ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
14.03.2010r. Sławomir Patyra
1. podstawowe zasady ustroju politycznego państwa to podstawowe wartości i idee
prawne, które legły u podstaw ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego
państwa. Te podstawowe wartości, idee stanowią podstawę ustroju tak jak konstytucja
państwa.
Zasady naczelne stanowią podstawę konstytucji.
Art. 235 szczególny tryb konstytucji
Jeżeli zmiany miałyby dotyczyć rozdziału I konst. to w tym trybie możliwe jest odwołanie
się do referendum. Ważne aby suweren mógł się wypowiedzieć.
Zasady naczelne mogą być zmienne. Naczelne zasady odnoszą się do tych wartości i idei,
do systemu podstaw gospodarczych, np.: swoboda działania gospodarczego, do statusu
jednostki, relacji między państwem, a jednostką.
W systematyce aktów normatywnych zasady ustroju zawarte są w rozdziale I.
Art. 1 konst
Zasada republikańskiej formy rządów.
Res publika – rzecz wspólna
Rzecz pospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
Art2 konst
Zasada demokratycznego państwa polskiego.
Zasada państwa prawnego.
- prawda, kłamstwo
Art3 konst
Zasada unitaryzmu – RP jest państwem jednolitym.
Art. 4 konst
Zasada suwerenności i przedstawicielstwa
Art. 7 konst
Zasada legalizmu działania RP
Art. 10 konst
Zasada podziału i równowagi władzy, zasada systemu rządów parlamentarnych
Art. 11 konst
Zasada pluralizmu politycznego
Art. 15 konst
Zasada decentralizacji władzy publicznej
Art. 16 konst
Zasada szerokiego samorządu terytorialnego
Art. 20 konst
Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Art. 25 konst
2 zasady:
1. zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych
2. zasada autonomii i współdziałania w stunkach między państwem, a kościołem i
związkiem wyznaniowym.
ZASADA SUWERENNOŚCI I PRZEDSTAWICIELSTWA
Zasada suwerenności- przechodziła ona istotne przeobrażenia , wyłoniła się na przestrzeni
stuleci, miała początek w średniowieczu. Występuje w 2 znaczeniach: w ujęciu prawno
narodowym jako niezależność, niepodległość państwa.
1566r. „ Sześć ksiąg o Rzeczpospolitej” Jone Bodine
- suwerenem monarcha
- stworzyło podłoże dla rządów absolutnych, tyrańskich.
3 charakterystyczne cechy:
1. pierwotny charakter władzy suwerennej
2. niepodzielność
3. niepozbywalność
Suweren to ktoś, kto ma prawo władać wszystkim, sam nie podlega niczyjej władzy. Jeśli
będzie silny ośrodek w państwie, to monarcha jest w stanie zachować w państwie jedność.
W tej koncepcji pojawia się idea scalenia władzy. Idealny władca to: prawodawca,
wykonawca, sędzia.
Dzisiaj nie ma podziału władzy.
Ważnym elementem było wskazanie źródła pochodzenia władzy, powołując się na
pochodzenie władzy od Boga – pomazaniec boży – monarcha, czerpie władzę z woli
bożej, on jest wybrany. Ma to kluczowe, kolosalne znaczenie. Jedynym źródłem jest
prawo kościelne, czyli biblia. Monarcha to łącznik między stwórcą, a ludzkością. Jeśli
ktoś podniesie rękę na władzę, to popełni 2 czyny: zbrodnię obrazy majestatu – skazany
na śmierć, popełnia ciężki śmiertelny grzech, zamyka drogę do zbawienia, co
uniemożliwia lub utrudnia unicestwienie suwerena.
Na tej koncepcji Burboni budują państwo „ Państwo to ja”. Rola jednostki jest
ograniczona do funkcji. Członkowi pozwala się posiadać majątek oraz przemieszczać się.
W każdej chwili mogą być mu odebrane. Pozwala mu żyć w szczęściu. Monarcha może
odbierać to prawo, może odbierać życie.
W II poł. XVIII w. Koncepcja Jana Jakuba Roussoe – prawa naturalne.
Prekursorzy oświecenia francuskiego dochodzili do wniosku, że monarcha nie jest
pomazańcem bożym. Przyroda jest źródłem prawa. W przyrodzie wszyscy funkcjonują
tak samo, takie same potrzeby i myślenie.
„Umowa społeczna” J.J. Roussoe 1761r. – pogląd , że ludzie są suwerenem w państwie,
jako ogół ludzi państwa. Ludzie mają pierwotne elementy władzy w państwie. Każdy
człowiek ma naturalne, niezbywalne prawa. Według tej koncepcji boga nie ma. J.J.
Roussoe twierdzi, że władze należy udostępnić ludziom. Według prawa natury ludzie byli
wolni, żyli stadnie, do pewnego momentu. Granicą naszej wolności jest wolność innego
człowieka. Ludzie początkowo byli dobrzy, tylko z czasem zaczęli toczyć wojnę
wszystkich ze wszystkimi.
Pewne kajdany to państwo: nakazy, zakazy. Ludzie stworzyli państwo dla siebie.
Pierwotna umowa społeczna. Świadomie ograniczyli swoje popędy.
Miejsce państwa w tym systemie – państwo to ma być nocny stróż. Nie ma wtedy
własnego aparatu państwowego. Wszystko realizowane dla ludzi.
Suwerennością w państwie są obywatele, powinni sprawować władzę za pomocą woli
powszechnej. Wola powszechna powinna sprawiać, że bieg spraw państwowych biegnie
tylko dla nich. Bezpośrednie sprawowanie władzy jest nie możliwe. Poczucie zagrożenia
– atawizm.
Taka władza możliwa tylko w małym państwie, np.: greckie polis, dzisiaj np.: Szwajcaria.
Złem koniecznym są rządy przedstawicieli.
3 warunki dopuszczenia przedstawicieli:
1. każda decyzja musi być zatwierdzona w drodze referendum.
2. przedstawiciele mają obowiązek ściśle wykonywać polecenia suwerena. Mandat
przedstawiciela ma być imperatywny, czyli jeżeli przestaje działać na ich rzecz, to może
być obalony. Pełnomocnictwo może być cofnięte.
3. przedstawiciele nie mogą mieć żadnej władzy własnej, wszystko tylko z nadania ludu i
dla ludu.
Koncepcje J.J. Roussoe „ żadnej władzy własnej”.
Rewolucja burżuazyjna we Francji.
Pojawia się na przełomie XVIII i XIX w. koncepcja przedstawicielstwa.
- Lud to podmiot abstrakcyjny
- Naród to twór abstrakcyjny, nie może sprawować władzy.
- Przedstawiciele są ustami narodu, są rozumem rozumu
Koncepcja fikcji prawnej przedstawicielstwa J.S. Mill, E. Berg
- Początek państwa w parlamencie
- to co parlament uchwali jest jak gdyby wolą narodu,
- Wszechwładza parlamentu omnipotencji – parlament może wszystko, nikt narodu o to
nie pyta, bo naród to masa.
- określają na jakich zasadach mają być wybierani.
Ta klasyczna koncepcja przedstawicielstwa odzwierciedla się w XIX w. ( możemy
wybierać władzę do parlamentu).
- pojawia się nowa formuła mandatu
- mandat wolny nie może być odwołany
- jedynie co mogą zrobić obywatele, to nie wybrać go w kolejnych wyborach.
W II połowie XX stulecia zaczęto ograniczać władzę posłów.
Doktryna władzy demokracji konstytucyjnej.
We Francji Dominik Roussoe i………
- skoro istnieje fikcja prawna, to musi być jakiś system weryfikacji, tą instytucja ma być
sądownictwo konstytucyjne.
- Trybunał Konstytucyjny stał się rzecznikiem interesów publicznych.
Współczesny obraz suwerenności
Zasada suwerenności jest wymieniona w doktrynie prawa konstytucyjnego jako
wyjściowa zasada zasad.
Sama zasada ujęta w Art. 4 konstytucji
1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. ( nie do ludu) –
odniesienie do klasycznej koncepcji społeczeństwa.
2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. – wyraża
priorytety ustawodawcy konstytucji. To przedstawicielstwo jest wiodącą formułą
decydującą o losach państwa. „ lub bezpośrednio” – wskazuje, że dopuszcza się
sprawowanie władzy bezpośredniej.
Sprawowanie w dwóch wymiarach: bezpośredniej, pośredniej.
Dopuszczalne są dwa zjawiska:
1. referendum
2. obywatelska inicjatywa ustawodawcza, zwana ludową.
Mechanizm, środek realizowania demokracji pośredniej to wybory, wybieranie
przedstawicieli.
Referendum:
- ustawa z 14 marca 2003r. o referendum ogólnokrajowym
- ustawa z dnia 15 września 2000r. o referendum lokalnym
- konstytucja
1. charakter mandatu parlamentarnego – relacje pomiędzy narodem – suwerenem,
traktowanym jako narodowość, ogół mieszkańców, mieszkających na terytorium RP,
korzystają z praw obywatelskich.
Art. 104 konst. – na egzamin
1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.
2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące
ślubowanie:
"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec
suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra
obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."
Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".
3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.
- mandat wolny
- klasyczna koncepcja władzy
- poseł jest nieodwołalny przez wyborców, nie możemy pozbawić mandatu wolnego.
Relacje pomiędzy obywatelami, a przedstawicielami.
Maj 96r. ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora.
Przedstawiciel powinien informować o swojej pracy, powinien prowadzić biuro w okręgu, w
którym zostaje wybrany. Brakuje tu sankcji za niewykonanie obowiązków.
Jest w formie obligatoryjnej.
Dogmatyka prawa. Analiza przepisów
Instytucja referendum jest ujęta w 3 przepisach:
- art. 90 konst
- art. 125 konst
- art. 235 konst
Te przepisy pozostają ze sobą w relacjach.
Art. 125 – regulacja referendum
1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum
ogólnokrajowe.
2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za
zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów.
3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do
głosowania, wynik referendum jest wiążący.
4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6,
stwierdza Sąd Najwyższy.
5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.
Art. 90, 235 – lex specialis
Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji
międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy
państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1,
jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum
ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Art. 235
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby
posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu
przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż
trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji
może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej
ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty
określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat,
przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te
zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum
w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą
zmianą opowiedziała się większość głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia
Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej
podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w
Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 125
Materia referendum – ustęp 1,w sprawach szczególnego znaczenia dla państwa może być
przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
Nie ma zjawiska referendum obligatoryjnego, faktyczny sposób regulowania w sprawach
szczególnych dla państwa. Referendum to instytucja szczególna. Referendum nie różni się
zbytnio od osób biorących udział w wyborach.
Nie może być to osoba ubezwłasnowolniona, pozbawiona praw wyborczych
Art. 62- czynne prawo wyborcze
1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta
Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego,
jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które
prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw
publicznych albo wyborczych.
Organy zarządzające referendum
Art. 125 ustęp 2 – dotyczący organu zarządzającego referendum
Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za
zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów.
 Sejm zarządza referendum w drodze uchwały
Prezydent RP zarządza za zgodą senatu
Przeprowadzenie referendum.
Art. 61 ustawy o referendum ogól. określa w czyim imieniu można przeprowadzić
referendum ogólnokrajowe.
1. Sejm może postanowić o poddaniu pod referendum określonej sprawy z własnej inicjatywy,
a także na wniosek Senatu, Rady Ministrów lub obywateli. W przypadku gdy Sejm, w drodze
uchwały, nie uwzględni wniosku o przeprowadzenie referendum, Marszałek Sejmu informuje
o tym wnioskodawcę.
2. Wniosek o zarządzenie referendum powinien określać propozycje pytań lub wariantów
rozwiązania w sprawie poddanej pod referendum.
Sejm może przeprowadzić referendum:
1. z własnej inicjatywy:
- Prezydium Sejmu
- Komisja Sejmowa
- grupa co najmniej 69 posłów
2. na wniosek Senatu
3. na wniosek Rady Ministrów
4. na wniosek obywateli – art. 63 ustawy o referendum, ustęp 1 – na wniosek 500 tys.
Obywateli.
Art. 63 ustęp 2
Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć:
1) wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych;
2) obronności państwa;
3) amnestii.
Referendum zarządza Prezydent
Art. 64
1. Prezydent Rzeczypospolitej przekazuje Senatowi projekt postanowienia o zarządzeniu
referendum, zawierający treść pytań lub wariantów rozwiązania w sprawie poddanej pod
referendum, a także termin jego przeprowadzenia.
2. Senat w terminie 14 dni od dnia przekazania projektu postanowienia Prezydenta
Rzeczypospolitej, o którym mowa w ust. 1, podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na
zarządzenie referendum.
3. Szczegółowy tryb wyrażania przez Senat zgody, o której mowa w ust. 2, określa regulamin
Senatu.
Art. 125 ustęp 3- Rozstrzygnięcia referendum
Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do
głosowania, wynik referendum jest wiążący.
Wyniki tego referendum powinny być uwzględniane przy podejmowaniu decyzji.
Referendum ma charakter konsultacyjny, opiniodawczy.
Nieważność referendum.
Okaże się, że w toku referendum doszło do naruszenia przepisów o przeprowadzeniu
referendum, np.: naruszona zasada tajności głosowania.
Protest – 7 dni, do Sądu Najwyższego, każdy obywatel.
Rozstrzygnięcie – za którą z opcji opowiedziała się większość głosujących.
Pytania w referendum mogą być referowane na 2 sposoby:
1. odpowiedź może być twierdząca lub przecząca ( tak lub nie).
2. pytanie zostało sformułowane inaczej, różne warianty odpowiedzi, np.: teza i a, b, c, d.
1. referendum będzie wiążące, rozstrzygnięte, ale nie ważne
2. nie wiążące, nie rozstrzygnięte, ważne
3. rozstrzygnięte, nie ważne
Art. 66 ustęp 2 ust. o referendum
Rozstrzygnięcie w referendum następuje, jeżeli:
1) w odpowiedzi na postawione pytanie oddano większość ważnych głosów pozytywnych
albo negatywnych;
2) na jeden z zaproponowanych wariantów rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum
oddano najwięcej ważnych głosów.
Sąd Najwyższy rozstrzyga nieważność.
- Izba pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych 60 dni od daty ogłoszenia
wyników tego referendum.
Wprowadzenie możliwości 2- dniowego głosowania
Art. 4 ustęp 2
1. Referendum wyznacza się na dzień wolny od pracy.
2. Głosowanie w referendum może być przeprowadzone w ciągu jednego albo dwóch dni.
3. Jeżeli głosowanie w referendum przeprowadza się w ciągu dwóch dni, termin głosowania
określa się na dzień wolny od pracy oraz dzień go poprzedzający.
Art. 125 ustęp 1- zasada bezpośredniości głosowania
Głosować można tylko osobiście.
2 zjawiska lex specialis.
Art. 90 konst. – wyrażanie zgody na ratyfikowanie szczególnej umowy międzynarodowej to
tzw. traktaty unijne, podpisane 2 razy:
- w Atenach
- traktat z Lizbony
Przewidziane jest w tym przepisie 2 sposoby zgody ratyfikowania:
1. tryb wewnątrz parlamentarny
2. art. 90 ustęp 3 obywatele wyrażają lub nie wyrażają zgody, stosuje się warunki art.
125.
O tym, który tryb zostanie wybrany ustalają parlamentarzyści.
Sejm podejmuje uchwałę art. 125 konst.
Jeżeli w głosowaniu w sprawie na ratyfikowanie umowy międzynarodowej wzięło udział
mniej niż połowa uprawnionych do głosowania, Sejm może po raz drugi orzec kto ma
rozstrzygnąć.
Art. 235 – zmiany zasad naczelnych ustroju.
Art. 236 ustęp 6 – jeżeli zmiana w ustawie konstytucyjnej dotyczy przepisów rozdział 1,2 lub
12, podmioty określone w trybie 1.
1. podmioty określone w trybie 1, to podmioty które mogą wystąpić:
- co najmniej 1/5 liczby posłów
- senat
- prezydent RP
2. charakter referendum , decyduje naród w głosowaniu powszechnym
3. podmiot zarządzający : Zarządza Marszałek, Sejm – na test
4. ustawa referendalna wprost zapisana w ustawie „ Czy jesteś za przyjęciem ustawy….”
Żadnych szczegółów.
Obywatelska inicjatywa ustawodawcza.
Art. 118 ustęp 2
. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100.000 obywateli
mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.
Ustawa z dnia 24 czerwca 1999r. – o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez
obywateli.
Postępowanie jest trójetapowe:
1 etap
Art. 5 ustawy – utworzenie Komitetu inicjatywy 15 obywateli polskich, mających prawo
wybierania do sejmu.
2 etap
- Skierowanie projektu ustawy do parlamentu
- 1000 podpisów obywateli
- tekst ustawy
Marszałek sejmu może odmówić przyjęcia komitetu
- weryfikacja podpisów, dane personalne, imię, nazwisko, PESEL
- nie mogą kwestionować konstytucji
Można złożyć skargę do NSA w ciągu 14 dni. Sąd Najwyższy w ciągu 30 dni musi ja
rozpoznać.
3 etap
W ciągu nie dłużej niż 3 miesięcy od zawiadomienia Marszałka następuje tzw. Kampania
promocyjna komitetu.
Ostateczne wykonanie inicjatywy obywatelskiej
Pierwsze czytanie musi być przeprowadzone w ciągu 3 miesięcy.
W ciągu 6 miesięcy po zakończeniu sporu między Marszałkiem, a komitetem.
Gdy Sejm nie zdąży uchwalić ustawy w kadencji
Art. 4 ustęp 3- projekt jest rozpatrywany przez Sejm kolejnej kadencji.