaa 461 770 1 200 1 610 1 925 1887 1635 451 750 1 170 1 550 1 860 1820 1570 Austria 11 15 25 34 39 40 38 Belgia 14 13 21 28 31 33 34 Cypr . . . . 4 4 3 Dania . . . . 17 19 20 Finlandia 0,3 0,4 0,7 3 4 4 3 Francja 21 30 44 49 55 56 47 Grecja 10 13 17 20 20 20 16 Hiszpania 14 26 37 44 80 83 84 Irlandia 2 15 76 120 200 180 140 10 23 43 55 98 108 84 Niemcy 294 385 430 450 490 490 415 Portugalia 0,3 0,5 0,6 1 1 1 1 Holandia Republika Czeska . . . . 8 10 9 Szwecja 6 11 17 25 27 29 31 Wielka Brytania 24 150 340 580 690 650 555 Włochy 39 59 70 85 87 88 85 Kraje spoza UE, w tym: Norwegia 10 20 30 60 65 67 65 . . . . 36 38 45 a Do 2006 r. UE-25. Źródło: Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2009, GUS, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2010. Dostęp do austriackiego i niemieckiego rynku pracy Niemcy i Austria to jedyne państwa UE, które utrzymują ograniczenia w dostępie do swoich rynków pracy dla obywateli nowych państw członkowskich. Do 1 maja 2011 r. legalna praca w obu wymienionych krajach jest możliwa po uzyskaniu pozwolenia na pracę. Austria Austriacki parlament znowelizował ustawę o zatrudnianiu cudzoziemców i ustawę o zasiłkach dla bezrobotnych, dostosowując ją do uregulowań zawartych w traktacie akcesyjnym. Nowela weszła w życie 1 maja 2004 r. i ma obowiązywać maksymalnie siedem lat. Utrzymano rygorystyczne ograniczenia w dostępie do austriackiego rynku pracy oraz wymóg posiadania zezwolenia na pracę (Beschäftigungsbewilligung)13. Udziela go austriacki Urząd ds. Zatrudnienia (AMS) na wniosek austriackiego pracodawcy. Ze względu na zmniejszanie się (w określonych zawodach i specjalizacjach) zasobów rodzimej siły roboczej rząd austriacki wprowadził jednak pewne ułaWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 twienia dla obywateli NPC14. Po pracownikach sezonowych w rolnictwie, ułatwieniami w uzyskiwaniu zezwoleń na pracę zostali objęci niektórzy specjaliści15. Od 1 stycznia 2008 r. (tj. od dnia obowiązywania rozporządzenia federalnego ministra gospodarki i pracy Austrii w sprawie dopuszczenia do austriackiego rynku fachowców z nowych państw członkowskich UE - FachkräfteBHZÜV 200816) ułatwieniami w otrzymywaniu pozwolenia na zatrudnienie17 objęto 50 zawodów, w tym: murarzy, sztukatorów, cieśli, betoniarzy, dekarzy, lakierników, kowali, ślusarzy, frezerów, tokarzy, spawaczy, maszynistów, optyków i rzeźników18. Bez pozwolenia w Austrii mogą pracować polskie opiekunki osób niepełnosprawnych19. Od 1 lipca 2008 r. natomiast – na mocy rozporządzenia federalnego ministra gospodarki i pracy na podstawie BGB1. II Nr 224/2008 z 30 czerwca 2008 r. – dostęp do austriackiego rynku pracy został ułatwiony pracownikom 15 kolejnych zawodów, w tym: elektrotechnikom, stolarzom budowlanym i meblowym, kamieniarzom, rzeźbiarzom, technikom ds. projektów i serwisu oraz kontrolerom surowców20, zaś od 1 grudnia 2008 r. – na mocy 13 rozporządzenia federalnego ministra gospodarki i pracy na podstawie BGB1. II Nr 395/2008 z 18 listopada 2008 r. – dla dwóch kolejnych profesji. Ułatwienia w otrzymaniu zezwolenia na zatrudnienie mają obecnie fachowcy w 67 zawodach. Oprócz ograniczeń w dostępie do rynku pracy istnieją ograniczenia w świadczeniu przez polskie firmy na terenie Austrii usług przez pracowników oddelegowanych z Polski. Ograniczeniami objęte są tzw. usługi wrażliwe. Należą do nich: „ogrodnictwo, cięcie, rzeźbienie i wykańczanie kamienia, ręczny wyrób elementów z metalu i części tych elementów (w tym konstrukcji stalowych), usługi budowlane, włączając w to pokrewną działalność, usługi ochroniarskie, sprzątanie i czyszczenie obiektów, pielęgnowanie w domu, praca społeczna (wolontariat) i działalność świadczona bez zakwaterowania. Ograniczenia te nie dotyczą usług realizowanych samodzielnie przez jednoosobowe firmy polskie”21. Poziom zatrudnienia polskich pracowników w Austrii jest zdecydowanie niższy niż w Niemczech. Według danych Urzędu ds. Zatrudnienia (AMS), na koniec lutego 2010 r. „na podstawie posiadanych zezwoleń na pracę w Austrii zatrudnionych było 11 670 obywateli legitymujących się polskim obywatelstwem, co w porównaniu z analogicznym okresem 2009 r. oznaczało wzrost o 7,7% (o 837 osób)”22. Natomiast na podstawie wspomnianego wcześniej rozporządzenia (dopuszczającego do rynku pracy fachowców) polskim obywatelom wydano w 2009 r. 72 pozwolenia na pracę23. Niemcy W Niemczech moc prawną zachowały zawarte przed 1 maja 2004 r. umowy dwustronne, w tym umowa międzyrządowa między Polską i Niemcami w sprawie zatrudniania pracowników w celu podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych i językowych („pracowników-gości”), podpisana 7 czerwca 1990 r.24. Po 1 maja 2004 r. w umowie tej nastąpiło kilka istotnych zmian25, przy czym z dniem akcesji Polacy uzyskali u zachodnich sąsiadów prawo „pierwszeństwa” przed obywatelami z krajów trzecich (tj. spoza UE) w uzyskiwaniu pozwoleń na pracę26. W wyniku dokonującej się w Niemczech zmiany przepisów prawnych nastąpiła nowelizacja ustaw imigracyjnych RFN. W 2005 r. weszła w życie ustawa z 30 lipca 2004 r. w sprawie sterowania i ograniczania napływu oraz regulacji pobytu i integracji obywateli Unii Europejskiej i cudzoziemców27. Wprowadza ona nowe zasady pobytu obywateli UE i cudzoziemców spoza UE, przebywających w Niemczech i przybywających do tego kraju28. Federalny minister gospodarki i pracy wydał ponadto, w związku z upoważnieniem zawartym w art. 42 ust. 1 i 2 tej ustawy, dwa rozporządzenia wykonawcze, z których jedno (z 22 listopada 2004 r.) o zasadach dostępu 14 do niemieckiego rynku pracy cudzoziemców przybywających po raz pierwszy do Niemiec29 w istotny sposób zmieniło również zasady zatrudniania obywateli polskich w tym kraju. Zasady prawne regulujące pobyt i pracę Polaków na terenie Niemiec zmieniły się zatem od 1 stycznia 2005 r., i chociaż niemiecki rynek pracy pozostał dla Polaków w dalszym ciągu trudno dostępny, powyższe rozporządzenie wprowadziło znaczne ułatwienia dla polskich pracowników szukających pracy w Niemczech30. Ponadto, od 1 listopada 2007 r. niemiecki rząd zniósł ograniczenia zatrudniania polskich inżynierów-specjalistów w dziedzinie budowy maszyn i pojazdów oraz elektrotechników. W 2007 r. wprowadzono również ułatwienia dla zagranicznych absolwentów niemieckich uczelni31. Ponadto, od 2008 r. do sześciu miesięcy w roku kalendarzowym wydłużono okres zatrudnienia cudzoziemca w charakterze pracownika sezonowego32. Od 2009 r. łatwiejsze stało się podejmowanie pracy przez absolwentów szkół wyższych (nie tylko niemieckich)33. Natomiast od 1 stycznia 2011 r. Polacy mogą pracować sezonowo w Niemczech bez zezwolenia na pracę w takich branżach, jak: rolnictwo, leśnictwo, hotelarstwo, gastronomia, przetwórstwo owocowo-warzywne i prace w tartakach34. Od roku 2004 obowiązują również ograniczenia branżowe dla polskich firm świadczących usługi budowlane, sprzątania oraz dekoracji wnętrz. Obowiązujące limity zatrudnienia – kontyngenty ilościowe (Beschäftigungskontigent) rozdziela Departament Administrowania Obrotem w Ministerstwie Gospodarki35. W tabeli 3 podano średnią roczną liczbę osób delegowanych przez polskich przedsiębiorców do realizacji umów o dzieło w Niemczech na podstawie umowy międzyrządowej z 31 stycznia 1990 r. o oddelegowaniu pracowników polskich przedsiębiorstw do realizacji umów o dzieło w RFN. Dane w tabeli 3 wskazują, że w latach 2004-2009 nastąpił spadek liczby osób delegowanych przez polskich przedsiębiorców do realizacji umów o dzieło w Niemczech. Na początku lat 90. XX w. pracowało tam ok. 60 tys. polskich pracowników budowlanych36, natomiast na przykład w okresie obliczeniowym 2008/2009 liczba osób delegowanych przez polskich przedsiębiorców do realizacji umów o dzieło w Niemczech wyniosła niecałe 6 tys., przy limicie zatrudnienia wynoszącym ponad 14,5 tys. osób. W okresie członkostwa Polski w UE był to najniższy odsetek wykorzystania kontyngentu (39%) (tabela 3). Z danych tabeli 3 wynika ponadto, że w okresie 2003/2004-2009/2010 kontyngenty nie były w żadnym roku w pełni wykorzystane. Na przykład kontyngent na okres 1.10.2006-30.09.2007 wynosił ogółem 12 740 osób, tj. 152 880 osobomiesięcy, a wykorzystano tylko 90 300 osobomiesięcy, co stanowiło 59% kontyngentu. Rok wcześniej wskaźnik ten sięgał jeszcze 74%, zaś w okresie największego wykorzystania limitu zatrudnienia, czyli w okresie 2004/2005, kształtował się na poziomie 82% (tabela 3). Również kontyngenty ilościowe uzgodnione dla „pracowników-gości” nie były nigdy w pełni wykorzystane (tabela 4). Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Tabela 3 Średnia roczna liczba osób delegowanych przez polskich przedsiębiorców do realizacji umów o dzieło w Niemczech na podstawie umowy międzyrządowej z 1990 r., w latach 2003-2010 Wykorzystanie w osobach w% 18 546 ----- 13 185 10 824 82 2005/2006 12 370 9 202 74 4 2006/2007 12 740 7 525 59 5 2007/2008 13 980 5 869 42 6 2008/2009 14 670 5 761 39 7 2009/2010 14 670 6 273 43 8 2010 – 30.04.2011 14 670 Lp. Okres obliczeniowy Limit ogółem w osobach 1 2003/2004 do 30.04.2004 21 430 2003/2004 od 1.05.2004 13 185 2 2004/2005 3 - - Źródło: Dane Departamentu Administrowania Obrotem w Ministerstwie Gospodarki, Warszawa 2010. Tabela 4 Liczba zezwoleń na pracę w Niemczech wydanych obywatelom polskim w latach 2008-2009 według wybranych rodzajów wykonywanej pracy Rodzaj wykonywanych prac 2008 2009 190 582 183 553 Pomocnicze przy imprezach objazdowych 3 706 3 147 Pomoce domowe 2 254 1 081 154 108 Sezonowe Pracownicy-goście Źródło: Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa, maj 2010. Najwięcej zezwoleń na pracę wydano obywatelom polskim pracującym sezonowo, przy czym udział Polaków wśród zagranicznych pracowników zatrudnianych przy pracach sezonowych w Niemczech zmniejsza się (por. tabela 4). Spadek ten w latach 2008-2009 wyniósł ok. 6 punktów procentowych (w 2008 r. Polacy stanowili ok. 70% wszystkich zagranicznych pracowników zatrudnianych przy pracach sezonowych w Niemczech, w 2009 r. ok. 64%)37. Nie wydaje się, że otwarcie od 1 stycznia 2011 r. niemieckiego rynku pracy dla polskich pracowników sezonowych spowoduje masowy wzrost wyjazdów Polaków do Niemiec. Liczba osób zainteresowanych pracą sezonową spada, ponieważ stawki w Niemczech nie są tak atrakcyjne, jak np. w Wielkiej Brytanii, Irlandii czy Skandynawii38. Natomiast w zakresie prac wymagających określonych kwalifikacji zawodowych wydano Polakom w 2009 r. 22 585 zezwoleń na pracę, tj. 12% więcej niż w 2008 r.39 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Postawy wobec regulacji przejściowych Swoboda przepływu osób jest czynnikiem rozwoju ekonomicznego, politycznego oraz społecznego państw członkowskich UE. Stwarza ona szansę na polepszenie sytuacji materialnej obywateli przede wszystkim nowych państw członkowskich. Fali migracyjnej z ośmiu państw EŚW najbardziej obawiali się Niemcy i Austriacy. W konsekwencji rządy obu państw opowiedziały się za przyjęciem siedmioletniego, czyli najdłuższego możliwego okresu przejściowego. Wprowadzenie uregulowań przejściowych wynikało przede wszystkim z obawy (szeroko rozpowszechnionej wśród opinii publicznej), że do starych państw członkowskich napłynie więcej pracowników z nowych państw członkowskich UE, niż będą w stanie wchłonąć rynki pracy40. 15 W Niemczech prezentowano różne stanowiska w kwestii prowadzenia, a następnie utrzymania regulacji przejściowych. Pojawiały się zarówno wezwania do nieskładania w 2009 r. do KE wniosku rządu niemieckiego o przedłużenie regulacji przejściowych, gdyż nie przyniosły oczekiwanych rezultatów41, jak również opinie popierające ich utrzymanie do 2011 r., m.in. Niemieckie Zrzeszenie Związków Zawodowych (DGB) wypowiadało się bardzo krytycznie na temat pełnej swobody przepływu pracowników i jednoznacznie popierało utrzymanie okresu przejściowego do 2011 r. Zwróciło ono uwagę, że brak określonych płac minimalnych, może prowadzić do dumpingu płacowego. Ponadto, utrzymanie regulacji przejściowych miało stać się sposobem zwalczania pracy „na czarno”42. Debata wokół zagadnień migracyjnych i ochrony niemieckiego rynku pracy toczy się nadal w różnych wymiarach: ekonomicznym, społecznym i politycznym, przy czym w tym ostatnim dotyczy polityki bezpieczeństwa i zagranicznej. W wymiarze ekonomicznym wyraźnie zaznaczyły się dwa problemy. Z jednej strony – obawa przed pogorszeniem sytuacji na niemieckim rynku pracy w wyniku napływu taniej siły roboczej z nowych państw członkowskich oraz dumpingu socjalnego43. Z drugiej zaś strony, niektórzy przedstawiciele pracodawców uważali, że gospodarka niemiecka straciła możliwość pozyskania dobrze wykwalifikowanej siły roboczej, bowiem specjaliści z nowych państw członkowskich wyjechali do tych państw Unii, które otworzyły swoje rynki pracy44. Wskazywano, że zniesienie ograniczeń mogłoby wesprzeć niemiecką gospodarkę, a polscy pracownicy w niektórych zawodach są wręcz pożądani45. Z punktu widzenia polityki zatrudnienia za niesłuszne uważa się w Niemczech założenie, że należy ograniczać napływ pracowników zagranicznych. Gerd Zika i Johann Fuchs, specjaliści Instytutu Badania Rynku Pracy i Zawodoznawstwa Federalnego Urzędu Pracy (IAB) w Norymberdze, uzasadniają takie stanowisko, przytaczając bezsporne statystyki. Wraz ze zmniejszającą się liczbą ludności Niemiec będzie zmniejszać się również liczba osób w wieku produkcyjnym – z 44,8 mln w 2008 r. do 41,1 mln w 2025 r. Opierając się na tej prognozie przyjęto założenie, że liczba obcokrajowców napływających rocznie do Niemiec powinna przekraczać o ok. 100 tys. liczbę osób emigrujących. Zdaniem ekspertów, liczba ta okaże się jednak w przyszłości niewystarczająca. Roczna imigracja netto w Niemczech powinna w przyszłości kształtować się na poziomie 300-400 tys. osób. J. Fuchs przyznaje równocześnie, że problemów niemieckiego rynku pracy nie rozwiążą imigranci zarobkowi. O wiele istotniejszy będzie poziom kwalifikacji przybywających do Niemiec pracowników zagranicznych, przy czym najbardziej korzystny będzie napływ pracowników o wysokich kwalifikacjach zawodowych46. Podobnego typu dyskusje w sprawie regulacji przejściowych prowadzone są również w Austrii. Przeciwko 16 otwarciu rynku pracy dla obywateli nowych państw członkowskich wypowiedziały się przede wszystkim austriackie związki zawodowe oraz izby rolnicze i gospodarcze. Wśród argumentów uzasadniających takie stanowisko wymieniano m.in. dużo niższy poziom płac w NPC niż w Austrii. Przytaczano statystyki, według których liczba imigrantów zarobkowych w Austrii jest bardzo duża, a „w obliczu kryzysu ekonomicznego obowiązkiem austriackich pracodawców jest przede wszystkim pełne zabezpieczenie socjalne rodzimych pracowników”47. Konsekwencje regulacji przejściowych dla rynków pracy Austrii i Niemiec Na temat skutków całkowitego otwarcia niemieckiego i austriackiego rynku pracy opublikowano – zarówno w Polsce, jak i w Niemczech czy Austrii – wiele opracowań. Komisja Europejska, przedstawiając swoją opinię w raportach z 2006 r.48 i 2008 r.49, opartą na doświadczeniach państw, które otworzyły swoje rynki pracy dla pracowników z państw UE-8, jednoznacznie dowodzi, że „pracownicy pochodzący z państw, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007, nie tylko nie doprowadzili do poważnych zakłóceń na rynkach pracy państw członkowskich, ale wywarli pozytywny wpływ na ich gospodarki. Pracownicy z ośmiu NPC, a także z Bułgarii i Rumunii, wnieśli znaczący wkład w stały wzrost gospodarczy nie wypierając pracowników miejscowych, ani nie powodując obniżenia poziomu ich wynagrodzeń. Zarówno dla UE jako całości, jak i dla większości poszczególnych państw, przepływ pracowników miał ograniczony zasięg, w zestawieniu z wielkością rynków pracy oraz napływem imigrantów z państw spoza UE”50. Szacuje się, że wielkość strumieni migracyjnych obywateli NPC skierowanych do starych państw UE osiągnęła już swoje apogeum, a duża część wewnątrzunijnej mobilności pracowników ma charakter przejściowy. W państwach UE-8 obserwuje się obecnie zmniejszanie się liczby młodych osób, które wyrażają gotowość emigracyjną. Ponadto, zasięg i kierunek strumieni migracyjnych zależy w głównej mierze od zapotrzebowania i podaży zasobów pracy i innych czynników natury ekonomicznej, nie zaś od ograniczeń w dostępie do rynku pracy. Z raportu KE z listopada 2008 r. wynika, że ograniczenia tego typu opóźniają wzajemne dostosowywanie się rynków pracy państw członkowskich51. W opinii V. Špidli (komisarza ds. zatrudnienia, spraw społecznych i równości szans w latach 2005-2009), wprowadzaniu swobodnego przepływu pracowników na obszarze całej UE towarzyszy założenie, że mobilna siła robocza łatwiej sprosta potrzebom rynków pracy, bowiem pracownicy mają szansę przenieść się tam, gdzie czeka na nich praca. Zniesienie ograniczeń przejściowych jest nie tylko racjonalne z punktu widzenia gospodarki, ale powinno przyczynić się także do zmniejWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 szenia takich problemów, jak praca „na czarno” czy pozorna działalność gospodarcza (fikcyjne samozatrudnienie)52. Natomiast przedstawiciele krajów UE-8 podkreślają pozytywną rolę emigrantów w łagodzeniu problemów wywołanych starzeniem się siły roboczej w UE-1553. Konsekwencje wynikające z migracji dla rynku pracy zależą w dużym stopniu od tego, jak na wzrost podaży zasobów pracy w wyniku napływu siły roboczej z zagranicy reagują płace oraz zapotrzebowanie przedsiębiorców na pracowników, przy czym na siłę reakcji płacowych wpływają m.in. działania instytucji rynku pracy (np. świadczenia zastępcze czy ustawowa ochrona przed wypowiedzeniem). Tradycyjne kraje imigracji, m.in. Australia, Kanada i USA, w polityce imigracyjnej kierują się przede wszystkim kryteriami ekonomicznymi. Niemcy – w opinii ekspertów – mogłyby skorzystać z doświadczeń tych państw. Proponuje się sterowanie napływem pracowników zagranicznych, co umożliwiłoby szersze pozyskanie pracowników o wysokich kwalifikacjach zawodowych54. Rezygnacja ze sterowanej migracji zarobkowej ma wysoką cenę, bowiem poziom kwalifikacji pracowników zagranicznych w Niemczech jest zdecydowanie niższy niż w innych krajach OECD55. Cechą charakterystyczną niemieckiej polityki imigracyjnej, chroniącej krajowy rynek pracy (w tym również drogą wprowadzenia i utrzymywania możliwie jak najdłużej regulacji przejściowych) stała się obawa, że napływ zagranicznej siły roboczej spowoduje wzrost bezrobocia i spadek płac. Wobec utrzymywania się od dłuższego czasu stosunkowo wysokiej stopy bezrobocia w Niemczech (tabela 5) pojawiło się wiele pytań, m.in. czy krajowa siła robocza jest rzeczywiście wypierana przez imigrantów, jakie procesy dostosowawcze uruchamia napływ zagranicznej siły roboczej i jakie grupy są tymi procesami dotknięte56. W opinii ekspertów współpracujących z niemieckim Instytutem Badania Rynku Pracy i Zawodoznawstwa (IAB), imigracja nie musi prowadzić do spadku płac i wzrostu bezrobocia w kraju przyjmującym pracowników zagranicznych. W długim okresie krajowa siła robocza może nawet zyskać dzięki napływowi pracowników z zagranicy, natomiast raczej stracą obcokrajowcy już pracujący w Niemczech. Symulacje przeprowadzone przez niemieckich specjalistów świadczą, że ogólnoekonomiczne efekty napływu pracowników zagranicznych tym bardziej są korzystne dla rynku pracy kraju przyjmującego, im wyższe są kwalifikacje zawodowe imigrantów oraz im mniejsze jest ich doświadczenie zawodowe. Z drugiej strony jednak można przypuszczać, że przy utrzymującym się w Niemczech bezrobociu (por. tabela 5) niemiecka opinia publiczna z niechęcią odniosłaby się do zniesienia przepisów przejściowych przed 1 maja 2011 r. Zdaniem dyrektora Instytutu Badań nad Przyszłością Pracy (IZA) w Bonn Klausa Zimmermanna, korzyści dla niemieckiego rynku pracy z rozszerzenia UE w 2004 r. zostały zaprzepaszczone, a jego zamknięcie przed obywatelami UE-8 należy uznać za spektakularne niepowodzenie, bowiem – mimo przepisów przejściowych – nastąpił napływ do Niemiec pracowników słabo wykwalifikowanych z państw UE-8, natomiast nie pozyskano wysoko wykwalifikowanych specjalistów z zagranicy. Otwarcie rynku pracy w 2011 r. nie pozwoli na nadrobienie powstałych strat57. Stosunkowo długie, bo trwające aż do 2009 r., ograniczanie dostępu wysoko wykwalifikowanych pracowników z UE-8 do niemieckiego rynku pracy spowodowało, że wyjeżdżali do tych państw UE, które otworzyły swoje rynki pracy. Nie powinno zatem dziwić, że możliwy od 2009 r. napływ specjalistów do Niemiec był nieznaczny. Przewiduje się, że po wprowadzeniu pełnej swobody w 2011 r. do Tabela 5 Stopa bezrobocia w wybranych krajach UE w latach 2004-2010 (w %) Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Niemcy 9,8 10,7 9,8 8,4 7,3 7,5 6,8 Austria 4,9 5,2 4,8 4,4 3,8 4,8 4,6 Polska 19,0 17,8 13,9 9,6 7,1 8,2 9,7 Słowacja 18,2 16,3 13,4 11,1 9,5 12,0 14,5 Czechy 8,3 7,9 7,2 5,3 4,4 6,7 7,4 Węgry 6,1 7,2 7,5 7,4 7,8 10,0 11,2 Wielka Brytania 4,7 4,8 5,4 5,3 5,6 7,6 : Irlandia 4,5 4,4 4,5 4,6 6,3 11,9 13,5 Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostatu. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 17 Niemiec napłyną przede wszystkim pracownicy o niskich kwalifikacjach zawodowych58. Należy podkreślić, że różne grupy pracowników konkurują w niejednakowy sposób o miejsca pracy. Na przykład inżynierowie albo w ogóle nie mogą, albo mogą być zastąpieni tylko częściowo przez wysoko wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Nie zawsze starszych pracowników mogą zastąpić młodzi. Od stopnia, w jakim pracownicy mogą zostać zastąpieni, zależą także skutki dla rynku pracy wynikające z napływu zagranicznej siły roboczej, gdyż im mniej konkurencyjna jest dana grupa pracowników w stosunku do innej, tym mniejszy jest jej wpływ na poziom wynagrodzenia oraz zatrudnienia. Różne grupy pracowników mogą być nawet komplementarne, przykładowo może wzrastać popyt na niewykwalifikowaną siłę roboczą, gdy jest zatrudnianych więcej wysoko wykwalifikowanych pracowników. Z badań przeprowadzonych przez niemieckich ekspertów wynika również, że im mniej obcokrajowców i pracowników krajowych o takich samych kwalifikacjach i doświadczeniu zawodowym konkuruje ze sobą na rynku pracy, tym korzystniejszy dla krajowych pracowników staje się napływ pracowników z zagranicy i tym bardziej wzrasta zagrożenie dla już pracujących obcokrajowców59. Według danych niemieckiego Instytutu Badania Rynku Pracy i Zawodoznawstwa Federalnego Urzędu Pracy (IAB)60, blisko 2/3 niemieckich firm zgłasza zapotrzebowanie na specjalistów. Szacuje się, że w Niemczech brakuje ok. 3 mln pracowników, przy czym brak przede wszystkim: inżynierów, informatyków (ok. 28 tys. wolnych miejsc pracy), rzemieślników, pracowników służby zdrowia, sprzedawców, pracowników przemysłu ciężkiego oraz opiekunów osób starszych i chorych. Ponadto zatrudnionych może zostać ok. 50 tys. pracowników do opieki nad osobami niepełnosprawnymi61. Najnowszy raport firmy doradczej Ernst&Young potwierdza informacje IAB podając, że ok. 70% małych i średnich firm w Niemczech ma problemy z pozyskaniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach62. Nie bez znaczenia jest, że w długookresowej perspektywie zmiany demograficzne w Niemczech spowodują zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym. Wybór kraju emigracji zależy również od posiadania znajomych lub członków rodziny przybyłych tam już wcześniej. Rodzinę lub znajomych w kraju planowanej emigracji mają najczęściej ci, którzy wybierają się do Niemiec i Danii. W przypadku Niemiec dodatkowym atutem dla Polaków jest bliskość geograficzna63. Austria uzasadniła wprowadzenie, a następnie utrzymanie rozwiązań przejściowych specyficzną sytuacją kraju i możliwością wystąpienia zakłóceń na austriackim rynku pracy po jego otwarciu dla obywateli państw UE-8. Obawy były podyktowane w dużej mierze względami politycznymi64, występowaniem dużych różnic w poziomie wynagrodzeń między Austrią a państwami EU-8 (np. murarz w Austrii zarabia ok. 2 200 euro brutto 18 miesięcznie, tj. ok. 1 500 euro netto, zaś w Słowacji 750 euro netto) oraz nadzieją, że okresy przejściowe pozwolą na zmniejszenie tych różnic. Ponieważ zmniejszanie się różnic w poziomach płac pomiędzy Austrią a państwami UE-8 następuje stosunkowo powoli, istnieją obawy, że po 1 maja 2011 r. na austriackim rynku pracy wystąpią poważne zakłócenia związane z rywalizacją o miejsca pracy między pracownikami zagranicznymi (głównie z Węgier, Czech, Słowacji i Polski), a rodzimymi, przy stopie bezrobocia wyższej w kraju pochodzenia pracowników zagranicznych niż w Austrii (tabela 5). Przewiduje się ponadto, że znacznie wzrośnie liczba migrantów wahadłowych i pracowników niewykwalifikowanych, a najbardziej dotknięte tymi zjawiskami będą regiony przygraniczne Austrii. Według przewidywań ekspertów, wzrostowi stopy bezrobocia towarzyszyć będą dodatkowe obciążenia budżetu państwa, bowiem wzrośnie liczba pracowników zagranicznych ubiegających się o należne im świadczenia, jak np. zasiłki rodzinne. Ostatni kryzys gospodarczy dał się odczuć również na austriackim rynku pracy, powodując zmniejszenie stopy zatrudnienia. Uważa się, że planowane 1 maja 2011 r. otwarcie rynku pracy może spowodować duży wzrost stopy bezrobocia w Austrii65. Wobec zbliżającego się otwarcia rynków pracy ostatnich dwóch państw UE-15 interesujące są wyniki badań przeprowadzonych w grudniu 2010 r. oraz w styczniu 2011 r. przez Instytut IMAS66 w Austrii i Niemczech, które wskazują, że wiedzę o planowanym na maj 2011 r. otwarciu niemieckiego i austriackiego rynku pracy dla obywateli UE-8 ma mniej niż 50% badanych respondentów. Wiedza ta jest nieco większa w Niemczech (49% respondentów) niż w Austrii (43% badanych). Zarówno Niemcy (64% badanych), jak i Austriacy (70%) są przekonani, że począwszy od maja 2011 r. nastąpi duży napływ pracowników z UE-8 do ich krajów67. Wyniki badań potwierdzają ponadto, że liberalizacja rynków pracy spotyka się w Austrii i Niemczech z mieszanymi odczuciami: przedsiębiorcy mają nadzieję, że napływ pracowników z Europy Środkowej i Wschodniej pozwoli im na pozyskanie tanich specjalistów, pracownicy natomiast obawiają się, że tania siła robocza wpłynie na obniżenie płac. Wyniki badań przeprowadzonych przez IMAS świadczą również o nieufnej postawie respondentów, bowiem zarówno Niemcy, jak i Austriacy spodziewają się „inwazji” pracowników z państw UE-8. Poddają oni w wątpliwość korzyści wynikające z całkowitego otwarcia rynków pracy, przy czym bardziej sceptyczni niż Niemcy są Austriacy. Aż 71% badanych w Austrii przewiduje negatywne konsekwencje zniesienia ograniczeń w przepływie pracowników dla rynku pracy, a tylko 12% Austriaków oczekuje pozytywnych skutków. W Niemczech nieco mniej, bo 67% respondentów wyraziło stanowisko pesymistyczne, natomiast 16% wypowiedzi było optymistycznych, przy czym bardziej tolerancyjna wobec liberalizacji rynku pracy jest społeczność zachodnioniemiecka68. Społeczeństwa niemieckie i austriackie niekoWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 rzystnie oceniają również przypuszczalny wpływ wzrostu liczby pracowników z państw UE-8 na ich sytuację życiową. Pod tym względem pesymizm dominuje z kolei w Niemczech, gdzie niemal co drugi respondent obawia się niekorzystnych skutków. W Austrii ok. 2/5 badanych liczy się z tego typu negatywnymi konsekwencjami, zaś 56% jest zdania, że osobiście nie zostanie dotknięta otwarciem rynku pracy w maju 2011 r.69. Wyniki badań IMAS potwierdzają jednoznacznie, że zniesienie okresów przejściowych nie jest przyjmowane z radością przez społeczeństwa obu badanych krajów, przy czym zauważalna jest bardziej otwarta i przyjazna postawa respondentów niemieckich wobec napływu zagranicznych pracowników. Niemcy najprzychylniej postrzegają pracowników z Polski i Węgier (po 27% głosów), Austriacy natomiast największą sympatią wśród imigrantów darzą Węgrów (18%), Słoweńców (17%) i Chorwatów (15%)70. Podsumowując, wyniki badań IMAS pozwalają przypuszczać, że otwarcie niemieckiego i austriackiego rynku pracy wzbudzi pewne napięcia społeczne, których nie można zlekceważyć71. Z kolei w opinii Thomasa Liebiga (eksperta OECD w dziedzinie migracji), obawy przed wielką falą imigrantów zarobkowych napływającą do Niemiec i Austrii są nieuzasadnione. T. Liebig jest przekonany, że duża liczba osób, które zamierzały szukać pracy zarobkowej za granicą, już wyemigrowała z państw UE-8, na przykład wielu Polaków wyjechało do Wielkiej Brytanii, gdzie początkowo obserwowano wyraźnie większy napływ imigrantów zarobkowych niż przypuszczano, co musiało wywołać wzrost rywalizacji o miejsca pracy, ale dotyczył on przede wszystkim społeczności imigracyjnej już wcześniej mieszkającej w tym kraju72. Gdy brytyjski rynek pracy zaczął odczuwać skutki ostatniego kryzysu gospodarczego, część imigrantów wyjechała, aby szukać pracy w innym państwie lub w kraju ojczystym. W opinii T. Liebiga, pracownicy z UE-8 są bardzo mobilni i nie stanowi dla nich problemu powrót z emigracji do domu lub wyjazd do innego kraju73. Również Holger Schäfer, ekspert Instytutu Gospodarki Niemieckiej (IW), nie wierzy, że zniesienie regulacji przejściowych spowoduje istotne zakłócenia na niemieckim rynku pracy. W Wielkiej Brytanii i Irlandii napływ nowych pracowników z krajów EŚW nie wpłynął na wzrost bezrobocia ani na spadek płac, ale w obu krajach obowiązuje ustawowa płaca minimalna, zapobiegająca dumpingowi płac74. Zdaniem R. Parkesa75 i M. Gastingera76, pracownicy z państw UE-8 przyczynili się wprawdzie do wzrostu gospodarczego Wielkiej Brytanii, jednak sami obywatele niewiele na tym skorzystali. Koncentracja pracowników zagranicznych w sektorze niskich kwalifikacji budzi obawy o koszty społeczno-ekonomiczne77. Z kolei rząd brytyjski podkreśla społeczno-polityczne korzyści wynikające z imigracji zagranicznych pracowników, w tym łagodzenie problemów demograficznych starzejącego Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 się społeczeństwa brytyjskiego, a zatem pomoc w zabezpieczeniu rosnących świadczeń emerytalnych przy równoczesnym spadku liczby osób w wieku produkcyjnym. Eksperci zarzucają jednak rządowi brytyjskiemu ignorowanie rozwiązań alternatywnych78. W dostępnych ekspertyzach podkreśla się często, że otwarcie rynku pracy w Niemczech przyniesie pozytywne skutki wówczas, gdy uda się podnieść potencjał zagranicznych pracowników wysoko wykwalifikowanych na drodze uznania ich kwalifikacji zawodowych oraz dalszego rozwoju zawodowego, a równocześnie zmniejszy się presja płacowa pracowników o niskich kwalifikacjach przez wprowadzenie płacy minimalnej oraz lepszą politykę edukacyjną79. Konsekwencje dla Polski Analizując konsekwencje zniesienia niemieckich i austriackich regulacji przejściowych dla Polski pojawia się wiele pytań, w tym: czy po 1 maja 2011 r. nastąpi potężna fala emigracji młodych ludzi z Polski? jakie skutki przyniesie polskiej gospodarce odpływ młodych wysoko wykwalifikowanych pracowników?, z jakimi następstwami powinna się liczyć Polska w kontekście zmian struktury demograficznej spowodowanej odpływem młodych osób za granicę? W opinii Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej80, największej i najstarszej organizacji pracodawców w Polsce, zniesienie ograniczeń dla Polaków w dostępie do rynku pracy w Niemczech może wpłynąć negatywnie na polską gospodarkę. W związku z tym należy wspierać polskich przedsiębiorców poprzez stworzenie im możliwości zatrudniania młodych pracowników na atrakcyjnych warunkach. Kolejnym pożądanym działaniem byłoby ułatwienie dostępu do polskiego rynku pracy fachowcom spoza UE, zwłaszcza zza wschodniej granicy. Liberalizacja rynku pracy w UE przy jednoczesnym utrzymywaniu ograniczeń wizowych, utrudniających dostęp do polskiego rynku pracy pracownikom i studentom spoza Unii powoduje drenaż rynku pracy w Polsce. Podkreślić należy, że niemiecki rynek pracy odczuwa niejednokrotnie deficyt fachowców w tych dziedzinach, w których również w Polsce brakuje wysoko wykwalifikowanych pracowników81. Szacuje się, że w efekcie majowego otwarcia rynków pracy polska gospodarka coraz bardziej będzie odczuwać brak wykwalifikowanych specjalistów, co stanie się jedną z głównych barier rozwoju polskiej przedsiębiorczości, a regiony, z których już wyemigrowali, bądź w niedalekiej przyszłości wyjadą za granicę wykształceni młodzi ludzie, nie będą miały szans na prawidłowy rozwój społeczno-gospodarczy. Pracodawcy polscy zwracają ponadto uwagę na fakt, że otwarcie niemieckiego i austriackiego rynku pracy, a dodatkowo zakłócenie wolnej konkurencji w postaci dopłat niemieckiego państwa do zatrudniania polskich fachowców (tzw. premia powitalna) stworzy sytuację, w której niemiecki rynek pracy zyska 19 na atrakcyjności82. Szczególnie dotkliwie odczują skutki majowego otwarcia rynków pracy regiony przygraniczne, w których może wystąpić brak pracowników. Taka sama sytuacja może wystąpić ponadto w regionach, które poprzez tradycyjne migracyjne sieci rodzinne są od dawna związane z niemieckim rynkiem pracy (Pomorze, Wielkopolska, Śląsk i Mazury). Wyniki badań serwisu rekrutacyjnego portalu pracuj. pl częściowo potwierdzają obawy polskich pracodawców. Z przeprowadzonych badań wynika, że prawie 40% polskich pracodawców obawia się negatywnych konsekwencji otwarcia niemieckiego rynku pracy. Niemal 1/4 firm (24%) badanych przez wymieniony portal przewiduje problemy z pozyskiwaniem pracowników wywołane ewentualnym odpływem siły roboczej do Niemiec, przy czym są to zazwyczaj duże firmy (liczące powyżej 250 pracowników). Ponad połowa respondentów (61%) wskazuje przede wszystkim na wystąpienie problemów związanych z rekrutacją pracowników różnego szczebla. Małe przedsiębiorstwa obawiają się natomiast odpływu średniej kadry. Zdaniem ekspertów po 1 maja 2011 r. do Niemiec może wyjechać dwa razy więcej osób niż w roku ubiegłym (według GUS w 2010 r. w Niemczech pracowało ok. 415 tys. Polaków)83. W opinii Krystyny Iglickiej, w 2011 r. nastąpi kolejna fala emigracji zarobkowej z Polski84. Do Niemiec do pracy wyemigruje w tym roku ok. 400 tys. Polaków, bowiem potrzeby kadrowe niemieckiej gospodarki są bardzo duże. Przy stopie bezrobocia kształtującej się w Niemczech w 2010 r. na poziomie 6,8% oraz niskiej dzietności Niemcy nie są w stanie sami zaspokoić potrzeb rodzimego rynku pracy. K. Iglicka szacuje, że liczba Polaków pracujących w Niemczech może do końca 2012 r. osiągnąć poziom około miliona osób. W Niemczech już obecnie mieszka i pracuje duża liczba Polaków, zatem dzięki wspomnianym wcześniej sieciom migracyjnym łatwiej będzie nowym imigrantom z Polski znaleźć zatrudnienie w tym kraju, mając oparcie wśród krewnych czy znajomych. Innym ważnym czynnikiem jest bliskość geograficzna. Jest to duże ułatwienie dla osób zamierzających wyjechać do pracy, ale stanowi kolejne zagrożenie dla polskiego rynku pracy, bowiem na poszukiwanie pracy w Niemczech zdecydują się również osoby mniej mobilne. Zdaniem K. Iglickiej, od maja 2011 r. Polacy będą chętniej szukać pracy w Niemczech niż w Austrii, w której wprowadzono okresy przejściowe przede wszystkim na skutek obaw austriackich władz przed napływem nowych pracowników, głównie z Węgier, Czech i Słowacji, nie zaś z Polski85. Twierdzi ona ponadto: „(…) ponieważ mamy niższą stopę bezrobocia niż sześć lat temu, będą wyjeżdżać ci, którzy mają pracę w kraju. Szybciej więc nasze firmy poczują braki wykwalifikowanych pracowników. W niektórych regionach emigracja będzie pogłębiać nędzę i marazm”86. Z kolei według szacunków analityków Banku BNP Paribas, „otwarcie niemieckiego rynku pracy spowoduje odpływ ok. 500 tys. pracowników z Polski do Niemiec 20 od maja 2011 r. do końca 2015 r. Może to spowodować przyspieszenie niemieckiego wzrostu gospodarczego o 0,3-0,6 pkt. proc. rocznie i jednocześnie osłabienie polskiego wzrostu gospodarczego o 0,4 pkt. proc. średnio rocznie” 87. Według agencji zatrudnienia Work Service International, nastąpił trzy-, czterokrotny wzrost liczby zapytań niemieckich pracodawców o ewentualną współpracę od maja 2011 r., co świadczy o rosnącym popycie na pracowników z Polski. Zapotrzebowanie zgłaszają m.in. niemieckie firmy z branży medycznej i paramedycznej oraz spółki inżynieryjne. Pracodawcy niemieccy są zainteresowani w pierwszej kolejności doświadczonymi specjalistami, ale obserwuje się również możliwości zatrudnienia pracowników o niskich kwalifikacjach (m.in. w produkcji i logistyce). Również według działu doradztwa personalnego w Polsko-Niemieckiej Izbie Przemysłowo-Handlowej (AHK Polska) wśród niemieckich pracodawców nastąpił wzrost zainteresowania zatrudnieniem polskich pracowników, przy czym „najbardziej poszukiwani są fachowcy na stanowiska techniczne, w tym ślusarze i tokarze, nie brakuje ofert dla inżynierów i informatyków”88. W opinii niektórych grup eksperckich, nie będzie jednak masowej fali wyjazdów Polaków do pracy w Niemczech. Według niemieckiej regionalnej kasy chorych AOK, w latach 2011-2014 można liczyć się z przyjazdem do RFN ok. 400-500 tys. polskich pracowników, natomiast Ambasada RP w Berlinie szacuje ogólny poziom napływu polskich pracowników do Niemiec na 300-400 tys. osób89. Według dostępnych szacunków, w pierwszych czterech latach po otwarciu niemieckiego rynku pracy emigracja zarobkowa Polaków oraz obywateli pozostałych państw UE-8 do Niemiec będzie kształtować się na poziomie 100-140 tys. rocznie, przy czym większość stanowić będą Polacy (45-65%). Potem skala napływu będzie się zmniejszać90. Również w opinii M. Duszczyka91, otwarcie niemieckiego i austriackiego rynku pracy nie powinno wywołać gwałtownego wzrostu emigracji pracowników z państw UE-8. „Jednocześnie jednak możliwy jest wzrost penetracji, szczególnie niemieckiego rynku pracy przez Polaków oraz obywateli pozostałych nowych państw członkowskich.(…) Ze względu na wysoki poziom bezrobocia we wschodnich landach Niemiec nie należy oczekiwać znaczących migracji wahadłowych pomiędzy Polską a Niemcami. Ze wzrostem takich migracji możemy mieć jednak do czynienia pomiędzy Czechami i Niemcami, głównie z powodu dużej liczby wolnych miejsc pracy w Bawarii”92. OOO Według różnych scenariuszy i szacunków93, otwarcie rynków pracy ostatnich dwóch państw UE-15 dla obywateli Polski oraz pozostałych państw UE-8 może Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 wywołać kolejną falę migracji, przy czym pamiętać należy, że wcześniejsze prognozy skali migracji nie zawsze się potwierdzały (np. szacunki migracji do Wielkiej Brytanii i Irlandii). Do czynników decydujących o rzeczywistej skali i kierunkach wyjazdów należy sytuacja na rynkach pracy zarówno państw, z których pracownicy wyjeżdżają, jak i państw do których przyjeżdżają, a także różnice poziomu rozwoju gospodarczego oraz poziomu życia w obu krajach94. Istotne są różnice w poziomie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w Polsce i Niemczech. W 2009 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło ok. 776 euro w Polsce oraz 3 111 euro w Niemczech (pracownicy fizyczni). Ponadto w najbliższym czasie przewiduje się w Niemczech wprowadzenie ustawowej minimalnej stawki wynagrodzenia za godzinę, co może spowodować większe zainteresowanie Polaków poszukiwaniem pracy w tym państwie95. Istnieją również obawy, że w przypadku państw, które ze sobą graniczą (jak np. Polska i Niemcy) może wystąpić nasilenie migracji wahadłowych. Jednak M. Duszczyk, na podstawie analizy sytuacji na graniczących ze sobą lokalnych rynkach pracy, nie przewiduje wzrostu migracji wahadłowych96. Jeśli zniesienie ostatnich ograniczeń dostępu do niemieckiego i austriackiego rynku pracy spowoduje nasilenie wyjazdów zarobkowych Polaków, to głównie do Niemiec. Wielkość i kierunki migracji uwarunkowane będą przy tym przede wszystkim indywidualnymi decyzjami, podejmowanymi po kalkulacji korzyści i strat oczekiwanych przy podjęciu zatrudnienia za granicą. Migracja zarobkowa następuje bowiem, gdy korzyści przeważają nad zagrożeniami97. 1 Dr Anna Barwińska-Małajowicz, Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii, Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych. 2 Prawo do swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii odnosi się nie tylko do pracowników, lecz również do innych kategorii osób, takich jak studenci, emeryci i obywatele UE ogółem. 3 Dawny artykuł 39 TWE. 4 Zgodnie z treścią art. 45 - 48 TFUE, swoboda przepływu pracowników oznacza „zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy” (art. 45 ust. 2). Swoboda ta obejmuje prawo do: „ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy” (art. 45 ust. 3 lit. a), „swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich” (art. 45 ust. 3 lit. b), „przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego Państwa” (art. 45 ust. 3 lit. c) oraz „pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach” (art. 45 ust. 3 lit. d). Zasada swobodnego przepływu pracowników została rozwinięta w aktach prawa wtórnego, w szczególności w rozporzą- Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 dzeniu (EWG) nr 1612/681 w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty i w dyrektywie 2004/38/WE w sprawie prawa do pobytu na terytorium państw członkowskich. 5 UE-10 bez Malty i Cypru; ustalenia przejściowe obowiązywały Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię, Słowację, Czechy, Węgry i Słowenię, a nie obowiązywały Cypru i Malty. 6 W Wielkiej Brytanii obligatoryjny stał się system rejestracji pracowników (nie dotyczyło to Gibraltaru, który wprowadził system zezwoleń na pracę). 7 S. Kaszczak, Raport Komisji Europejskiej w sprawie funkcjonowania okresów przejściowych w dostępie do rynku pracy UE po 2004 r., „Wspólnoty Europejskie”, nr 2, 2006 r., s. 46. 8 W przypadku akcesji Hiszpanii i Portugalii obowiązywał okres przejściowy, który miał trwać 7-10 lat, ale później został skrócony. 9 Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2009, GUS, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2010, s. 2-3. 10 Ibidem, s. 3. 11 Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2010, s. 5. 12 Niniejsza analiza przeprowadzona została na podstawie danych szacunkowych GUS, nieobejmujących z założenia sezonowych emigracji Polaków, ponieważ ze względu na czas ich trwania (najczęściej do trzech miesięcy) w większości krajów członkowskich podlegają uproszczonym procedurom formalno-prawnym lub w ogóle nie są rejestrowane. Dane GUS powinny być traktowane jako przybliżone ze względu na różnorodność systemów ewidencjonowania przepływów migracyjnych w Polsce i w poszczególnych krajach członkowskich UE oraz niejednakowy dostęp do danych administracyjnych czy statystycznych. Utrudnienia przy szacowaniu danych dla poszczególnych krajów wynikają ponadto z faktu, że sporo osób opuszczając Polskę zmienia następnie kraj, wyjeżdżając np. z Wielkiej Brytanii do innego kraju, który staje się dla nich bardziej atrakcyjny pod względem możliwości zawodowych, wynagrodzeń czy dostępu do świadczeń społecznych. 13 http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=609 [2.02.2011]. Obowiązkowi posiadania zezwolenia na zatrudnienie nie podlegają niektóre czynności zawodowe (np. duszpasterstwo, uniwersytecka asystentura, praca w dyplomacji itd.), jak również podlegająca pełnemu ubezpieczeniu (od choroby, wypadku, na wypadek bezrobocia i emerytalnemu) szczególna działalność (np. opieka nad chorymi w domach prywatnych, rozprowadzanie materiałów reklamowych oraz doręczanie gazet i czasopism); http://www. migrant.at/homepage-2006/publikationen/publikationen.html [23.02.2011] 14 Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2007, GUS, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2008. 15 J. Frelak, A. Łada, K. Schwarz, R. Parkes, Polska migracja zarobkowa do Niemiec – fakty i mity. Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009, s. 15. 16 Fachkräfte-BHZUÜV2008, pełna nazwa: Verordnung des Bundesministers für Wirtschaft und Arbeit zur Überziehung der Bundeshöchstzahl für die Beschäftigung von ausländischen Fachkräften, BGBl. II Nr. 350/2007 z późniejszymi zmianami BGBl. II Nr. 224/2008 oraz BGBl. II Nr. 395/2008. Tekst rozporządzenia opublikowano w Federalnym Dzienniku Urzędowym Austrii z 10.12.2007 r., zmiany opublikowano 30.06.2008 r. oraz 18.11.2008 r. Informacje na ten temat dostępne są na stronie internetowej Urzędu ds. Zatrudnienia (AMS) (http://www.ams.at/ 21 sfa/14104_13758.html), a oryginał rozporządzenia można pobrać: http://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesno rmen&Gesetzesnummer=20005577&ShowPrintPreview=True 17 Warunek udzielania zezwoleń: brak na dane stanowisko odpowiedniego kandydata z miejscowego rynku pracy. Ułatwienie w porównaniu z pozwoleniem na pracę, o które muszą się starać pracownicy, mający zawody spoza listy polega na tym, że przy ubieganiu się o miejsce pracy nie trzeba już ustępować w kolejce obywatelom starych państw członkowskich, a jedynie pracownikom miejscowym. 18 http://www.wien.polemb.net [20.02.2011] 19 Ułatwienia w dostępie do austriackiego rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 1 marca 2008 r. 20 W opinii Austriackiej Izby Gospodarczej (Wirtschaftskammer Österreich - WKÖ) rozszerzenie listy o 15 kolejnych zawodów należy traktować jako krok w stronę stopniowego otwierania austriackiego rynku pracy dla obywateli z nowych państw członkowskich UE w ramach rządowego programu współpracy partnerskiej „Arbeitsmarkt Zukunft 2010“. Szerzej na ten temat: Ułatwienia w dostępie do austriackiego rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 1.03.2008 r., oraz Ułatwienia w dostępie do austriackiego rynku pracy dla fachowców z nowych państw członkowskich UE obowiązujące od 1.01.2008 r., http://wien.trade.gov.pl [15.02.2011] 21 http://www.mg.gov.pl/node/7521; http://www.praca-ue.pl/ zatrudnienie-w-austrii-rynek-pracy/ [12.02.2011] 22 Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2010, s. 8. 23 Ibidem, s. 9. 24 DzU 1994, nr 100, poz. 487. Umowa dotyczy pracowników, którzy posiadają wykształcenie przynajmniej zasadnicze zawodowe, podejmują czasowe zatrudnienie celem podnoszenia kwalifikacji zawodowych i językowych oraz spełniają odpowiednie kryteria wiekowe. 25 Szerzej na ten temat zob. Zatrudnianie Polaków w krajach Unii Europejskiej, Biuro Karier Wyższej Szkoły Zarządzania w Częstochowie, Częstochowa 2004. 26 Szerzej zob. R. Gutowski, Praca w Niemczech, „Monitor UE”, 2004, nr 4, s. 55-59. 27 Gesetz zur Steuerung und Begrenzung der Zuwanderung und zur Regelung des Aufenthalts und der Integration von Unionsbürgern und Ausländern – Zuwanderungsgesetz – BGBl. 2004, I, nr 41. 28 Ustawa obejmuje 15 artykułów, z których dwa pierwsze stanowią dwie oddzielne ustawy: 1.ustawę o pobycie, działalności gospodarczej i integracji cudzoziemców na terenie Niemiec (Gesetz über den Aufenthalt, die Erwerbstätigkeit und die Integration von Ausländern im Bundesgebiet- Aufenthaltsgesetz ); 2. ustawę o powszechnej swobodzie osiedlania się i przemieszczania obywateli Unii Europejskiej (Gesetz über die allgemeine Freizügigkeit von Unionsbürger - Freizügigkeitsgesetz/EU); http://www.bmi. bund.de [2.12.2010] 29 Verordnung über die Zulassung von neueinreisenden Ausländern zur Ausübung einer Beschäftigung -Beschäftigungsverordnung – BeschV – BGBl. 2004, I, Nr. 62, S. 2937. 30 Szczegółowe informacje znajdują się na stronie Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Pracy Niemiec, http://www.bmwa.bund.de [10.02.2011] 31 Absolwenci, w ciągu roku od ukończenia studiów, mają prawo poszukiwać pracy w Niemczech i otrzymać zezwolenie na 22 pracę na okres 3 lat. Szerzej zob. Zuwanderung gestalten: Zugang ausländischer Hochschulabsolventen wird erleichtert (http://www.bmas.de), „Arbeitgeber-Newsletter“, 11/2007 (http://www.ba-arbeitgebernews.de) [5.01.2011] 32 J. Frelak, A. Łada, K. Schwarz, R. Parkes, op. cit., s. 15. 33 W przypadku absolwentów, pochodzących z nowych krajów UE, zniesiony został wymóg przeprowadzenia kontroli w celu sprawdzenia czy pracodawca nie był w stanie znaleźć pracownika z Niemiec bądź z innego państwa UE-15. 34 Ułatwienia te dotyczą również obywateli Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Słowacji, Słowenii i Węgier. 35 Limity są rozdzielane na tzw. okres obliczeniowy - od 1 października danego roku do 30 września roku następnego. Kontyngenty uzgadniane są na każdy okres obliczeniowy przez właściwe niemieckie i polskie ministerstwa. 36 http://www.poltax.waw.pl/zakaz_niemcy.htm [14.02.2011] 37 Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2010, s. 24. 38 Na podstawie wywiadu z K. Soszka-Ogrodnik z PolskoNiemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej, Niemcy uchylili nam drzwi. Tłumów nie ma, http://www. tvn24.pl/0,1688098,0,1,niemcyuchylili-nam-drzwi-tlumow-nie-ma,wiadomosc.html [2.01.2011]; P. Jakubczak, Niemcy otwierają rynek pracy sezonowej dla Polaków, „Dziennik Gazeta Prawna”, 8.12.2010 r., nr 238. 39 Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach EOG i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2010, s. 24. 40 Takie stanowisko zajął m.in. kanclerz Niemiec G. Schröder w swojej wypowiedzi z 19.01.2001 r.: Regierungserklärung von Bundeskanzler Schröder zu den Ergebnissen des Europäischen Rates in Nizza vor dem Deutschen Bundestag am 19. Januar 2001 in Berlin, Bundesregierung, „Bulletin”, nr 06-2, 19.01.2001 r., s. 5. 41 Szerzej na ten temat: Arbeitspapier XVI. Arbeitnehmerfreizügigkeit – 2009 oder 2011 – schon entschieden?, http://www.deutsches-polen-institut.de/Projekte/Projekte-AktUE-ll/ Kopernikus-Gruppe/raport16.php [17.02.2011] 42 Mit Arbeitsmarktöffnung droht Lohndumping, wywiad z Annelie Buntenbach, członkiem zarządu Niemieckiego Zrzeszenia Związków Zawodowych (DGB), „NeUE-Osnabrücker Zeitung”, 26 lipca 2007 r., http://www.labournet.de/diskussion/eu/ wipo/osterweitdgb.html; Arbeitnehmerfreizügigkeit: Handwerk begrüßt verlängerte Übergangsregelungen, http://www.werkzeugforum.de/index.php?id=4517 [9.02.2011] 43 Takie stanowisko zajęli niemieccy pracobiorcy i Centralne Stowarzyszenie Niemieckiego Rzemiosła. 44 J. Frelak, A. Łada, K. Schwarz, R. Parkes, op. cit., s. 50-51. 45 Niemcy niechętnie podejmują pracę w charakterze opiekuna osób starszych lub prace w rolnictwie. 46 J. Fuchs, Tickt sie, die demografische Zeitbombe? Aktuelle Daten und Fakten zu den Auswirkungen des demografischen Wandels auf Arbeitskräfteangebot und –nachfrage, Zeitschrift “Arbeit“, Heft 4/2005, s. 262-263; J. Fuchs, K. Dörfler, Projektion des Arbeitsangebots bis 2050 – Demografische Effekte sind nicht mehr zu bremsen, IAB-Kurzbericht, 11/2005. 47 Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Migracji, Warszawa 2009, s. 10. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 48 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 2003 r. (w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2006 r.), KOM(2006) 48, wersja ostateczna, Bruksela, 8.02.2006. 49 Swobodny przepływ pracowników ma pozytywny wpływ na europejską gospodarkę, IP/08/1729, Bruksela, 18 listopada 2008 r., http://europa.eu [22.02.2011] 50 Ibidem. in den „alten“ Mitgliedstaaten 2009, Wirtschaftskammer Österreich, Wien 2009, aktualisiert Mai 2010, s. 9. 52 Swobodny przepływ pracowników…, op. cit. s. 6. 54 C. Burkert, H. Brücker, Bildung-Steuerung-Arbeitsmarktmigration: Einwanderungspolitik ist Integrationspolitik, http://www.boell.de [22.02.2011]. Polen und Deutschland im europäischen Binnenmarkt, 1. Werkstattgespräch zum Thema „Perspektiven der polnisch-deutschen Arbeitsmigration im Europäischen Jahr der Mobilität der Arbeitnehmer“, Friedrich Ebert Stiftung, Warszawa 2006. 55 S. Simone, H. Brücker, G. Facchini, A.M. Mayda, G. Peri, The Battle for Brains: How to Attract Talent, Report for the Fondazione Redolfo Debenedetti, Mailand 2009, www.frdb.org; H. Brücker, S. Ringer, Ausländer in Deutschland: Vergleichsweise schlecht qualifiziert, IAB-Kurzbericht, Nürnberg 2008, nr 1; H. Brücker, E. J. Jahn, Einheimische Arbeitskräfte gewinnen durch Zuwanderung, IAB-Kurzbericht, Nürnberg 2010, nr 26, s. 2. 56 Szerzej na ten temat: H. Brücker, E. J. Jahn, op. cit., s. 2-3. 57 K. Zimmermann, Macht hoch die Tür für Migranten; http://www.ftd.de [21.02.2011] 58 H. Hinte, K.F. Zimmermann, Agenda Zuwanderung. Ein Zehn-Punkte-Aktionsplan für gesteuerte Arbeitsmigration und bessere Integration, „Wochenbericht’, DIW Berlin, nr 46/2010, s. 19. 59 H. 68 Ibidem, s. 2. 69 Ibidem. 70 Ibidem, s. 2-3. 71 Ibidem, s. 3. 72 H. Kretzl, Arbeitsmarkt wird Öffnung gut verkraften, „Salzburger Nachrichten“, 25. August 2010. 73 Ibidem. 51 Übergangsregelungen im Bereich der Arbeitnehmerfreizügigkeit 53 Ibidem, 67 Wenn im Mai die Schranken fallen: Furcht vor Ansturm aus dem Osten, IMAS Report, nr 3, Februar 2011, s. 1. Brücker, E.J. Jahn, op.cit., s. 4-5. 60 http://www.iab.de [23.02.2011] 61 P. Bogacz, Rynek pracy w Niemczech otwarty dla Polaków; http://www.twojaeuropa.pl [18.02.2011] 62 A. Błaszczak, Niemcy czekają na fachowców, „Rzeczpospolita”, 31.01.2011. 63 Zagraniczna migracja zarobkowa, Raport przygotowany przez firmę Public Profits Sp. z o.o. na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Budżetu Państwa w ramach Poddziałania 6.1.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, „Regionalny Barometr Rynku Pracy i Edukacji”, 2009, s. 93-94. 64 Do Niemiec wyjadą nie tylko bezrobotni, wywiad z K. Iglicką; http://www.gazetaprawna.pl/serwis/praca_kariera/wywiady /479073,do_niemiec_wyjada_nie_tylko_bezrobotni [20.02.2011] 65 http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXIV/A/A_01101/ fnameorig_184460.html [22.02.2011] 66 Międzynarodowy Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej z główną siedzibą w Linz (International Institut für Markt- und Sozialanalyse). Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 74 A. Fricke, Angst vor billigen Leiharbeitern; htpp://www.wdr.de [3.02.2011] 75 Roderick Parkes jest dyrektorem brukselskiego biura Fundacji Nauki i Polityki (SWP) w Berlinie. 76 Markus Gastinger – współpracownik Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Rozwoju w Brukseli. 77 R. Parkes, M. Gastinger, Die Öffnung des Arbeitsmarktes für Bürger der EU-8. Lehren aus Großbritannien, Gesellschaft – Wirtschaft – Politik (GWP), Heft 4/2008, s. 481-482. 78 Ibidem, s. 482. 79 G. Bosch, Wandel des deutschen Arbeitsmarktes durch die europäische Integration, Wirtschaftsdienst 90, Sonderheft „Europäischer Wettbewerb und der Binnenmarkt in Deutschland“, s. 25. 80 Wcześniej Konfederacja Pracodawców Polskich. 81 W Niemczech brakuje lekarzy, inżynierów i specjalistów IT, a także pracowników z wykształceniem technicznym (m.in. spawaczy, monterów, mechaników, elektryków itp.). Poszukiwane są ponadto osoby zatrudniane przy wykonywaniu prostych prac, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi czy sprzątanie; http://edgp.dziennik.pl/index.php?act=mprasa&sub=article&id=338683 [30.01.2011] 82 Otwarcie niemieckiego rynku pracy dla Polaków może negatywnie odbić się na naszej gospodarce, http://www.pracodawcyrp.pl [1.02.2011] 83 Z Irlandii do Niemiec?, http://www.pracuj.pl [23.02.2011] 84 Krystyna Iglicka - Ekonomista i demograf społeczny, profesor w Wyższej Szkole Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego, ekspert Centrum Stosunków Międzynarodowych w Warszawie. 85 Do Niemiec wyjadą… op. cit. 86 Młodzi i wykształceni wyjadą do Niemiec, „Gazeta Wyborcza”, 27.09.2010. 87 M. Dybuła, Poland: Emigration to Cut GDP Growth, BNP Paribas Local Markets Mover, 1.10.2010, za: M. Duszczyk, Koniec okresu przejściowego – czy Polskę czeka nowa fala emigracji?, Analizy Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, 1/201, s. 3. 88 A. Błaszczak, op. cit. 89 Ibidem. 90 P. Jendroszczyk, Niemcy gotowi na otwarcie rynku pracy, „Rzeczpospolita”, 9.12.2010. 91 M. Duszczyk jest zastępcą dyrektora Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego. 92 M. Duszczyk, Koniec okresu przejściowego …, op. cit., s. 7. 93 Zob. np. T. Baas, H. Brücker, Wirkungen der Zuwanderungen aus den neuen mittel- und osteuropäischen EU-Staaten auf Arbeitsmarkt und Gesamtwirtschaft, Expertise im Auftrag des 23 Gesprächskreises Migration und Integration der Friedrich-EbertStiftung, 2010. 94 H. Kretzl, Arbeitsmarkt wird …, op. cit. 95 M. Duszczyk, Koniec okresu przejściowego…, op. cit., s. 6. 96 Ibidem, 97 E. Siek, Międzynarodowe przepływy siły roboczej w procesie integracji Polski z krajami Unii Europejskiej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 62-64. n s. 5. GOSPODARKA I FINANSE NOWY MODEL ZARZĄDZANIA GOSPODARCZEGO W UNII EUROPEJSKIEJ Małgorzata Misiak1 Światowy kryzys gospodarczo-finansowy ujawnił słabość mechanizmów koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad polityką budżetową Unii Europejskiej. Powróciły obawy, że zmiana reguł w 2005 r. otworzyła pole do praktycznie nieograniczonego usprawiedliwiania narastających nierównowag makroekonomicznych, w tym budżetowych. Powszechne stało się przekonanie o konieczności stworzenia solidnych podstaw stabilności makroekonomicznej i stabilności finansów publicznych, które są warunkiem trwałego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W marcu 2010 r. powołano grupę zadaniową ds. zarządzania gospodarczego, na której czele stanął przewodniczący Rady, Herman van Rompuy. W komunikatach opublikowanych w maju2 i w czerwcu3 2010 r. Komisja Europejska (KE) przedstawiła zarys propozycji zmian systemu koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad polityką budżetową, w tym zaostrzenie części prewencyjnej i naprawczej paktu na rzecz stabilności i wzrostu oraz wzmocnienie nadzoru makroekonomicznego. W czerwcu 2010 r. Rada Europejska przyjęła większość propozycji4 oraz osiągnęła polityczne porozumienie w sprawie pilnej potrzeby lepszej koordynacji polityki gospodarczej państw członkowskich. We wrześniu 2010 r. Komisja przedstawiła pakiet składający się z sześciu aktów ustawodawczych: pięciu rozporządzeń oraz jednej dyrektywy: projektu rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie 1466/97 w sprawie nadzoru nad politykami budżetowymi i gospodarczymi państw członkowskich; projektu rozporządzenia 1467/97 w sprawie stosowanej w UE procedury nadmiernego deficytu; projektu rozporządzenia w sprawie egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro; projektu rozporządzenia w sprawie zapobiegania nierównowagom makroekonomicznym i ich korygowania; projektu rozporządzenia w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych nierównowag makroekonomicznych w strefie euro; 24 projektu dyrektywy w sprawie wymogów dotyczących ram budżetowych państw członkowskich. Cztery z tych wniosków dotyczą kwestii budżetowych, w tym wprowadzających poważne zmiany w pakcie na rzecz stabilności i wzrostu. Pozostałe dwa wnioski odnoszą się do nierównowag makroekonomicznych w UE. Celem ich jest wykrywanie i skuteczne eliminowanie pojawiających się zakłóceń równowagi makroekonomicznej w UE i strefie euro5. Rada Europejska na posiedzeniu w październiku 2010 r. przyjęła zalecenia przedstawione przez grupę zadaniową H. Van Rompuya6, a na grudniowym szczycie zaapelowała o przyspieszenie prac ustawodawczych, uwzględniających zalecenia grupy zadaniowej7. Po uzgodnieniu przez ministrów finansów UE-27 na posiedzeniu 15 marca 2011 r. ogólnego podejścia do wszystkich sześciu propozycji legislacyjnych, następnym krokiem będzie osiągnięcie porozumienia z Parlamentem Europejskim w czerwcu 2011 r.8. Zmiany w pakcie9 Najważniejszym instrumentem koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad politykami budżetowymi jest pakt na rzecz stabilności i wzrostu10, wprowadzający w życie postanowienia Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w tym zakresie. Proponowane zmiany nastąpią zarówno w części zapobiegawczej (prewencyjnej), jak i naprawczej paktu11. Państwa członkowskie będą zobowiązane przedstawiać programy stabilności i konwergencji, zawierające m.in. plany osiągnięcia średniookresowego celu budżetowego. Cel ten ma być określony jako procent PKB w odniesieniu do salda sektora publicznego, uwzględniającego zmiany cykliczne oraz skorygowanego o działania jednorazowe i tymczasowe (tzw. saldo strukturalne). Będzie on wyznaczany indywidualnie dla każdego państwa członkowskiego przy uwzględnieniu m.in. poziomu zadłużenia publicznego i zobowiązań wynikających ze starzenia się społeczeństwa, ale będzie oscylował wokół poziomu bliskiego równowadze budżetowej. Państwa członkowskie, które nie osiągną swojego średniookresowego celu budżetowego, powinny zmniejszać deficyt o 0,5% PKB rocznie. Ocenia się jednak, że postęp w realizacji średniookresowych celów budżetowych jest Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 niewystarczający. Ponadto w praktyce okazało się, że saldo strukturalne nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji budżetowej kraju, ponieważ trudno zidentyfikować fazę cyklu koniunkturalnego, w którym znajduje się gospodarka, a także ponieważ saldo to uwzględnia nadzwyczajne dochody i niedobory (np. dochody podatkowe z tytułu hossy na rynku mieszkaniowym), które nie są bezpośrednio związane z cyklem koniunkturalnym. Obecny kryzys dowiódł, że dobra sytuacja finansów publicznych w niektórych państwach wynikała z nadzwyczajnych dochodów, które służyły do finansowania wydatków. Ich zmniejszenie przyczyniło się do gwałtownego wzrostu deficytu budżetowego. W części zapobiegawczej ma być wprowadzona zasada prowadzenia rozważnej polityki budżetowej. Stanowi ona, że roczny wzrost wydatków nie powinien przekraczać ostrożnie ustalonego tempa wzrostu PKB w średnim okresie lub powinien być od niego wyraźnie niższy, gdy średniookresowy cel budżetowy nie został osiągnięty. Wyższy wzrost wydatków ma być dopuszczalny w sytuacji zrealizowania średniookresowego celu budżetowego z dużą nawiązką lub gdy wzrostowi wydatków ponad ostrożnie ustalone tempo wzrostu w średnim okresie towarzyszą odpowiednie środki uznaniowe po stronie dochodów. Ma to przede wszystkim zapewnić, by nadzwyczajne dochody zostały przeznaczone na zmniejszenie zadłużenia. Nowa zasada stanowić będzie punkt odniesienia, względem którego oceniane będą plany budżetowe państw członkowskich zawarte w programach stabilności i konwergencji. Oprócz konieczności przedstawiania – jak dotychczas – średniookresowych celów budżetowych i ścieżki dojścia, programy będą obowiązkowo zawierać informacje o zadłużeniu sektora publicznego, wzroście wydatków i dochodów oraz kwantyfikację wpływu środków uznaniowych na budżet. W przypadku nieprzestrzegania przez państwo członkowskie uzgodnionego tempa wzrostu wydatków powiązanego z przewidzianymi dochodami, Komisja może skierować ostrzeżenie, a jeśli naruszenie utrzymuje się lub jest szczególnie poważne Rada może wydać zalecenie podjęcia działań naprawczych. Pierwszemu takiemu zaleceniu, wydawanemu na podstawie postanowień części zapobiegawczej paktu towarzyszyłaby w przypadku kraju strefy euro – konieczność złożenia oprocentowanego depozytu w wysokości 0,2% PKB. Depozyt byłby nakładany w procedurze „głosowania odwrotnego” (procedure of „reverse voting” mechanism)12. Po wydaniu zalecenia depozyt stawałby się wymagalny na wniosek Komisji, chyba że Rada podjęłaby odmienną decyzję w terminie dziesięciu dni, stanowiąc kwalifikowaną większością głosów. Rada mogłaby zmniejszyć wielkość depozytu jednomyślną decyzją lub na podstawie wniosku Komisji i umotywowanego wniosku państwa członkowskiego. Przyjęte rozwiązanie ma wzmocnić egzekwowanie zasad i zmniejszyć znaczenie politycznego kontekstu podejmowania decyzji w Radzie. Depozyt byłby zwracany wraz z odsetkami po uznaniu przez Radę, że ustała sytuacja, w wyniku której został nałożony. Novum stanowi także obowiązek składania Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 programów stabilności i konwergencji do 1 kwietnia (dotyczy to roku poprzedniego, bieżącego i trzech lat następnych), co związane jest z europejskim okresem oceny (piszemy o nim w dalszej części artykułu). Część naprawcza paktu na rzecz stabilności i wzrostu ma zapobiegać takim decyzjom w polityce budżetowej, które mogłyby stanowić zagrożenie dla stabilności finansów publicznych i funkcjonowania strefy euro. Państwa członkowskie mają obowiązek unikać nadmiernego deficytu budżetowego, który ustala się przyjmując następujące wielkości referencyjne: deficyt (3% PKB) i dług (60% PKB lub – jeśli poziom długu jest wyższy – zadowalające tempo zmierzania w stronę tej wartości). Dług ma być zmniejszany poniżej 60%, nawet jeśli deficyt nie przekracza dopuszczalnego poziomu 3%. W przypadku ryzyka przekroczenia lub przekroczenia wartości referencyjnych uruchamiana jest procedura nadmiernego deficytu. Stosowanie tej procedury w przeszłości ujawniło niedociągnięcia przyjętych rozwiązań. Pierwszym było niedostateczne zwracanie uwagi na poziom zadłużenia publicznego: procedura nadmiernego deficytu skupiała się do tej pory niemal wyłącznie na progu „3% PKB”. Udział długu odgrywał rolę marginalną13, mimo że kryteria deficytu i długu są w zasadzie równorzędne. Tymczasem kryzys dowiódł, że utrzymujący się wysoki poziom zadłużenia stanowi prawdopodobnie poważniejsze zagrożenie dla stabilności finansów publicznych niż przejściowy wysoki deficyt, gdyż ogranicza wzrost i pozbawia państwo członkowskie możliwości prowadzenia antycyklicznej polityki fiskalnej w okresie dekoniunktury. W propozycji zmian paktu14 przyjęto, że znaczenie kryterium długu zostanie zwiększone w szczególności poprzez przyjęcie liczbowej wartości referencyjnej, która stanowić będzie wyznacznik, czy wskaźnik długu zmniejsza się w zadowalającym tempie w stronę progu wynoszącego 60% PKB. Tempo redukcji długu będzie uznane za zadowalające, jeśli w ciągu trzech lat poziom zadłużenia powyżej 60% zmniejsza się o co najmniej jedną dwudziestą rocznie. Niespełnienie tego kryterium nie musi jednak prowadzić do wszczęcia procedury nadmiernego deficytu, ponieważ decyzja taka powinna uwzględniać wszystkie czynniki istotne wpływające na stan finansów publicznych, takie jak rozwój sytuacji gospodarczej w średnim okresie (potencjalny wzrost, faza cyklu koniunkturalnego, wdrażanie wyników prac naukowo-badawczych, rozwój sytuacji budżetowej), działania naprawcze podejmowane w okresie dobrej koniunktury, jakość finansów publicznych, zadłużenie państwa, realizacja inwestycji publicznych, zaangażowanie państwa w proces integracji europejskiej oraz obciążenia finansowe z tym związane. Bierze się także pod uwagę zmiany zadłużenia w średnim okresie, operacje mające wpływ na wielkość długu, zgromadzone rezerwy i inne aktywa publiczne, gwarancje, w szczególności związane z sektorem finansowym oraz zobowiązania związane ze starzeniem się społeczeństwa oraz zadłużeniem sektora prywatnego. 25 Reformę systemu emerytalnego uznano za odrębny czynnik usprawiedliwiający przekroczenie dopuszczalnych wielkości referencyjnych. Państwa członkowskie dostały możliwość uwzględniania – zgodnie z odpowiednim algorytmem kosztów reformy wprowadzającej system wielofilarowy, z obowiązkowym filarem kapitałowym, w ciągu pięciu lat od daty wdrożenia reformy. W przypadkach, gdy wskaźnik zadłużenia przekracza wartość odniesienia (60% PKB) koszty reformy można uwzględnić jedynie wtedy, gdy deficyt pozostaje bliski poziomu 3% PKB. W propozycji Komisji zapisano, że kraj, który zrewiduje reformę lub jej zaprzestanie, nie będzie miał prawa uwzględnienia jej kosztów w ocenie sytuacji budżetowej lub koszty te zostaną odpowiednio pomniejszone. Teoretycznie procedura nadmiernego deficytu jest wsparta silnym mechanizmem egzekwowania, gdyż w przypadku uporczywego niepowodzenia w korygowaniu sytuacji budżetowej mogą zostać nałożone dotkliwe sankcje, w tym finansowe. Wiele wskazuje jednak na to, że sankcje wprowadza się zbyt późno, aby mogły stanowić skuteczny środek zapobiegający zbyt wysokiemu zadłużeniu i deficytowi. Niektórzy twierdzą, że paktowi „brakuje zębów"15: praktyka stosowania procedury nadmiernego deficytu wskazuje, że ryzyko nałożenia sankcji na suwerenny kraj jest nieznaczne. W związku z tym proponuje się wprowadzenie nowego zestawu sankcji finansowych dla państw członkowskich należących do strefy euro, które stosowane byłyby na znacznie wcześniejszych etapach procedury16. Po stwierdzeniu nadmiernego deficytu, kraj zobowiązany byłby do złożenia nieoprocentowanego depozytu w wysokości 0,2% PKB w poprzednim roku. Kwota ta odpowiada karze przewidzianej obecnie na ostatnim etapie procedury nadmiernego deficytu. Jeśli w ciągu sześciu miesięcy od wydania zaleceń przez Radę, państwo członkowskie nie podejmie skutecznych działań poprawiających sytuację budżetową, depozyt będzie zamieniany na grzywnę, która zgodnie z zaleceniami Komisji wynosiłaby 0,2% PKB. Jeśli nadal brak jest poprawy, Rada podejmuje decyzję o nałożeniu kolejnej grzywny, która zgodnie z dotychczasowymi zasadami składa się z dwóch części: stałej (w wysokości 0,2% PKB) oraz zmiennej, zależnej od wielkości „przewinienia” i wynoszącej 0,1% PKB za każdy punkt procentowy deficytu powyżej wartości 3% PKB, a jeśli zostało przekroczone kryterium długu – za każdy punkt procentowy różnicy pomiędzy rzeczywistym długiem a tym, który powinien zostać osiągnięty zgodnie z wezwaniem do działania. Całkowita wysokość grzywny nie może przekroczyć 0,5% PKB. Aby ograniczyć uznaniowość, przewiduje się, że nakładanie sankcji w kolejnych etapach procedury nadmiernego deficytu odbywać się będzie w procedurze „głosowania odwrotnego”. Wysokość kar może zostać zmniejszona lub anulowana przez Radę jednomyślnie, na podstawie wniosku Komisji umotywowanego szcze26 gólnymi okolicznościami gospodarczymi lub na podstawie wniosku państwa członkowskiego, na które nałożono karę. Rygoryzm procedury nadmiernego deficytu ma być łagodzony możliwością modyfikacji zaleceń jeśli zostały wdrożone, ale na skutek „nieprzewidzianych, niekorzystnych zdarzeń gospodarczych niosących negatywne konsekwencje budżetowe”, w tym poważnego pogorszenia koniunktury gospodarczej na świecie, sytuacja nie uległa poprawie, oraz możliwością przesunięcia terminu skorygowania nadmiernego deficytu o jeden rok. Krajowe ramy budżetowe Nie można oczekiwać, że skuteczna koordynacja polityk gospodarczych i nadzoru nad politykami budżetowymi wywodzić się będzie tylko z przepisów UE. Ze względu na wieloszczeblowość sprawowania władzy w UE, konieczne jest wzmocnienie krajowych reguł budżetowych i zharmonizowanie ich z unijnymi. Protokół nr 12 do TFUE zobowiązuje państwa członkowskie do posiadania procedur budżetowych zapewniających dyscyplinę finansów publicznych. Krajowe ramy budżetowe są przedmiotem projektu nowej dyrektywy Rady17. Mają one doprowadzić do struktury instytucjonalnej kształtującej właściwą krajową politykę budżetową. Obejmuje ona systemy rachunkowości publicznej, statystykę, zasady prognozowania, liczbowe reguły budżetowe18, procedury stosowane na poszczególnych etapach procesu budżetowego i – w szczególności – zasady planowania średniookresowego19, a także relacje budżetowe pomiędzy podsektorami sektora publicznego. Dane statystyczne sporządzane na użytek koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad polityką budżetową na szczeblu UE mają być zgodne ze standardami europejskimi, zaś będące podstawą planowania budżetowego prognozy makroekonomiczne i fiskalne realistyczne, rzetelne, jawne oraz wielowariantowe. Państwa członkowskie mają również wprowadzić wieloletnie planowanie budżetowe o co najmniej trzyletnim horyzoncie czasowym i uwzględniać wieloletnie cele budżetowe, sformułowane w formie podstawowych wskaźników, takich jak deficyt i dług, a także prognozy i priorytety dotyczące najważniejszych kategorii wydatków i dochodów. Uchwalana co rok ustawa budżetowa powinna być zgodna z ramami wieloletnimi. Państwa członkowskie muszą ponadto wprowadzić liczbowe reguły budżetowe sprzyjające spełnianiu warunków dotyczących wysokości deficytu i długu. Powinny one zawierać definicję celu i zakres zasad, reguły monitorowania przestrzegania zasad, konsekwencje nieprzestrzegania reguł, klauzule korekcyjne. Państwa członkowskie muszą zapewnić, aby reguły, które zostaną wprowadzone proponowaną dyrektywą były stosowane przez wszystkie podsektory sektora instytucji rządowych i samorządowych. Władze krajowe muszą także zagwarantować Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 przejrzystość procesu budżetowego, przedstawiając szczegółowe informacje o istniejących funduszach pozabudżetowych, ulgach podatkowych i zobowiązaniach, takich jak np. kredyty i gwarancje rządowe czy zobowiązania wynikające z działalności przedsiębiorstw państwowych. Obowiązki wynikające z projektu dyrektywy powinny być wdrożone przez państwa członkowskie do końca 2013 r. Wykrywanie i korygowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej Kryzys finansowo-gospodarczy obnażył istnienie znacznych zakłóceń równowagi makroekonomicznej. W ciągu dziesięciu lat funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) wyłoniły się dwie grupy krajów: kraje mające nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego: Niemcy, Finlandia, Austria i Holandia oraz kraje mające deficyt: Irlandia, Hiszpania, Grecja, Cypr i Portugalia. Zakłócenia równowagi zewnętrznej miały swoje źródło w nierównowagach wewnętrznych: w krajach deficytowych była to niska produktywność czynników produkcji powodująca niską konkurencyjność gospodarek (mierzoną zmianami realnego, efektywnego kursu walutowego). Napływ kapitału zagranicznego, który często był lokowany w mniej produktywnych dziedzinach, np. w budownictwie, przyczyniał się do niewłaściwej alokacji zasobów, prowadził do nadmiernej konsumpcji, powstawania „baniek spekulacyjnych” na rynku mieszkaniowym oraz wzrostu zadłużenia zewnętrznego i wewnętrznego. Dla krajów nadwyżkowych podstawową bolączką był niedostateczny popyt wewnętrzny20. Kryzys gospodarczo-finansowy skorygował pewne nierównowagi, ale przyczynił się do nowych, np. na rynku pracy21. Mechanizm zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania mają wprowadzić dwa wspomniane już rozporządzenia. W projekcie pierwszego z nich nakreślono procedurę nadmiernego zakłócenia równowagi, natomiast w projekcie drugiego skupiono się na związanych z nią środkach egzekwowania zasad. Celem pierwszego rozporządzenia jest rozpoznawanie i korygowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej22. Procedura nadmiernego zakłócenia równowagi stanowi całkowicie nowy element procesu nadzoru gospodarczego. Obejmuje ona regularną ocenę ryzyka wystąpienia zakłóceń równowagi, mechanizm ostrzegania i reguły umożliwiające podjęcie działań korygujących, wykraczających poza politykę budżetową. Procedura ma być stosowana we wszystkich państwach członkowskich. Nadzór polega początkowo na stosowaniu mechanizmu ostrzegania, którego celem jest monitorowanie sytuacji gospodarczej w państwach członkowskich, pod kątem możliwości wystąpienia zakłóceń równowagi makroekonomicznej na poziomie mogącym powodować problemy. Mechanizm ten obejmuje tabelę Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 wskaźników zewnętrznych (np. saldo na rachunku obrotów bieżących i zadłużenie zewnętrzne czy realny efektywny kurs walutowy) i wewnętrznych (np. zadłużenie sektora prywatnego i publicznego). Dla każdego wskaźnika zostaną ogłoszone progi alarmowe, co umożliwi wykrywanie zarówno zbyt wysokiego, jak i zbyt niskiego poziomu zmiennej. Przy tym ma być uwzględniana specyfika krajowa: na przykład deficyt na rachunku obrotów bieżących w wysokości 3% może zostać uznany za dopuszczalny w kraju na etapie konwergencji, o dużych potrzebach inwestycyjnych, ale nie w kraju bardziej rozwiniętym, który stoi w obliczu problemu starzenia się społeczeństwa. Intencją Komisji jest, aby wartości progowe stanowiły uzupełnienie analizy ekonomicznej, uwzględniającej specyfikę poszczególnych krajów. Komisja będzie regularnie publikować aktualną tabelę wyników poszczególnych państw, wykaz oraz szczegółową ocenę sytuacji w każdym państwie członkowskim, w którym występuje ryzyko zakłóceń równowagi. W następstwie przeprowadzonej przez Komisję szczegółowej analizy możliwe są trzy różne scenariusze: W przypadku uznania, że zaburzenia równowagi makroekonomicznej nie stanowią zagrożenia, Komisja zwróci się z wnioskiem o niepodejmowanie dalszych kroków. Jeśli w następstwie szczegółowej oceny sytuacji Komisja uzna, że istnieją zakłócenia równowagi makroekonomicznej23 (lub ich ryzyko), zaleci Radzie przyjęcie niezbędnych zaleceń prewencyjnych. Jeżeli ze szczegółowej oceny sytuacji wynika, że w państwie członkowskim występują poważne zaburzenia równowagi lub zaburzenia zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu UGW, Rada może zalecić podjęcie działań naprawczych w wyznaczonym terminie oraz przedstawienie planu działań naprawczych. Zalecenia powinny zostać podane do wiadomości publicznej oraz powinny być bardziej szczegółowe i wiążące niż zalecenia prewencyjne, opisane w poprzednim punkcie. W następstwie wszczęcia procedury nadmiernego zakłócenia równowagi państwo członkowskie będzie zobowiązane do opracowania i przyjęcia w wyznaczonym terminie planu działań naprawczych, który następnie zostanie oceniony przez Radę w ciągu dwóch miesięcy od jego przedstawienia. Jeśli plan uznany zostanie za wystarczający, Rada zatwierdzi go. Jeżeli podjęte lub przewidziane w planie działania lub harmonogram ich realizacji zostaną uznane za niewystarczające, Rada wezwie do przedstawienia skorygowanego planu działań naprawczych w nowym terminie. Procedura ta jest elastyczna, ponieważ Rada ma możliwość wyznaczenia terminu, uwzględniającego skalę zaburzeń, konieczność szybkiego reagowania (lub brak takiej potrzeby) oraz działania niezbędne do jej naprawienia. Władze krajowe nie mają zresztą bezpośredniej kontroli nad wszystkimi środkami usuwania zakłóceń równowagi. Ponadto w zależności od charakteru działań naprawczych ich 27 wpływ na zakłócenia równowagi może być szybszy lub powolniejszy. Wiele państw członkowskich cechuje stosunkowo duża sztywność rynku pracy i rynków towarowych, co spowoduje wydłużenie okresu dostosowania. Komisja będzie kontrolować realizację działań naprawczych przez państwo członkowskie, które będzie zobowiązane regularnie przedstawiać sprawozdania. W przypadku zmiany warunków gospodarczych zalecenia wydane na podstawie procedury nadmiernego zakłócenia równowagi mogą zostać zmienione. Rada oceni, czy państwo członkowskie podjęło zalecane działania naprawcze. Jeżeli ocena będzie pozytywna, procedura zostanie zawieszona. Zawieszenie oznacza, że państwo osiągnęło zadowalający postęp w realizacji działań naprawczych. Jednak skuteczne usunięcie zakłóceń równowagi makroekonomicznej może wymagać czasu. Państwo członkowskie będzie zobowiązane do składania okresowych sprawozdań i będzie objęte nadzorem do ostatecznego zamknięcia procedury nadmiernego zakłócenia równowagi, co nastąpi, gdy Rada stwierdzi, że nadmierne zakłócenia równowagi już nie występują. Jeżeli państwo członkowskie nie podjęło odpowiednich działań, procedura nadmiernego zakłócenia równowagi zostanie utrzymana. Rada sformułuje wówczas nowe zalecenia ze zmodyfikowanym – prawdopodobnie krótszym – terminem podjęcia działań naprawczych. Niepełne wprowadzenie zaleceń wydanych w trybie procedury nadmiernego zakłócenia równowagi może zostać uznane za okoliczność obciążającą przy przewidzianej w pakcie na rzecz stabilności i wzrostu ocenie sytuacji budżetowej. Dla państw członkowskich strefy euro postuluje się dodatkowo mechanizm egzekwowania, który może prowadzić do nałożenia sankcji24. Jeśli państwo członkowskie uporczywie nie będzie podejmowało zgodnych z zaleceniami Rady działań, mających na celu likwidację nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej, będzie musiało płacić roczną grzywnę do czasu, aż Rada uzna, że działania naprawcze zostały podjęte. Uporczywe niepodejmowanie działań definiuje się jako niezastosowanie się do zaleceń Rady w nowym terminie wyznaczonym w dodatkowym zaleceniu. Państwo członkowskie będzie musiało płacić roczną grzywnę również wtedy, gdy uporczywie nie przedstawia Radzie i KE planu działań naprawczych, spełniającego w zadawalającym stopniu zalecenia Rady. W takim przypadku uporczywe niepodejmowanie działań definiuje się jako nieprzedstawienie, spełniającego w zadawalającym stopniu zalecenia, planu działań naprawczych w nowym terminie wyznaczonym przez Radę. Aby zapewnić równe traktowanie wszystkich państw członkowskich, stawka grzywny będzie identyczna dla wszystkich państw strefy euro (0,1% PKB państwa członkowskiego w roku poprzednim). Prawo o wystąpienie z wnioskiem o nałożenie grzywny będzie mieć Komisja, a wniosek będzie uznany za przyjęty, chyba że Rada, stanowiąc kwalifikowaną większością głosów, podejmie odmienną decyzję w terminie dziesięciu dni od daty 28 przyjęcia wniosku przez Komisję. Rada może zmienić wniosek KE, stanowiąc jednomyślnie, zgodnie z art. 293 TFUE25. Rada może podjąć na wniosek KE decyzję o anulowaniu grzywny lub obniżeniu jej wysokości, po dokonaniu przez Komisję oceny wniosku państwa członkowskiego lub ze względu na wyjątkowo trudną sytuacją gospodarczą. Decyzje Rady w sprawie grzywien podejmowane będą wyłącznie przez członków strefy euro, zaś głos członka Rady reprezentującego państwo członkowskie, któremu grozi grzywna, nie będzie uwzględniany. Grzywny będą rozdzielane między państwa członkowskie, których walutą jest euro i które nie są objęte procedurą nadmiernego zakłócenia równowagi, ani procedurą nadmiernego deficytu, proporcjonalnie do ich udziału w DNB uprawnionych państw członkowskich. Europejski okres oceny Mankamentem dotychczasowych mechanizmów koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad politykami budżetowymi była wielość prawnych i pozaprawnych instrumentów ich wdrażania. Obok postanowień traktatowych i paktu na rzecz stabilności i wzrostu mieliśmy wiele procesów obejmujących inne dziedziny polityki makroekonomicznej (proces luksemburski, proces z Cardiff i proces koloński), wdrażanych przy pomocy otwartej metody koordynacji26. Ponadto często nadzór miał charakter ex post (np. w dziedzinie finansów publicznych), w wyniku czego nie udawało się uchronić państw członkowskich przed popadaniem w problemy gospodarcze. Mankamenty te ma wyeliminować koncepcja europejskiego okresu oceny (European semester), zaproponowana przez Komisję w komunikatach z maja i czerwca 2010 r. oraz zatwierdzona przez Radę Europejską we wrześniu tegoż roku. Europejski okres oceny jest nowym procesem koordynacji ex ante polityk budżetowych i gospodarczych, zgodnym z przepisami paktu na rzecz stabilności i wzrostu i strategii „Europa 2020”27 (por. rysunek 1). Pierwsze europejskie półrocze wstępnej koordynacji polityki rozpoczęło się w styczniu 2011 r. Jego podstawę stanowi dokument KE „Roczna wizja wzrostu gospodarczego: wsparcie całościowej odpowiedzi UE na kryzys” (Annual Growth Survey: advancing the EU’s comprehensive response to the crisis), przedstawiony 12 stycznia 2011 r.28 Wymieniono w nim dziesięć priorytetowych działań opartych na strategii „Europa 2020”, które powinny zostać zrealizowane w latach 2011-2012 (por. ramka 1). Na tej podstawie, na wiosennym posiedzeniu poświęconym sprawom gospodarczym Rada Europejska powinna przyjąć wytyczne, na podstawie których państwa członkowskie powinny przedstawić do połowy kwietnia swoje programy stabilności i konwergencji oraz krajowe programy reform. Kierując się oceną Komisji Rada ma Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Rysunek 1 Europejski okres oceny – zintegrowane podejście do zarządzania gospodarczego Zintegrowany nadzór nad politykami gospodarczymi i budżetowymi Polityki strukturalne Polityka budżetowa Nierównowagi makroekonomiczne Strategia „Europa 2000” Reformy strukturalne Monitorowanie: Wskaźniki krajowe i UE Krajowe Programy Reform Misje Komisji w państwach członkowskich Wczesne ostrzeganie + zalecenia Europejskie ramy fiskalne Ramię prewencyjne: Programy stabilności i konwergencji Zwrócenie uwagi na dług Ostrzeżenia/zalecenia Ramię naprawcze: Depozyty oprocentowane Depozyty nieoprocentowane Grzywny Nadzór nad nierównowagami Zapobieganie: Mechanizm ostrzegania Tabela wyników Ocena sytuacji Korekta: Zalecenia prewencyjne Zalecenia w ramach procedury nadmiernego zakłócenia równowagi Plany działań naprawczych Grzywny Źródło: Opracowanie własne. Ramka 1 Dziesięć priorytetowych działań na lata 2011-2012: • Makroekonomiczne uwarunkowania wzrostu oRygorystyczna konsolidacja fiskalna oKorekta nierównowag makroekonomicznych oZagwarantowanie stabilności sektora finansowego • Reformy rynku pracy na rzecz wyższego zatrudnienia oZwiększenie atrakcyjności zatrudnienia oReforma systemów emerytalnych oPowrót bezrobotnych do zatrudnienia oWyważenie bezpieczeństwa i elastyczności • Pierwszeństwo środków na rzecz wzrostu oWykorzystanie potencjału jednolitego rynku oPrzyciągnięcie prywatnego kapitału do finansowania wzrostu oZapewnienie przystępnej ceny energii Źródło: Komisja Europejska, Roczna wizja wzrostu gospodarczego: wsparcie całościowej odpowiedzi UE na kryzys, KOM (2011) 11 wersja ostateczna, Bruksela, 12.01.2011. obowiązek wydać w terminie czerwiec-lipiec wytyczne dla poszczególnych państw, które winny być uwzględWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 nione w pracach nad ustawami budżetowymi oraz w prowadzonej polityce gospodarczej (por. rysunek 2). 29 Rysunek 2 Europejski okres oceny – etapy zintegrowanego nadzoru nad politykami gospodarczymi i budżetowymi styczeń Komisja luty marzec kwiecień Rada Debata, wytyczne Parlament Europejski Debata, wytyczne Wytyczne Państwa członkowskie czerwiec lipiec Opinie ws. programów. Opinie ws. zaleceń dla poszczególnych krajów Roczna wizja wzrostu gospodarczego Rada Europejska maj Przesłanie danych budżetowych Przyjęcie programów. Przyjęcie zaleceń dla poszczególnych krajów Zatwierdzenie zaleceń dla poszczególnych krajów Programy stabilności i konwergencji. Krajowe programy reform Źródło: Opracowanie własne. OOO Trudno jednoznacznie ocenić wdrażaną reformę systemu koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad politykami budżetowymi. Zmiany w pakcie, takie jak zwiększenie roli nadzoru ex ante, zmiana sposobu podejmowania decyzji w Radzie (głosowanie odwrotne), zwrócenie uwagi na kryterium długu publicznego, poprawa jakości sprawozdawczości finansów publicznych, lepsze egzekwowanie wdrażania programów stabilności i konwergencji, pozwalają na przezwyciężenie dotychczasowych, szeroko dyskutowanych słabości paktu. Zapomniano jednak, że obecny kryzys fiskalny w zdecydowanej większości krajów UE nie wynika z nieprzestrzegania europejskich reguł fiskalnych29. Wielu ekonomistów kwestionuje sensowność procedury nadmiernej nierównowagi, której idea została przeniesiona ze sfery nadzoru nad polityką budżetową. Skoro – jak pyta P. de Grauwe – metoda konwergencji nie spraw30 dziła się w odniesieniu do deficytu budżetowego i długu publicznego, jakie są gwarancje, że sprawdzi się gdzie indziej30. Nowe mechanizmy nadzoru nad nierównowagami skupiają się na objawach, a nie na przyczynach. S. Tilford jest zdania, że przyczyną problemów ekonomicznych Europy jest niski wzrost gospodarczy: w największej gospodarce UE popyt wewnętrzny wzrósł zaledwie o 3% w ciągu ostatnich dziesięciu lat31. Tymczasem oczy decydentów gospodarczych w UE zwrócone są – zadaniem wielu ekspertów niesłusznie – w kierunku krajów deficytowych, których konkurencyjność w stosunku do Niemiec pogorszyła się o 1/5 w ciągu ostatniego dziesięciolecia. D. Gros i C. Alcidi zwracają uwagę na fakt, że konkurencyjność jest pojęciem względnym i przywrócenie równowagi wymaga procesów dostosowawczych po obu stronach. W efekcie – cytując S. Tilforda – problem deficytu budżetowego w Irlandii czy Hiszpanii powinien być równie żywo dyskutowany, jak problem słabego popytu wewnętrznego Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 w Niemczech. Ponadto procedura nadmiernej nierównowagi opiera się na bardzo nieostrych pojęciach, takich jak „zaburzenie równowagi”, „nadmierne, szkodliwe (dla kogo?) zaburzenie równowagi”. Zamiast tworzyć tabelę wyników, lepiej oprzeć się na analizie sytuacji w państwach członkowskich, ponieważ zmiany konkurencyjności są w dużej mierze endogeniczne i pozostają poza kontrolą polityki gospodarczej32. I tu dochodzimy do kolejnego problemu: proponowane mechanizmy nadzoru mogą prowadzić do niepotrzebnego interwencjonizmu w sytuacji, w której wiele zmiennych, determinujących konkurencyjność (jak np. płace w sektorze prywatnym), pozostaje poza kontrolą państwa. 1 Dr Małgorzata Misiak, Katedra Wymiany Międzynarodowej, Uniwersytet Łódzki. 2 European Commission, Reinforcing Economic Policy Coordination, COM (2010) 250 final, 12.05.2010. 3 European Commission, Enhancing Economic Policy Coordination for Stability, Growth, Jobs. Tools for Stronger EU Economic Governance, COM (2010) 367/2 final, 30.06.2010. 4 Rada Europejska, Konkluzje, Bruksela, 17 czerwca 2010, EUCO 13/10. 5 Por. Zarządzanie gospodarcze w UE: Komisja przedstawia obszerny zestaw środków ustawodawczych, IP/10/1199, Bruksela, 29.09.2010. 6 Rada Unii Europejskiej, Nota od grupy zadaniowej ustanowionej przez Radę Europejską obradującą w marcu 2010 r. do Rady Europejskiej dotycząca sprawozdania końcowego, 15302/10 (wersja skonsolidowana), Bruksela, 21.10.2010. 7 Rada Europejska, Konkluzje, Bruksela, 16-17 grudnia 2010, EUCO 30/1/10 REV 1, pkt. 5. Na temat różnic między propozycjami KE i grupy zadaniowej patrz Propozycje Komisji Europejskiej i grupy zadaniowej van Rompuy’a dotyczące wzmocnienia zarządzania gospodarczego w UE, Departament Zagraniczny NBP, Warszawa, grudzień 2010 r. 8 Termin ten wyznaczyła Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu Rada Europejska w październiku 2010 r. 9 Economic Governance Package (1): Strengthening the Stability and Growth Pact, EUROPA Press Releases, Memo/10/344, Brussels, 29 September 2010. 10 Pakt tworzą następujące akty prawne: 1) rozporządzenie Rady nr 1466/97 z 7 lipca 1997 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych zwane częścią prewencyjną (DzUrz UE L 209, 2.08.1997), 2) rozporządzenie Rady nr 1467/97 z 7 lipca 1997 r. w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu zwane częścią naprawczą (DzUrz UE L 209, 2.08.1997) oraz 3) rezolucja Rady Europejskiej z 17 czerwca 1997 r. w sprawie paktu stabilności i wzrostu (DzUrz UE L 236, 2.08.1997). Wymienione rozporządzenia zostały zmienione w 2005 r. rozporządzeniami nr 1055/2005 i nr 1056/2005 (DzUrz UE 174, 7.07.2005) oraz uzupełnione sprawozdaniem Rady z 20.03.2005 r. pt. „Poprawa wdrażania Paktu na rzecz Stabilności i Wzrostu”. 11 Komisja Europejska, Wniosek. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych, KOM (2010) 526 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 12 Chodzi o tzw. zasadę odwróconej większości, zgodnie z którą wniosek Komisji uważa się za przyjęty, o ile Rada nie odrzuci go kwalifikowaną większością głosów. 13 Można to było zrozumieć tak, że natura kryterium długu jest bardziej skomplikowana w porównaniu z kryterium deficytu, pojęcie „dostatecznego tempa zmniejszania się zadłużenia” jest niejednoznaczne, a ponadto w przypadku zadłużenia duże znaczenie mają zmienne, na które rząd nie ma wpływu, np. inflacja. 14 Komisja Europejska, Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu, KOM(2010) 522 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. 15 Cytat z wypowiedzi komisarza ds. gospodarczych i finansowych O. Rehn’a. Cytat za: B. Barber, Brussels Eyes Tougher Fiscal Discipline, „Financial Times”, 12 May 2010. 16 Komisja Europejska, Wniosek. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro, KOM (2010) 524 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. 17 Komisja Europejska, Wniosek. Dyrektywa Rady w sprawie wymogów dotyczących ram budżetowych w państwach członkowskich, KOM (2010) 523 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. 18 Liczbowe reguły budżetowe nakładają na politykę budżetową trwałe ograniczenia wyrażone zbiorczymi wskaźnikami wyników budżetowych, takimi jak deficyt sektora publicznego, jego potrzeby pożyczkowe lub dług publiczny, bądź ich głównymi składnikami. 19 Jest to zbiór krajowych procedur budżetowych wydłużających perspektywę kształtowania polityki budżetowej poza cykl roczny, w tym ustalanie priorytetów politycznych i średnioterminowych celów budżetowych. 20 European Commission, Competitiveness Developments within the Euro Area, “Quarterly Report on the Euro Area”, vol. 8, no 1, 2009. 21 Szerzej na ten temat: European Commission, The Impact of the Global Crisis on Competitiveness and Current Account Divergences in the Euro Area, “Quarterly Report on the Euro Area”, vol. 9, no 1, 2010. 22 Komisja Europejska, Wniosek. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania zaburzeniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania, KOM(2010) 527 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. 23 Zaburzenie równowagi oznacza rozwój sytuacji makroekonomicznej, który ma lub może mieć niekorzystny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie gospodarki państwa członkowskiego lub UGW. 24 Komisja Europejska, Wniosek. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zaburzeń równowagi makroekonomicznej w strefie euro, KOM(2010) 525 wersja ostateczna, Bruksela, 29.09.2010. 25 Artykuł ten przewiduje w ust. 1, że „jeżeli na mocy Traktatów Rada stanowi na wniosek Komisji, może ona zmienić ten wniosek wyłącznie jednomyślnie”. 26 M. Misiak, Co dalej z nadzorem budżetowym i koordynacją polityk gospodarczych w Unii Europejskiej?, „Wspólnoty Europejskie”, nr 4 (203), 2010. 27 European Semester: a New Architecture for the New EU Economic Governance, MEMO/11/14, Brussels, 12 January 2011. 28 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Roczna wizja wzrostu gospodarczego: wsparcie cało- 31 ściowej odpowiedzi UE na kryzys, KOM (2011) 11 wersja ostateczna, Bruksela, 12.01.2011. 29 J. Pisani-Ferry, Towards a System to Secure the Euro, „Financial Times”, 23 July 2010. 30 P. de Grauwe, What Kind of Governance for the Eurozone?, “CEPS Policy Brief”, no 214, September 2010. 31 S. Tilford, EU Economic Reforms Fall Short on Growth, “Financial Times”, 29.09.2010. 32 D. Gros, C. Alcidi, Fiscal Policy Coordination and Competitiveness Surveillance: What Solutions to what Problems?, “CEPS Policy Brief”, no 213, September 2010. n CZY KRYZYS GOSPODARCZY SPOWODOWAŁ WZROST PROTEKCJONIZMU W HANDLU? Ewa Kaliszuk Światowy kryzys finansowy spowodował znaczny spadek międzynarodowych obrotów handlowych, zdecydowanie szybszy od spadku produktu krajowego brutto. Zjawisko to wystąpiło szczególnie mocno w gospodarkach otwartych, podatniejszych na zewnętrzne wstrząsy niż gospodarki o niskim stopniu umiędzynarodowienia. Bezprecedensowa skala załamania handlu i zakres działań interwencyjnych podejmowanych przez rządy w sferze finansowej wywołały obawy, że powtórzy się sytuacja z lat 30. XX w. i nastąpi powrót do protekcjonistycznej polityki zubażania sąsiadów (beggar-thy-neighbour) i w konsekwencji – dezintegracja polityczna1. Przewidywano, że wprowadzone środki protekcjonistyczne trudno będzie wycofać, nawet gdy sytuacja gospodarcza się poprawi. Obawy te pogłębiły się, gdy okazało się, że kryzys finansowy dotknie nie tylko grupę siedmiu - G72, ale także wiele innych krajów. Aby zapobiec pogłębianiu kryzysu w wyniku ograniczania wymiany handlowej, na szczycie G20 w listopadzie 2008 r. w Waszyngtonie przywódcy największych państw zobowiązali się, że nie będą: wprowadzać przez rok nowych barier w handlu towarami i usługami oraz w przepływie inwestycji, narzucać nowych ograniczeń eksportu lub wspierać eksport metodami niezgodnymi z zasadami WTO. Na kolejnych szczytach G20 (Londyn - kwiecień 2009 r., Pittsburg - wrzesień 2009 r., Toronto - czerwiec 2010 r.) zobowiązanie to przedłużano (w Toronto - do końca 2013 r.). W Londynie światowi przywódcy zobowiązali się ponadto do znoszenia środków już istniejących oraz upoważnili Światową Organizację Handlu (WTO) do nadzorowania posunięć protekcjonistycznych (dyskryminacyjnych) i liberalizacyjnych w handlu towarami i usługami, a Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Konferencję Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) – w polityce inwestycyjnej. Wyniki monitoringu miały być publikowane co kwartał. Podobne działania podjęły również inne międzynarodowe instytucje, rządy i niezależne ośrodki badawcze. Niektóre z nich podjęły się identyfikacji, oprócz tradycyjnych środków protekcjonistycznych (taryfowych i pozataryfowych), także środków bardziej wyrafinowanych, kryjących się np. w przepisach sanitarnych, procedurach przetargowych i celnych. Stosowanie tego typu środków, dyskryminujących zagraniczne towary, eksporterów, inwestorów i pracowników, nazwano w języku angielskim murky protectionism3, co można przetłumaczyć jako protekcjonizm o charakterze niejawnym. Własny monitoring środków dyskryminacyjnych stosowanych przez państwa trzecie uruchomiła Unia Europejska. Do końca stycznia 2011 r. Komisja Europejska (KE) opublikowała siedem takich raportów, a WTO, OECD i UNCTAD (wspomagane przez Bank Światowy) – wspólnie cztery4. Porównując wyniki prezentowane w międzynarodowych raportach z deklaracjami członków G20, można odnieść wrażenie, że podejście większości z nich do krajowej i zagranicznej polityki gospodarczej cechowała pewna dwoistość, którą można określić jako “ Keynes w domu, a Smith za granicą”5. W pierwszym kwartale 2009 r. obroty handlowe członków grupy G206 zmalały o 19,3% (dla porównania – łączny PKB grupy zmalał o 6,3%, a zatrudnienie o 1,5%). W całym roku 2009 obroty handlowe grupy zmniejszyły się o 12%. Spadki w różny sposób dotknęły poszczególne regiony i sektory. W handlu usługami spadek był niewielki, natomiast bardzo odczuwalne w przemyśle przetwórczym. W pierwszym i drugim kwartale 2009 r. eksport towarów przemysłowych zmalał o ok. 30%, w trzecim – o ok. 20%. Szczególnie silny spadek zanotowano w przemyśle motoryzacyjnym (o ponad 40% w pierwszym półroczu 2009 r.) oraz żelaza i stali (spadek o ponad 50% w drugim i trzecim kwartale 2009 r.). Żródło: Raport ostateczny OECD, ILO, World Bank, WTO pt. Seizing the Benefits of Trade for Employment and Growth, przygotowany na szczyt G-20 w Seulu (Korea Płd.), 11-12 listopada 2010 r., s. 11 i 12. 32 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Raporty Światowej Organizacji Handlu WTO w badaniach prowadzonych na podstawie mandatu G20 koncentrowała się na środkach leżących w kompetencjach tej organizacji, w szczególności takich, jak: cła, kontyngenty i licencje oraz środki ochrony handlu (cła antydumpigowe, cła wyrównawcze i środki ochronne przed nadmiernym przywozem). W raportach uwzględniono także środki nieodnoszące się do wymiany zagranicznej, takie jak ograniczenia w zamówieniach rządowych, normy techniczne czy subwencje wypaczające handel. Źródłem informacji o środkach protekcjonistycznych były notyfikacje przedkładane w WTO przez członków G20 oraz inne urzędowe i publicznie dostępne źródła. Z tabeli 1 wynika, że nasilenie działań protekcjonistycznych państw G20, po szczycie w okresie wrzesień 2009 r. - luty 2010 r., wyraźnie osłabło. Zjawisko to dotyczyło przede wszystkim środków granicznych w imporcie (cła). Natomiast najpopularniejsze środki dyskryminacyjne, czyli środki ochrony handlu7 – po spadku odnotowanym w trzecim raporcie – ponownie wykazywały tendencję wzrostową. Wśród środków wpływających na eksport dominowały ograniczenia wywozu artykułów rolnych i minerałów. Tabela 1 Środki protekcjonistyczne w handlu w krajach grupy G20 Pierwszy raport (kwiecień-sierpień 2009 r.) Drugi raport (wrzesień 2009 r. – luty 2010 r.) Trzeci raport (marzec – połowa maja 2010 r.) Czwarty raport (połowa maja – połowa października 2010 r.) Środki ochrony handlu 50 52 24 33 Środki graniczne 21 29 22 14 Środki w eksporcie 9 7 5 4 Pozostałe 0 7 5 3 80 95 56 54 Rodzaj środka Ogółem Uwaga: Środki przedstawione w tabeli to takie środki, które ograniczają lub mogą ograniczyć, lub zniekształcić strumienie handlu. Tabela nie zawiera środków wsparcia państwa. Środki podane w trzecim raporcie G20 obejmują tylko trzy miesiące. Źródło: WTO, Report on G20 trade measures (May 2010 to October 2010), 4 November 2010 Zmalał udział importu objętego środkami protekcjonistycznymi krajów G20 w ich imporcie ogółem oraz w imporcie światowym. W okresie maj – październik 2010 środki protekcjonistyczne krajów G20 objęły 0,3% wartości ich importu, co odpowiadało 0,2% wartości światowego importu (tabela 2). Było to dwa razy mniej niż w okresie listopad 2009 – maj 2010 i cztery razy mniej niż w okresie październik 2008 – październik 2009. W ciągu dwóch lat (październik 2008 – październik 2010) nowe restrykcje G20 dotknęły 1,8% wartości ich łącznego importu i 1,4% wartości importu światowego. Przyczyniła się do tego kumulacja środków protekcjonistycznych – w analizowanym okresie dwóch lat zniesiono jedynie 15% środków wprowadzonych po wybuchu kryzysu8. Tabela 2 Udział importu objętego środkami restrykcyjnymi krajów G20 w imporcie światowym i imporcie krajów G20, w % Październik 2008 – październik 2009a Listopad 2009 maj 2010a Maj 2010 październik 2010b w imporcie światowym 0,8 0,4 0,2 w imporcie G20 1,0 0,5 0,3 Udział: a b Import z 2008. Import z 2009. Źródło: Obliczenia Sekretariatu WTO, na podstawie danych UNSD Comtrade. Dane o imporcie G20 podane łącznie z importem wewnętrznym UE. WTO, Report on G20 trade measures (May 2010 to October 2010), op. cit. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 33 Pod względem liczby wprowadzonych środków najbardziej dotkniętymi branżami były: sprzęt elektryczny, produkty chemiczne, paliwa mineralne, maszyny i urządzenia mechaniczne, wyroby z żelaza i stali, zboża, wyroby z tworzyw sztucznych i artykuły mleczarskie. Ponieważ niektóre branże już przed wybuchem kryzysu chronione były stosunkowo wysoko, w raporcie podkreślono, że utrzymywanie parasola ochronnego utrudni im dostosowanie strukturalne w kraju i wykorzystanie możliwości eksportowych. Prezentując raporty w listopadzie 2010 r., szefowie WTO/OECD/UNCTAD podkreślali konieczność dokończenia rokowań wielostronnych rundy dauhańskiej i ostrzegali przed możliwością nasilenia działań protekcjonistycznych z powodu ciągle wysokiego poziomu bezrobocia w wielu krajach G20, nierównowag makroekonomicznych między nimi oraz napięć w polityce kursowej9. Wiele uwagi poświęcono skoordynowanemu wycofaniu się rządów z tymczasowych środków interwencji, zwłaszcza instrumentów fiskalnych faworyzujących wyroby i usługi krajowe (środki ochrony handlu z zasady wprowadzane są na określony czas). Strategie wyjścia nie powinny dyskryminować zagranicznych firm i inwestorów. Raporty Global Trade Alert W czerwcu 2009 r. dokumentowanie i analizę posunięć protekcjonistycznych na świecie rozpoczęło także londyńskie Centrum Badań Polityki Gospodarczej (Centre for Economic Policy Research - CEPR) – niezależny ośrodek badawczy współpracujący z instytucjami naukowymi z różnych krajów. Zespół ekspertów utworzony w ramach inicjatywy Global Trade Alert (GTA) identyfikował wprowadzane od listopada 2008 r. środki mogące wpływać na handel zagraniczny i inwestycje, środki ograniczające migrację siły roboczej oraz środki związane z ochroną praw własności intelektualnej10. Wyniki tych dociekań były publikowane co kwartał. Badanie GTA, w porównaniu z badaniem WTO, miało znacznie szerszy zakres geograficzny (objęło także kraje spoza G20) i przedmiotowy (zbierano m.in. informacje o środkach dyskryminujących zatrudnianie zagranicznych pracowników). Raporty GTA zawierały ponadto ranking krajów najbardziej poszkodowanych. Ważną kwestią w dokumentowaniu i analizowaniu posunięć protekcjonistycznych był sposób mierzenia ich „szkodliwości” dla wymiany handlowej. Analitycy GTA przyjęli cztery mierniki: liczbę nałożonych środków, liczbę produktów (linii taryfowych), sektorów i partnerów handlowych nimi dotkniętych. Założyli, że będą badać, czy inicjatywy rządowe naruszyły lub mogą naruszyć interesy handlowe partnerów zagranicznych, nie będą natomiast oceniać ich zasadności, związku z kryzysem czy zgodności z zasadami WTO. Środki protekcjonistyczne podzielono na trzy grupy według kryterium ich wpływu na wymianę handlową 34 i oznaczono kolorami sygnalizacji świetlnej ruchu drogowego: Kolor czerwony – środki wprowadzone, które „prawie na pewno” dyskryminują handlowe interesy partnerów zagranicznych11. Kolor żółty – 1) środki już wprowadzone i mogące mieć charakter dyskryminacyjny oraz 2) środki zapowiedziane bądź rozważane, które - po wprowadzeniu – z dużym prawdopodobieństwem dyskryminowałyby handlowe interesy partnerów zagranicznych. Kolor zielony zarezerwowano dla: 1) środków wprowadzonych i uznanych po zbadaniu za niedyskryminacyjne, 2) środków zapowiedzianych, liberalizujących na zasadzie niedyskryminacji (klauzula najwyższego uprzywilejowania) oraz 3) środków wprowadzonych, niedyskryminujących i poprawiających przejrzystość polityki handlowej kraju12. Z raportów GTA wynika, że choć nasilenie posunięć protekcjonistycznych w analizowanym okresie zmieniało się, zarysowały się wyraźne tendencje, jeśli chodzi o udział poszczególnych krajów we wprowadzaniu środków dyskryminacyjnych lub bycie obiektem działań ochronnych, a także o relacje między posunięciami liberalizacyjnymi i protekcjonistycznymi. Z najnowszego, ósmego raportu GTA wynikają m.in. następujące wnioski: 1) W okresie czerwiec – listopad 2010 r. kraje G20 wdrożyły 94 „czerwone” środki (wszystkie kraje – 138). Równocześnie kraje rozwijające się (zwłaszcza Brazylia i Filipiny) postępowały przeciwnie – jednostronnie obniżyły cła, głównie na urządzenia, komponenty i części. Z kolei kraje G20 miały dużo mniejszy udział we wdrażaniu środków„zielonych”, tj. liberalizujących lub neutralnych (29 na 100). 2) Po dwóch latach od pierwszego szczytu G20: Liczba wdrożonych środków w bazie GTA wynosiła 1047, z czego 2/3 sklasyfikowano jako „czerwone: (tabela 3, wykres 1). Blisko 2/3 działań (wszystkich oraz oznaczonych kolorem czerwonym) wprowadziły kraje G20. Środki „czerwone” były wprowadzane około trzy razy częściej niż środki „zielone”; w krajach G20 nieznacznie częściej niż w pozostałych. Głównym obiektem działań dyskryminacyjnych były Chiny. Na drugim miejscu znajdowała się UE (po zsumowaniu działań wobec 27 państw członkowskich). W pierwszej dziesiątce krajów „dotkniętych” znalazło się sześć państw UE (tabela 4). Od pierwszego szczytu antykryzysowego G20, lista krajów (jurysdykcji) objętych największą liczbą środków dyskryminacyjnych zmieniała się. W pierwszych czterech raportach GTA jedynym krajem, który plasował się w pierwszej piątce krajów pod względem każdego z czterech kryteriów, była Rosja. Od piątego raportu na czoło wysunęła się Unia Europejska (licząc łącznie środki wprowadzone przez państwa członkowskie, w tym wobec innych państw członkowskich, oraz przez Komisję Europejską). Unia zajmowała pierwsze miejsce pod względem Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Wykres 1 Środki dyskryminacyjne wprowadzone przez państwa G20 i świat w okresie XI 2008 – XI 2010 * ĝZLDW F]HUZRQH ĪyáWH ]LHORQH Źródło: Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report, red. S.J. Evenett, CEPR, 2010. Tabela 3 Środki dyskryminacyjne wprowadzone w okresie XI 2008 – XI 2010 Ogółem (G20a) Ogółem, bez wszczętych postępowań ochronnych 1047 (650) 823 (459) - oznaczonych kolorem zielonym 235 (139) 201 (114) - oznaczonych kolorem żółtym 120 (80) 78 (44) - oznaczonych kolorem czerwonym 692 (431) 544 (301) 1214 (1030) 1214 (1026) 72 (63) 72 (63) 217 (209) 217 (208) Wyszczególnienie Liczba wszystkich środków w bazie GTA, w tym: Liczba dotkniętych „czerwonymi” środkami: - pozycji taryfowych (kody 4-cyfrowe HS) - gałęzi gospodarki (kody 2-cyfrowe HS) - partnerów handlowychb a W nawiasie liczby odnoszące się do państw G20. Kraje (jurysdykcje), których obroty handlowe przekraczają określone przez GTA minimum. Zastosowanie tego kryterium zmniejszyło liczbę dotkniętych krajów z 233 (szósty raport GTA) do 217 (ósmy raport GTA). b Źródło: Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report, red. S.J. Evenett, CEPR, 2010. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 35 Tabela 4 Kraje, wobec których w okresie XI 2008 – XI 2010 wprowadzono najwięcej środków dyskryminacyjnych (ranking wg liczby nałożonych środków) Lp. Kraj objęty środkiem Liczba środków Liczba partnerów handlowych, którzy wprowadzili środki 1 Chiny 337 79 2 UE27 332 80 3 USA 260 70 4 Niemcy 240 55 5 Francja 221 57 6 Wielka Brytania 214 55 7 Włochy 211 52 8 Japonia 192 63 9 Holandia 191 51 Belgia 189 51 10 Źródło: Jak w tabeli 3. Tabela 5 Kraje najaktywniejsze we wprowadzaniu środków dyskryminacyjnych w okresie XI 2008 – XI 2010 (ranking wg liczby nałożonych środków) Miejsce w rankingu Kryterium liczba nałożonych środków liczba dotkniętych nimi linii taryfowych (kategorii produktów) liczba dotkniętych nimi sektorów liczba dotkniętych nimi partnerów handlowych 1. UE27 (166) Wietnam (926) Algieria (67) Argentyna (174) 2. Rosja (85) Wenezuela (785) UE27 (57) UE27 (168) 3. Argentyna (52) Kazachstan (723) Nigeria (45) Chiny (160) 4. Indie (47) Nigeria (599) Indonezja (151) 5. Niemcy (35) Algieria (476) Wenezuela (38) Wietnam (38) 6. Brazylia (32) UE27 (467) 7. Wielka Brytania (31) Rosja (426) 8. Hiszpania (25) Argentyna (396) 9. Indonezja (24) Indie (365) Etiopia (32) 10. Włochy (24) Indonezja (347) Indie (32) Niemcy (36) Kazachstan (36) Rosja (36) Wietnam (148) Indonezja (124) Rosja (143) Finlandia (132) Niemcy (132) RPA (132) Źródło: Jak w tabeli 3. 36 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 liczby wprowadzonych środków, a drugie – pod względem liczby dotkniętych środkami dyskryminacyjnymi sektorów (po Algierii) i partnerów handlowych (po Argentynie). Natomiast najszerszy zakres taryfowy miały środki zastosowane przez Wietnam i Wenezuelę (tabela 5). Środkami preferowanymi przez państwa były subwencje (ponad 30%). Razem ze środkami ochrony han- dlu stanowiły one ponad połowę środków dyskryminujących firmy zagraniczne (tabela 6). Na trzecim miejscu znalazły się środki taryfowe. Lista ta w kolejnych raportach GPA podlegała znacznym zmianom. Na liście dziesięciu najpopularniejszych środków utrzymywały się długo przepisy o zamówieniach publicznych oraz przepisy sanitarne i fitosanitarne. Tabela 6 Środki dyskryminacyjne najczęściej stosowane na świecie w okresie XI 2008 – XI 2010 (ranking wg liczby nałożonych środków) Lp. Rodzaj środka Liczba środków (% z 692) Liczba krajów wprowadzających Liczba krajów poszkodowanych 211 (30,5%) 46 185 149 (21%) 57 77 100 (14,5%) 35 145 1. Subwencje państwowe 2. Środki ochrony handlu (antydumpingowe, wyrównawcze, ochronne) 3. Środki taryfowe 4. Ograniczenia wywozu i opłaty wywozowe 45 (6,5%) 47 184 5. Środki polityki migracyjnej 31 (4,4%) 19 95 6. Środki w dziedzinie inwestycji 31 (4,4%) 19 133 7. Bariery pozataryfowe (inne niż wymienione gdzie indziej) 28 (4,0%) 18 129 8. Subwencje eksportowe 23 (3,0%) 40 167 9. Zakaz importu 21 (3,0%) 17 73 10. Wymagania odnośnie do wkładu krajowego 18 (2,6%) 13 124 Źródło: Jak w tabeli 3. Pomoc państwa była najczęściej kierowana do przedsiębiorstw sektora finansowego i przemysłu środków transportu (po około 11% wszystkich środków), przemysłu metalowego (10,4%) oraz do rolnictwa (10,1%). W ósmym raporcie eksperci GTA zwrócili uwagę, że mimo licznych deklaracji pomocy krajom najuboższym, od początku kryzysu wprowadzono 141 środków, które dotknęły firmy handlowe lub pracowników-imigrantów z najuboższych krajów świata (lista ONZ). Kraje G20 były odpowiedzialne za 70% z tych środków. Najaktywniejsze w tej działalności były Indie, Argentyna i Rosja. Krajem, który dotknęła największa liczba środków protekcjonistycznych był sąsiad Indii – Bangladesz. Posunięcia protekcjonistyczne G20 miały wpływ nie tylko na eksport krajów najuboższych (wyższe bariery celne, niższe - dzięki państwowym dotacjom - ceny towarów konkurencji), ale także na ich import (ograniczenia i dodatkowe opłaty nakładane przez niektóre kraje G20 na eksport). Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Różnice w ocenie tendencji protekcjonistycznych w raportach WTO i GTA Wielu komentatorów13 uznało raporty Global Trade Alert za zbyt alarmistyczne, uważając, że w rzeczywistości niewiele z wprowadzonych lub planowanych środków było czymś więcej niż tylko niedogodnością dla partnerów handlowych. Nie wywołały one także działań odwetowych. Znaczna część opisanych posunięć dyskryminacyjnych wynikała z programów ratunkowych, uruchamianych przez rządy na skutek kryzysu, najczęściej w sektorze finansowym. Pobudzając popyt, zapobiegały one pogłębianiu się recesji. Za słabość raportów GTA uznano także wysuwanie wniosków o zmianach w poziomie protekcji bez punktu odniesienia, czyli liczby środków dyskryminacyjnych obowiązujących w okresie przedkryzysowym14. Raporty WTO miały bardziej uspokajający wydźwięk. W raporcie z listopada 2010 r. wskazano, że mimo wpro37 wadzania środków restrykcyjnych, protekcjonizm w handlu nie był głównym czynnikiem, który spowodował załamanie handlu światowego. Był nim raczej spadek popytu, a nie dostęp do środków finansowych czy protekcjonizm w handlu. Podobny pogląd wyrażali także inni ekonomiści15. Współpracujący z WTO eksperci Banku Światowego, którzy podjęli próbę skwantyfikowania protekcjonizmu w handlu w czasie kryzysu za pomocą ogólnego wskaźnika restrykcyjności (Overall Trade Restrictiveness Index – OTRI), z uwzględnieniem elastyczności popytu na import16, oszacowali, że w 2009 r. na skutek podniesienia poziomu protekcji celnej i nałożenia ceł antydumpingowych światowe obroty handlowe mogły spaść o 43 mld dolarów. Ponieważ według obliczeń WTO światowy import w 2009 r. zmalał o 24%, zmiany spowodowane środkami polityki handlowej mogły przyczynić się do spadku światowego importu najwyżej o 2%17. W raporcie GTA z listopada 2010 r. przedstawiono bardziej niepokojący obraz. Zdaniem autorów, środki dyskryminujące handel przeważały nad środkami liberalizującymi handel blisko trzykrotnie, a planowane środki protekcjonistyczne wykazywały tendencję wzrostową. Rozbieżności w ocenie zagrożenia wzrostem protekcjonizmu występowały także we wcześniejszych raportach WTO i GTA. Na przykład w szóstym raporcie z czerwca 2010 r. zespół GTA zidentyfikował i szczegółowo zanalizował 22 środki protekcjonistyczne, które mogły wyrządzić szkodę 15 lub więcej partnerom handlowym G20 i dotyczyły handlu wartości powyżej 10 mld dolarów (tzw. jumbo discriminatory measures). Według GTA środki jumbo w analizowanym okresie zastosowano do importu wartości około 1,6 bln dolarów, czyli około 10% wartości importu światowego w 2008 r. Natomiast według danych WTO środki protekcjonistyczne dotknęły około 0,4% wartości importu. Analitycy GTA tłumaczyli te różnice m.in. różnym horyzontem czasowym obserwacji – obserwacje WTO obejmowały tylko sześć miesięcy od listopada 2009 r., gdyby zaś uwzględnić środki wprowadzone między październikiem 2008 r. i październikiem 2009 r., udział importu dotkniętego wspomnianymi restrykcjami wzrósłby z 0,4% do 1,4%18. Poza tym – dodawali – środki antydumpingowe, najczęściej stosowany środek protekcjonistyczny wśród środków objętych monitoringiem WTO, choć mogą być bardzo dotkliwe dla zagranicznych eksporterów, dotykają ułamka wymiany handlowej. Skutki handlowe środków badanych przez GTA były natomiast poważniejsze. Simon Evenett, profesor ekonomii na Uniwersytecie St. Gallen w Szwajcarii i jednocześnie dyrektor Global Trade Alert podkreślał, że raport WTO nie obejmował wielu posunięć protekcjonistycznych, które zakłócały produkcję i handel, ponieważ nie podlegały one zasadom WTO (określonym w wielostronnych porozumieniach, obowiązkowych lub dobrowolnych)19. Jako przykłady podał: 1) procedurę wymaganą w zamówieniach publicznych na urządzenia wysokiej techniki w Chinach, 2) kampanię „kupuj amerykańskie" (Buy America) zatwier38 dzoną przez Izbę Reprezentantów, 3) podwyżki ceł i środki wsparcia producentów w Rosji (należy do grupy G20, ale nie do WTO). Wśród innych przyczyn rozbieżności w ocenach WTO i GTA wymienianych przez analityków GTA była inna szczegółowość nomenklatury towarowej HS, stanowiącej podstawę analizy strumieni handlu: GTA – na poziomie czterocyfrowym, WTO – na poziomie sześciocyfrowym. Raporty Unii Europejskiej Kryzys dotknął Unię Europejską silniej niż inne kraje (w 2009 r. spadek wolumenu handlu UE o 14,8%, przeciętnie na świecie – o 12,2%)20. Było to szczególnie widoczne w takich gałęziach przemysłu, jak: motoryzacyjny, włókienniczy, rolno-spożywczy i stalowy. Również wpływ środków restrykcyjnych na eksport był w UE proporcjonalnie większy niż średnio w krajach WTO (w okresie październik 2008 - październik 2009 środki te dotknęły około 1,7% eksportu unijnego i ok. 0,7% eksportu G20). Dlatego, niezależnie od działań WTO, Unia postanowiła kontrolować działania protekcjonistyczne swych 30 partnerów handlowych21. Analizą objęto środki nowe i znoszone, w podziale na cztery grupy: 1) środki graniczne, 2) środki pozagraniczne (behind-the-border), 3) pakiety stymulacyjne i środki wsparcia eksportu, 4) środki ochrony handlu. Dane o środkach protekcjonistycznych krajów trzecich pochodziły z unijnej bazy danych Market Access DataBase. Były one także przekazywane WTO jako materiał do raportów sporządzanych na podstawie mandatu G20. Łącznie w ciągu dwóch lat (październik 2008 r. – wrzesień 2010 r.) partnerzy handlowi UE wprowadzili lub zamierzali wprowadzić 332 środki (tabela 7). Najwięcej: Argentyna (62), Rosja (60), Indonezja (34), USA (24) i Chiny (20). W grupie krajów, które nałożyły 12-13 środków znalazły się: Brazylia, Indie, Korea Płd., RPA i Wietnam22. Ponad 42% środków stanowiły bariery graniczne, a blisko 20% – programy stymulacyjne i inne środki wsparcia (tabela 7). W kolejnych unijnych raportach podkreślano, że stałemu wzrostowi środków protekcjonistycznych towarzyszy – mimo wcześniejszych zobowiązań członków grupy G20 i poprawy sytuacji gospodarczej – bardzo powolne znoszenie istniejących restrykcji – w ciągu dwóch lat zniesiono zaledwie 37 środków wprowadzonych z powodu kryzysu (11,5% środków nałożonych)23. W ujęciu sektorowym najwięcej środków wprowadzono lub zamierzano wprowadzić w handlu artykułami rolno-spożywczymi, wyrobami przemysłu motoryzacyjnego, tekstyliami i odzieżą oraz w handlu usługami (tabela 8). Wzrost działań protekcjonistycznych wobec krajów UE jest zjawiskiem zauważalnym i wiąże się z coraz większym zaangażowaniem rynków wschodzących Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 39 3 2 1 3 1 6 8 6 30 141 Ogółem 1 1 34 25 3 18 18 1 Źródło: Report on potentially trade restrictive measures identified in the context of the economic crisis, May 2010 – September 2010. Kolor niebieski – kraje G20. 6 4 Wietnam 1 8 1 USA 2 2 Ukraina Turcja Tajwan 1 66 2 8 2 13 332 13 23 2 6 1 2 2 5 0 2 Tajlandia 6 13 5 Szwajcaria RPA Rosja Korea Płd. Paragwaj 1 2 3 1 1 1 1 1 34 3 1 3 4 1 Pakistan 1 2 2 1 12 1 1 5 1 Nigeria Meksyk 4 1 Kanada 1 1 Kazachstan Malezja 1 Japonia 4 9 Indonezja 7 1 10 1 3 2 Indie 3 1 Hongkong 1 1 1 1 Filipiny 1 20 1 2 10 Egipt 1 1 4 Ekwador 5 3 62 4 11 Ogółem 12 1 1 1 Programy stymulacyjne i inne instrumenty wsparcia 1 3 Środki stymulujące eksport 3 2 1 Ograniczenia wywozu Chiny* 1 2 Bariery inwestycyjne Brazylia 2 2 Zamówienia publiczne 0 2 3 Bariery pozagraniczne Białoruś Australia 62 3 Argentyna 2 Arabia Saudyjska Bariery graniczne Algieria Kraj Środki mogące ograniczyć handel, wprowadzone w okresie październik 2008 - wrzesień 2010 r., wg krajów i rodzaju środka Tabela 7 40 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 1 Surowce Przemysł metalurgiczny 1 1 1 5 Rosja RPA 4 1 1 1 2 Źródło: Jak w tabeli 6. Kolor niebieski - kraje G20. 54 Razem 36 5 2 USA Wietnam 1 Ukraina 7 1 1 1 8 19 2 1 39 1 7 42 4 1 35 5 1 2 5 4 7 29 168 9 8 5 3 1 10 12 Turcja 1 6 1 1 2 14 1 Tajwan 2 1 Korea Płd. Tajlandia 1 Paragwaj 4 414 1 1 20 73 19 6 4 1 2 1 Pakistan 7 8 7 53 21 Nigeria 6 3 4 3 9 6 7 1 1 1 9 2 1 1 2 2 2 1 3 Kanada 1 1 3 Meksyk 1 Kazachstan 5 1 1 10 1 22 11 70 4 7 Razem dla kraju Malezja 1 Japonia 13 4 4 3 Indonezja 1 4 Indie 2 11 8 1 31 2 3 Inne środki, poziome 1 2 1 1 Przemysł stoczniowy 1 2 2 2 3 Usługi 3 1 3 1 10 1 Przemysł samochodowy Hongkong 1 Przemysł farmaceutyczny Filipiny 1 1 Egipt 2 1 Ekwador 1 2 Chiny* 2 1 1 Brazylia Białoruś Australia 4 1 Artykuły rolnospożywcze 9 1 Telekomunikacja Argentyna 1 Zabawki 1 15 Tekstylia i odzież Arabia Saud. Algieria Kraj Środki mogące ograniczyć handel, wprowadzone w okresie październik 2008 r. - wrzesień 2010 r., wg sektora Tabela 8 w handel międzynarodowy. Jednym z najpopularniejszych środków stosowanych wobec UE są postępowania antydumpingowe i ochronne przed nadmiernym importem. W 2010 r. liczba postępowań antydumpingowych wszczętych wobec UE i jej państw członkowskich przekroczyła liczbę postępowań wszczętych przez UE (tabela 9, wykres 2). Zwraca uwagę wzrost postępowań antysubsydyjnych Unii Europejskiej (trzy w latach 2005-2007, jedenaście w latach 2008-2010). W najbliższych latach, wnioskując z komunikatu KE z listopada 2010 r. poświęconego kierunkom polityki handlowej UE24, można przypuszczać, że tendencja ta utrzyma się. Komisja zapowiedziała bowiem częstsze wykorzystywanie instrumentów ochro- Tabela 9 Postępowania w sprawie ochrony handlu wszczęte przez UE lub wobec UE i jej państw członkowskich Postępowanie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 styczeń -luty 2011 Postępowania wszczęte przez UE Antydumpingowe 24 35 9 18 15 15 5 Antysubsydyjne 2 1 0 2 6 3 2 Ochronne 1 0 0 0 0 1 0 Postępowania wszczęte wobec UE i jej państw członkowskich Antydumpingowe 5 4 7 11 8 19 3 Antysubsydyjne 0 1 0 0 1 1 0 Ochronne 1 7 5 12 10 13 4 Źródło: European Commission, Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard Statistics Covering The Second Month of 2011 (January), http://trade.ec.europa.eu/actions-against-eu-exporters/cases/index [28.02.2011] Wykres 2 Postępowania antydumpingowe wszczęte przez UE oraz wobec UE i państw członkowskich 3RVWĊSRZDQLDZV]F]ĊWHSU]H]8( 3RVWĊSRZDQLDZV]F]ĊWHZREHF8( Źródło: Jak w tabeli 8. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 41 ny handlu, zgodnych z regułami WTO, aby przeciwdziałać nowym formom zakłócania konkurencji, takim jak subsydiowanie branż strategicznych. OOO Po ponad dwóch latach od wprowadzenia monitoringu protekcjonistycznych zachowań państw w okresie kryzysu można stwierdzić, że pesymistyczne scenariusze, zapowiadające nową wojnę handlową, okazały się mocno przerysowane. Nie potwierdziły się obawy, że konflikt wystąpi przede wszystkim na linii PółnocPołudnie. Wymienia się kilka głównych powodów, które spowodowały, że środki protekcjonistyczne nie wpłynęły znacząco na handel. 1) Państwom udało się uniknąć błędów z lat 30. XX w., ponieważ mogły skorzystać z instrumentów polityki monetarnej i fiskalnej, niedostępnych w takim zakresie w okresie międzywojennym, gdy obowiązywał system oparty na złocie i paradygmat zrównoważonego bilansu handlowego25. 2) Uniknięcie protekcjonizmu na skalę lat 30. XX w. jest w dużym stopniu zasługą polityki społecznej. Pracownicy, dzięki takim instrumentom, jak zasiłki czy fundusze na dostosowanie, zasiłki zdrowotne i rodzinne, czują się bezpieczniej i nie walczą z taką determinacją, jak kiedyś, o utrzymanie miejsc pracy26. 3) Ważnym elementem współczesnej gospodarki światowej są globalne sieci produkcyjne. Prawie połowa światowego handlu odbywa się dzisiaj pomiędzy filiami międzynarodowych przedsiębiorstw (inter-firm trade), które prowadzą wymianę towarów i usług pośrednich27. Skomplikowane łańcuchy dostaw utrudniają politykę celną. Firmy naciskają na utrzymanie otwartych systemów handlu, pozwalających zmniejszyć koszty i poprawić konkurencyjność28. To częściowo wyjaśnia, dlaczego wśród krajów, które wprowadziły środki protekcjonistyczne jest tyle krajów słabiej zintegrowanych z globalnymi łańcuchami dostaw (np. Algieria, Argentyna, Ekwador, Indie i Rosja). Pozwala to także zrozumieć, dlaczego firmy wolą dotacje i inne formy wsparcia (np. uprzywilejowanie w kontraktach publicznych i przy udzielaniu kredytów) niż wyższą ochronę celną. Tradycyjne metody ochrony rynku za pomocą polityki celnej najczęściej stosują kraje rozwijające się, korzystając z tego, że w ostatnich latach obniżyły cła znacznie poniżej poziomu związania w WTO. Dzięki temu mogły w okresie kryzysu podnieść stawki stosowane, nie narażając się na zarzut naruszania międzynarodowych zobowiązań. 4) Proces umiędzynarodowienia produkcji powoduje osłabienie zainteresowania firm (a więc i rządów) środkami ochronnymi z obawy przed środkami odwetowymi, zwłaszcza wśród państw uzależnionych silnie od eksportu. Niektórzy komentatorzy zawracają uwagę, że retoryka walki z protekcjonizmem opiera się na przekonaniu, 42 że chodzi wyłącznie o bariery dla inwestorów czy ograniczenia handlowe29. Tymczasem główna fala protekcjonizmu rozstrzyga się na płaszczyźnie finansowej i politycznej. System pomocy finansowej dla banków czy przedsiębiorstw jest systemem ewidentnie protekcjonistycznym, a takie słowa jak „bodźce fiskalne” czy „anulowanie toksycznych aktywów” jedynie fałszują ten stan rzeczy. Podkreślają oni, że współcześnie protekcjonizm to kwestia asymetrii w stosunkach gospodarczych, finansowych i politycznych między krajami, umożliwiająca dyktowanie warunków partnerowi słabszemu. 1 Por. D.A. Irwin, Avoiding 1930s-Style Protectionism: Lessons for Today, w: Effective Crisis Response and Openness: Implications for the Trading System, red. S.J. Evenett, B.M. Hoekman, O. Cattaneo, Centre for Economic Policy Research, World Bank, December 2009. 2 G7 (grupa siedmiu) – spotkania ministrów finansów siedmiu najbogatszych państwa świata: USA, Kanady, Japonii, Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec i Włoch, na których omawiane są najważniejsze problemy gospodarki światowej. 3 Por. The collapse of global trade, murky protectionism, and the crisis: Recommendations for the G20, red. R. Baldwin, S.J. Evenett, A VoxEU.org publication, Centre for Economic Policy Research, 2009. 4 Raporty WTO, OECD i UNCTAD zostały opublikowane: 14 września 2009 r., 8 marca 2010 r., 14 czerwca 2010 r. i 4 listopada 2010 r. 5 F. Erixon, R. Sally, Keynes at Home, Smith Abroad, Domestic stimulus spills over to protectionism, “Wall Street Journal”, 7.09.2009. 6 G20 (grupa dwudziestu) – spotkania ministrów finansów i gubernatorów banków centralnych z 19 krajów rozwiniętych i najważniejszych krajów rozwijających się (oprócz państw z G7 należą do niej: Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Brazylia, Chiny, Indie, Indonezja, Korea Południowa, Meksyk, Rosja, RPA i Turcja) oraz Unii Europejskiej, reprezentowanej przez rotacyjną prezydenturę i Europejski Bank Centralny, na których omawiane są problemy gospodarki światowej. Na grupę G20 przypada około 90% światowego PKB i 80% światowej wymiany handlowej; lista G20 nie pokrywa się z listą 20 największych gospodarek świata. 7 W raporcie pod pojęciem środki ochrony handlu rozumie się wszczęcia postępowań: antydumpingowych, antysubsydyjnych i ochronnych (safeguards), a nie nałożone środki. Postępowanie nie musi kończyć się nałożeniem środków ochronnych. 8 WTO, Report on G20 Trade Measures (May 2010 to October 2010), 4 November 2010. 9 WTO, Joint Summary on G20 Trade and Investment Measures, 4 November 2010. 10 Wykaz środków zgromadzonych w bazie GTA jest dostępny pod adresem http://www.globaltradealert.org 11 Niektóre środki dyskryminujące mają inny cel niż faworyzowanie firm krajowych. 12 Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report, red. S.J. Evenett, June 2010, University of St Gallen and CEPR, s. 24. 13 The dog that didn’t bark, “Economist”, 23.06.2010, http://www.economist.com/blogs/freeexchange/2010/06/ Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 protectionism_and_trade [28.02.2011]; D. Rodrik, „The myth of rising protectionism”, Project Syndicate. A World of Ideas; 13.10.2009, http://www.project-syndicate.org/commentary/rodrik36/ English [28.02.2011] 14 P. Messerlin, The World Trade Regime, the WTO and Large Scale Crises: Perspectives after the Pittsburg G20 Summit, AsiaPacific Trade Economists’ Conference Trade-Led Growth in Times of Crisis, Groupe d’Economie Mondiale, “Policy Brief”, October 26, 2009. 15 Np. Patrick Messerlin z Groupe d’Economie Mondiale i Institut d’Etudes Politiques w Paryżu, według którego obecny poziom protekcjonizmu jest umiarkowany, por. G20 Countries Largely Resisting Protectionism: Report 11.03.2010, “Bridges Weekly”, http://ictsd.org/i/trade-and-sustainable-development-agenda/ 72039/ [28.02.2011] 16 Wskaźnik ten służy do obliczenia średniej ważonej stawki celnej kraju z uwzględnieniem znaczenia każdego towaru w imporcie ogółem oraz jego wrażliwości na zmianę stawki celnej. Teoretyczne podstawy wskaźnika rozwinęli J.E. Anderson i J.P. Neary w latach 90. oraz H.L. Kee, C. Neagu, A. Nicita w latach 2008-2009. 17 H.L. Kee, C. Neagu, A. Nicita, Is Protectionism on the Rise? Assessing National Trade Policies during the Crisis of 2008, “Policy Research Working Paper”, 5274, The World Bank, 2010. 18 S.J. Evenett, M. Wermelinger, A snapshot of contemporary protectionism: how important are the murkier forms of trade discrimination?, http://www.unescap.org/tid/publication/tipub2587_ chap1.pdf 19 G20 Countries Largely Resisting Protectionism ..., op. cit. 20 European Commission, Seventh Report on potentially trade restrictive measures identified in the context of the economic crisis, May 2010 – September 2010. 21 Algieria, Argentyna, Australia, Białoruś, Brazylia, Kanada, Chiny, Ekwador, Egipt, Hongkong, Indie, Indonezja, Japonia, Kazachstan, Malezja, Meksyk, Nigeria, Pakistan, Paragwaj, Filipiny, Rosja, Arabia Saudyjska, RPA, Korea Płd., Szwajcaria, Tajwan, Turcja, Ukraina, Stany Zjednoczone i Wietnam. 22 European Commission, Seventh Report on potentially trade restrictive measures identified in the context of the economic crisi ..., op. cit. 23 Ibidem. 24 Komunikat KE, Handel, wzrost i polityka światowa. Polityka handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020, KOM(2010) 612 wersja ostateczna, Bruksela, 9.11.2010. 25 Por. D.A. Irwin, Avoiding 1930s-Style Protectionism: Lessons for Today, w: Effective Crisis Response and Openness: Implications for the Trading System, op. cit., s. 16. 26 Por. D. Rodrik, „The myth of rising protectionism”, op. cit. 27 Komunikat KE, Handel, wzrost i polityka światowa..., op. cit. 28 Por. The collapse of global trade, murky protectionism, and the crisis..., op. cit.; F. Erixon, Containing Creeping Protectionism: A Realist Agenda for the G20, “Ecipe Policy Briefs”, European Center for International Political Economy, No 1/2009; Ch. Henn, B. McDonald, ”Avoiding Protectionism”w: “Finance & Development”, IMF, March 2010, http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2010/ 03/pdf/henn.pdf 29 A. Śliwiński, Mroczny protekcjonizm, „Europejski Monitor Ekonomiczny”, 27.10.2009, http://www.monitor-ekonomiczny.pl/ s17/Artyku%C5%82y/a67/Mroczny_protekcjonizm.html n Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 MIRAŻ ZŁOTA Adam Gwiazda1 Przedłużający się kryzys gospodarczy i niskie stopy procentowe na świecie, prędzej czy później, doprowadzą do wzrostu inflacji. A nic tak nie chroni przed inflacją i spadkiem wartości posiadanego majątku jak złoto, które ostatnio stało się najlepszą lokatą antyinflacyjną. Ostatnie dwa lata to „złote czasy dla złota”. Zdaniem wielu analityków, popyt na ten kruszec i tym samym jego wysokie ceny utrzymają się dopóki rządom poszczególnych państw nie uda się uporządkować finansów publicznych i „zapewnić płynność sektorowi bankowemu”. To ostatnie oznacza w praktyce dodrukowywanie pieniędzy papierowych, których wartość spadnie, a wtedy inflacja z pewnością jeszcze wzrośnie. Nie ma bowiem na świecie pieniędzy, które miałyby pokrycie w złocie, jak to było jeszcze w XIX w. i na początku XX w. Nie występowało wtedy w długim okresie zjawisko inflacji, a pieniądz nie tracił, lecz zyskiwał na wartości. Złoto w tamtych czasach było filarem światowego systemu walutowego trochę przez przypadek, kiedy na początku XIX w. Wielka Brytania ściśle powiązała pieniądz znajdujący się w obiegu z rezerwami tego kruszcu. Chciano w ten sposób zapobiec dewaluacji, która następowała w Europie, bowiem ówcześni rządzący dodrukowywali pieniądze, by zapełnić swoje puste kasy. Wątpliwy sukces zawsze był okupiony utratą wartości przez walutę narodową. Jednak w systemie opartym na złocie, światowa gospodarka nie mogłaby się rozwijać w tak szybkim tempie, jak miało to miejsce od połowy XX w. Dlatego postulowany przez niektórych analityków powrót do złota i oparcie pieniądza światowego na parytecie złota wydaje się propozycją nierealistyczną. Politycy nigdy nie przestaną drukować coraz większej ilości papierowych pieniędzy. A cena złota wyrażona w dolarach, euro czy złotych będzie tylko obniżać ich faktyczną wartość. Jeszcze długo więc złoto pozostanie jedyną „twardą walutą” i wyznacznikiem bogactwa. Mitem jest jednak twierdzenie, że złoto mogłoby zastąpić funkcjonujące w obiegu pieniądze papierowe. Bardziej sensowną propozycją jest postulat Georgea G. Reismana ponownego „zakotwiczenia” dolara w złocie i zastosowanie złota jako głównego aktywu systemu bankowego. Z wielu różnych względów jest to jednak propozycja mało realistyczna, choćby dlatego, że gospodarka światowa w ostatnich latach rozwijała się o wiele szybciej, niż rosło wydobycie złota. Zapasy tego kruszcu nie wystarczyłyby na pokrycie wartości walut będących w obiegu. Podaż złota Rozpoznane i nadające się do eksploatacji zasoby złota na świecie są bardzo małe. Rzadkość występowania oraz ograniczone jego zasoby powodują m.in., że do 1971 r. złoto odgrywało bardzo ważną rolę gospodar43 czą, a obecnie stało się pożądanym środkiem tezauryzacji i towarem, na którym można sporo zarobić. Istnieją różne szacunki światowych zasobów złota oraz dotychczasowej wielkości jego produkcji. Zdaniem Petera Bernsteina, światowe zasoby złota wynoszą obecnie tylko 125 tys. ton, a od zarania dziejów ludzkości wydobyto 161 tys. ton, z czego połowę w ciągu ostatnich 50 lat2. Wydobyty kruszec istnieje w materialnej postaci – w muzeach, w formie złotych zębów i biżuterii oraz w sztabkach w bankach centralnych większości państw świata. Według danych Światowej Rady Złota (World Gold Council), rocznie produkuje się na świecie zaledwie około 2,5 tys. ton złota. Dla porównania – w Polsce uzyskuje się rocznie przy okazji wydobycia miedzi tylko około 350-400 kg3. Wydobycie złota jest coraz trudniejsze i coraz droższe. Obecnie nie ma złota na powierzchni ziemi. Aby je pozyskać, schodzi się nawet na głębokość 4 000 m. Z tony złotonośnej rudy można uzyskać do 10 gramów złota. Stąd do wyprodukowania pary obrączek ślubnych potrzeba przemielić wiele ton litych skał4. Dlatego też produkcja złota staje się coraz droższa i osiąga wartość 400-500 USD za uncję. 5\VXQHN 3URGXNFMD]äRWDQDĈZLHFLHZUZWRQDFKL]PLDQDZLHONRĈFLSURGXNFMLZVWRVXQNXGRUZ &KLQ\ $XVWUDOLD 53$ 86$ 5RVMD 3HUX ,QGRQH]MD .DQDGD *KDQD 8]EHNLVWDQ 3DSXD1RZD*ZLQHD %UD]\OLD 0HNV\N 0DOL $UJHQW\QD đUÑGäR*)06*ROG6XUYH\ZJW\JRGQLNDr7KH(FRQRPLVWsV 44 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Warunki produkcji złota są niezwykle trudne, a przy jego wydobywaniu często dochodzi do skażenia środowiska naturalnego lub zatrucia ludzi rtęcią. Ma to miejsce szczególnie tam, gdzie złoto jest pozyskiwane amatorsko, z narażeniem zdrowia i życia. Dosyć kontrowersyjne metody wydobywania złota stosuje się w Indonezji. Na wyspie Nowa Gwinea znajduje się najwyżej położona kopalnia miedzi i złota na świecie. Podjęcie eksploatacji złóż złota w tym miejscu wymagało ogromnych nakładów, w tym wykarczowania sporego areału dżungli i dostarczenia maszyn i urządzeń na wysokość 4000 m, skąd trzeba było częściowo usunąć zalęgający lodowiec. Zdecydowała się na to amerykańska firma Freeport. Budowa kopalni trwała kilkadziesiąt lat i kosztowała miliard dolarów. Z kolei najgłębsze kopalnie złota znajdują się w Republice Południowej Afryki (RPA). Są one położone 4000 m pod ziemią. Technika pozyskania jest więc kosztowna i niebezpieczna. W październiku 2007 r. w kopalni Harmony Gold niedaleko Johannesburga na głębokości 2000 m uwięzionych zostało 3 tys. górników, w tym kilkadziesiąt kobiet. W połowie 2010 r. w jednej z zamkniętych kopalń należących do tej samej spółki zginęło ponad 60 osób5. W 2008 r. podaż złota na świecie wynosiła 3832 tony i była tylko o 20 ton wyższa niż w 2007 r. Ten bardzo niewielki wzrost podaży złota w 2008 roku nastąpił nie tyle w wyniku wzrostu jego wydobycia, ile zwiększonego skupu złotego złomu. Jest to drugie źródło pozyskiwania złota. W 2008 r. kopalnie wyprodukowały 2 407 ton złota czyli 3% mniej niż rok wcześniej, a skup złomu w 2008 r. wyniósł 1146 ton złota i był o 17% wyższy niż rok wcześniej6. Ludzie pozbywali się części posiadanej przez siebie biżuterii, szczególnie w trzecim i czwartym kwartale 2008 r., kiedy zaczęli odczuwać skutki kryzysu finansowego. Zostali zmuszeni do sprzedaży swoich precjozów przez trudną sytuację finansową, aby pozyskać gotówkę na życie i pokrycie bieżących zobowiązań. Ostatnim, trzecim źródłem pozyskiwania złota, stosunkowo najmniejszym w porównaniu z dwoma wyżej wymienionymi, są banki centralne i instytucje międzynarodowe. W 2008 r. sprzedały one tylko 279 ton złota wobec 485 ton sprzedanych rok wcześniej. Są to niewielkie ilości w porównaniu z rezerwami złota (por. tabela 1). Zresztą banki centralne często nie podają pełnych danych o sprzedaży złota, chętnie bowiem wypożyczają je firmom prywatnym w ramach transakcji gold lease. Podaż złota na rynku światowym w 2009 r. zwiększyła się w wyniku wzrostu światowej jego produkcji o 144 tony w porównaniu z 2008 r. Największym światowym producentem są Chiny, które są także drugim po Indiach największym konsumentem złota. Na kraj ten przypadało w 2009 r. około 13% światowej produkcji złota. W 2009 r. Chiny zwiększyły import złota, aby zaspokoić rosnący popyt ze strony krajowych nabywców. Chiński Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 import złota w okresie od stycznia do października 2009 r. wyniósł 209 ton i był blisko pięciokrotnie wyższy niż w całym 2008 roku7. W ostatnim roku nastąpił spadek produkcji złota w Indonezji, co odbiło się na jego podaży i cenie na rynku światowym. W ostatnich kilku latach produkcja złota w Chinach stale wzrastała. W 2009 r. produkcja złota w Chinach, w porównaniu z rokiem poprzednim, wzrosła o 13%, natomiast np. w Republice Południowej Afryki, która w latach 70. XX w. dostarczała dwie trzecie jego światowej produkcji, zmalała o 5%, podobnie w Stanach Zjednoczonych spadła o 9% i w Papui Nowej Gwinei o 3% (por. rysunek 1). Spadek produkcji w wymienionych krajach wystąpił w czasie wzmożonego popytu na złoto na rynku światowym. Wzrost popytu na złoto Od kilku lat na świecie można zaobserwować dwie tendencje: 1) wzrost cen złotych monet i sztabek, który wynikał z rosnącego popytu ze strony indywidualnych inwestorów, oraz 2) ogromny wzrost zapotrzebowania na złoto ze strony jubilerów i firm handlujących wyrobami ze złota. Spośród krajów importujących, Chiny stają się powoli, drugim po Indiach, największym na świecie konsumentem (użytkownikiem) złota (por. rysunek 2). Zapotrzebowanie na złoto w Chinach w 2009 r. wzrosło do poziomu 450 ton (dziesięć lat temu wynosiło tylko 200 ton). Dla porównania – światowy popyt na złoto w 2008 r. wynosił 3659 ton (wzrost o 4% w porównaniu z 2007 r.). Wartość tego złota wyniosła prawie 102 mld dolarów (w cenach z 2008 r.) i była o 27% wyższa niż w 2007 r. Na biżuterię przerobiono w 2008 r. 2138 ton czyli 68% zakupionego złota. Największy popyt na złoto utrzymuje się od lat w Indiach. Przewiduje się jego dalszy wzrost nie tylko w tym kraju, lecz także w Chinach, które już wkrótce wyprzedzą Indie. Zapotrzebowanie na złoto w Indiach w 2009 r. wyniosło 512 ton, natomiast w Chinach około 420 ton (rys. 2). Wzrost popytu na złoto w Indiach, Chinach oraz w innych krajach Azji i Bliskiego Wschodu wykorzystują fałszerze, dostarczający na rynek prawie doskonałe podróbki sztabek złota. Są one wytwarzane z tungstenu, który ma podobne do złota właściwości. Dlatego niedoświadczonym kupcom trudno odkryć, że pozłacane sztabki tungstenu nie są złotem. Nawet jubilerzy z Hongkongu dali się w ubiegłym roku oszukać i zakupili po okazyjnej cenie pewną liczbę sztabek z pozłacanego tungstenu, który oczywiście jest o wiele tańszy od złota8. Złoto kupują nie tylko jubilerzy, lecz także producenci przemysłowi i dentyści. W 2008 r. ich zapotrzebowanie na ten kruszec wyniosło 430 ton, czyli było o 6% mniejsze niż rok wcześniej. W ostatnich latach struktura popytu na złoto zmienia się. Zapotrzebowanie na wyroby jubilerskie maleje od wielu lat, rośnie natomiast popyt inwestycyjny, m.in. ze strony funduszy notowanych na giełdzie (Exchange 45 5\VXQHN .RQVXPHQFLXĔ\WNRZQLF\]äRWDZUZWRQDFK ,QGLH &KLQ\ 86$ 1LHPF\ 7XUFMD 6]ZDMFDULD $UDELD6DXG\MVND =($ :LHWQDP 5RVMD đUÑGäR*)06*ROG6XUYH\ZHGäXJr)LQDQFLDO7LPHVs Traded Funds - ETF) i innych funduszy inwestycyjnych. W 2008 r. fundusze te zainwestowały w 321 ton złota, a w 2009 r. ich stan posiadana wyniósł już 1500 ton złota9. Największy tego rodzaju fundusz, SPRD Gold Shares, tylko w dwóch pierwszych miesiącach 2010 r. zainwestował w blisko 250 ton złota, które jest przechowywane w skarbcu banku HSBC w Londynie. Na koniec czerwca 2010 r. fundusz ten zgromadził około 1200 ton złota, czyli więcej, niż posiada bank centralny Szwajcarii. Dla porównania – polskie rezerwy złota, które są zresztą przechowywane w Anglii, wynoszą tylko około 100 ton. skowano w USA złoto będące w posiadaniu obywateli – niepodporządkowanie się nakazowi oddania do banku posiadanego w większych ilościach złota (o wartości rynkowej ponad 10 tys. dolarów) było do 1970 r. zagrożone karą 10 lat więzienia. Od tego czasu wiele się jednak zmieniło zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w większości innych krajów i obecnie każdy może kupić certyfikaty funduszy ETF - Exchange Traded Funds. ETF emitują je i sprzedają inwestorom, a za uzyskane pieniądze kupują towary. W ich magazynach jest więcej złota niż wynosi suma rezerw Japonii i Szwajcarii. Cena złota zależy głównie od aktywności inwestycyjnej. W ciągu ostatnich dwóch lat coraz większy strumień pieniędzy wpływał do funduszy inwestujących w złoto. Jest to jednak mały rynek w porównaniu z rynkami papierów wartościowych (akcji i obligacji). Złotem dopiero od niedawna można swobodnie handlować i może je posiadać każdy, kogo stać na zakup, a nie tylko banki centralne i duże instytucje finansowe. Na przykład Amerykanie dopiero od 1971 r. mogą posiadać złoto, a od 1974 r. złote sztabki. Wcześniej, w 1933 r. skonfi- Popyt na złoto jest obecnie podsycany przez spekulujące nim fundusze i liczne firmy prywatne. Jednak każdy, kto rozważa jakąś formę inwestycji w ten kruszec, musi liczyć się ze sporym ryzykiem. Wynika to ze zmienności i nieprzewidywalności ceny złota oraz z nieprzewidywalności wahań kursu amerykańskiego dolara, w którym wyrażana jest cena złota. Zdaniem wielu analityków, złoto nie jest dobrą inwestycją, szczególnie dla tych, którzy chcą szybko zarobić w krótkim okresie. Same marże wejścia na rynek kruszcu i wyjścia z niego są 46 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 duże10. Złoto jest dobrą inwestycją długoterminową, jeśli potraktować je jako rodzaj zabezpieczenia, np. na wypadek wzrostu inflacji. W mniej szczęśliwym dla inwestora wypadku - „i na złocie straci, kto je przepłaci”. Innym wyjaśnieniem wzmożonego popytu na złoto jest oczekiwanie inwestorów na aprecjację chińskiego juana (w obrocie międzynarodowym - renminbi). Powszechnie uważa się, że kursy większości walut świata spadną, gdy nastąpi uregulowanie kursu wymiennego juana. Ponieważ jednak chińskiej waluty nie można kupić, więc inwestorzy kupują złoto i czekają na rewaluację chińskiego renminbi. Chiny jednak nie spieszą się z uwolnieniem kursu, ani tym bardziej z wprowadzeniem pełnej wymienialności swojej waluty. Jak trafnie zauważył Bogdan Góralczyk, taka operacja oznaczałaby dla nich spore kłopoty i destabilizację polityczną11. Sporo też zależy od tego, czy w 2011 r. zostanie opanowany kryzys w strefie euro i czy sytuacja gospodarcza takich krajów eurolandu, jak: Grecja, Hiszpania, Portugalia i Irlandia znacząco się poprawi. Jeśli nie, to ceny złota w 2011 r. mogą wzrosnąć nawet o około 50%12. Rosnące ceny złota Omówiony wzrost popytu wywindował w końcu 2010 r. cenę złota do najwyższego nominalnie poziomu około 1400 dolarów za uncję. Pod koniec lat 70. XX w. cena złota osiągnęła poziom prawie 700 dolarów za uncję, następnie przez prawie dwie i pół dekady ceny tego kruszcu spadły do 300-500 dolarów za uncję i były względnie stabilne do połowy pierwszej dekady XXI wieku. Jednak w 2007 r., kiedy w Stanach Zjednoczonych pojawiły się pierwsze publikacje o kłopotach niektórych banków i zbliżającym się kryzysie finansowym, cena złota przekroczyła znowu 700 dolarów za uncję. W październiku 2009 r. osiągnęła już ponad 1 tys. dolarów i nie był to koniec wzrostowego trendu cenowego. Pod koniec 2010 r. uncja złota kosztowała już 1 400 dolarów (por. rysunek 3). Wzrost jego ceny nie wynikał rzecz jasna z nagłego zwiększenia zapotrzebowania przemysłu na złoto czy też z ograniczenia jego produkcji, lecz głównie z nasilonej aktywności inwestycyjnej. Spowolnienie globalnego ożywienia gospodarczego spowodowało gwałtowny wzrost inwestycji w złoto. Jego cena w okresie 2000 r. - październik 2010 r. wzrosła ponad czterokrotnie. Ceny złota zaczęły wzrastać od końca lat 90. XX w. i od tego czasu banki centralne poszczególnych państw rozpoczęły jego sprzedaż. Rocznie sprzedaż wynosi około 400-545 ton bez uwzględnienia transakcji gold lease, polegających na pożyczaniu złota przez bank centralny prywatnej firmie, która sprzedaje je na rynku. W ten sposób zwiększa się rynkowa podaż złota i obniża jego cena. Oficjalnie bowiem szefowie banków centralnych nie chcą, aby złoto leżało w skarbcach, nie przynosząc zysku. Pożyczają więc kruszec, pobierają opłaty, a pożyczone złoto ciągle jest liczone jako należące do banków centralnych. Nikt nie jest w stanie powiedzieć, jaka część amerykańskiego złota została pożyczona firmom prywatnym. Pod koniec stycznia 2008 r. usiłowało się tego dowiedzieć amerykańskie Stowarzyszenie przeciwko Kartelowi na Rynku Złota (Gold Antitrust Action Commitee – GATA), założone w 1999 r. przez grupę ekonomistów i menadżerów zarządzających funduszami inwestycyjnymi. Niestety, nie uzyskało odpowiedzi ani z amerykańskiej Rezerwy Federalnej (Fed), ani 5\VXQHN &HQD]äRWD]DXQFMöZ86' đUÑGäR7KRPVRQ5HXWHUV'DWDVWUHDP*)06*ROG6XUYH\:RUOG*ROG&RXQFLO Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 47 z Departamentu Skarbu. Stowarzyszenie jest zdania, że główne banki centralne świata mają w skarbcach o połowę mniej złota (tj. tylko 15 tys. ton zamiast „zaksięgowanych” 30 tys. ton13). Resztę sprzedały, częściowo niejawnie, aby obniżyć jego cenę. Według GATA, gdyby nie manipulacje banków centralnych, złoto w 2008 r. powinno kosztować nawet 5 tys. dolarów za uncję, czyli ponad trzyipółkrotnie więcej niż w końcu 2010 r. Jednak to właśnie banki centralne dbają, aby cena złota na rynku światowym zbyt mocno nie wzrosła. Wydaje się to dziwne, ponieważ są one największymi na świecie posiadaczami złota i powinno im zależeć raczej na wzroście jego ceny, bo wówczas wzrastałaby wartość posiadanych przez nie zapasów. Jednak taka dziwna na pierwszy rzut oka postawa banków centralnych nie zaskakuje, jeśli spojrzymy na złoto jako na największe zagrożenie dla papierowego pieniądza. Od zarania dziejów ludzkości to złoto jest jedynym prawdziwym pienią- dzem, a nie wymyślony przez polityków pieniądz papierowy. Ten ostatni pojawił się po raz pierwszy w Chinach w 1023 r. i nie miał wtedy – podobnie jak współczesny pieniądz papierowy – pokrycia w żadnym metalu czy towarze14. Jednak to nie politycy, ale najczęściej rynek decydował o tym, jaki pieniądz jest najbardziej pożądany jako środek tezauryzacji, względnie najlepszy miernik wartości i środek płatniczy. Potwierdza to zresztą praktyka większości banków centralnych świata, które zwiększają swoje rezerwy złota w coraz szybszym tempie, doskonale zdając sobie sprawę ze spadku wartości gromadzonych rezerw w dolarach, euro czy innych walutach wymienialnych. Największe rezerwy złota posiada Unia Europejska (wśród dziesięciu największych posiadaczy tych rezerw znajdują się cztery kraje eurolandu: Niemcy, Włochy, Francja i Holandia; por. tabela 1). Bogatsze kraje UE zwiększają w ostatnich latach swoje rezerwy właśnie w złocie, a nie w euro. Tabela 1 Rezerwy złota w wybranych państwach świata w 2009 r. (stan na 31 sierpnia 2009 r.) Wyszczególnienie Rezerwy złota (w tonach) Wartość rynkowa (w mln USD) (w mln euro) Rezerwy złota w stosunku do PKB (udział w % PKB) Zmiana w rezerwie złota (w %) Rezerwy złota per capita (w g) USA 8 134 366 099 261 499 2,6 0,0 26,3 Niemcy 3 402 153 119 109 371 4,6 -0,2 41,3 Włochy 2 452 110 361 78 829 5,2 0,0 42,2 Francja 2 435 109 621 78 301 4,1 0,0 37,6 Chiny 1 054 47 446 33 890 1,0 0,0 0,8 Szwajcaria 1 040 46 815 33 439 9,4 0,0 136,9 Japonia 765 34 443 24 602 0,7 0,0 6,0 Rosja 756 34 028 24 306 2,8 27,9 5,4 Holandia 612 27 567 19 691 3,5 0,0 36,5 Indie UE 558 25 105 17 932 1,9 55,9 0,5 10 793 485 792 346 994 3,9 -0,1 35,2 Źródło: GFMS Gold Survey, World Gold Council I, “Forum”, 2010, nr 46, s. 11. Podobnie postępują banki centralne innych państw. Przykładowo w połowie 2009 r. bank Indii kupił 200 ton złota od Międzynarodowego Funduszu Walutowego. W 2008 r. bank Rosji dokonał zmiany części rezerw walutowych na złoto i zapowiedział kontynuację tej działalności. Udział złota w rezerwach Rosji wzrósł o jeden miliard dolarów tylko w ciągu stycznia 2008 r., osiągając wartość 15,5 mld dolarów. W grudniu 2008 r. rosyjskie rezerwy złota wynosiły 495,9 ton i zwiększyły się w sierpniu 2009 r. do 756 ton (tabela 1). Banki centralne starają się, poprzez skupowanie złota, zabezpieczyć wartość swoich rezerw dolarowych i aktywów ulokowanych w innych walutach wymienialnych. Nie można jednak zapomnieć, że notowania złota 48 są ujemnie skorelowane z dolarem. Są więc dwa aspekty takiego zabezpieczenia. Pierwszy to asekuracja przed zmianami siły nabywczej dolara na rynku wewnętrznym Stanów Zjednoczonych (internal hedge), a drugi – zabezpieczenie przed skutkami spadku siły nabywczej dolara na rynku międzynarodowym (external hegde), czyli warunkami jego wymiany na pieniądze (waluty wymienialne). Tak więc zdaniem Jana Mazurka, doskonałe zabezpieczenie istnieje wówczas, kiedy na rynku wewnętrznym cena złota wyrażona w dolarach rośnie w takim samym tempie, jak inflacja. Z kolei doskonałym zabezpieczeniem na rynku międzynarodowym jest wzrost cen złota proporcjonalny do zmiany wartości dolara w stosunku do innych walut15. W rzeczywistości nie jest to Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 chyba „doskonałe” zabezpieczenie, ale stan neutralny z punktu widzenia wartości rezerw złota i rezerw walutowych. W ostatnich latach następował spadek wartości dolara w stosunku do złota, a także niektórych walut wymienialnych, dlatego też inwestowanie w złoto ma zabezpieczyć przed dużymi fluktuacjami na rynkach finansowych i coraz głębszymi zmianami kursów wymiennych poszczególnych walut. 1 Prof. zw. dr hab. Adam Gwiazda, kierownik Zakładu Teorii Polityki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i profesor zwyczajny w Szkole Wyższej Prawa i Dyplomacji w Gdyni. 2 Por. P. Bernstein, Historia złota, Warszawa 2009, s. 9-11; A. Piński, Złoty spisek, „Wprost”, 2008, nr 43 (26.10.2008), s. 82. 6 Zob. Gold ist Geld, „Wirtschatswoche”, 2010, nr 12, s. 84-85. 7 Zob. R. Cookson i L. Hook, China gold boom sparks wale of New counterfeits, „Financial Times”, 3.12.2010, s. 6. 8 Ibidem, s. 6. 9 Zob. J. Mazurek, Metal o bardzo realnej wartości, op. cit., s. 16. 10 Por. R. Harding, J. Blas i A. Beattie, In gold they rush, „Financial Times”, 13.11.2010, s. 8. Por. także M. Chądzyński, Słaby dolar ograniczy zyski z inwestycji w złoto, „Dziennik Gazeta Prawna”, 12.11.2010, s. 11. 11 Cyt. za: G. Cydejko, Pekin kicha, świat ma katar, „Forbes”, 2010, nr 12, s. 22. 12 Por. M. Hesse, Finansowa bomba atomowa, „Forum”, 2010, nr 46, s. 11-12 (przedruk z „Sueddeutsche Zeitung”, 12.10.2010). 13 Zob. A. Piński, Złoty spisek, op. cit., s. 81. 3 Zob. 14 Por. M.N. Rothbard, Złoto, banki, ludzie, czyli krótka historia pieniądza, tłum. W. Falkowski, Chicago-Warszawa 2009, s. 9. 4 Zob. s.16. J. Mazurek, Metal o bardzo realnej wartości, „Bank”, 2009, nr 6, s. 14. K. Fagan, Wypłukać nadzieję, „Forum”, 2010, nr 32, s. 25-26 (przedruk z „The Daily Telegrach”, 12.06.2010). 5 Zob. M. Chądzyński, Złoto dobre na każdy kryzys, „DziennikMagazyn”, 2010, nr 10, s. 11. 15 Zob. J. Mazurek, Metal o bardzo realnej wartości, op. cit., n WSPÓLNA POLITYKA HANDLOWA ZMIANA PREFERENCYJNYCH REGUŁ POCHODZENIA W UE Jan Piotrowski1 Ogólny system preferencji handlowych (Generalised System of Preferences - GSP), stanowiący część wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej, ma na celu eliminację ubóstwa, wspieranie trwałego rozwoju gospodarczego oraz wdrożenie podstawowych praw człowieka i praw pracowniczych w krajach rozwijających się2. W tym celu umożliwiono krajom rozwijającym się eksport większości produktów na rynek unijny po obniżonych lub zerowych stawkach celnych. Systemem GSP objętych jest obecnie 176 krajów i terytoriów. Oprócz krajów rozwijających się, beneficjentami są także kraje Wspólnoty Niepodległych Państw, objęte unijnym systemem GSP od początku lat 90. Zasady systemu GSP – dla zapewnienia stabilności warunków wymiany handlowej – ustalane są na okresy dziesięcioletnie. Według wytycznych na lata 2006-2015, przyjętych w 2005 r. już z udziałem Polski, system miał być uproszczony i zwiększona jego przejrzystość, a także miały być zapewnione największe korzyści krajom najuboższym3. Szczegółowe zasady na okres trzech lat są formułowane w programach wprowadzanych rozporządzeniami Rady. Pierwszy okres trzyletni skończył się Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 31 grudnia 2008 r.4 Zasady preferencji na kolejny okres trzyletni weszły w życie 1 stycznia 2009 r.5 Unijny system GSP składa się z trzech części: systemu ogólnego dla wszystkich beneficjentów, systemu premiowego (GSP+), obejmującego kraje rozwijające się, które przyjmują na siebie dodatkowe obowiązki wynikające z ratyfikacji i skutecznej realizacji podstawowych konwencji w dziedzinie praw człowieka, praw pracowniczych, ochrony środowiska i dobrych rządów (obecnie 15 krajów; lista krajów może być aktualizowana w przypadku uznania, że jakiś kraj objęty listą przestał spełniać warunki lub kraj dotąd nieobjęty listą spełnia te warunki)6, systemu specjalnego, zapewniającego bezcłowy i bezkontyngentowy dostęp do rynku europejskiego dla wszystkich produktów (z wyjątkiem broni) pochodzących z 50 krajów najmniej rozwiniętych (Least Developed Countries – LDCs, lista ONZ), objętych w 2001 r. inicjatywą „Wszystko prócz broni” (Everything but Arms – EBA)7. W 2008 r. wartość importu UE w systemie GSP wyniosła blisko 69 mld euro, z czego po 8,5% przypadało na przywóz z krajów LDC i krajów korzystających z preferencji GSP+. Korzyści finansowe beneficjentów GSP mierzone niezapłaconymi należnościami celnymi wyniosły prawie 3,3 mld euro (tabela 1). Do końca 2007 r. 77 krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) mogło korzystać z bardziej szczodrych niż system 49 Tabela 1 Wartość importu UE na warunkach preferencji GSP i korzyści krajów- beneficjentów GSP mierzone kwotą niepobranych w UE należności celnych Wartość importu na warunkach GSP Schemat 2007 2008 Utracone należności celne UE 2007 w mld euro Ogólny 2008 w mln euro 49,4 56,9 1542 2050 Premiowy GSP+ 4,9 5,8 501 577 Specjalny (LDC/EBA) 4,3 5,8 505 657 58,6 68,6 2548 3284 Razem Źródło: European Commission, External Trade, Trade Issues. GSP preferencji handlowych (bezcłowy dostęp do rynku UE z nielicznymi wyjątkami dla produktów wrażliwych) na podstawie umowy o partnerstwie z Kotonu z 2000 r.8 Po wygaśnięciu jej części handlowej z końcem 2007 r. (wygaśnięcie zgody członków WTO na jednostronne, naruszające zasadę niedyskryminacji, preferencje dla państw AKP) część krajów AKP podpisała z UE dwustronne umowy o partnerstwie gospodarczym (Economic Partnership Agreements – EPAs) – kompleksowe lub przejściowe, 32 korzysta z preferencji EBA, a pozostałe z systemu podstawowego GSP9. Przyczyny zmian reguł pochodzenia towarów W początkowym okresie funkcjonowania systemu GSP margines preferencji handlowych, z których korzystały kraje rozwijające się, był znaczny, biorąc pod uwagę ówczesny średni poziom ochrony celnej. W miarę liberalizacji warunków dostępu do rynku UE w wyniku wdrażania postanowień kolejnych rund wielostronnych negocjacji handlowych GATT, następowała stopniowa erozja marginesu preferencji10. Aby ograniczyć możliwość nieuprawnionego wykorzystywania preferencji handlowych, opracowano reguły pochodzenia towarów, które bardzo szczegółowo określały warunki, jakie musiały spełnić podmioty z krajów rozwijających się, aby móc wprowadzić towary na rynek europejski na warunkach preferencyjnych. Jeśli warunki te nie były spełnione, eksport na rynek UE odbywał się na warunkach klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU). Reguły pochodzenia są ważną częścią wszystkich preferencyjnych porozumień handlowych UE, zgodnych z postanowieniami art. XXIV GATT z 1994 r. Ponieważ porozumienia te były negocjowane w różnych okresach, reguły pochodzenia w poszczególnych umowach różnią się. W rezultacie funkcjonuje 545 różnych specyfikacji reguł pochodzenia w preferencyjnych porozumieniach 50 handlowych, których stroną jest UE. Obejmują one łącznie 509 grup produktów. Dla niektórych grup towarowych określono dwie, a nawet trzy, alternatywne definicje reguł pochodzenia do wyboru przez eksportera11. Złożoność i szczegółowość reguł pochodzenia jest dużym obciążeniem zarówno dla administracji kraju beneficjenta, zobowiązanej do przeprowadzania kontroli, jak i eksporterów (dodatkowe koszty związane z udokumentowaniem spełnienia warunków pochodzenia towaru i uzyskaniem świadectwa pochodzenia formularz A). Średnie koszty związane z uzyskaniem świadectwa pochodzenia szacuje się na 3,2% wartości dostawy12. Wysokie koszty spełnienia warunków pochodzenia towaru przy niskim marginesie preferencji powodują, że eksporterzy często rezygnują z warunków preferencyjnych na rzecz eksportu na warunkach KNU. Stopień wykorzystania preferencji W okresie poprzedzającym wystąpienie Komisji z inicjatywą reformy reguł pochodzenia wartość importu ogółem UE z krajów-beneficjentów systemów preferencji handlowych (GSP i AKP) wynosiła 170 mld euro. Zdecydowana większość tego importu pochodziła z krajów objętych podstawowym systemem GSP. Udział importu w systemie AKP stanowił tylko 10% całości importu preferencyjnego, zaś w systemie EBA – 3,8% importu preferencyjnego. Warunkami preferencyjnymi objęto tylko około 40% wszystkich pozycji taryfowych. Tak mały zakres preferencji wynikał z dużej liczby zerowych stawek KNU. Stopień wykorzystania preferencji handlowych przez 92 kraje rozwijające się, mierzony wartością eksportu objętego podstawowymi warunkami preferencyjnymi w stosunku do wartości eksportu, który potencjalnie mógłby korzystać z preferencji (dla pozycji taryfowych o stawkach celnych wyższych od 0%) wynosił 55,5%, Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 zaś dla 9 krajów najmniej rozwiniętych objętych schematem EBA – 51,3%13. Stopień wykorzystania preferencji w ramach podstawowego schematu przez 92 kraje rozwijające się dla pozycji taryfowych o stawkach celnych powyżej 3% wyniósł 44% dla wartości nieważonych (tj. liczonych dla linii taryfowych) i 60% dla wartości ważonych wielkością eksportu. Stopień wykorzystania preferencji handlowych jest pozytywnie skorelowany z wielkością marginesu preferencji, ale tylko do średniego poziomu stawek do 10%. Dla pozycji o średnim poziomie preferencji wynoszącym 2% stopień wykorzystania wynosił ok. 43% dla 92 krajów rozwijających się, dla preferencji 6% osiągał poziom 58%, a dla preferencji 10% stopień wykorzystania przekraczał 70%. Dla marginesu preferencji 12% i powyżej, stopień wykorzystania ulg wynosił ok. 50%14, co można tłumaczyć bardziej restrykcyjnymi warunkami pochodzenia dla towarów wrażliwych, objętych wyższą ochroną celną. W następstwie stopniowej liberalizacji handlu międzynarodowego, marginesy preferencji powyżej 10% na poziomie 4-cyfrowym HS praktycznie nie występują w grupie objętej stawkami podstawowymi GSP (poza wyrobami tytoniowymi), zaś w grupie krajów objętej preferencjami EBA dotyczą kilku pozycji: produktów rybołówstwa, wyrobów dzianych i innych niż dziane. Stopień wykorzystania preferencji różni w zależności od grupy towarowej – eksporcie produktów rolnictwa i rybołówstwa wynosi od 80% do 100%, w eksporcie odzieży waha się od 0% do 50%. Niski stopień wykorzystania preferencji handlowych występuje również w eksporcie produktów chemicznych, urządzeń i środków transportu. Średni poziom protekcji celnej w imporcie preferencyjnym UE z 92 krajów beneficjentów GSP (bez krajów AKP) wynosił 2,66% (przy średniej stawce KNU 5,08%), zaś średni poziom protekcji ważony wielkością importu wyniósł tylko 1,15% (przy średniej ważonej stawce KNU - 2,27%). To oznacza, że średni margines preferencji dla tej kategorii beneficjentów GSP wynosił 2,4 pp. Margines preferencji dla krajów LDC-AKP był dla wartości nieważonej stawek celnych nieznacznie wyższy (stawka KNU wynosiła 4,18%), a dla wartości ważonej - niższy (stawka KNU ważona wynosiła 1,5%). Najwyższy był margines preferencji dla dziewięciu krajów LDC niebędących krajami AKP (stawka KNU nieważona - 7,91%, zaś ważona – 11,90%)15. Oczekiwano, że w wyniku pomyślnego zakończenia rundy wielostronnych rokowań handlowych zapoczątkowanych w Dausze średni ważony poziom ceł na towary przemysłowe krajów rozwiniętych obniży się z 3,4% do 0,5-1,6%, w zależności od przyjętej formuły redukcji ceł. Dla krajów rozwijających się oczekiwano, że stawki stosowane obniżą się z 8% do 2,5-6,3%16. Jednocześnie w wyniku obniżenia stawek celnych dochody budżetowe wielu krajów rozwijających się, zwłaszcza małych i wyspiarskich, mogą się znacznie obniżyć (dochody z ceł często stanowią dla tych krajów około połowy wszystkich ich dochodów budżetowych). Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Temat erozji systemu preferencji handlowych dla krajów rozwijających się został podniesiony jako jeden z głównych tematów rundy dauhańskiej. Kraje rozwijające się zbiorowo domagały się jakiejś formy rekompensaty ze strony krajów rozwiniętych w ramach negocjowanego pakietu koncesji liberalizacyjnych. W odpowiedzi na apel krajów rozwijających się, w marcu 2005 r. Komisja Europejska (KE) w komunikacie wyraziła wolę uproszczenia reguł pochodzenia, upoważniających do korzystania z preferencji handlowych GSP17. KE zaproponowała wprowadzenie jednolitej formuły dla większości towarów w postaci minimalnego progu wartości dodanej. Komisja uważała, że uproszczona formuła ułatwi procedury celne w imporcie do UE, zliberalizuje warunki dostępu do rynku europejskiego dla krajów rozwijających się, zmniejszy koszty procedur administracyjnych w krajach beneficjentach systemu GSP i pobudzi rozwój ich przemysłu. Rozpoczynając prace nad nowymi regulacjami Komisja zleciła trzem niezależnym ośrodkom ocenę obowiązujących reguł pochodzenia oraz skutków ich uproszczenia, w tym jedno badanie ogólne i dwa ograniczone do analizy skutków dla sektorów wrażliwych – przemysłu odzieżowego i rybołówstwa18. Jednym z głównych wniosków analiz było wykazanie, iż reguły pochodzenia stanowią barierę techniczną o charakterze kosztotwórczym. Kierunki zmian regulacji unijnych reguł pochodzenia Biorąc pod uwagę złożoność obowiązujących reguł pochodzenia, koszty ich funkcjonowania, pracochłonność, nieprzejrzystość i duże trudności podczas weryfikacji przez europejskie służby celne, Komisja zaproponowała w 2005 r. zastąpienie istniejących rozbudowanych reguł pochodzenia względnie jednolitą formułą udziału wartości dodanej w kosztach produktów eksportowanych. Z analiz niezależnych ośrodków badawczych wynika, że stosowane kryteria uznawania towaru za pochodzący odpowiadały średnio 44% maksymalnej wartości materiałów niepochodzących w jego cenie ex-works i odpowiednioi średnio 56% minimalnego udziału przetwórstwa w kraju beneficjenta (wartości dodanej)19. Wprowadzenie powszechnego progu 44% maksymalnej wartości materiałów niepochodzących odpowiadałoby zatem obowiązującym wcześniej regułom pochodzenia, tzn. zapewniałoby sytuację status quo. Oszacowano, że w przypadku wzrostu importu z krajów beneficjentów GSP spadek produkcji w niektórych pozycjach określonych na poziomie działów HS nie przekroczyłby 1%. W październiku 2007 r. Komisja przedstawiła pierwszy projekt wdrażający ideę jednolitej formuły reguł pochodzenia opartej na minimalnym udziale wartości dodanej towarów eksportowanych przez kraje rozwijające się. Mimo ogólnie pozytywnej opinii wyrażonej w zamówionych opracowaniach, pierwotny projekt KE spotkał się z krytyką państw członkowskich UE, obawiających się nadmiernego wzrostu importu na warunkach preferencyjnych. W efekcie Komisja zmodyfikowała 51 projekt i przywróciła dodatkowe kryteria określające reguły pochodzenia wielu artykułów uznawanych za wrażliwe. W listopadzie 2008 r. Komisja przedstawiła kolejny projekt modyfikacji preferencyjnych reguł pochodzenia towarów. Był on przedmiotem dalszych analiz i negocjacji na forum Komitetu Kodeksu Celnego i podlegał jeszcze wielu zmianom. W projekcie, obok progu wartości dodanej, zachowano kryterium zmiany pozycji taryfowej oraz szczegółowo zdefiniowano operacje przetworzenia towaru, powodujące, że uznawano go za „pochodzący” z kraju rozwijającego się20. Ostatecznie, 18 listopada 2010 r. Komisja Europejska przyjęła nowe rozporządzenie w sprawie reguł pochodzenia, które weszło w życie 1 stycznia 2011 r.21 Rozporządzenie nr 1063/2010 zawiera cztery formuły określające warunki niezbędne dla uznania towaru za pochodzący z kraju beneficjenta systemu GSP (jeśli towar nie jest w tym kraju całkowicie uzyskany lub wytworzony): 1) przez określenie progu udziału wartości przetwórstwa: a) progu minimalnego mierzonego udziałem wartości przetworzenia w cenie netto towaru eksportowanego (bez podatków pośrednich); b) progu maksymalnego mierzonego udziałem w cenie produktu materiałów uważanych za niepochodzące z kraju beneficjenta (lub z regionu objętego zasadą kumulacji regionalnej); 2) przez zmianę pozycji taryfowej towaru eksportowanego w stosunku do pozycji taryfowej użytych materiałów na poziomie 4-cyfrowej lub 6-cyfrowej klasyfikacji Systemu Zharmonizowanego (Harmonised System - HS); 3) przez określenie listy wymaganych minimalnych operacji przetwórstwa produktu; 4) przez wymóg obróbki lub przetworzenia niektórych materiałów całkowicie uzyskanych. Definicja towarów całkowicie uzyskanych lub wytworzonych Nowa regulacja zachowuje niemal bez zmian listę produktów uważanych za całkowicie uzyskane lub wytworzone znajdującą się w rozporządzeniu obowiązującym do końca 2010 r. (art. 75). Za towary całkowicie uzyskane w kraju beneficjenta preferencji uważane są: a) produkty mineralne wydobyte z jego ziemi lub dna morskiego; b) rośliny i produkty roślinne tam wyhodowane lub zebrane; c) żywe zwierzęta tam urodzone i wyhodowane; d) produkty pochodzące od żywych zwierząt tam wyhodowanych; e) produkty pochodzące z ubitych zwierząt tam urodzonych i wyhodowanych; 52 f) produkty uzyskane podczas polowań lub połowów tam przeprowadzonych; g) produkty akwakultury, o ile ryby, skorupiaki i mięczaki zostały tam wyhodowane; h) produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobyte z morza poza wodami terytorialnymi przez statki kraju beneficjenta; i) produkty wytworzone na pokładzie statków-przetwórni kraju beneficjenta wyłącznie z produktów, o których mowa w podpunkcie (h); j) artykuły zużyte tam zebrane, nadające się tylko do odzysku surowców; k) odpady i złom powstały w wyniku działalności wytwórczej tam przeprowadzonej; l) produkty wydobyte z dna morskiego lub spod dna morskiego poza ich morskimi wodami terytorialnymi, pod warunkiem posiadania wyłącznych praw do eksploatacji; m) towary tam wytworzone wyłącznie z produktów wymienionych w podpunktach od (a) do (l). Określono także, co należy rozumieć pod pojęciem „ich” statki. Uznanie statku za dający prawo do preferencji, wymaga jednoczesnego spełnienia następujących warunków: a) wymogu rejestracji statku w kraju beneficjenta lub państwie członkowskim UE, b) wymogu pływania pod banderą kraju beneficjenta lub państwa członkowskiego UE, c) wymogu własności w co najmniej 50% przez obywateli kraju beneficjenta GSP lub państwa członkowskiego UE, lub spółki mającej siedzibę w kraju beneficjenta GSP, lub w państwach członkowskich UE. Rozporządzenie nr 1063/2010 zniosło wymogi pochodzenia kapitana, oficerów i większości załogi oraz wymogi pochodzenia członków władz korporacyjnych spółki będącej większościowym właścicielem statku. Rezygnacja z tych wymogów odzwierciedla procesy globalizacji w gospodarce światowej i powszechną internacjonalizację załóg. Liberalizacja ta ograniczy procedury dokumentowania niezbędne do uznania statku za dającego prawo do preferencji GSP, ale jednocześnie nie ma wielkiego wpływu na wzrost stopnia wykorzystania preferencji, biorąc pod uwagę, że już dotychczas był on bardzo wysoki. Dla pozycji taryfowych z marginesem preferencji powyżej 2% stopień wykorzystania w 2004 r. wynosił 95%22. Wymogi powyższe uznaje się za spełnione również, gdy będą odnosić się do krajów objętych zasadą kumulacji regionalnej. Warunki niezbędne do uznania towaru za spełniający kryteria pochodzenia W przypadku towarów niespełniających kryterium „całkowicie uzyskanego lub wytworzonego”, czyli praktycznie wszystkich towarów przemysłowych przetworzonych, warunkiem uznania towaru za pochodzący Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 z kraju beneficjenta GSP jest poddanie go wystarczającej obróbce lub przetworzeniu zgodnie z warunkami określonymi w załączniku 13a rozporządzenia nr 1063/2010. Jeżeli produkt spełnia kryteria wystarczającej obróbki lub przetworzenia, to w przypadku jego użycia jako materiału do dalszego przetworzenia, dla ustalenia, czy kryterium pochodzenia zostało spełnione nie bierze się pod uwagę wsadu „niepochodzącego” w nim zawartego. Warunki pochodzenia określone w załączniku 13a nie będą jednak wystarczające, jeżeli przetwórstwo ograniczy się do operacji zdefiniowanych jako „niewystarczające” (art. 78). Rozporządzenie nr 1063/2010 określa szczegółowe warunki wystarczającej obróbki dla 265 pozycji o agregacji od jednocyfrowej do sześciocyfrowej HS (wyróżniono pozycję „ex 051191”). W porównaniu z wcześniejszą wersją, określającą warunki wystarczającej obróbki lub przetworzenia dla 442 pozycji o różnym poziomie agregacji, od jednocyfrowych sekcji HS do pozycji czterocyfrowych HS (załącznik 15), nowa regulacja jest niewielkim uproszczeniem reguł pochodzenia. Dla spełnienia warunku kwalifikującego produkt za „pochodzący” i uprawniający do preferencji handlowych, konieczne jest głównie użycie materiałów z innych pozycji towarowych klasyfikacji HS niż produkt gotowy lub użycie materiałów z tej samej pozycji towarowej nieprzekraczające określonego progu. Dla większości produktów przemysłowych (od 25 działu HS wzwyż) zdefiniowano dwa różne warunki kwalifikujące, jeden dla krajów najmniej rozwiniętych i drugi dla pozostałych beneficjentów systemu preferencji. Dla obydwu kategorii krajów udział kosztu materiałów z tej samej pozycji towarowej co produkt gotowy (czterocyfrowej HS) nie może w zasadzie przekraczać 20% ceny produkcji wyrobu gotowego (ex works). Alternatywnie, udział wszystkich kosztów materiałowych nie może przekraczać dla krajów najmniej rozwiniętych 70%, a dla pozostałych 50% ceny wyrobu gotowego. Kryteria zdefiniowane w załączniku 13a odnoszą się do pojedynczych produktów. Jednakże, jeśli stosuje się kryterium maksymalnego udziału materiałów uznanych za „niepochodzące”, dopuszczalne jest uśrednienie ich kosztu na podstawie danych z pełnego poprzedniego roku podatkowego lub, gdy nie są dostępne dane za pełny rok, na podstawie danych z okresu nie krótszego niż trzymiesięczny. Operacje przetworzenia niewystarczające do uzyskania statusu pochodzenia towaru uprawniającego do preferencji GSP Przepisy określające reguły pochodzenia eliminowały z prawa do preferencji handlowych towary, które w kraju beneficjenta podlegały tylko prostym czynnościom przetwórczym, niezależnie od wartości takich operacji oraz spełnienia określonych w załączniku dodatkowych warunków uznania produktu za pochoWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 dzący. W obecnym rozporządzeniu wykaz takich czynności znajduje się w art. 78. Wykonanie czynności przetwórstwa z powyższej listy na materiałach importowanych, a nawet kombinacji tych przetworzeń, uniemożliwia przypisanie produktowi nowego pochodzenia i tym samym nie upoważnia do preferencji handlowych w UE. W etapie początkowym prac nad nowym projektem reguł pochodzenia Komisja zamierzała zrezygnować całkowicie z wykazu czynności niewystarczających. Ponieważ w trakcie konsultacji państwa członkowskie odrzuciły koncepcję oparcia reguł pochodzenia na jednolitej formule udziału wartości dodanej, wykaz czynności niewystarczających został tylko nieznacznie zmodyfikowany. Do czynności uznanych za niewystarczające zaliczono: a) czynności mające na celu zachowanie produktów w dobrym stanie podczas transportu i magazynowania; b) dzielenie i łączenie opakowań; c) mycie, czyszczenie, usuwanie kurzu, rdzy, olejów, farb i innych pokryć; d) prasowanie materiałów lub artykułów włókienniczych; e) proste czynności malowania i polerowania; f) łuskanie i bielenie ryżu, polerowanie i glazurowanie zbóż i ryżu; g) barwienie lub aromatyzowanie cukru, lub formowanie kostek cukrowych, mielenie cukru krystalicznego; h) obieranie, drylowanie oraz łuskanie owoców, orzechów i warzyw; i) ostrzenie, proste szlifowanie lub proste przycinanie; j) przesiewanie, przeglądanie, sortowanie, klasyfikowanie, stopniowanie, dobieranie; (łącznie z kompletowaniem zestawów artykułów); k) proste umieszczanie w butelkach, puszkach, flakonach, torbach, skrzyniach, pudełkach, mocowanie na kartach lub planszach oraz wszystkie inne proste czynności związane z pakowaniem; l) umieszczanie lub drukowanie na produktach, lub na ich opakowaniach znaków, etykiet, logo i innych podobnych wyróżniających oznakowań; m) proste mieszanie produktów, nawet różnych rodzajów, mieszanie cukru z dowolnymi materiałami; n) proste dodawanie wody, rozcieńczanie, odwadnianie lub skażanie produktów; o) prosty montaż części artykułów w celu otrzymania kompletnego wyrobu lub rozmontowanie wyrobu na części; p) połączenie przynajmniej dwóch czynności spośród wymienionych w lit. (a) - (o); q) ubój zwierząt. Wykaz czynności niewystarczających był kilkakrotnie modyfikowany, ale mimo tego nigdy nie został uznany za właściwy. Podane operacje wymagały dodatkowych interpretacji. Szczególne problemy związane były z definicją terminu „prosty”. Dlatego dodano zapis 53 interpretujący czynności „proste” jako takie, które nie wymagają ani specjalnych kwalifikacji, ani wykorzystania maszyn, urządzeń lub narzędzi specjalnie zainstalowanych w tym celu. W trakcie prac pojawiały się głosy za rozszerzeniem listy. Na przykład europejscy producenci cukru chcieli dodać operację rafinacji cukru, dodawania środków zapachowych i mieszania różnych cukrów. Z kolei przedstawiciele przemysłu włókienniczego rozszerzyliby listę o inne czynności wykończeniowe, jak np. przyszywanie guzików, robienie mankietów, obrębianie. Zasada tolerancji Zasada tolerancji, określająca maksymalny udział materiałów niespełniających kryteriów pochodzenia, stanowi dodatkowe kryterium uznania produktu za pochodzący z kraju beneficjenta GSP, dające prawo do preferencji handlowych, nawet kiedy nie jest spełniony podstawowy warunek zdefiniowany w art. 76 rozporządzenia 1063/2010. Przepisy obowiązujące do 2010 r. dopuszczały, jako odstępstwo od kryterium wystarczającej obróbki, udział materiałów „niepochodzących” do wysokości nieprzekraczającej 10% ceny fabrycznej produktu (bez podatków pośrednich). Zasada tolerancji nie miała i nadal nie ma jednak zastosowania do działów od 50 do 63 HS, dla których określono specyficzne warunki techniczne przetwórstwa. W nowym rozporządzeniu rozszerzono zasadę tolerancji na udział wagowy (poza wartościowym) materiałów niepochodzących oraz podniesiono próg tolerancji z 10% do 15% (art. 79). Kryterium wagowe tolerancji dotyczy produktów rolnych z działów 2 i 4-24 HS, z wyłączeniem przetworzonych produktów rybołówstwa z działu 16. Zachowano wyłączenie z ogólnej zasady tolerancji produktów z działów HS 50-63, dla których określono szczegółowe zasady specyficzne w uwagach 6 i 7 części I załącznika 13a (dotyczy wyrobów włókienniczych i odzieży). W specyficznych regułach dla wyrobów włókienniczych ustanowiono niższe progi (np. 10% w uwadze 6.1 i 8% w uwadze 7.1). Zasady tolerancji ogólnie nie stosuje się wobec produktów uważanych za całkowicie wytworzone zgodnie z definicją art. 75. Zasada ta odnosi się jednak do przetworzenia materiałów zgodnie z warunkami określonymi w załączniku 13a. Te dwa ostatnie postanowienia (ujęte w art. 79 ust. 3), dodane w nowej regulacji, nie oznaczają zmiany legislacyjnej i odzwierciedlają dotychczasowe rozumienie zasady tolerancji w odniesieniu do produktów całkowicie wytworzonych. Zasada tolerancji w odniesieniu do zestawów nie zmieniła się (art. 82). Jeżeli zestawy składają się z produktów uznanych za pochodzące jak i niepochodzące, cały zestaw może skorzystać z preferencyjnych warunków handlowych jeżeli produkty niepochodzące nie będą stanowiły więcej niż 15% wartości ex-works zesta54 wu. Przy obliczaniu progów ilościowych nie są brane pod uwagę wartości zużytej energii i paliw, urządzeń i instalacji wykorzystywanych do przetwórstwa, maszyn i narzędzi oraz wszelkich innych produktów, które nie wchodzą w skład produktu gotowego (art. 83). Podwyższenie progu tolerancji do 15% stanowi postęp w liberalizacji preferencyjnych reguł pochodzenia, aczkolwiek efekt dla handlu z krajami GSP będzie niewielki. Zasady kumulacji dwustronnej, regionalnej i rozszerzonej Status materiałów uznawanych za pochodzące mają nie tylko produkty wytworzone lub przetworzone w kraju beneficjenta, zgodnie z warunkami określonymi w regulacji reguł pochodzenia, ale również materiały pochodzące z krajów UE (tzw. kumulacja dwustronna) i z krajów niektórych ugrupowań regionalnych (kumulacja regionalna). Produkty wytworzone z materiałów pochodzących z krajów objętych kumulacją dwustronną lub regionalną są uznawane za spełniające kryterium pochodzenia z kraju beneficjenta, chyba że zakres przetworzenia ogranicza się do operacji uznanych za niewystarczające (art. 78 ust. 1). W poprzednim rozporządzeniu zasada kumulacji dwustronnej obejmowała również Norwegię i Szwajcarię, które udzielają jednostronnych preferencji handlowych zgodnych z przepisami unijnymi. Reguły pochodzenia obowiązujące od 2011 r. rozszerzają zakres kumulacji dwustronnej na Turcję, pod warunkiem, że materiały pochodzące z tych trzech krajów będą poddane w kraju korzystającym z preferencji przetworzeniu wykraczającemu poza czynności z listy operacji niewystarczających. Z kumulacji dwustronnej z Norwegią, Szwajcarią i Turcją wyłączone są produkty rolne z działów od 1 do 24 HS. Zasada kumulacji dwustronnej może objąć te trzy kraje, jeśli będą one stosowały (na zasadzie wzajemności) w swoich regułach pochodzenia analogiczną zasadę w odniesieniu do produktów pochodzących z krajów UE (informacja o spełnieniu tego warunku będzie ogłoszona w terminie późniejszym). Kumulacja dwustronna ma na celu wspieranie integracji gospodarek krajów rozwijających się z gospodarką krajów UE poprzez import europejskich materiałów, ich przetworzenie w kraju objętym preferencjami GSP i eksport gotowego produktu do UE. Istotnym czynnikiem w takim procesie są koszty transportu oraz stopień przetworzenia w regionie GSP. Jest mało prawdopodobne, aby proste przetwarzanie w krajach–beneficjentach GSP materiałów sprowadzanych z UE, zapewniało opłacalność eksportu produktu do Europy. Przedmiotem kumulacji dwustronnej z natury mogą być produkty pracochłonne, a równocześnie nieskomplikowane technicznie. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Biorąc pod uwagę koszty transportu, kumulacja dwustronna może interesować kraje regionu śródziemnomorskiego. Przewóz na dalsze odległości byłby najprawdopodobniej nieopłacalny. Z pewnością beneficjentami tego procesu nie będą kraje najmniej rozwinięte. W praktyce zasada ta może dotyczyć importu do Unii materiałów z krajów-beneficjentów GSP i ich przetworzenie przez producentów europejskich. Towarami, które mogą korzystać z kumulacji dwustronnej, może być odzież szyta w krajach GSP z materiałów jakościowych zakupionych w Europie. Nowa regulacja rozszerza zasadę kumulacji regionalnej na grupę krajów Mercosur. Kumulacja regionalna obejmuje więc kraje wchodzące w skład następujących grup: Grupa I (Azja Płd.-Wsch.): Brunei, Kambodża, Indonezja, Laos, Malezja, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Wietnam; Grupa II (Ameryka Środkowa): Boliwia, Ekwador, Gwatemala, Honduras, Kolumbia, Kostaryka, Nikaragua, Panama, Peru, Salwador, Wenezuela; Grupa III (Azja Środk.-Płd.): Bangladesz, Bhutan, Indie, Malediwy, Nepal, Pakistan, Sri Lanka; Grupa IV (Mercosur): Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj. Spośród krajów z powyższych grup regionalnych tylko Singapur nie ma statusu kraju rozwijającego się, objętego systemem preferencji handlowych GSP. Jednakże import materiałów z Singapuru przez kraje objęte systemem GSP i ich odpowiednie przetworzenie może uprawniać do preferencji w handlu z UE, nawet jeśli przetworzony produkt jest eksportowany bezpośrednio z Singapuru (art. 5 ust. 3 rozporządzenia). Z listy beneficjentów GSP, jak również z zasady kumulacji regionalnej w grupie I, wyłączona jest Birma23. Kumulacja między krajami jednej grupy jest możliwa, jeśli zainteresowane kraje zapewnią współpracę swoich organów celnych z organami celnymi UE w sposób umożliwiający poprawne stosowanie przepisów unijnych. Ponadto, aby materiały mogły skorzystać z prawa kumulacji w ramach jednej grupy muszą być poddane przetworzeniu wykraczającemu poza operacje uznane za niewystarczające. Nowe przepisy określają także listę produktów wyłączonych z możliwości kumulacji między krajami jednej grupy (załącznik 13b). W końcowej fazie prac nad nową regulacją lista grup towarowych wyłączonych z kumulacji regionalnej wzrosła z 19 do 33. Z możliwości kumulacji w ramach Grupy IV wyłączono pochodzące z Brazylii przetworzone produkty rolne z działów 16-24 HS. Jednocześnie dopuszcza się kumulację materiałów objętych załącznikiem 13b między najmniej rozwiniętymi krajami jednej grupy (np. między Kambodżą i Laosem w grupie I oraz między Bangladeszem, Bhutanem, Malediwami i Nepalem w grupie III). Załącznik 13b obejmuje m.in.: mięso drobiowe, jaja kurze, ryby i inne produkty połowów morskich oraz przetwory z nich, ryż, cukier produkowany Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 z buraków i trzciny, wyroby cukiernicze nie zawierające kakao, kakao w proszku, czekoladę i wyroby czekoladowe, dżemy i marmolady o zawartości cukru powyżej 13% wagi, grzyby, soki owocowe, preparaty na bazie kawy lub herbaty, alkohole etylowe nieskażone. Wyłączenie z kumulacji regionalnej dużej ilości produktów z zawartością cukru odzwierciedla obawy wyrażane przez Stowarzyszenie Europejskich Producentów Cukru (CEFS), że kumulacja regionalna może stwarzać zagrożenie dla rynku cukru w Europie, zwłaszcza w warunkach pełnej liberalizacji importu cukru z krajów LDC wprowadzonej od 1 października 2009 r. W szczególności rozszerzenie kumulacji na ugrupowanie Mercosur, do którego należy Brazylia - największy światowy producent i eksporter cukru, zrodziło obawy europejskich producentów cukru przed zwiększonym importem tego surowca i możliwością niekontrolowanego jego przepływu między krajami rozwijającymi się i LDC. Zasada kumulacji regionalnej nie pozwala na łączenie produktów pochodzących z różnych grup regionalnych, z wyjątkiem możliwości łączenia produktów pochodzących z Grupy I i III, co jest nowym elementem w stosunku do wcześniej obowiązujących reguł. Wymaga ona stosowania przez kraje objęte preferencjami reguł pochodzenia zgodnych z unijnymi oraz złożenia w KE deklaracji gotowości współpracy organów administracyjnych z władzami UE i współpracy krajów objętych kumulacją regionalną, mającej zapewnić stosowanie reguł zgodnych z regulacjami unijnymi. Niektóre nowe przepisy w zakresie kumulacji regionalnej wydają się nie mieć istotnego znaczenia praktycznego. Przykładem może być zastąpienie wymogu identyczności reguł handlu między państwami regionu postanowieniem, iż w przypadku odmienności warunków dla operacji przetwórczych określonych w załączniku 13a w krajach jednego regionu, dla celów uznania kumulacji regionalnej należy przyjąć zasady, które miałyby zastosowanie w przypadku eksportu towarów do UE (art. 86 ust. 2 lit a). Trudno dzisiaj ocenić, na ile zmiana ta wpłynie na wykorzystanie zasady kumulacji regionalnej przez państwa objęte preferencjami, ponieważ brak jest szczegółowych informacji o zróżnicowaniu reguł handlu między państwami poszczególnych regionów. Wydaje się, że zmiana ta, raczej „kosmetyczna”, nie spowoduje istotnego zwiększenia eksportu preferencyjnego na rynek europejski. Praktycznie nie zmienione pozostają postanowienia definiujące kraj pochodzenia, jeśli produkt końcowy przetwarzano w dwóch lub więcej krajach jednej grupy regionalnej. Krajem pochodzenia będzie ten, w którym udział wartości celnej materiałów i produktów zużytych do wytworzenia produktu końcowego będzie najwyższy, pod warunkiem że operacje przetwórcze nie ograniczą się do czynności uznanych za niewystarczające (art. 86). Rozporządzenie nr 1063/2010 wprowadziło możliwość objęcia zasadą kumulacji, tzw. rozszerzonej, także materiały i produkty pochodzące krajów, z którymi UE 55 zawarła umowy o handlu preferencyjnym, spełniające warunki określone art. XXIV GATT z 1994 r. (zasada ta wejdzie w życie w późniejszym terminie). Zasada kumulacji rozszerzonej nie działa automatyczne, ale na wniosek kraju beneficjenta, skierowany do Komisji z podaniem listy materiałów, które powinny zostać poddane operacjom przetwórczym wykraczającym poza listę operacji niewystarczających. Wyłączone są z niej materiały z działów 1-24 HS. Warunkiem objęcia partnera handlowego zasadą kumulacji rozszerzonej jest zawiadomienie organów administracji celnej tego kraju, o ile będą one gotowe współpracować z unijnymi władzami celnymi w zakresie weryfikacji procedur. Efekty wprowadzenia nowych elementów w zasadach kumulacji są trudne do bezpośredniej weryfikacji statystycznej ze względu na brak zarówno w Polsce, jak i w UE danych wskazujących, jaki jest udział kumulacji towarów w procedurze uzyskiwania statusu produktu pochodzącego z kraju beneficjenta. Stosunkowo duże znaczenie może mieć zasada kumulacji regionalnej pozwalająca importować do dalszego przetworzenia materiały z blisko położonych krajów o zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego. Zakres jej stosowania może wzrosnąć w połączeniu ze zmianą sposobu dokumentowania spełnienia warunków uznania towaru za pochodzący. Kumulacja regionalna teoretycznie wspiera integrację pionową przemysłów krajów rozwijających się. Można zastanowić się, dlaczego Komisja nie zgodziła się na objęcie kumulacją międzyregionalną krajów grupy II i IV, tym bardziej że Wenezuela, członek grupy II, od 2006 r. jest jednocześnie członkiem ugrupowania Mercosur (niepełnym24), a kilka innych krajów z grupy II ma w Mercosur status państw stowarzyszonych (Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru korzystają z preferencji strefy wolnego handlu, ale nie uczestniczą w unii celnej25). O ile zasada kumulacji regionalnej nie budziła większych wątpliwości w trakcie prac nad nowymi regulacjami, o tyle kumulacja rozszerzona rodziła poważne wątpliwości różnych organizacji europejskich. Wyrażano obawy, że pod pretekstem kumulacji rozszerzonej może dochodzić do obejścia obowiązujących zasad, a głównymi beneficjentami mogą być producenci z krajów rozwijających się o względnie wysokim poziomie rozwoju, mogą wykorzystywać pośrednictwo krajów najmniej rozwiniętych do wprowadzania swoich produktów bezcłowo na rynek europejski. Obawy te wydają się uzasadnione opinią wyrażaną przez niektórych ekspertów służb celnych, iż weryfikacja, znajdującej się w deklaracji wystawionej przez zarejestrowanego eksportera, informacji o prawie do skorzystania z zasady kumulacji rozszerzonej będzie bardzo trudna lub praktycznie niemożliwa. W tabelach 2-6 przedstawiono statystyki handlowe dla grup krajów objętych zasadą kumulacji regionalnej pozwalające ocenić skutki nowych regulacji w zakresie kumulacji regionalnej dla Polski i UE. Polski import z krajów objętych regionalną kumulacją wynosił w 2009 r. 2,3 mld euro i stanowił niecałe 8% importu spoza UE (dla całej UE-27 – 13%). Prawie połowa tego importu pochodziła z grupy I, tj. z krajów Azji Płd.-Wsch. Ponieważ stopień wykorzystania preferencji przez kraje uprawnione do kumulacji regionalnej w eksporcie do Polski wynosi już 65% do 98%, możliwości dalszego wzrostu eksportu krajów GSP na skutek liberalizacji zasady kumulacji regionalnej są ograniczone. Największy potencjał wzrostu z tytułu liberalizacji reguł pochodzenia istnieje w krajach grupy I, ale znaczący wzrost eksportu może dotyczyć raczej pojedynczych pozycji towarowych, a nie eksportu ogółem (tabele 2-6). Tabela 2 Import UE-27 z grup krajów objętych regionalną kumulacją (w mld euro) UE-27 Grupa krajów 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 935,2 1 027,5 1 179,6 1 352,8 1 433,4 1 565,0 1 205,3 Grupa I 65,8 69,1 71,4 78,5 80,4 79,5 67,8 w tym: - Singapur 14,9 16,9 18,4 19,3 18,4 16,1 14,6 - pozostałe kraje 50,9 52,2 53,0 59,2 62,0 63,4 53,2 Grupa II 12,1 13,5 16,0 20,2 20,4 23,0 17,8 Grupa III 22,4 25,7 28,0 33,3 37,4 40,9 36,7 Grupa IV 26,4 28,9 31,5 35,6 42,6 48,2 35,2 Ogółem spoza UE-27 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat-Comext. 56 Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Tabela 3 Import Polski z grup krajów objętych regionalną kumulacją (w mln euro) Polska Grupa krajów 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 18 344,3 17 789,8 20 156,9 27 306,3 32 300,9 39 960,8 29 404,5 1 203,4 874,5 584,0 855,8 872,6 1 100,0 1 054,3 w tym: - Singapur 257,5 212,4 83,7 94,8 87,6 126,5 186,8 - pozostałe kraje 945,9 662,1 500,3 761,0 785,0 973,5 867,5 Grupa II 259,0 212,6 153,1 161,4 108,6 195,6 107,4 Grupa III 279,2 278,0 278,6 363,9 484,2 603,6 482,6 Grupa IV 413,8 554,3 481,0 591,9 671,5 689,8 653,5 Ogółem spoza UE-27 Grupa I Źródło: Jak w tabeli 2. Tabela 4 Import UE-27 i Polski z grup krajów objętych regionalną kumulacją, w % importu spoza UE-27 UE-27 Grupa krajów 2003 Ogółem spoza UE-27 2004 2005 2006 Polska 2007 2008 2009 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Grupa I 7,0 6,7 6,1 5,8 5,6 5,1 5,6 6,6 4,9 2,9 3,1 2,7 2,8 3,6 w tym: - Singapur 1,6 1,6 1,6 1,4 1,3 1,0 1,2 1,4 1,2 0,4 0,3 0,3 0,3 0,6 - pozostałe kraje 5,4 5,1 4,5 4,4 4,3 4,1 4,4 5,2 3,7 2,5 2,8 2,4 2,4 3,0 Grupa II 1,3 1,3 1,4 1,5 1,4 1,5 1,5 1,4 1,2 0,8 0,6 0,3 0,5 0,4 Grupa III 2,4 2,5 2,4 2,5 2,6 2,6 3,0 1,5 1,6 1,4 1,3 1,5 1,5 1,6 Grupa IV 2,8 2,8 2,7 2,6 3,0 3,1 2,9 2,3 3,1 2,4 2,2 2,1 1,7 2,2 Źródło: Jak w tabeli 2. Tabela 5 Struktura importu UE-27 z grup krajów objętych regionalną kumulacją w 2009 r. w % Grupa krajów Grupa I Stopa wykorzystania preferencji Udział importu po stawce preferencyjnej (= 0 i > 0) w imporcie ogółem Udział potencjalnie preferencyjnego importu po stawce KNU > 0 w imporcie ogółem Udział importu po stawce KNU=0 w imporcie ogółem Udział importu niepreferencyjnego po stawce KNU > 0 w imporcie ogółem Udział importu nieokreślonego w imporcie ogółem 65,4 21,0 11,1 49,1 15,1 3,6 0,0 0,0 0,0 59,5 36,7 3,8 - pozostałe kraje 65,4 26,5 14,0 46,4 9,5 3,6 Grupa II 91,1 23,1 2,2 60,1 12,5 2,1 Grupa III 82,0 60,5 13,3 20,6 3,5 2,1 Grupa IV 79,6 15,1 3,9 64,3 15,0 1,7 w tym: - Singapur Źródło: Jak w tabeli 2. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 57 Tabela 6 Struktura importu Polski z grup krajów objętych regionalną kumulacją w 2009 r., w % Grupa krajów Grupa I Udział importu Udział potencjalnie po stawce Stopa preferencyjnego preferencyjnej wykorzystania importu po stawce (= 0 i > 0) preferencji KNU > 0 w imporcie w imporcie ogółem ogółem Udział importu po stawce KNU=0 w imporcie ogółem Udział importu Udział importu niepreferencyjnego nieokreślonego po stawce KNU > 0 w imporcie w imporcie ogółem ogółem 64,5 29,5 16,2 41,7 11,2 1,4 0,0 0,0 0,0 58,6 41,4 0,0 - pozostałe kraje 64,5 36,1 19,8 37,9 4,4 1,7 Grupa II 97,7 46,2 1,1 34,4 18,3 0,0 Grupa III 81,3 56,9 13,1 22,4 7,2 0,5 Grupa IV 83,6 10,4 2,0 79,2 8,3 0,1 w tym: - Singapur Źródło: Jak w tabeli 2. Zmiana procedur poświadczania pochodzenia towarów – koncepcja „zarejestrowanych eksporterów” Przepisy obowiązujące do końca 2010 r. uzależniały możliwość skorzystania z preferencji celnych GSP od spełnienia warunku bezpośredniego transportu towarów oraz przedstawienia władzom celnym UE: a) (a) świadectwa pochodzenia (formularz A) wydanego przez władze celne lub inne odpowiednie organy administracji rządowej kraju beneficjenta; b) (b) deklaracji na fakturze wystawionej przez eksportera w przypadku przesyłek o wartości nie przekraczającej 6 tys. euro. Świadectwa pochodzenia są wystawiane po złożeniu przez eksportera pisemnego wniosku z załączoną dokumentacją poświadczającą prawo do preferencji. Władze uprawnione do wystawienia świadectwa pochodzenia powinny mieć prawo do weryfikacji i kontroli stanu przedstawionego przez eksportera ubiegającego się o świadectwo pochodzenia. Odpowiedzialność za zasadność wystawienia i prawdziwość informacji spoczywa na organach rządowych kraju eksportera. Uprawnienia do wystawiania deklaracji przez upoważnionego eksportera nadają władze celne UE. Nowa regulacja zastąpiła wcześniejszą zasadę transportu bezpośredniego zasadą „niemanipulacji”, oznaczającą, że produkty eksportowane do UE z kraju korzystającego z preferencji nie mogą być poddawane żadnym operacjom, z wyjątkiem zapewnienia należytych warunków transportu. Składowanie produktów w trakcie przesyłki może mieć miejsce tylko pod nadzorem władz celnych kraju tranzytu (art. 74). Od 2017 r. świadectwa wystawiane dotychczas przez władze celne lub inne organy administracji rządowej mają być zastąpione przez deklaracje składane przez 58 samych eksporterów, o ile zostaną oni wcześniej wpisani do elektronicznego rejestru eksporterów. Wpisu do rejestru będzie można dokonywać na wniosek zainteresowanego eksportera. Warunkiem rejestracji będzie posiadanie i zachowanie przez okres co najmniej trzech lat od końca roku, w którym dokonano eksportu preferencyjnego, odpowiednich zapisów księgowych o produkcji wyrobów przeznaczonych na eksport, dokumentów poświadczających pochodzenie użytych materiałów, w tym dokumentów celnych. Analogiczne zobowiązania nałożono na dostawców materiałów użytych do produkcji na eksport, którzy powinni wystawiać eksporterom własne deklaracje pochodzenia materiałów. Ten ostatni wymóg wydaje się trudny, jeśli nie niemożliwy, do wyegzekwowania przez eksporterów, bądź może okazać się kosztowniejszy w porównaniu z obecnymi procedurami. Jeśli zarejestrowany eksporter przestanie spełniać warunki określone powyższą regulacją w wyniku własnych zaniedbań lub działań kontrolnych uprawnionych organów, władze krajowe powinny niezwłocznie usunąć go z rejestru. Bez większego znaczenia praktycznego wydaje się być wydłużenie ważności deklaracji składanych przez zarejestrowanych eksporterów do 12 miesięcy (art. 96 ust. 2) zamiast 10 miesięcy obecnych świadectw pochodzenia. W trakcie prac nad nową regulacją reguł pochodzenia przedstawiciele niektórych stowarzyszeń wyrażali poważne zaniepokojenie nową koncepcją dokumentowania spełnienia warunku pochodzenia, uważając że stwarza ona ryzyko obchodzenia przepisów i w efekcie stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa prawnego unijnych importerów26. Organizacja ODASCE z Paryża zwracała uwagę, że art. 220 II b Kodeksu celnego zapewnia ochronę prawną importerom, jeśli świadectwo pochodzenia wystawione przez organy publiczne krajów rozwijających się nie jest zgodne z prawdą. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Dotychczasowy system dokumentowania pochodzenia w systemie GSP opiera się na zaufaniu do organów potwierdzających pochodzenie towaru w krajach rozwijających się. W wielu krajach, zwłaszcza najmniej rozwiniętych, przygotowanie organów uprawnionych do wystawiania świadectw pochodzenia jest bardzo słabe. Europejskie służby celne ograniczają się do badania formalnej prawidłowości świadectw pochodzenia i nie mają żadnych instrumentów do oceny prawdziwości informacji zawartych w świadectwie pochodzenia. Nie wydaje się również możliwe, aby mogły one skutecznie zweryfikować prawdziwość świadectw lub deklaracji pochodzenia w przypadku szczegółowych kryteriów specyficznych określonych w załączniku 13a oraz ocenić, czy próg tolerancji 10% lub 15% nie został przekroczony. OOO Modyfikacja preferencyjnych reguł pochodzenia UE wprowadzona od 2011 r. jest daleka od założeń reformy z 2005 r. i nie wydaje się, aby mogła w znacząco wpłynąć na wzrost unijnego importu ogółem z krajów objętych GSP. Można oczekiwać, że Komisja wkrótce powróci do pierwotnej koncepcji reformy reguł pochodzenia w celu ich rzeczywistego uproszczenia. 8 Wcześniej kraje te korzystały z preferencji jednostronnych na mocy konwencji z Yaoundé z 1964 r. i konwencji z Lomé (z 1975 r. i następnych); w 2005 r. umowa z Kotonu została zmodyfikowana. 9 Szerzej na ten temat patrz E. Kaliszuk, Wspólna polityka handlowa UE w latach 2007-2008 – rozczarowania i wyzwania, w: „Polska w integrującej się Europie”, Raport roczny IBRKK, Warszawa 2008. 10 Margines preferencji jest rozumiany jako różnica w punktach procentowych między stawką celną KNU a preferencyjną stawką celną. 11 Impact assessment on Rules of origin for the Generalised System of Preferences (GSP), TAXUD/GSP-RO/IA/1/07, Brussels, 25.10.2007, s. 13. 12 Evaluating the Consequences of Shift to a Value-added method for Determining Origin in EU PTAs, Executive Summary, pkt 1.3.1; O. Cadot, J. de Melo, E. Pondard, Report ADE, Louvainla-Neuve, July 2006. 13 Przez „wartość eksportu, który potencjalnie mógłby korzystać z preferencji” rozumie się rzeczywisty eksport krajów GSP, objęty preferencyjnymi stawkami celnymi, jak i ten, który nie jest objęty preferencyjnymi stawkami celnymi ze względu na niespełnienie kryteriów pochodzenia towarów; nie uwzględnia się natomiast eksportu, który korzysta z zerowych stawek celnych KNU. 14 Evaluating the Consequences …, op. cit., vol. I – Report ADE, table 1.2. 15 Impact assessment on Rules of origin for the Generalised System of Preferences (GSP), TAXUD/GSP-RO/IA/1/07, Brussels, 25.10.2007, table 1; s. 10. 16 S. Fernandez de Cordoba, S. and D. Vanzetti, Now what? Searching for a Solution to the WTO Industrial Tariff Negotiations; red. S. Laird and S. Fernandez de Cordoba; Palgrave, London 2006. 1 Dr Jan Piotrowski, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur. 2 Unia udziela jednostronnych preferencji handlowych od 1 lipca 1971 r. Koncepcja preferencji handlowych została wypracowana w 1968 r. na Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) jako odstępstwo od zasady niedyskryminacyjnego traktowania partnerów (art. 1 GATT). 3 Komunikat KE skierowany do Rady, PE oraz EKES pt. „Kraje rozwijające się, handel międzynarodowy i zrównoważony rozwój: rola systemu ogólnych preferencji taryfowych(GSP) Wspólnoty na dekadę 2006-2015”, KOM(2004) 461 wersja ostateczna, Bruksela, 7.07.2004, DzUrz UE C 242 z 29.09.2004 r. 4 Schemat preferencji handlowych na okres 2006-2008 został określony Rozporządzeniem Rady (WE) nr 980/2005 z 27.06.2005 r. Opis obowiązujących w tym okresie zasad został przedstawiony w: J. Piotrowski, Ocena systemu preferencji handlowych UE, „Wspólnoty Europejskie”, nr 5/2006 (174). 5 Rozporządzenie Rady (WE) nr 732 z 22 lipca 2008 r. wprowadzające ogólny system preferencji taryfowych na okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. oraz zmieniające rozporządzenia (WE) nr 552/97, (WE) nr 1933/2006 oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 1100/2006 i (WE) nr 964/2007, DzUrz UE L 211 z 6.08.2008 r. 6 W sierpniu 2009 r. KE usunęła z listy GSP+ Wenezuelę z powodu nieratyfikowania konwencji NZ o zwalczaniu korupcji; decyzja KE z 11.06.2008 r., DzUrz UE L 148/78 z 12.06.2009 r. 7 Z dniem 1 stycznia 2011 r. z listy krajów najmniej rozwiniętych - beneficjentów GSP usunięto Republikę Zielonego Przylądka (po trzech latach od decyzji ONZ o usunięciu z listy LDC); rozporządzenie Komisji WE nr 1547/2007 z 20.12.2007 r.; DzUrz UE L 337/70 z 21.12.2007 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 17 Komunikat KOM(2005) 100. 18 Evaluating the Consequences of Shift to a Value-added method for Determining Origin in EU PTAs, O. Cadot, J. de Melo, E. Pondard, Report ADE, Louvain-la-Neuve, July 2006 r.; Study on the application of value criteria for textile products in preferential rules of origin, M. Scheffer, Saxion Hogescholen, October 2006; Rules of origin in Preferential Trade Arrangements: New rules for the fishery sector, Oceanic Développement (France) i MegaPesca Lda (Portugal), 2006. 19 Evaluating the Consequences…, op. cit., Report ADE, Executive Summary, s. iii. 20 Dokument TAXUD/2046/2007-1. 21 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1063/2010 z 18 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 2454/93 ustanawiające przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny; DzUrz UE L 307 z 23.11.2010 r. 22 Tablica 1.3 w raporcie ADE, tom I, s. 16. 23 Rozporządzenie Rady Europejskiej WE nr 552/97. 24 Pełne członkostwo wymaga ratyfikacji parlamentów wszystkich państw członkowskich Mercosur. 25 Mercosur znajduje się w etapie niepełnej unii celnej. We wspólnej zewnętrznej taryfie celnej – WTC, wprowadzonej 1 stycznia 1995 r., nadal występują branżowe i krajowe wyjątki. 26 Stanowisko takie wyraziły: EuroCommerce z Brukseli, reprezentujący handlowców hurtowych i detalicznych; AIPCE-CEP, reprezentujący przemysł przetwórstwa rybnego; ODASCE z Paryża; Frucom, Cocereal, Celcaa, reprezentujące przemysł spożywczy, zbożowy i przetwórstwa owoców i warzyw, a także Business Europe, 13.01.2009 r. n 59 POLITYKA W DZIEDZINIE ZDROWIA PUBLICZNEGO ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE W ŚWIETLE DYREKTYWY O TRANSGRANICZNEJ OPIECE ZDROWOTNEJ Małgorzata Paszkowska1 W styczniu 2011 r. Parlament Europejski przyjął dyrektywę w sprawie praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej (w skrócie t.o.z.)2, umożliwiającą leczenie w innym kraju i zwrot kosztów leczenia do poziomu gwarantowanego w kraju ubezpieczenia. Zatwierdzona formalnie przez Radę UE 28 lutego 2011 r., wejdzie w życie w 2013 r. Niektóre postanowienia dyrektywy, a zwłaszcza jej następstwa finansowe dla budżetu państwa, wzbudziły w Polsce sporo kontrowersji. Swoboda przepływu osób jest jednym z fundamentów integracji europejskiej. Z zasady tej należy wyprowadzić prawo unijnego pacjenta do świadczeń zdrowotnych (opieki medycznej) na terytorium Unii Europejskiej. Ze świadczeń zdrowotnych zabezpieczenia społecznego mogą korzystać w różnym zakresie pracownicy i członkowie ich rodzin, turyści oraz bezrobotni. Zgodnie z postanowieniami Traktatu o funkcjonowaniu UE – TFUE (artykuły: 26, 45-48), swoboda przepływu osób obejmuje przede wszystkim swobodę przepływu pracowników. Oznacza ona prawo do podejmowania pracy na terenie całego rynku wewnętrznego oraz do swobodnego przemieszczania się w tym celu. Ogólnie, każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego podróżowania, podejmowania pracy, studiowania i zamieszkania w wybranym przez siebie państwie członkowskim. Dla rzeczywistej realizacji swobody przepływu osób niezbędne jest zabezpieczenie im prawa do opieki medycznej. Przepływy pacjentów między państwami członkowskimi są ograniczone, co wynika m.in. z preferowania przez pacjentów własnych świadczeniodawców medycznych, a także z problemów prawnych (braku lub niejasnych regulacji). Transgraniczna opieka zdrowotna stanowi zaledwie około 1% publicznych wydatków na ochronę zdrowia, obecnie to około 10 mld euro3. Z uwagi na duże znaczenie skutecznej realizacji prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych dla urzeczywistnienia jednolitego rynku, w ostatnich latach Unia Europejska podjęła dwutorowe działania legislacyjne, mające na celu zapewnienie osobom ubezpieczonym w państwach członkowskich możliwości swobodnego korzystania z opieki medycznej za granicą: 1) wydała nowe rozporządzenia w sprawie koordynacji zabezpieczenia społecznego oraz 2) podjęła prace nad dyrektywą 60 w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej. Do niedawna zasady udzielania świadczeń zdrowotnych na terytorium UE i ich zakres określały tylko przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Koordynacja polega na wprowadzaniu i stosowaniu wspólnych dla wszystkich państw członkowskich zasad, określających warunki otrzymania pomocy medycznej przez pacjenta (ubezpieczonego w swoim kraju). Do maja 2010 r. zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz szczegółowe warunki ich stosowania określały dwa rozporządzenia: 1) rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie4 oraz 2) rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie5. Ponieważ rozporządzenia koordynacyjne były przyjęte jeszcze w latach 70., a ich materia była niezwykle skomplikowana, w 2001 r. rozpoczęto prace nad nowymi aktami prawa unijnego, regulującymi sprawy w prostszy sposób. W rezultacie, 1 maja 2010 r. weszły w życie nowe rozporządzenia, zastępujące rozporządzenie nr 1408/71 i rozporządzenie nr 574/726, a mianowicie: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego7, rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego8. Wymienione rozporządzenia od 1 maja 2010 r. obowiązują wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Podstawową zasadą koordynacji jest zasada równego traktowania (art. 4 rozporządzenia nr 883/2004). Przewiduje ona, że osoby, do których stosuje się rozporządzenie korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego, co jego obywatele. Zakres podmiotowy rozporządzania nr 883/2004 określa art. 2 – stosuje się je do obywateli państwa członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w państwie członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich oraz do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu. Zakres przedmiotowy tego rozporządzeWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 nia obejmuje m.in. świadczenia z tytułu choroby. Prawo do świadczeń rzeczowych/świadczeń zdrowotnych wynika z prawa do świadczeń z tytułu choroby i uregulowane jest zasadniczo w art. 17-35 rozporządzenia. Prawo do świadczeń zdrowotnych, zwanych w przepisach świadczeniami w naturze, mają ubezpieczeni i członkowie ich rodzin. Dyrektywa w sprawie praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej ma zastosowanie do świadczenia opieki zdrowotnej na rzecz pacjentów, którzy decydują się skorzystać z opieki zdrowotnej w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie-miejsce ubezpieczenia, niezależnie od tego, jak jest ona zorganizowana, udzielana i finansowana. Przepisy koordynacyjne, poza prawem do niezbędnych (koniecznych) świadczeń zdrowotnych, przewidują też prawo do planowanego leczenia w innym państwie członkowskim UE. Ubezpieczony udający się do innego państwa członkowskiego w celu uzyskania świadczeń rzeczowych (np. operacji serca) powinien w czasie tego pobytu ubiegać się o zezwolenie właściwej instytucji w swoim kraju (np. w Polsce Prezesa NFZ) – por. art. 20 rozporządzenia nr 883/2004. Ubezpieczony, który uzyskał zezwolenie właściwej instytucji na udanie się do innego państwa członkowskiego w celu poddania się leczeniu odpowiedniemu do jego stanu zdrowia, otrzymuje świadczenia rzeczowe udzielane, w imieniu instytucji właściwej, przez instytucję miejsca pobytu, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa, tak jak gdyby był on ubezpieczony na mocy wspomnianego ustawodawstwa. Świadczenia rzeczowe udzielane przez instytucję państwa członkowskiego podlegają pełnemu zwrotowi. Zwroty powyższe określane i dokonywane są, zgodnie z warunkami przewidzianymi w rozporządzeniu wykonawczym (rozporządzenie nr 987/2009), na podstawie dowodów faktycznie poniesionych wydatków lub na podstawie kwot zryczałtowanych dla państw członkowskich. Wyłączenia przedmiotowe ze stosowania dyrektywy w sprawie praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej obejmują: 1) Usługi, których głównym celem jest wspieranie osób potrzebujących pomocy w zakresie wykonywania rutynowych czynności życia codziennego, czyli usługi w zakresie opieki długoterminowej, które uznaje się za konieczne, by osoba wymagająca opieki mogła prowadzić jak najpełniejszą i jak najbardziej niezależną egzystencję (przykładowo, dyrektywa nie ma zastosowania do usług w zakresie opieki długoterminowej świadczonych w domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-pielęgnacyjnych). 2) Transplantacje (w zakresie dostępu do narządów przeznaczonych do przeszczepów oraz przydziału tych narządów). 3) Programy powszechnych szczepień przeciw chorobom zakaźnym (z pewnymi wyjątkami). Cel i zakres dyrektywy Zasadniczym celem dyrektywy jest ustanowienie zasad ułatwiających dostęp do bezpiecznej transgranicznej opieki zdrowotnej o wysokiej jakości, zapewnienie mobilności pacjentów zgodnie z zasadami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz promowanie współpracy w dziedzinie opieki zdrowotnej między państwami członkowskimi, z poszanowaniem ich kompetencji w określaniu: świadczeń zdrowotnych z tytułu zabezpieczenia społecznego, organizacji i świadczenia opieki zdrowotnej i medycznej oraz organizacji i udzielania świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego, w szczególności świadczeń chorobowych. Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie wypowiadał się w kwestiach związanych z transgraniczną opieką zdrowotną, a szczególnie w sprawie zwrotu kosztów opieki zdrowotnej świadczonej w państwie członkowskim innym niż państwo zamieszkania osoby korzystającej z opieki. Dlatego też jednym ze szczegółowych celów analizowanej dyrektywy jest zapewnienie powszechniejszego, a także skutecznego stosowania zasad określonych przez TSUE w poszczególnych sprawach. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Dyrektywa z założenia nie ingeruje w kompetencje państw członkowskich w zakresie organizacji systemu opieki zdrowotnej, co jest zgodne z regulacjami prawa pierwotnego w przedmiocie polityki zdrowotnej UE. Od wejścia w życie Traktatu z Lizbony podstawę traktatową polityki zdrowotnej UE stanowi art. 168 TFUE (zmodyfikowany art. 152 TWE). Tytuł XIV TFUE zawierający art. 168 otrzymał nazwę „zdrowie publiczne”. Art. 168 TFUE potwierdził zasadę sformułowaną w art. 152 TWE, że przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działań Unii zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego. Działania Unii, które uzupełniają polityki krajowe, mają być nakierowane na poprawę zdrowia publicznego, zapobieganie chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwanie źródeł zagrożeń dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Działania te obejmują zwalczanie epidemii, poprzez wspieranie badań nad ich przyczynami, sposobami ich rozprzestrzeniania się oraz sposobami zapobiegania im, wspieranie informacji i edukacji zdrowotnej, a także – co jest nowym postanowieniem – monitorowanie poważnych transgranicznych zagrożeń dla zdrowia, wczesne ostrzeganie w przypadku takich zagrożeń oraz ich zwalczanie. Zgodnie z ust. 7 art. 168 TFUE, działania Unii powinny być prowadzone z poszanowaniem obowiązków państw członkowskich w dziedzinie polityki zdrowotnej, jak również organizacji oraz świadczenia usług zdrowotnych i opieki medycznej. Do obowiązków państw członkowskich należy zarządzanie usługami zdrowotnymi i opieką medyczną, a także podział przyznanych im zasobów. Prawo UE stanowi wyraźnie, że organizacja i finansowanie opieki medycznej w poszczególnych kra61 jach należy do państw członkowskich (ich polityki i wewnętrznego systemu prawnego). Podejmując działania w zakresie zdrowia publicznego, UE powinna respektować obowiązki państw członkowskich w zakresie dostarczania i finansowania opieki medycznej. Warunki transgranicznego świadczenia usług zdrowotnych Transgraniczna opieka zdrowotna powinna być świadczona zgodnie z przepisami prawa państwa członkowskiego-miejsca leczenia (tj. państwa członkowskiego, na którego terytorium faktycznie świadczona jest opieka zdrowotna). Ponadto, powinna być świadczona zgodnie z normami i wytycznymi w sprawie jakości i bezpieczeństwa określonymi przez państwo członkowskie-miejsce leczenia oraz zgodnie z przepisami Unii dotyczącymi norm bezpieczeństwa z uwzględnieniem zasad powszechności dostępu do opieki o wysokiej jakości, zasad równości i solidarności. Do obowiązków państwa członkowskiego-miejsca leczenia należy zapewnienie, aby: 1) Pacjenci otrzymywali na żądanie z krajowego punktu kontaktowego odpowiednie informacje o normach i wytycznych. 2) Świadczeniodawcy (a) przekazywali odpowiednie informacje pomagające poszczególnym pacjentom w dokonaniu świadomego wyboru, w tym informacje na temat możliwości leczenia, dostępności, jakości i bezpieczeństwa opieki zdrowotnej, którą świadczą w państwie członkowskim-miejscu leczenia, (b) wystawiali jasne faktury i (c) przekazywali jasne informacje o cenach, a także na temat swojej sytuacji w kontekście zezwolenia na działalność i rejestracji oraz na temat zakresu swojego ubezpieczenia lub innych środków osobistej lub zbiorowej ochrony w odniesieniu do odpowiedzialności zawodowej. 3) Istniały przejrzyste procedury i mechanizmy umożliwiające pacjentom składanie reklamacji w celu dochodzenia środków naprawczych, zgodnie z prawodawstwem państwa członkowskiego-miejsca leczenia, w przypadku, gdyby ponieśli oni szkody wynikające z otrzymanej opieki zdrowotnej. 4) Odnośnie do leczenia pacjenta realizowanego na terytorium państwa członkowskiego-miejsca leczenia, istniały systemy ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności zawodowej lub gwarancje, lub podobne rozwiązania równoważne, lub zasadniczo porównywalne pod względem celu, odpowiadające rodzajowi i wielkości ryzyka. 5) Prawo pacjenta do prywatności w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych było chronione, zgodnie z krajowymi środkami wdrażającymi unijne przepisy z zakresu ochrony danych osobowych. 6) Pacjenci, którzy skorzystali z leczenia, byli uprawnieni - w celu zachowania ciągłości opieki - do pisemnej lub elektronicznej dokumentacji medycznej tego leczenia i mieli dostęp do co najmniej jed62 nej kopii tej dokumentacji, zgodnie z krajowymi środkami wdrażającymi unijne przepisy o ochronie danych osobowych. Państwa członkowskie są zobowiązane powołać co najmniej jeden krajowy punkt kontaktowy do spraw transgranicznej opieki zdrowotnej oraz przekazać jego nazwę i dane kontaktowe Komisji Europejskiej. Krajowe punkty kontaktowe powinny konsultować się z organizacjami pacjentów, świadczeniodawcami i podmiotami oferującymi ubezpieczenia zdrowotne. Mają one ułatwiać wymianę informacji i ściśle współpracować między sobą oraz z Komisją, a także udzielać pacjentom informacji o krajowych punktach kontaktowych w innych państwach członkowskich. Państwo członkowskie-miejsce ubezpieczenia organizuje system udzielania uprzedniej zgody na zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej. System udzielania takiej zgody, w tym kryteria i ich stosowanie, oraz indywidualne decyzje o odmowie udzielenia uprzedniej zgody powinny być ograniczone tylko do tego, co jest konieczne i proporcjonalne do osiągnięcia celów. Nie mogą one być podstawą arbitralnej dyskryminacji i przeszkodą w swobodnym przepływie pacjentów. Opieka zdrowotna, wymagająca uprzedniej zgody, jest ograniczona do takiej opieki, która: a) wymaga zaplanowania, w celu zapewnienia wystarczającego i stałego dostępu do leczenia wysokiej jakości w danym państwie członkowskim lub kontrolowania kosztów oraz – obejmuje pobyt danego pacjenta w szpitalu przez co najmniej jedną noc lub – występuje konieczność użycia wysoce specjalistycznej i kosztownej infrastruktury medycznej; b) obejmuje leczenie stwarzające szczególne ryzyko dla pacjenta lub dla społeczeństwa; c) jest świadczona przez świadczeniodawcę, mogącego w poszczególnych przypadkach budzić poważne wątpliwości związane z jakością lub bezpieczeństwem opieki. Z uwagi na powyższe, państwa członkowskie w prawie krajowym nie mogą swobodnie wprowadzać formalnego wymogu zgody, a tym samym ograniczać praw unijnego pacjenta i utrudniać mu korzystanie z opieki transgranicznej. Poza tym należy przyjąć, że przede wszystkim leczenie szpitalne w innym państwie członkowskim będzie wymagało zgody odpowiedniej instytucji państwa-miejsca ubezpieczenia. Obecnie zgoda jest wymagana (i dalej będzie) w przypadku planowanego leczenia w innym państwie członkowskim w ramach systemu koordynacji zabezpieczenia społecznego. Według dyrektywy t.o.z., w przypadku wniosków o udzielenie uprzedniej zgody składanych przez ubezpieczonego w celu skorzystania z transgranicznej opieki zdrowotnej państwo członkowskie-miejsca ubezpieczenia ma ustalić, czy spełnione zostały warunki rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Ma ono obowiązek podać do publicznej wiadomości, jaki rodzaj opieki zdrowotnej wymaga uzyWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 skania uprzedniej zgody, a także podać wszelkie istotne informacje dotyczące systemu uprzedniej zgody. Finansowanie świadczeń zdrowotnych Zgodnie z art. 7 dyrektywy t.o.z., państwo członkowskie-miejsce ubezpieczenia zapewnia zwrot kosztów poniesionych przez ubezpieczonego, który korzysta z opieki zdrowotnej za granicą, jeżeli mieści się ona w zakresie świadczeń, do których ubezpieczony jest uprawniony w tym państwie członkowskim. Do niego należy decyzja o pokryciu kosztów i poziomie pokrycia kosztów opieki zdrowotnej, do której ubezpieczony jest uprawniony, czy to na szczeblu lokalnym, regionalnym czy krajowym, niezależnie od tego, gdzie opieka zdrowotna była świadczona. Koszty transgranicznej opieki zdrowotnej są zwracane lub płacone bezpośrednio przez państwo członkowskie-miejsce ubezpieczenia do poziomu, na którym koszty te byłyby pokryte przez to państwo członkowskie, gdyby ta sama opieka zdrowotna była świadczona na jego terytorium i w takiej wysokości, aby nie przekroczyć rzeczywistego kosztu otrzymanej opieki zdrowotnej. Państwo członkowskie może zadecydować o zwrocie kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej w pełnej wysokości, nawet jeśli przekraczają one poziom kosztów takiej samej opieki zdrowotnej świadczonej w tym państwie. W przypadku osób niepełnosprawnych zwrot ten może objąć także dodatkowe koszty, w tym noclegu i podróży. Świadczeniodawcy na swoim terytorium powinni stosować wobec pacjentów z innych państw członkowskich tę samą skalę opłat za opiekę zdrowotną, jaka jest stosowana wobec pacjentów krajowych w porównywalnej sytuacji zdrowotnej, lub pobierać opłatę skalkulowaną zgodnie z obiektywnymi, niedyskryminacyjnymi kryteriami, jeżeli nie istnieje porównywalna cena. Nie wyklucza to możliwości ustalania własnych cen przez świadczeniodawców, pod warunkiem, że nie dyskryminują oni w ten sposób pacjentów z innych państw członkowskich. Obowiązek zwrotu kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej ma być ograniczony do opieki, do której uprawniony jest pacjent ubezpieczony zgodnie z przepisami państwa członkowskiego-miejsca ubezpieczenia. Oznacza to, że państwo UE nie może zapłacić za świadczenia zdrowotne udzielone własnemu obywatelowi lub obywatelowi ubezpieczonemu w innym państwie członkowskim, jeżeli nie wchodzą one w zakres gwarantowany ubezpieczonemu w kraju ubezpieczenia, a ponadto nie więcej niż kosztuje konkretna procedura medyczna (np. operacja) na jego terytorium. W praktyce Polska nie zapłaci za operację Polaka w Niemczech jej rzeczywistego/rachunkowego kosztu, ale maksymalnie tyle, ile równoważne świadczenie zdrowotne kosztuje w Polsce. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 Państwo członkowskie może ograniczyć stosowanie przepisów regulujących zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej na podstawie nadrzędnych względów podyktowanych interesem ogólnym9. Z reguły pacjent będzie płacić z góry za udzielone świadczenia zdrowotne w dowolnym państwie UE, a następnie otrzyma zwrot kosztów od organu krajowego w możliwie najkrótszym czasie. Przepisy przewidują także możliwość, aby państwa członkowskie potwierdzały z góry kwotę zwrotu na piśmie, na podstawie szacunków przedstawionych przez pacjenta. Dyrektywa t.o.z. reguluje też kwestię uznawania recept wystawionych w innych państwach członkowskich (art. 11). W przypadku, gdy produkt leczniczy jest dopuszczony do obrotu na ich terytorium, zgodnie z dyrektywą 2001/83/WE lub rozporządzeniem (WE) nr 726/2004, państwa członkowskie mają zapewnić, aby recepty wystawione na taki produkt w innym państwie członkowskim na nazwisko określonego pacjenta mogły być zrealizowane na terytorium państw zgodnie z obowiązującym prawodawstwem krajowym oraz by zakazane były jakiekolwiek ograniczenia w uznawaniu recept (obowiązek ten nie dotyczy recept wzbudzających wątpliwościach co do autentyczności, treści lub zrozumiałości). Stanowisko rządu polskiego wobec dyrektywy transgranicznej Na posiedzeniu ministrów zdrowia 10 czerwca 2010 r. w Luksemburgu, minister zdrowia E. Kopacz głosowała przeciw dyrektywie t.o.z. Polsce nie udało się utrzymać mniejszości blokującej (dyrektywy nie poparli wówczas także ministrowie zdrowia Portugalii i Słowacji, a Rumunia wstrzymała się od głosu10). Resort zdrowia uzasadnia sprzeciw Polski obawą o nadmierne obciążenia finansowe11. Przyjęcie dyrektywy dozwalającej wolny wybór świadczeniodawców także spoza systemów ubezpieczeń zdrowotnych przyczyniłoby się do zachwiania stabilności finansowej Narodowego Funduszu Zdrowia. Fundusz w każdym wypadku musiałby refundować koszty leczenia, niezależnie od tego, czy lekarz lub placówka leczenia w kraju mieliby podpisany kontrakt z NFZ. Wynika to z art. 32 i 68 ust. 2 Konstytucji RP, które wprowadziły odpowiednio zasadę równości wobec prawa i równego prawa wszystkich obywateli do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych12. Wzrost wydatków NFZ z tytułu wdrożenia dyrektywy (przy stawkach z 2007 r.) oszacowano na 3,2 mld zł (około 7% NFZ w 2007 r.)13. Polska nie protestowała natomiast przeciwko postanowieniom dyrektywy, które dają pacjentom prawo do korzystania z usług medycznych za granicą, z zastrzeżeniem, że zwrot kosztów byłby ograniczony do wysokości kosztów danej procedury medycznej w kraju14. Z wypowiedzi przedstawicieli resortu zdrowia ze stycznia 2011 r. (m.in. rzecznika Ministerstwa Zdrowia Piotra 63 Olechno15) wynika, że dyrektywa nie zostanie transponowana do polskiego porządku prawnego z uwagi na treść art. 168 TFUE, który gwarantuje państwom członkowskim prawo do kształtowania polityki zdrowotnej oraz organizacji krajowych systemów ochrony zdrowia. Według minister E. Kopacz, z dyrektywy skorzystają ci, którzy są bardziej zamożni i bardziej mobilni. Pacjenci mniej zamożni będą oczekiwali w jeszcze dłuższych kolejkach16. Dlatego też – zdaniem MZ – ze względu na interes polskiego systemu ochrony zdrowia, a przede wszystkim pacjentów, dyrektywa nie powinna być przez Polskę wdrożona. Podsumowanie Po wejściu dyrektywy w życie (dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE) w ciągu 30 miesięcy państwa członkowskie będą musiały dostosować do niej krajowe regulacje prawne. Polska powinna w okresie tym albo przyjąć nową ustawę o warunkach korzystania z transgranicznej opieki medycznej, albo ewentualnie znowelizować ustawę z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz wydać rozporządzenie wykonawcze. Pierwsze rozwiązanie, czyli nowa ustawa, wydaje się bardziej wskazane. Jako zasadę dla bezpieczeństwa finansów publicznych należy przyjąć konieczność uzyskiwania zgody na leczenie szpitalne (w trybie zbliżonym do systemu koordynacyjnego). W praktyce, szczególnie mieszkańcy regionów przygranicznych w Polsce mogą być zainteresowani korzystaniem z ambulatoryjnej opieki transgranicznej, omijając tym samym kilku- lub nawet kilkunastomiesięczne kolejki do lekarzy-specjalistów we własnym kraju. Poza barierą językową oraz kulturową, ograniczeniem w powszechnym korzystaniu z ambulatoryjnych świadczeń transgranicznych będą też względy ekonomiczne. Świadczenia zdrowotne w większości państw UE (szczególnie tzw. starej Unii) są kilkakrotnie droższe niż w Polsce, a ich koszty będą pokrywane zapewne tylko do wysokości ceny krajowej. Stąd też pacjent będzie musiał sam zapłacić różnicę w cenie między polską a zagraniczną procedurą. Z uwagi na powyższe nie wydaje się oczywiste, aby korzystanie z opieki transgranicznej przez Polaków stało się bardzo popularne, natomiast opieka taka w Polsce może, ze względów ekonomicznych (niższe ceny świadczeń), cieszyć się dużym zainteresowaniem pacjentów z innych państw UE. Kwestia niezgodności dyrektywy z prawem traktatowym wymagałaby dokładnego rozważenia, ale przede wszystkim należy zadać pytanie, czy obowiązki nałożone dyrektywą na państwa członkowskie nie stanowią ingerencji w organizację i finansowanie krajowego systemu opieki zdrowotnej. Bowiem w świetle prawa pierwotnego UE ingerencja taka jest zasadniczo niedopuszczalna. 64 Reasumując, dyrektywa w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej zmierza do zapewnienia osobom ubezpieczonym w państwach członkowskich UE możliwości swobodniejszego korzystania z opieki medycznej poza granicami własnych krajów. Dyrektywa reguluje zasady udzielania i rozliczania świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych w innym państwie członkowskim UE przez świadczeniodawców publicznych i prywatnych. Ogólnie przyjęty mechanizm systemowy zakłada, iż każdy wyjeżdżający za granicę pacjent, po otrzymaniu w innym kraju UE świadczenia opieki zdrowotnej, będzie mógł dochodzić od płatnika zwrotu kosztów otrzymanych świadczeń. Warunkiem otrzymania refundacji będzie przedstawienie krajowej instytucji ubezpieczeniowej rachunku lub faktury wystawionej przez zagranicznego płatnika. Podstawowa zmiana w porównaniu z obecnymi przepisami UE polega na możliwości skorzystania przez każdego pacjenta w tym samym zakresie ze świadczeń zdrowotnych każdego rodzaju (m.in. badania, diagnostyki, leczenia), z wyjątkiem leczenia szpitalnego w innym państwie UE, bez obowiązku uzyskiwania zgody instytucji ubezpieczenia zdrowotnego, a tym samym udowadniania konieczności skorzystania ze świadczenia za granicą. Pacjent ma jednak prawo do swobodnego korzystania tylko z takich świadczeń, które w jego własnym kraju należą do tzw. świadczeń gwarantowanych (w Polsce określonych normatywnie i finansowanych ze środków publicznych). Poza wprowadzeniem istotnego ułatwienia w korzystaniu z ambulatoryjnej opieki medycznej na terytorium UE, dyrektywa wprowadza także ułatwienia w realizacji recept lekarskich. Mają one być tak napisane, by każdy farmaceuta w UE mógł je odczytać i wydać odpowiedni lek. Ale, tak jak w przypadku leczenia, pacjent najpierw zapłaci za leki, a dopiero potem dostanie zwrot w wysokości gwarantowanej jego ubezpieczeniem w kraju. Nowy system rozliczania świadczeń udzielanych za granicą należy uznać za korzystniejszy dla Narodowego Funduszu Zdrowia (płatnika) niż system koordynacyjny (zakładający rozliczanie świadczeń po stawkach obowiązujących w innych państwach członkowskich UE), ponieważ zwrot kosztów udzielonych świadczeń będzie limitowany ceną konkretnego świadczenia obowiązującą w kraju. Może on spowodować jednak znaczny wzrost liczby udzielanych, a tym samym opłacanych świadczeń, co stanowi istotne zagrożenie dla finansów publicznych. Dyrektywa ułatwia pacjentom dostępność do opieki medycznej, ale równocześnie nie pozostaje w zgodzie z przyjętą prawie we wszystkich systemach zdrowotnych regułą ograniczonego w różny sposób dostępu do świadczeń zdrowotnych (m.in. limity). Zaletą dyrektywy jest równe traktowanie świadczeniodawców medycznych zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego. Ponadto, pacjenci, którzy korzystają z opieki zdrowotnej w innym państwie UE, mają być traktowani tak samo, jak obywatele tego kraju. W opiece poza szpitalnej pacjenci będą mogli korzystać ze świadczeń za granicą bez uprzedniej zgody i załatwiania formalności, a po powrocie do kraju będą mogli wystąpić o zwrot Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 kosztów leczenia. Dyrektywa stwarza konkurencyjny system prawny wobec uregulowań rozporządzenia nr 883/2004 w szczególności w zakresie prawa do planowanego leczenia zagranicznego. Dyrektywa wyraźnie rozgranicza dwa systemy prawne, pozostawiając wiele zagadnień do uregulowania w ustawodawstwie krajowym. Ogólnie, wejście jej w życie należy uznać za korzystne dla unijnego pacjenta. Nowe prawo ułatwi też krajowym organom odpowiedzialnym za ochronę zdrowia ściślejszą współpracę i wymianę informacji na temat norm jakości i bezpieczeństwa w opiece zdrowotnej. 1 Dr Małgorzata Paszkowska, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. 2 Stanowisko Parlamentu Europejskiego przyjęte w drugim czytaniu 19 stycznia 2011 r. w celu przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/.../UE w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej, 19.01.2011. 3 Zob.: PE przyjął dyrektywę o opiece transgranicznej, Portal Medicalnet. http://www.medicalnet.pl/PE-przyjał-dyrektywe-oopiece-transgranicznej,wiadomosc,19,styczen,2011.aspx [19.01.2011] 4 DzUrz UE L 149 z 5.07.1971, ze zm. 5 DzUrz UE L 74 z 27.03.1972, ze zm. 6 Rozporządzenia nr 1408/71 i nr 574/72 mają nadal zastosowanie po 30 kwietnia 2010 r. do spraw dotyczących krajów EFTA (Norwegii, Islandii, Lichtensteinu i Szwajcarii) - do czasu wejścia w życie odpowiednich porozumień rozszerzających zastosowanie rozporządzenia nr 883/2004 na te państwa, a także do spraw dotyczących obywateli państw trzecich, którzy legalnie zamieszkują na terytorium Wielkiej Brytanii i znajdują się w sytuacji transgranicznej. 7 DzUrz 8 DzUrz UE L 284 z 30.10.2009 r. 9 Pojęcie „nadrzędnych względów podyktowanych interesem ogólnym”, do którego odnoszą się niektóre przepisy dyrektywy „t.o.z” ukształtowało orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE. 10 Cross-border healthcare: simplifying access to healthcare for Europeans abroad - when necessary; http://www.eppgroup.eu/ infocus/transborder_healthcare_101025_en.asp; Ostatecznie przeciwko dyrektywie głosowały Austria, Polska, Portugalia i Rumunia, a Słowacja wstrzymała się od głosu, zob. Directive on cross-border healthcare adopted, Brussels, 28 February 2011, 7056/11 PRESSE 40, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/ en/lsa/119514.pdf 11 Por. „Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 16627 w sprawie unijnej dyrektywy „Pacjenci bez granic” oraz wynikających z niej skutków dla naszego kraju, budżetu państwa, placówek zdrowia i pacjentów”, Sejm; http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/ main/6BB8A5BB [28.02.2011] 12 Ibidem. 13 Ibidem. Koszt oszacowywany na podstawie wstępnej analizy kosztów wdrożenia dyrektywy z września 2008 r. 14 UE: Dyrektywa o usługach medycznych przyjęta, Fakty. interia.pl, 8.06.2010; http://fakty.interia.pl/fakty_dnia/news/ue -dyrektywa-o-uslugach-medycznych-przyjeta,1489608 [28.02.2011] 15 Polska będzie mogła odwołać się od dyrektywy o usługach medycznych, „Służba Zdrowia”, 20.01.2011; http://www.sluzbazdrowia.com.pl/news.php?nid=8140556 [28.02.2011] 16 Kopacz: dyrektywa UE wymaga radykalnych zmian w ochronie zdrowia, 10.06.2010; http://europarlament.pap.pl/ palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_menuId=17&_nrDep=1684&_CheckSum=-664581721 [28.02.2011] n UE L 200 z 7.06.2004 r. WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CO NOWEGO W PRAWIE UNII I DOKUMENTACH KE BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI 4) BADANIA I INNOWACJE 1) 2) 3) Decyzja Komisji 2011/12/UE z 12 stycznia 2011 r. zmieniająca decyzję 2007/134/WE ustanawiającą Europejską Radę ds. Badań Naukowych. DzUrz UE L 9 z 13.01.2011 r. Decyzja Komisji 2011/89/UE z 8 lutego 2011 r. w sprawie wkładu finansowego Unii w ponoszone przez Holandię koszty badań nad gorączką Q. DzUrz UE L 34 z 9.02.2011 r. Komunikat Komisji do PE, Rady, EKS-E i KR. Odpowiedź na sprawozdania grup ekspertów: ds. oceny śródokresowej siódmego programu ramowego w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji oraz ds. oceny śródokresowej mechanizmu finansowania opartego na podziale ryzyka. KOM(2011) 52 wersja ostateczna. Bruksela, 9.02.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 5) 6) 7) 8) Decyzja Komisji 2011/7/UE z 7 stycznia 2011 r. zmieniająca załącznik XI do dyrektywy Rady 2003/85/WE w odniesieniu do wykazu laboratoriów upoważnionych do pracy z żywym wirusem pryszczycy. DzUrz UE L 5 z 8.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 15/2011 z 10 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2074/2005 w odniesieniu do uznanych metod badania na obecność morskich biotoksyn w żywych małżach. DzUrz UE L 6 z 11.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 16/2011 z 10 stycznia 2011 r. ustanawiające środki wykonawcze dla systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt. DzUrz UE L 6 z 11.01.2011 r. Decyzja Komisji 2011/8/UE z 6 stycznia 2011 r. dotycząca niektórych przejściowych środków ochronnych przeciwko pryszczycy w Bułgarii. DzUrz UE L 6 z 11.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 26/2011 z 14 stycznia 2011 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie witaminy E jako dodat- 65 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) 19) ku paszowego w żywieniu zwierząt wszystkich gatunków. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. Zalecenie Komisji 2011/25/UE z dnia 14 stycznia 2011 r. ustanawiające wytyczne dotyczące rozróżnienia pomiędzy materiałami paszowymi, dodatkami paszowymi, produktami biobójczymi i weterynaryjnymi produktami leczniczymi. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 10/2011 z 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. DzUrz UE L 12 z 15.01.2011 r. Dyrektywa Komisji 2011/3/UE z 17 stycznia 2011 r. zmieniająca dyrektywę 2008/128/WE ustanawiającą szczególne kryteria czystości dotyczące barwników stosowanych w środkach spożywczych. DzUrz UE L 13 z 18.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 35/2011 z 18 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 595/2010 w odniesieniu do wydłużenia okresu przejściowego dla stosowania niektórych świadectw zdrowia dotyczących mleka i przetworów mlecznych, surowicy zwierząt koniowatych oraz poddanych obróbce produktów z krwi, z wyjątkiem produktów z krwi zwierząt koniowatych, przeznaczonych do wytwarzania produktów technicznych. DzUrz UE L 14 z 19.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 87/2011 z 2 lutego 2011 r. wyznaczające laboratorium referencyjne UE ds. zdrowia pszczół, ustanawiające dodatkowe obowiązki i zadania tego laboratorium oraz zmieniające załącznik VII do rozporządzenia (WE) nr 882/2004 PE i Rady. DzUrz UE L 29 z 3.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/73/UE z 2 lutego 2011 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu ekstraktu z grzybni Lentinula edodes (twardziak jadalny, grzyb shiitake) jako nowego składnika żywności na mocy rozporządzenia (WE) nr 258/97 PE i Rady. DzUrz UE L 29 z 3.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/76/UE z 2 lutego 2011 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu glukanu chitynowego z Aspergillus niger jako nowego składnika żywności na mocy rozporządzenia (WE) nr 258/97 PE i Rady. DzUrz UE L 29 z 3.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/80/UE z 4 lutego 2011 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu produktu peptydowego z ryb (Sardinops sagax) jako nowego składnika żywności na mocy rozporządzenia (WE) nr 258/97 PE i Rady. DzUrz UE L 31 z 5.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/81/UE z 4 lutego 2011 r. zmieniająca decyzje 2002/741/WE, 2002/747/WE, 2003/31/WE, 2003/200/ WE, 2005/341/WE i 2005/343/WE w celu przedłużenia okresu ważności kryteriów ekologicznych dla przyznawania oznakowania ekologicznego UE niektórym produktom. DzUrz UE L 31 z 5.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/93/UE z 10 lutego 2011 r. zmieniająca decyzję 2009/821/WE w odniesieniu do wykazów punktów kontroli granicznej i jednostek weterynaryjnych w systemie TRACES. DzUrz UE L 37 z 11.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 144/2011 z 17 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 206/2010 ustanawiające wykazy krajów trzecich, ich terytoriów lub części, upoważnionych do wprowadzania do Unii Europejskiej niektórych zwierząt oraz świeżego mięsa, a także wymogi dotyczące świadectw weterynaryjnych. DzUrz UE L 44 z 18.02.2011 r. BUDŻET 20) Decyzja PE i Rady 2011/29/UE z 15 grudnia 2010 r. w sprawie uruchomienia instrumentu elastyczności. DzUrz UE L 14 z 19.01.2011 r. 21) Ostateczne przyjęcie budżetu korygującego nr 6 Unii Europejskiej na rok budżetowy 2010. 2011/16/UE, Euratom. DzUrz UE L 20 z 22.01.2011 r. 66 22) Ostateczne przyjęcie budżetu korygującego nr 7 Unii Europejskiej na rok budżetowy 2010. 2011/108/UE, Euratom. DzUrz UE L 50 z 24.02.2011 r. 23) Ostateczne przyjęcie budżetu korygującego nr 8 Unii Europejskiej na rok budżetowy 2010. 2011/109/UE, Euratom. DzUrz UE L 50 z 24.02.2011 r. CŁA 24) Projekt Decyzji Rady w sprawie stanowiska UE w ramach Specjalnego Komitetu ds. Współpracy Celnej i Reguł Pochodzenia UE - Chile w odniesieniu do załącznika III do Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Chile, z drugiej strony, dotyczącego definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej. KOM(2011) 59 wersja ostateczna. Bruksela, 14.02.2011 r. EDUKACJA, KSZTAŁCENIE, MŁODZIEŻ 25) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 88/2011 z 2 lutego 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia PE i Rady (WE) nr 452/2008 dotyczącego tworzenia i rozwoju statystyk z dziedziny edukacji i uczenia się przez całe życie, w odniesieniu do statystyk dotyczących systemów kształcenia i szkolenia. DzUrz UE L 29 z 3.02.2011 r. 26) Decyzja Rady 2011/82/UE z 31 stycznia 2011 r. w sprawie zawarcia Umowy między Unią Europejską a Konfederacją Szwajcarską ustanawiającej zasady i warunki uczestnictwa Konfederacji Szwajcarskiej w programie „Młodzież w działaniu” oraz w programie działań w zakresie uczenia się przez całe życie (2007-2013). DzUrz UE L 32 z 8.02.2011 r. 27) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S oraz KR. Przeciwdziałanie zjawisku przedwczesnego kończenia nauki: kluczowy wkład w realizację strategii „Europa 2020”. KOM(2011) 18 wersja ostateczna, Bruksela, 31.01.2011 r. 28) Komunikat Komisji. Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem: zagwarantujmy wszystkim dzieciom w UE dobry start w przyszłość. KOM(2011) 66 wersja ostateczna. Bruksela, 17.02.2011 r. ENERGIA 29) Decyzja Komisji 2011/13/UE z 12 stycznia 2011 r. w sprawie niektórych rodzajów informacji na temat biopaliw i biopłynów przedstawianych przez podmioty gospodarcze państwom członkowskim. DzUrz UE L 9 z 13.01.2011 r. 30) Komunikat Komisji do PE i Rady. Energia odnawialna: dążenie do osiągnięcia celu na rok 2020. KOM(2011) 31 wersja ostateczna. Bruksela, 31.01.2011 r. HANDEL ZEWNĘTRZNY 31) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 11/2011 z 7 stycznia 2011 r. zmieniające niektóre rozporządzenia dotyczące klasyfikacji towarów według Nomenklatury scalonej. DzUrz UE L 5 z 8.01.2011 r. 32) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 2/2011 z 3 stycznia 2011 r. zmieniające ceny reprezentatywne oraz kwoty dodatkowych należności przywozowych w odniesieniu do niektórych produktów w sektorze cukru, ustalone rozporządzeniem (UE) nr 867/2010 na rok gospodarczy 2010/11. DzUrz UE L 1 z 4.01.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 33) Decyzja Komisji 2011/2/UE z 5 stycznia 2011 r. w sprawie zakończenia procedury badawczej dotyczącej środków wprowadzonych przez Brazylię wpływających na przywóz wyrobów włókienniczych. DzUrz UE L 3 z 6.01.2011 r. 34) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 38/2011 z 18 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1292/2007 nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz folii z politereftalanu etylenu (PET) pochodzącej z Indii. DzUrz UE L 15 z 20.01.2011 r. 35) Decyzja Komisji 2011/31/UE z 19 stycznia 2011 r. kończąca postępowanie antysubsydyjne dotyczące przywozu oczyszczonego kwasu tereftalowego i jego soli pochodzących z Tajlandii. DzUrz UE L 15 z 20.01.2011 r. 36) Decyzja Komisji 2011/32/UE z 19 stycznia 2011 r. kończąca postępowanie antydumpingowe dotyczące przywozu oczyszczonego kwasu tereftalowego i jego soli pochodzących z Tajlandii. DzUrz UE L 15 z 20.01.2011 r. 37) Decyzja 2011/46/UE nr 1/2011 Komitetu Mieszanego UE-Szwajcaria z 14 stycznia 2011 r. zmieniająca tabele III i IV lit. b) protokołu 2 do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Konfederacją Szwajcarską w odniesieniu do przetworzonych produktów rolnych. DzUrz UE L 19 z 22.01.2011 r. 38) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 59/2011 z 25 stycznia 2011 r. w sprawie otwierania niektórych unijnych kontyngentów taryfowych na wina pochodzące z Republiki Serbii i administrowania nimi. DzUrz UE L 22 z 26.01.2011 r. 39) Sprostowanie do rozporządzenia Komisji (UE) nr 1261/2010 z 22 grudnia 2010 r. nakładającego tymczasowe cło wyrównawcze na przywóz niektórych sztab ze stali nierdzewnej pochodzących z Indii. DzUrz UE L 23 z 27.01.2011 r. 40) Decyzja Rady 2011/51/UE z 18 stycznia 2011 r. dotycząca podpisania Umowy między Unią Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie ochrony nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych, zmieniającej Umowę między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską dotyczącą handlu produktami rolnymi. DzUrz UE L 25 z 28.01.2011 r. 41) Decyzja Rady 2011/52/UE z 18 stycznia 2011 r. w sprawie podpisania w imieniu Unii Europejskiej Umowy między UE, Konfederacją Szwajcarską i Księstwem Liechtensteinu zmieniającej Dodatkowe porozumienie pomiędzy Wspólnotą Europejską, Konfederacją Szwajcarską i Księstwem Liechtensteinu rozszerzające na Księstwo Liechtensteinu stosowanie Umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie handlu produktami rolnymi. DzUrz UE L 25 z 28.01.2011 r. 42) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 82/2011 z 31 stycznia 2011 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz sklejki z drewna okoumé pochodzącej z Chińskiej Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009 oraz kończące częściowy przegląd okresowy zgodnie z art. 11 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. DzUrz UE L 28 z 2.02.2011 r. 43) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 90/2011 z 3 lutego 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady wprowadzania w życie systemu pozwoleń na wywóz w sektorze mięsa drobiowego. DzUrz UE L 30 z 4.02.2011 r. 44) Decyzja nr 1/2010 Wspólnego Komitetu ds. Rolnictwa ustanowionego Umową między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską 2011/83/UE w sprawie handlu produktami rolnymi z 13 grudnia 2010 r. dotycząca zmian w dodatkach do załącznika 4. DzUrz UE L 32 z 8.02.2011 r. 45) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 118/2011 z 10 lutego 2011 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz niektórych kołowych mechanizmów segregatorowych pochodzących z Tajlandii. DzUrz UE L 37 z 11.02.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 46) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 138/2011 z 16 lutego 2011 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz niektórych tkanin siatkowych o otwartych oczkach z włókien szklanych, pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej. DzUrz UE L 43 z 17.02.2011 r. 47) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 167/2011 z 21 lutego 2011 r. w sprawie zakończenia częściowego przeglądu okresowego środków antydumpingowych stosowanych wobec przywozu niektórych politereftalanów etylenu pochodzących między innymi z Republiki Korei. DzUrz UE L 49 z 24.02.2011 r. 48) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 177/2011 z 24 lutego 2011 r. w sprawie czasowego zawieszenia ceł przywozowych na niektóre zboża w odniesieniu do roku gospodarczego 2010/2011. DzUrz UE L 51 z 25.02.2011 r. 49) Propozycja Rozporządzenia Rady w sprawie zakończenia częściowego przeglądu okresowego środków antydumpingowych stosowanych wobec przywozu niektórych politereftalanów etylenu pochodzących między innymi z Republiki Korei. KOM(2011) 24 wersja ostateczna, Bruksela, 28.01.2011 r. 50) Propozycja Rozporządzenia Rady nakładającego ostateczne cło antydumpingowe na przywóz węglika wolframu, węglika wolframu z domieszką proszku metalicznego oraz stapianego węglika wolframu pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1225/2009. KOM(2011) 87 wersja ostateczna. Bruksela, 28.02.2011 r. 51) Propozycja Rozporządzenia Rady nakładającego ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego na przywóz niektórych produktów z włókien ciągłych szklanych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej. KOM(2011) 65 wersja ostateczna. Bruksela, 15.02.2011 r. 52) Propozycja Rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 367/2006 nakładające ostateczne cło wyrównawcze na przywóz folii z politereftalanu etylenu (PET) pochodzącej z Indii. KOM(2011) 39 wersja ostateczna. Bruksela, 4.02.2011 r. 53) Propozycja Rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1292/2007 nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz folii z politereftalanu etylenu (PET) pochodzącej z Indii. KOM(2011) 38 wersja ostateczna. Bruksela, 4.02.2011 r. KONKURENCJA 54) Decyzja Komisji 2011/3/UE z 24 lutego 2010 r. w sprawie umów o świadczenie usług publicznych w zakresie transportu zawartych pomiędzy duńskim ministerstwem transportu a Danske Statsbaner (pomoc państwa C 41/08 (ex NN 35/08)) DzUrz UE L 7 z 11.01.2011 r. 55) Decyzja Komisji 2011/4/UE z 6 lipca 2010 r. w sprawie pomocy państwa C 34/08 (ex N 170/08), którą Niemcy zamierzają przyznać Deutsche Solar AG. DzUrz UE L 7 z 11.01.2011 r. KONSUMENCI 56) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 34/2011 z 18 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 288/2009 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do pomocy wspólnotowej przeznaczonej na dostarczanie dzieciom w placówkach oświatowych owoców i warzyw świeżych i przetworzonych oraz produktów z bananów w ramach programu „Owoce w szkole”. DzUrz UE L 14 z 19.01.2011 r. 67 PODATKI 57) Propozycja Dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich (przekształcenie). KOM(2010) 784 wersja ostateczna. Bruksela, 4.01.2011 r. PEPRZEDSIĘBIORSTWA 67) 68) 58) Zalecenie Komisji 2011/24/UE z 11 stycznia 2011 r. w sprawie certyfikacji przedsiębiorstw sektora obronności na mocy art. 9 dyrektywy PE i Rady 2009/43/WE w sprawie uproszczenia warunków transferów produktów związanych z obronnością we Wspólnocie. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. 69) ROLNICTWO 70) 59) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 65/2011 z 27 stycznia 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w odniesieniu do wprowadzenia procedur kontroli oraz do zasady wzajemnej zgodności w zakresie środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich. DzUrz UE L 25 z 28.01.2011 r. 60) Decyzja Komisji 2011/78/UE z 3 lutego 2011 r. w sprawie niektórych środków mających na celu zapobieżenie rozprzestrzenianiu się wirusa afrykańskiego pomoru świń z Rosji do Unii DzUrz UE L 30 z 4.02.2011 r. 61) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 173/2011 z 23 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 2095/2005, (WE) nr 1557/2006, (WE) nr 1741/2006, (WE) nr 1850/2006, (WE) nr 1359/2007, (WE) nr 382/2008, (WE) nr 436/2009, (WE) nr 612/2009, (WE) nr 1122/2009, (WE) nr 1187/2009 oraz (UE) nr 479/2010 w odniesieniu do obowiązków przekazywania informacji w ramach wspólnej organizacji rynków rolnych oraz systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników. DzUrz UE L 49 z 24.02.2011 r. 62) Propozycja Decyzji Rady ustanawiająca stanowisko, jakie w imieniu Unii ma być przyjęte w ramach Międzynarodowej Rady Zbożowej w odniesieniu do przedłużenia obowiązywania Konwencji o handlu zbożem z 1995 r. KOM(2011) 4 wersja ostateczna - 2011/0003 (NLE). Bruksela, 18.01.2011 r. 63) Propozycja Decyzji Rady określająca stanowisko, jakie w imieniu Unii ma zostać przyjęte w ramach Międzynarodowej Rady ds. Cukru w odniesieniu do przedłużenia międzynarodowej umowy w sprawie cukru z 1992 r. KOM(2011) 3 wersja ostateczna. Bruksela, 18.01.2011 r. RYBOŁÓWSTWO I GOSPODARKA MORSKA 64) Informacja o dacie podpisania Protokołu ustanawiającego uprawnienia do połowów i rekompensatę finansową przewidziane w Umowie o partnerstwie w sektorze rybołówstwa między Wspólnotą Europejską a Związkiem Komorów. DzUrz UE L 18 z 21.01.2011 r. 65) Sprostowanie do rozporządzenia Rady (WE) nr 1005/2008 z 29 września 2008 r. ustanawiającego wspólnotowy system zapobiegania nielegalnym, nieraportowanym i nieuregulowanym połowom oraz ich powstrzymywania i eliminowania, zmieniającego rozporządzenia (EWG) nr 2847/93, (WE) nr 1936/2001 i (WE) nr 601/2004 oraz uchylającego rozporządzenia (WE) nr 1093/94 i (WE) nr 1447/1999. DzUrz UE L 22 z 26.01.2011 r. 66) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 62/2011 z 26 stycznia 2011 r. wyłączające podrejony ICES 27 i 28.2 z niektórych ograniczeń nakładu połowowego na 2011 r. zgodnie z rozporzą- 68 71) 72) 73) 74) 75) 76) dzeniem Rady (WE) nr 1098/2007 ustanawiającym wieloletni plan w zakresie zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów tych zasobów. DzUrz UE L 23 z 27.01.2011 r. Rozporządzenie Rady (UE) nr 57/2011 z 18 stycznia 2011 r. ustalające uprawnienia do połowów na 2011 r. dla pewnych stad ryb i grup stad ryb, stosowane na wodach UE oraz w odniesieniu do statków UE na niektórych wodach nienależących do UE. DzUrz UE L 24 z 27.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 75/2011 z nia 28 stycznia 2011 r. ustanawiające zakaz połowów marlina błękitnego w Oceanie Atlantyckim przez statki pływające pod banderą państwa członkowskiego Unii Europejskiej. DzUrz UE L 27 z 1.02.2011 r. Informacja w sprawie daty podpisania Protokołu ustalającego uprawnienia do połowów i rekompensatę finansową przewidziane w Umowie o partnerstwie w sektorze rybołówstwa między Wspólnotą Europejską a Republiką Seszeli. DzUrz UE L 37 z 11.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 120/2011 z 11 lutego 2011 r. ustalające ceny referencyjne na niektóre produkty rybołówstwa na rok połowowy 2011. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 121/2011 z 11 lutego 2011 r. ustalające wartości standardowe stosowane przy obliczaniu rekompensaty finansowej i związanej z nią zaliczki w odniesieniu do produktów rybołówstwa wycofanych z obrotu w roku połowowym 2011. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 124/2011 z 11 lutego 2011 r. ustalające kwotę dopłat do prywatnego przechowywania niektórych produktów rybołówstwa w roku połowowym 2011. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 125/2011 z 11 lutego 2011 r. ustalające kwoty pomocy prolongowanej i pomocy zryczałtowanej w odniesieniu do niektórych produktów rybołówstwa na rok połowowy 2011. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/112/UE z 18 lutego 2011 r. zmieniająca decyzję Komisji 2008/620/WE ustanawiającą indywidualny program kontroli i inspekcji dotyczący zasobów dorsza w cieśninie Kattegat, Morzu Północnym, cieśninie Skagerrak, wschodniej części kanału La Manche, wodach na zachód od Szkocji oraz Morzu Irlandzkim. DzUrz UE L 46 z 19.02.2011 r. Decyzja Komisji 2011/114/UE z 18 lutego 2011 r. zmieniająca decyzję Komisji 2008/589/WE ustanawiającą indywidualny program kontroli i inspekcji dotyczący zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim. DzUrz UE L 46 z 19.02.2011 r. Sprawozdanie Komisji. Trzecie sprawozdanie roczne na temat wykonania Europejskiego Funduszu Rybackiego (2009 r.). KOM(2011) 37 wersja ostateczna. Bruksela, 7.02.2011 r. RYNEK WEWNĘTRZNY 77) Decyzja Komisji 2011/13/UE z 12 stycznia 2011 r. w sprawie niektórych rodzajów informacji na temat biopaliw i biopłynów przedstawianych przez podmioty gospodarcze państwom członkowskim. DzUrz UE L 9 z 13.01.2011 r. 78) Decyzja Komisji 2011/14/UE z 13 stycznia 2011 r. zmieniająca decyzję 97/556/WE w sprawie procedury zaświadczania zgodności wyrobów budowlanych na podstawie art. 20 ust. 2 dyrektywy Rady 89/106/EWG w zakresie systemów/zestawów zewnętrznej izolacji termicznej z wyprawą (ETICS). DzUrz UE L 10 z 14.01.2011 r. 79) Decyzja Komisji 2011/19/UE z 14 stycznia 2011 r. w sprawie procedury zaświadczania zgodności wyrobów budowlanych na mocy art. 20 ust. 2 dyrektywy Rady 89/106/EWG w odniesieniu do szczeliw do stosowania niekonstrukcyjnego w spoinach budynków i chodników. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. 80) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 53/2011 z 21 stycznia 2011 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (WE) nr 606/2009 ustanawiającego niektóre szczegółowe zasady wykonania rozpo- Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 81) 82) 83) 84) 85) 86) 87) 88) 89) 90) 91) 92) rządzenia Rady (WE) nr 479/2008 w odniesieniu do kategorii produktów winiarskich, praktyk enologicznych i obowiązujących ograniczeń. DzUrz UE L 19 z 22.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 54/2011 z 21 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 447/2010 otwierające procedurę przetargową na sprzedaż odtłuszczonego mleka w proszku w zakresie daty wprowadzenia do miejsca przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku z zapasów interwencyjnych. DzUrz UE L 19 z 22.01.2011 r. Decyzja Komisji 2011/47/UE z 20 stycznia 2011 r. w sprawie odstępstwa od reguł pochodzenia określonych w decyzji Rady 2001/822/WE w odniesieniu do cukru z Antyli Holenderskich. DzUrz UE L 21 z 25.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 61/2011 z 24 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 2568/91 w sprawie właściwości oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn oliwek oraz w sprawie odpowiednich metod analizy. DzUrz UE L 23 z 27.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 63/2011 z 26 stycznia 2011 r. ustanawiające szczegółowe przepisy dotyczące występowania o odstępstwo od docelowych indywidualnych poziomów emisji CO2 na mocy art. 11 rozporządzenia PE i Rady (WE) nr 443/2009. DzUrz UE L 23 z 27.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 68/2011 z 28 stycznia 2011 r. w sprawie ustalania z wyprzedzeniem stawek dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny. DzUrz UE L 26 z 29.01.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 109/2011 z 27 stycznia 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 661/2009 PE i Rady w odniesieniu do wymagań dotyczących homologacji typu niektórych kategorii pojazdów silnikowych i ich przyczep odnoszących się do osłon przeciwrozbryzgowych kół. DzUrz UE L 34 z 9.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 143/2011 z 17 lutego 2011 r. zmieniające załącznik XIV do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 PE i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH). DzUrz UE L 44 z 18.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 157/2011 z 21 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 884/2006 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 w odniesieniu do finansowania wydatków interwencyjnych poniesionych w ramach składowania w magazynach państwowych. DzUrz UE L 47 z 22.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 172/2011 z 23 lutego 2011 r. ustalające z góry stawkę dopłat do prywatnego przechowywania masła na rok 2011. DzUrz UE L 49 z 24.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 183/2011 z 22 lutego 2011 r. zmieniające załączniki IV i VI do dyrektywy 2007/46/WE PE i Rady ustanawiającej ramy dla homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz kładów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów („dyrektywy ramowej”). DzUrz UE L 53 z 26.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 184/2011 z 25 lutego 2011 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie Bacillus subtilis C-3102 (DSM 15544) jako dodatku paszowego dla kurcząt odchowywanych na kury nioski, indyków, podrzędnych gatunków ptaków i innych ptaków ozdobnych i łownych (posiadacz zezwolenia Calpis Co. Ltd. Japonia, reprezentowany przez Calpis Co. Ltd. Europe Representative Office). DzUrz UE L 53 z 26.02.2011 r. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 187/2011 z 25 lutego 2011 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 669/2009 w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 882/2004 PE i Rady w sprawie zwiększonego poziomu kontroli urzędowych przywozu niektórych rodzajów pasz i żywności niepochodzących od zwierząt. DzUrz UE L 53 z 26.02.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 93) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S oraz KR. Na drodze do lepiej funkcjonującego jednolitego rynku usług – wykorzystanie wyników procesu wzajemnej oceny przewidzianego w dyrektywie usługowej. KOM(2011) 20 wersja ostateczna. Bruksela, 27.01.2011 r. 94) Zielona Księga w sprawie modernizacji polityki UE w dziedzinie zamówień publicznych. W kierunku zwiększenia skuteczności europejskiego rynku zamówień. KOM(2011) 15 wersja ostateczna. Bruksela, 27.01.2011 r. 95) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKS-E i KR. Roczna wizja wzrostu gospodarczego: wsparcie całościowej odpowiedzi UE na kryzys. KOM(2011) 11 wersja ostateczna. Bruksela, 12.01.2011 r. 96) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Lepsze zarządzanie jednolitym rynkiem dzięki ściślejszej współpracy administracyjnej: Strategia rozszerzania i rozwoju systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym („IMI”). KOM(2011) 75 wersja ostateczna. Bruksela, 21.02.2011 r. 97) Propozycja Decyzji Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 PE i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną bawełnę GHB614 (BCS-GHØØ2-5), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych. (Jedynie tekst w języku niemieckim jest autentyczny). KOM(2011) 40 wersja ostateczna. Bruksela, 7.02.2011 r. 98) Propozycja Decyzji Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 PE i Rady produktów zawierających zmodyfikowaną genetycznie kukurydzę MON 89034 × MON 88017 (MON-89Ø343xMON-88Ø17-3), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych.. KOM(2011) 28 wersja ostateczna. Bruksela, 1.02.2011 r. SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE 99) Decyzja Komisji 2011/130/UE z 25 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia minimalnych wymagań dotyczących transgranicznego przetwarzania dokumentów podpisanych elektronicznie przez właściwe organy zgodnie z dyrektywą 2006/123/ WE PE i Rady dotyczącą usług na rynku wewnętrznym DzUrz UE L 53 z 26.02.2011 r. SPRAWIEDLIWOŚĆ, WOLNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO 100) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 83/2011 z 31 stycznia 2011 r. dotyczące wdrożenia art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 2580/2001 w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu oraz uchylenia rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 610/2010. DzUrz UE L 28 z 2.02.2011 r. 101) Decyzja Rady 2011/70/WPZiB z 31 stycznia 2011 r. dotycząca aktualizacji wykazu osób, grup i podmiotów objętych art. 2, 3 i 4 wspólnego stanowiska 2001/931/WPZiB w sprawie zastosowania szczególnych środków w celu zwalczania terroryzmu. DzUrz UE L 28 z 2.02.2011 r. SPRAWY GOSPODARCZE I WALUTOWE 102) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/10/UE z 25 listopada 2010 r. w sprawie tymczasowego podziału dochodu Europejskiego Banku Centralnego z tytułu banknotów euro w obiegu oraz z tytułu papierów wartościowych nabytych w ramach programu dotyczącego rynków papierów wartościowych. DzUrz UE L 6 z 11.01.2011 r. 69 103) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/11/UE z 27 grudnia 2010 r. w sprawie przekazywania danych poufnych zgodnie ze wspólnymi ramami dla rejestrów przedsiębiorstw do celów statystycznych). DzUrz UE L 6 z 11.01.2011 r. 104) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/15/UE z 20 grudnia 2010 r. w sprawie otwierania rachunków na potrzeby przetwarzania płatności związanych z pożyczkami udzielanymi przez EFSF państwom członkowskim, których walutą jest euro. DzUrz UE L 10 z 14.01.2011 r. 105) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/20/UE z 13 grudnia 2010 r. w sprawie podwyższenia kapitału Europejskiego Banku Centralnego. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. 106) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/21/UE z 13 grudnia 2010 r. w sprawie opłacenia podwyższenia kapitału Europejskiego Banku Centralnego przez banki centralne państw członkowskich, których walutą jest euro. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. 107) Decyzja Europejskiego Banku Centralnego 2011/22/UE z 13 grudnia 2010 r. w sprawie opłacenia kapitału Europejskiego Banku Centralnego przez krajowe banki centralne spoza strefy euro. DzUrz UE L 11 z 15.01.2011 r. 108) Decyzja 2011/65/UE Europejskiego Banku Centralnego z 11 listopada 2010 r. w sprawie rocznego sprawozdania finansowego Europejskiego Banku Centralnego. DzUrz UE L 35 z 9.02.2011 r. 109) Wytyczne 2011/68/UE Europejskiego Banku Centralnego z 11 listopada 2010 r. w sprawie ram prawnych rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w Europejskim Systemie Banków Centralnych. DzUrz UE L 35 z 9.02.2011 r. 110) Dyrektywa PE i Rady 2011/7/UE z 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. DzUrz UE L 48 z 23.02.2011 r. SPRAWY INSTYTUCJONALNE 111) Decyzja Komisji 2011/30/UE z 19 stycznia 2011 r. w sprawie równoważności stosowanych w niektórych państwach trzecich systemów nadzoru publicznego, zapewniania jakości oraz dochodzeń i sankcji dotyczących biegłych rewidentów i jednostek audytorskich, a także w sprawie okresu przejściowego w odniesieniu do działalności w zakresie rewizji finansowej biegłych rewidentów i jednostek audytorskich z niektórych państw trzecich w Unii Europejskiej. DzUrz UE L 15 z 20.01.2011 r. 112) Decyzja Rady 2011/42/UE z 18 stycznia 2011 r. w sprawie mianowania do Komitetu Regionów jednego członka z Polski i jednego zastępcy członka z Polski. DzUrz UE L 19 z 22.01.2011 r. 113) Decyzja Komisji 2011/64/UE z 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. DzUrz UE L 33 z 8.02.2011 r. 114) Decyzja Rady 2011/90/UE z 18 stycznia 2011 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, i tymczasowego stosowania Protokołu rozszerzającego o środki bezpieczeństwa stosowane przez organy celne Porozumienie w formie wymiany listów między EWG a Księstwem Andory. DzUrz UE L 36 z 10.02.2011 r. 115) Propozycja Decyzji PE i Rady w sprawie uruchomienia Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji, zgodnie z pkt 28 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 17 maja 2006 r. pomiędzy PE, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami (wniosek EGF/2010/013 PL/Podkarpackie machinery z Polski). KOM(2011) 62 wersja ostateczna. Bruksela, 15.02.2011 r. 70 116) Komunikat Komisji do PE i Rady. Drugie sprawozdanie z wdrażania i funkcjonowania przepisów dotyczących małego ruchu granicznego wprowadzonych rozporządzeniem nr 1931/2006. KOM(2011) 47 wersja ostateczna. Bruksela, 9.02.2011 r. ŚRODOWISKO 117) Decyzja Komisji 2011/92/UE z 10 lutego 2011 r. wprowadzająca kwestionariusz służący do sporządzenia pierwszego sprawozdania z wprowadzania w życie dyrektywy PE i Rady 2009/31/WE w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. DzUrz UE L 37 z 11.02.2011 r. 118) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i KR dotyczące Strategii tematycznej w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu. KOM(2011) 13 wersja ostateczna. Bruksela, 19.01.2011 r. STOSUNKI ZEWNĘTRZNE 119) Powiadomienie dotyczące tymczasowego stosowania Umowy zmieniającej po raz drugi Umowę o partnerstwie między członkami grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku, z jednej strony, a Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z drugiej strony, podpisaną w Kotonu 23 czerwca 2000 r., zmienioną po raz pierwszy w Luksemburgu 25 czerwca 2005 r. DzUrz UE L 13 z 18.01.2011 r. 120) Powiadomienie dotyczące tymczasowego stosowania Protokołu dodatkowego do umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką Islandii. DzUrz UE L 13 z 18.01.2011 r. 121) Powiadomienie dotyczące tymczasowego stosowania Protokołu dodatkowego do umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Królestwem Norwegii. DzUrz UE L 13 z 18.01.2011 r. 122) Decyzja Rady 2011/27/UE z 12 lipca 2010 r. w sprawie podpisania i tymczasowego stosowania Protokołu do Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Mołdowy, z drugiej strony, w sprawie umowy ramowej między Unią Europejską a Republiką Mołdowy dotyczącej ogólnych zasad udziału Republiki Mołdowy w programach unijnych. DzUrz UE L 14 z 19.01.2011 r. 123) Decyzja Rady 2011/28/UE z 12 lipca 2010 r. w sprawie zawarcia Protokołu do Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Mołdowy, z drugiej strony, w sprawie umowy ramowej między Unią Europejską a Republiką Mołdowy dotyczącej ogólnych zasad udziału Republiki Mołdowy w programach unijnych. DzUrz UE L 14 z 19.01.2011 r. 124) Decyzja Rady 2011/33/UE z 8 listopada 2010 r. dotycząca zawarcia protokołu do Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, w sprawie umowy ramowej między UE a Ukrainą dotyczącej ogólnych zasad udziału Ukrainy w programach unijnych. DzUrz UE L 18 z 21.01.2011 r. 125) Decyzja Rady 2011/34/UE z 8 listopada 2010 r. dotycząca podpisania, w imieniu Unii, i tymczasowego stosowania protokołu do Umowy o partnerstwie i współpracy ustanawiającej partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, w sprawie umowy ramowej między UE a Ukrainą dotyczącej zasad udziału Ukrainy w programach unijnych. DzUrz UE L 18 z 21.01.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 126) Decyzja Rady 2011/58/UE z dnia 25 października 2010 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii, Umowy między UE a Królestwem Marokańskim ustanawiającej mechanizm rozstrzygania sporów. DzUrz UE L 27 z 1.02.2011 r. 127) Decyzja Rady 2011/59/UE z 25 października 2010 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii, Umowy w formie protokołu między Unią Europejską a Arabską Republiką Egiptu ustanawiającego mechanizm rozstrzygania sporów mający zastosowanie do sporów dotyczących postanowień handlowych Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Arabską Republiką Egiptu, z drugiej strony. DzUrz UE L 27 z 1.02.2011 r. 128) Decyzja Rady 2011/87/UE z 25 października 2010 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii, Umowy w formie protokołu między Unią Europejską a Jordańskim Królestwem Haszymidzkim ustanawiającego mechanizm rozstrzygania sporów mający zastosowanie do sporów dotyczących postanowień handlowych Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Jordańskim Królestwem Haszymidzkim, z drugiej strony. DzUrz UE L 34 z 9.02.2011 r. 129) Decyzja Rady 2011/106/WPZiB z 15 lutego 2011 r. dostosowująca środki przewidziane w decyzji 2002/148/WE w sprawie zakończenia konsultacji z Zimbabwe na mocy art. 96 umowy o partnerstwie AKP-WE oraz przedłużająca okres ich stosowania. DzUrz UE L 43 z 17.02.2011 r. 130) Decyzja Rady 2011/117/UE z 18 stycznia 2011 r. dotycząca zawarcia Umowy między Unią Europejską a Gruzją o ułatwieniach w wydawaniu wiz. DzUrz UE L 52 z 25.02.2011 r. 131) Decyzja Rady 2011/118/UE z 18 stycznia 2011 r. w sprawie zawarcia Umowy między Unią Europejską a Gruzją o readmisji osób przebywających nielegalnie. DzUrz UE L 52 z 25.02.2011 r. 132) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKS-E oraz KR. Stawianie czoła wyzwaniom związanym z rynkami towarowymi i surowcowymi. KOM(2011) 25 wersja ostateczna. Bruksela, 2.02.2011 r. 133) Komunikat Komisji do PE i Rady. Ocena unijnych umów o readmisji. KOM(2011) 76 wersja ostateczna. Bruksela, 23.02.2011 r. TRANSPORT 134) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 19/2011 z 11 stycznia 2011 r. w sprawie wymagań technicznych w zakresie homologacji typu dotyczących tabliczki znamionowej producenta oraz numeru identyfikacyjnego pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz w sprawie wykonania rozporządzenia PE i Rady (WE) nr 661/2009 w sprawie wymagań technicznych w zakresie homologacji typu pojazdów silnikowych dotyczących ich bezpieczeństwa ogólnego, ich przyczep oraz przeznaczonych dla nich układów, części i oddzielnych zespołów technicznych. DzUrz UE L 8 z 12.01.2011 r. 135) Decyzja Komisji 2011/26/UE z 14 stycznia 2011 r. upoważniająca państwa członkowskie do przyjęcia określonych odstępstw na mocy dyrektywy 2008/68/WE PE i Rady w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych) 9724). DzUrz UE L 13 z 18.01.2011 r. 136) Decyzja 2011/45/UE nr 1/2010 Komitetu ds. Transportu Lądowego Wspólnota/Szwajcaria z dnia 22 grudnia 2010 r. zmieniająca załącznik 1 do umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie przewozu kolejowego i drogowego rzeczy i osób. DzUrz UE L 19 z 22.01.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 137) Decyzja Rady 2011/94/UE z 25 maja 2010 r. w sprawie podpisania Umowy dotyczącej pewnych aspektów przewozów lotniczych między Unią Europejską a Meksykańskimi Stanami Zjednoczonymi. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. 138) Umowa dotycząca pewnych aspektów przewozów lotniczych między Unią Europejską a Meksykańskimi Stanami Zjednoczonymi. DzUrz UE L 38 z 12.02.2011 r. 139) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 115/2011 z 2 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 748/2009 w sprawie wykazu operatorów statków powietrznych, którzy wykonywali działalność lotniczą wymienioną w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE PE i Rady, poczynając od dnia 1 stycznia 2006 r. ze wskazaniem administrującego państwa członkowskiego dla każdego operatora statków powietrznych. DzUrz UE L 39 z 12.02.2011 r. 140) Decyzja Komisji 2011/107/UE z 10 lutego 2011 r. zmieniająca decyzję 2007/756/WE przyjmującą wspólną specyfikację dotyczącą krajowego rejestru pojazdów kolejowych. DzUrz UE L 43 z 17.02.2011 r. 141) Decyzja Komisji 2011/121/UE z 21 lutego 2011 r. ustanawiająca ogólnounijne cele w zakresie skuteczności działania oraz stany alarmowe dla zapewniania służb żeglugi powietrznej na lata 2012-2014. DzUrz UE L 48 z 23.02.2011 r. 142) Dyrektywa Komisji 2011/15/UE z 23 lutego 2011 r. zmieniająca dyrektywę 2002/59/WE PE i Rady ustanawiającą wspólnotowy system monitorowania i informacji o ruchu statków. DzUrz UE L 49 z 24.02.2011 r. 143) Rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 181/2011 z 16 lutego 2011 r. dotyczące praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004. DzUrz UE L 55 z 28.02.2011 r. 144) Komunikat Komisji do PE na mocy art. 294 ust. 6 TFUE dotyczący stanowiska Rady w pierwszym czytaniu dotyczącego wniosku w sprawie dyrektywy PE i Rady zmieniającej dyrektywę 1999/62/WE w sprawie pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe. KOM(2011) 69 wersja ostateczna - 2008/0147 (COD). Bruksela, 15.02.2011 r. ZATRUDNIENIE I SPRAWY SPOŁECZNE 145) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące wdrożenia i stosowania niektórych przepisów dyrektywy 2008/94/WE w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy. KOM(2011) 84 wersja ostateczna. Bruksela, 28.02.2011 r. ZDROWIE PUBLICZNE 146) Sprostowanie do dyrektywy PE i Rady 2010/84/UE z 15 grudnia 2010 r. zmieniającej – w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii – dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi. DzUrz UE L 21 z 25.01.2011 r. (S.K. – na podstawie Dzienników Urzędowych UE i dokumentów KE przeznaczonych dla innych instytucji UE – KOM) n 71 CO NOWEGO W PRAWIE POLSKIM? 9) UMOWY MIĘDZYNARODOWE 1) 2) 3) 4) 5) 6) Oświadczenie rządowe z 13 stycznia 2011 r. o związaniu Rzeczypospolitej Polskiej Umową (MP 2011, nr 13, poz. 137) w Sprawie Sekretariatu Partnerstwa Wymiaru Północnego w Zakresie Transportu i Logistyki pomiędzy Nordyckim Bankiem Inwestycyjnym, międzynarodową instytucją finansową, założoną na podstawie traktatu, a Ministerstwem Transportu i Komunikacji Królestwa Norwegii, Ministerstwem Transportu Federacji Rosyjskiej, Ministerstwem Transportu Królestwa Danii, Ministerstwem Spraw Gospodarczych i Komunikacji Republiki Estońskiej, Ministerstwem Transportu i Komunikacji Republiki Finlandii w imieniu Rządu Republiki Finlandii, Federalnym Ministerstwem Transportu, Budownictwa i Rozwoju Miast Republiki Federalnej Niemiec, Ministerstwem Transportu Republiki Łotewskiej, Ministerstwem Transportu i Komunikacji Republiki Litewskiej, Ministerstwem Infrastruktury Rzeczypospolitej Polskiej, Rządem Królestwa Szwecji, Ministerstwem Transportu i Komunikacji Republiki Białorusi, podpisaną w Warszawie 21 października 2010 r. MP 2011, nr 13, poz. 138. Ogłoszono 15.02.2011 r. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 3 lutego 2011 r. zawierająca uzasadnioną opinię w sprawie niezgodności z zasadą pomocniczości projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do stosunków umownych w sektorze mleka i przetworów mlecznych (KOM(2010) 728 wersja ostateczna). MP 2011, nr 145, poz. 145. Weszła w życie 3.02.2011 r. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 4 lutego 2011 r. zawierająca uzasadnioną opinię w sprawie niezgodności z zasadą pomocniczości projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do norm handlowych (KOM(2010) 738 wersja ostateczna). MP 2011, nr 14, poz. 146. Weszła w życie 4.02.2011 r. Oświadczenie Rządowe z 23 listopada 2010 r. w sprawie mocy obowiązującej Protokołu (DzU 2011, nr 4, poz. 9) zmieniającego Konwencję wiedeńską z 1963 r. o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową, sporządzonego w Wiedniu 12.09.1997 r. DzU 2011, nr 4, poz. 10. Ogłoszono 5.01.2011 r. Oświadczenie Rządowe z 25 listopada 2010 r. w sprawie mocy obowiązującej Umowy (DzU 2011, nr 4, poz. 11) ustanawiającej Międzynarodową Organizację Rozwoju Rybołówstwa w Europie Wschodniej i Środkowej (EUROFISH), sporządzonej w Kopenhadze 23.05.2000 r. DzU 2011, nr 4, poz. 12. Ogłoszono 5.01.2011 r. Oświadczenie Rządowe z 23 listopada 2010 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek (DzU 2011, nr 26, poz. 135) przyjętych 30 lipca 2010 r. do Konwencji o ustanowieniu Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycyjnych, sporządzonej w Seulu 11.10.1985 r. DzU 2011, nr 26, poz. 136. Ogłoszono 7.02.2011 r. CŁA I PODATKI 7) 8) 72 Rozporządzenie Ministra Finansów z 19 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów deklaracji, które mogą być składane za pomocą środków komunikacji elektronicznej. DzU 2011, nr 19, poz. 97. Weszło w życie 27.01.2011 r. Rozporządzenie Ministra Finansów z 21 stycznia 2011 r. w sprawie wykonywania kontroli przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów związanych z przywo- zem i wywozem towarów. DzU 2011, nr 23, poz. 121. Weszło w życie 2.02.2011 r. Rozporządzenie Ministrów Finansów z 28 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. DzU 2011, nr 44, poz. 230. Weszło w życie 1.03.2011 r. ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO 10) Rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru formularza raportu oraz sposobu jego wprowadzania do Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji. DzU 2011, nr 3, poz. 4. Weszło w życie 12.01.2011 r. 11) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 stycznia 2011 r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie zezwolenia na wytwarzanie produktów leczniczych i badanych produktów leczniczych oraz wzoru wniosku o wydanie zezwolenia na import produktów leczniczych i badanych produktów leczniczych. DzU 2011, nr 20, poz. 109. Weszło w życie 12.02.2011 r. 12) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 stycznia 2011 r. w sprawie wzoru wniosku o zmianę zezwolenia na wytwarzanie produktu leczniczego i badanego produktu leczniczego oraz wzoru wniosku o zmianę zezwolenia na import produktu leczniczego i badanego produktu leczniczego. DzU 2011, nr 20, poz. 110. Weszło w życie 12.02.2011 r. 13) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 stycznia 2011 r. w sprawie wzoru zezwolenia na wytwarzanie produktu leczniczego i badanego produktu leczniczego oraz wzoru zezwolenia na import produktu leczniczego i badanego produktu leczniczego. DzU 2011, nr 20, poz. 111. Weszło w życie 12.02.2011 r. 14) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 29 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie produktów objętych obowiązkiem zaopatrzenia w informacje istotne z punktu widzenia ochrony środowiska. DzU 2011, nr 22, poz. 116. Wchodzi w życie 1.05.2011 r. ROLNICTWO 15) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 grudnia 2010 r. o zmianie wykazu wymogów określonych w przepisach Unii Europejskiej z uwzględnieniem przepisów krajowych wdrażających te przepisy. MP 2011, nr 2, poz. 20. Ogłoszono 14.01.2011 r. 16) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 stycznia 2011 r. w sprawie wysokości wykorzystanego krajowego limitu skumulowanej kwoty pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie. MP 2011, nr 6, poz. 66. Ogłoszono 25.01.2011 r. 17) Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 3 lutego 2011 r. zawierająca uzasadnioną opinię w sprawie niezgodności z zasadą pomocniczości projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do stosunków umownych w sektorze mleka i przetworów mlecznych (KOM(2010) 728 wersja ostateczna). MP 2011, nr 145, poz. 145. Weszła w życie 3.02.2011 r. 18) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 lutego 2011 r. w sprawie zmiany Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. MP 2011, nr 19, poz. 201. Ogłoszono 9.03.2011 r. 19) Oświadczenie Rządowe z 25 listopada 2010 r. w sprawie mocy obowiązującej Umowy (DzU 2011, nr 4, poz. 11) ustanawiającej Międzynarodową Organizację Rozwoju Rybołówstwa w Europie Wschodniej i Środkowej (EUROFISH), Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 20) 21) 22) 23) 24) sporządzonej w Kopenhadze 23 maja 2000 r. DzU 2011, nr 4, poz. 12. Ogłoszono 5.01.2011 r. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy technicznej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 6, poz. 26. Weszło w życie 25.01.2011 r. (par. 1 pkt 2 lit. a wchodzi w życie 1 lipca 2011 r.). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 23 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań dla niektórych napojów spirytusowych z oznaczeniami geograficznymi odnoszącymi się do terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. DzU 2011, nr 9, poz. 47. Weszło w życie 27.01.2011 r. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Działania informacyjne i promocyjne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 13, poz. 63. Weszło w życie 3.02.2011 r. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 13, poz. 64. Weszło w życie 3.02.2011 r. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 stycznia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej skarlonych roślin z rodzajów Chamaecyparis Spach., Juniperus L. oraz Pinus L. DzU 2011, nr 22, poz. 117. Weszło w życie 8.02.2011 r. 27) 28) 29) 30) 31) 32) 33) 34) POLITYKA REGIONALNA stałych stóp procentowych - stóp CIRR (stóp referencyjnych oprocentowania rynkowego) dla poszczególnych walut, ogłaszanych okresowo przez Sekretariat Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). MP 2011, nr 2, poz. 22. Ogłoszono 14.01.2011 r. Komunikat Nr 2/2011/(DOKE) Prezesa Zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego z 10 lutego 2011 r. w sprawie stałych stóp procentowych - stóp CIRR (stóp referencyjnych oprocentowania rynkowego) dla poszczególnych walut, ogłaszanych okresowo przez Sekretariat Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). MP 2011, nr 12, poz. 135. Ogłoszono 14.02.2011 r. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 grudnia 2010 r. w sprawie procedur oceny zgodności wyrobów wykorzystujących energię oraz ich oznakowania. DzU 2011, nr 8, poz. 32. Weszło w życie 26.01.2011 r. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 23 grudnia 2010 r. w sprawie szczegółowego zakresu współpracy międzynarodowej w zakresie świadczenia usług. DzU 2011, nr 8, poz.33. Weszło w życie 26.01.2011 r. Ustawa z 25 listopada 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny. DzU 2011, nr 17, poz. 78. Weszła w życie 25.02.2011 r. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 19 stycznia 2011 r. w sprawie wzorów formularzy wniosków o udzielenie zezwolenia na osiedlenie się i zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, fotografii dołączanych do wniosków oraz wzorów stempli potwierdzających złożenie wniosków. DzU 2011, nr 23, poz. 125. Weszło w życie 2.02.2011 r. Ustawa z 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych innych ustaw. DzU 2011, nr 28, poz. 143. Weszła w życie 23.02.2011 r. Ustawa budżetowa na rok 2011 z 20 stycznia 2011 r. DzU 2011, nr 29, poz. 150. Weszła w życie 9.02.2011 r. Ustawa z 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw. DzU 2011, nr 32, poz. 159. Wchodzi w życie 18.03.2011 r. (art. 1 pkt 21 lit. b wchodzi w życie 16 sierpnia 2011 r.). Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 25 stycznia 2011 r. w sprawie wzoru upoważnienia do przeprowadzenia kontroli obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. DzU 2011, nr 33, poz. 163. Wchodzi w życie 3.03.2011 r. 25) Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 15 lutego 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013. DzU 2011, nr 36, poz. 185. Weszło w życie 18.02.2011 r. 35) INNE (S.K. – na podstawie Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego) 26) Komunikat Nr 1/2011/(DOKE) Prezesa Zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego z 11 stycznia 2011 r. w sprawie n STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM Stany Zjednoczone jako partner handlowy Unii Europejskiej Wojciech Mroczek Tradycyjnie najważniejszym partnerem handlowym Unii Europejskiej są Stany Zjednoczone. Obie gospodarki odgrywają dominującą rolę w gospodarce globalnej, a ich wzajemny handel należy do największych przepłyWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 wów towarów w gospodarce globalnej. Powiązania między obu gospodarkami wykraczają daleko poza wymianę handlową. Na intensyfikację stosunków gospodarczych silnie wpływają także bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Unia Europejska jest największym inwestorem w USA, a Stany Zjednoczone są najważniejszym inwestorem w UE. Przedsiębiorstwa amerykańskie w UE, i przedsiębiorstwa pochodzące z krajów UE w USA zatrudniają łącznie 14 mln osób. W ostatnich latach dużą rolę odgrywa integracja rynków finansowych. 73 Statystyki handlu zagranicznego wskazują na systematyczny spadek wzajemnego udziału w wymianie z zagranicą obu gospodarek. Zmniejsza się również ich znaczenie w handlu międzynarodowym, wyraźne zwłaszcza w ostatnich dwóch dekadach. Wynika ono jednak bardziej z rosnącej złożoności współczesnych międzynarodowych stosunków gospodarczych (co można określić ogólnym mianem globalizacji), niż z faktycznego osłabienia stosunków dwustronnych. Złożoność tych powiązań sprawia, że często wymykają się one statystykom. The United States as a Trading Partner of the European Union The US is by far the EU’s largest trade and investment partner. The transatlantic relationship also defines the shape of the global economy as a whole, as both the EU and the US are the largest trade and investment partners for almost all other countries in the global economy. The EU and the US enjoy the most integrated economic relationship in the world, illustrated by unrivalled levels of mutual investment stocks, reaching over €2.1 trillion. Investments are thus a real driver of the transatlantic relationship, contributing to growth and jobs on both sides of the Atlantic. It is estimated that a third of the trade across the Atlantic actually consists of intra-company transfers. However, the shares of their mutual trade have been steadily declining, as well as their share in the global trade, observed especially in last two decades. These changes result more from the growing interconnections among markets (globalisation) than from the weakening of bilateral relations. The complexity of these relations implicates problems with the proper measuring of trade flows. Konsekwencje pełnego otwarcia rynków pracy w Niemczech i Austrii – wybrane problemy Anna Barwińska-Małajowicz 1 maja 2011 r. ma nastąpić pełne otwarcie rynków pracy w Niemczech i Austrii – krajów, które zdecydowały się na utrzymanie maksymalnie długich okresów przejściowych w dostępie do rynków pracy dla nowych państw członkowskich, przyjętych do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. W artykule omówiono przepisy przejściowe regulujące te kwestie w państwach UE-15 oraz scharakteryzowano skalę i kierunki poakcesyjnej emigracji Polaków do wybranych państw UE. Na podstawie licznych badań prowadzonych w Polsce, Austrii i Niemczech przedstawiono konsekwencje regulacji przejściowych dla austriackiego i niemieckiego rynku pracy oraz naj74 ważniejsze skutki okresów przejściowych dla gospodarki polskiej. Consequences of Opening of Labour Markets in Germany and Austria – Selected Issues On 1 May 2011, the seven-year transition period on labour mobility imposed by Germany and Austria on the 2004 accession countries will expire. The paper describes the transitional regulations relating to the access to EU-15 labour markets of workers from new members of the European Union, and the scale and directions of emigration of Poles to different countries within the European Union after the accession of Poland. Upon numerous studies conducted in Poland, Austria, Germany and also at the EU level, the consequences of transitional regulations relating to the Austrian and German labour markets and the most important effects of transitional periods for the Polish economy have been portrayed. Nowy model zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej Małgorzata Misiak Światowy kryzys gospodarczo-finansowy ujawnił słabość mechanizmów koordynacji polityk gospodarczych i nadzoru nad polityką budżetową Unii Europejskiej. Powszechne stało się przekonanie, ze te mechanizmy powinny zostać wzmocnione We wrześniu 2010 r. Komisja przedstawiła pakiet składający się z sześciu aktów ustawodawczych mających na celu wzmocnienie paktu na rzecz stabilności i wzrostu oraz wykrywanie i skuteczne eliminowanie pojawiających się zakłóceń równowagi makroekonomicznej w UE i strefie euro. W artykule omówiono także nowy proces koordynacji ex ante polityk budżetowych i gospodarczych, czyli europejski okres oceny, zgodny z przepisami paktu na rzecz stabilności i wzrostu i strategii „Europa 2020”. Pierwsze europejskie półrocze wstępnej koordynacji polityki rozpoczęło się w styczniu 2011 r. Jego podstawę stanowi dokument KE Roczna wizja wzrostu gospodarczego: wsparcie całościowej odpowiedzi UE na kryzys. The EU’s New Model of Economic Governance The global economic and financial crisis has revealed the shortcomings of the mechanisms of the coordination of macroeconomic policies and surveillance over budgWspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 etary policies in the European Union. There is the widespread belief that these mechanisms should be reinforced. In late September, the European Commission proposed a comprehensive legislative package covering three main subjects: 1) strengthening the Stability and Growth Pact, 2) strengthening national budgetary framework, 3) surveillance and correction mechanism of macroeconomic imbalances. These will complement the process of monitoring structural reforms conducted by the Member States. The different strands of economic policy coordination will be integrated in a new surveillance cycle, the European Semester. The first stage of it is the adoption of the Annual Growth Survey - an evaluation of the economic situation and of the main challenges the EU must address, and its recommendations to the Member States. Czy kryzys gospodarczy spowodował wzrost protekcjonizmu? Ewa Kaliszuk Skala załamania handlu i zakres działań interwencyjnych podejmowanych przez rządy w sferze finansowej wywołały obawy o powtórzenie sytuacji z lat 30. XX w. – protekcjonistycznej polityki zubażania sąsiadów (beggar-thy-neighbour). Aby zapobiec pogłębianiu kryzysu na skutek hamowania wymiany handlowej, kraje grupy G20 zobowiązały się nie wprowadzać nowych barier w handlu i przepływie inwestycji oraz znieść środki już istniejące. Upoważniły także organizacje międzynarodowe (WTO, OECD i UNCTAD) do kontroli tych zobowiązań i systematycznego publikowania sprawozdań. Posunięcia protekcjonistyczne w szerszym zakresie identyfikował także niezależny, międzynarodowy zespół badawczy Global Trade Alert. Własny monitoring środków dyskryminacyjnych państw trzecich uruchomiła również Unia Europejska. W artykule omówiono wyniki zaprezentowane w raportach WTO, GTA i UE jesienią 2010 r., zwracając uwagę na różnice w ocenie wpływu środków restrykcyjnych na załamanie handlu światowego. Wymieniono również główne powody, które spowodowały, że środki protekcjonistyczne nie wpłynęły znacząco na handel. Has the Recent Global Economic Crisis Led to a Rise in Protectionism? At the end of 2008 and in early 2009, global trade fell more sharply than during the Great Depression. At the successive summits, the G20 leaders committed themselves to avoid the introduction of new ‘beggar-thyneighbour’ measures and to remove those in force or planned. The G20 leaders requested the WTO, OECD Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011 and UNCTAD to monitor and to report publicly on the evolution of the situation on a quarterly basis. The monitoring of discriminatory measures was also conducted by the independent group Global Trade Alert (GTA). As the crisis affected the EU trade even more than the global average, the European Commission started its own monitoring of potentially trade restrictive measures adopted by major trading partners. Two years since the launch of the monitoring, the WTO report confirmed that the major factor behind the collapse of world trade had not been a trade protectionism, but the falling demand. Nevertheless the reports of WTO, GTA and EU indicated the growing risk of a potential accumulation of restrictive measures implemented since the outbreak of the crisis. There are mounting concerns that they have become part of the post-crisis trade regime. The paper presents the main findings of the reports and suggests reasons for smaller than anticipated scope of governments’ intervention. Miraż złota Adam Gwiazda Od kilku lat wzrasta popyt i ceny złota. W czasach kryzysu gospodarczego złoto staje się alternatywną rezerwą w stosunku do dolara i innych walut wymienialnych. Podaż złota jest ograniczona i nie można zwiększyć jego wydobycia ponad 2,5 tys. ton. Chiny są największym producentem złota i jednocześnie drugim po Indiach największym „konsumentem” (użytkownikiem). Według danych Światowej Rady Złota zapotrzebowanie na złoto w Chinach wzrosło w 2009 roku do 450 ton w porównaniu do 200 ton w roku 1999. Również Indie, największy konsument złota , zwiększyły jego import, i podobnie jak banki centralne skupują w ostatnich latach znaczne ilości złota. Efektem tego jest stały wzrost cen złota na rynku światowym, wywołany także spekulacyjnymi zakupami złota przez różne podmioty gospodarcze. Mirage of Gold Nowadays a steady rise in demand and in the price of gold has been observed. During the economic crisis, gold has been becoming an alternative reserve currency vis-avis US dollar and other convertible currencies. The supply of gold is limited and its annual production cannot be expanded above the level of 2.5 thousand tonnes. China is the world largest gold miner and the second largest, after India, consumer of gold. According to the World Gold Council, total Chinese gold demand surged in 2009 to nearly 4500 tonnes, up from about 200 tonnes in 1999. Recently, India, the world largest gold consumer, has also increased its imports of gold. The same holds true for central banks, which purchase rather gold than other hard currencies. A growing demand, additionally 75 heated up by speculative purchases of gold by private firms, has led to a sharp rise in price of gold (bullion). Zmiana preferencyjnych reguł pochodzenia towarów w UE Jan Piotrowski W 2011 r. weszły w życie nowe reguły pochodzenia dotyczące produktów importowanych w ramach systemu ogólnych preferencji handlowych (GSP). Reguły pochodzenia określają warunki, jakie muszą spełnić produkty importowane do UE, aby eksporterzy z krajów rozwijających się mogli skorzystać z preferencji celnych. Przed wprowadzeniem reformy funkcjonowało ponad 500 różnych reguł pochodzenia. Regulacje te ze względu na długie i kosztowne procedury administracyjne oraz uciążliwe procedury kontroli importowej stanowią poważne bariery w handlu. W 2005 r. Komisja Europejska podjęła prace nad modyfikacją systemu reguł pochodzenia w celu ich uproszczenia przez ustanowienie jednego, jasnego kryterium w postaci udziału wartości dodanej. Ostateczna wersja nowych reguł pochodzenia różni się jednak od pierwotnej. Zamiast kryterium udziału wartości dodanej zachowano zróżnicowane kryteria specyficzne. Wprowadzono jednak pewne uproszczenia i nowe elementy. Od 2017 r. certyfikaty pochodzenia wystawianych przez organy celne kraju beneficjenta będą zastąpione oświadczeniami o pochodzeniu towarów składanymi przez eksporterów, po ich zarejestrowaniu w systemie elektronicznym. Nowe reguły pochodzenia nie spowodują raczej zwiększenia importu preferencyjnego z krajów rozwijających się. EU Preferential Rules of Origin Modified On 1 January 2011, the new rules of origin for products imported under the generalised system of preferences (GSP) entered into force. The existing over 500 different lists of rules of origin constitute a barrier to trade, because of their complexity and costly administration requirements for exporters and burdensome control procedures for importers. The main reason of the Commission’s initiative launched in 2005 was to simplify and make more friendly the whole system of the rules by establishing one criterion of a value added threshold. The final version of the new regulation has proved to be less radical than the initial draft. A simple value added rate was abandoned and different specific criteria are preserved. However, there are some simplifications and new elements, like the increased from 10% to 15% general tolerance rule for non-originated materials used, extension of regional cumulation to the new group of Mercosur states, introduction of the institution of extended cumulation of origin between a beneficiary country and a coun76 try, with which the EU has a free-trade agreement. Since 2013, certificates of origin issued so far by customs authorities will be replaced with statements of origin provided directly by electronically registered exporters. The impact of the new regulation on the volume of EU and Polish imports from GSP countries will be rather limited. Świadczenia zdrowotne w świetle dyrektywy o transgranicznej opiece zdrowotnej Małgorzata Paszkowska W styczniu 2011 r. Parlament Europejski przyjął dyrektywę o korzystaniu z usług medycznych w UE, umożliwiającą leczenie w innym kraju i zwrot kosztów leczenia do poziomu gwarantowanego w kraju ubezpieczenia, zwaną w skrócie dyrektywa transgraniczną. Dyrektywa, zatwierdzona w lutym 2011 r. przez Radę UE, ma wejść w życie w 2013 r. Dyrektywa, kodyfikująca orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE, od początku budziła wiele kontrowersji, przede wszystkim w aspekcie ekonomicznym (obciążenia dla budżetu, potencjalne ograniczenie kompetencji państw członkowskich). Przedmiotem artykułu jest przybliżenie treści dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej oraz jej wpływ na możliwości leczenia zagranicznego, a także stanowiska Polski w tym zakresie. The Directive on Patient’s Rights in Cross-Border Health On 19th January 2011, the European Parliament adopted its second reading of the cross-border healthcare directive, paving the way for a Council’s ratification. The Directive, approved by the Council on 28 February 2011, will become effective in 2013. It respects and does not prejudice the freedom of each Member State to decide what type of healthcare it considers appropriate. As a general rule, patients will be allowed to receive healthcare in another Member State and be reimbursed up to the level of costs that would have been assumed by the Member State of affiliation, if this healthcare had been provided on its territory. Some issues relating to cross-border healthcare, in particular reimbursement of healthcare provided in a Member State other than that in which the recipient of the care is resident, have already been addressed by the Court of Justice. The Directive has raised many controversies, mainly due to expected financial burden for national budgets. The paper discusses provisions of the directive and their impact on the possibilities of treatment in another Member State as well as Poland’s position towards the Directive. n Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011
