Zajęcia nr 3 NSA 2016 (Tomasz Witkowski)

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE
DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA
DEMOKRACJA PRZEDSTAWICIELSKA
Inicjatywa ustawodawcza :
http://opis.sejm.gov.pl/pl/procesustawodawczy.php#s1
lub odsyłam do skorzystania z materiałów umieszczonych na stronie osobistej:
https://prawo.uni.wroc.pl/node/19626
Art. 2 Konstytucji RP
„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym urzeczywistniającym
zasady sprawiedliwości społecznej”
„państwo prawne” – czyli jakie?
"sprawiedliwość społeczna" znaczenie terminu ?
W doktrynie prawa konstytucyjnego wykształciły się w
XX w. dwa rozumienia pojęcia państwa prawnego:
W sensie formalnym: oznacza ono, że cała działalność państwa i jego
organów opiera się na prawie (zasada legalności) i na zasadzie podziału
władz i ich wzajemnego kontrolowania się.
W sensie materialnym: oznacza ono, że działalność państwa i jego organów
opiera się na następujących ideach, wartościach:
a) sprawiedliwości, w tym również sprawiedliwości społecznej i pomocy
osobom znajdujących się w złych warunkach materialnych;
b) Wolności, której źródłem są prawa i wolności gwarantowane
konstytucyjnie;
c) Równości wszystkich obywateli;
d) Demokratyzmu – polegającego przede wszystkim na uczynieniu z
wyborów powszechnych głównego sposobu kreacji organów
stanowiących prawo i innych naczelnych organów państwowych, a także
na zagwarantowaniu pluralizmu politycznego.
Klauzula
demokratycznego
państwa
prawnego – zbiorczy wyraz wielu zasad i
reguł, które nie są wprost wyrażone w
konstytucji, ale wynikają z niej w sposób
pośredni. Dzięki temu TK wielokrotnie
„uzupełniał” tekst obowiązującej ustawy
zasadniczej, zwłaszcza przed wejściem w
życie Konstytucji z 1997 roku.
Dotychczas TK uznał następujące zasady za konstytuujące demokratyczne
państwo prawne w Polsce (wyinterpretował je z konstytucyjnej zasady
demokratycznego państwa prawnego i występują one w jego orzecznictwie
jako samodzielna podstawa kontroli ustaw lub innymi zasadami
konstytucyjnego)
1. Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju – oznaczająca
prawną ochronę życia poczętego;
2. Zasada zaufania obywateli do państwa – „Zasada ta wymaga, by nie
stanowić norm prawnych, które nakazywałyby obciążenie obywateli bez
jednoczesnego wprowadzenia zasad postępowania odpowiednio
jasnych, umożliwiających dochodzenie przez obywateli swoich praw”;
3. Zasada ochrony praw nabytych – TK zauważa, że "W odniesieniu do (…)
zasady zaufania obywateli do państwa oraz zasady ochrony praw
nabytych, trzeba (…) stwierdzić, że prawodawca może nowelizować
prawo, także na niekorzyść obywateli, jeżeli odbywa się to w zgodzie z
konstytucją”;
4. Zasada niedziałania prawa wstecz (zakaz retroakcji prawa) – aczkolwiek
uznana została przez TK za jeden z istotnych, samodzielnych elementów
państwa prawnego – " zasada ta stanowi by nie stanowić norm
prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy
prawne do zdarzeń , które miały miejsce przed wejściem w życie nowo
ustanowionych norm prawnych i z którymi prawo nie wiązało dotąd
skutków prawnych normami tymi przewidzianych" wyrok TK z dnia
29.1.1992r (K15/91 );
5. Zasada dostatecznej określoności;
6. Zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami
normatywnymi wyższego rzędu oraz nakaz działania "wyłączenie w
granicach (…) prawem określonej kompetencji” Art. 7 Konstytucji:
„ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach
prawa”.
-zasada praworządności formalnej
m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z
10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt
II SAB/Łd 57/96
7. Zasada "dochowania ustawowego trybu" uchwalania ustaw;
8. Zasada domniemania niewinności;
9. Zasada proporcjonalności;
TK, 26.01.1993, U 10/92
„ (…) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność
każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego
ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie
uzasadniającej. Nie zachowanie koniecznej w tym przypadku
proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie
jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może
niekonstytucyjność danej regulacji.”
10.Reguła tzw. przyzwoitej legislacji;
11. Zasada ne bis in idem : pojęcie wywodzi się bezpośrednio z cywilnego
prawa rzymskiego. Dosłownie termin można przetłumaczyć jako „nie dwa
razy w tej samej (sprawie)”. W terminologii prawniczej oznacza to zasadę,
wedle której nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie.
Obecnie pojęcie funkcjonuje zarówno w europejskich, jak i amerykańskich
systemach prawnych, choć istnieją kontrowersje, czy zasady tej nie łamie
instancyjność postępowania sądowego.
Demokracja bezpośrednia
Demokracja bezpośrednia – znana była już w starożytnościi klasycznym jej
przykładem jest zbierające się periodycznie w Atenach w V i VI w p.n.e.
zgromadzenie ludowe.
W erze nowożytnej referendum zostało zinstytucjonalizowane w XVI w. w
Szwajcarii.
Referendum – głosowanie ludowe – jest to forma demokracji bezpośredniej,
polegająca na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy
dotyczące spraw całego państwa lub określonej części.
Przeciwnicy referendum podnoszą, że :
1. Referenda są kosztowne i czasochłonne;
2. Obywatele z reguły słabo lub w ogóle nie orentują się w
zagadnieniach szczegółowych związanych z rozstrzyganiem
spraw państwowych; deputowani korzystają w tym
przypadku z pomocy ekspertów;
3. Aktywność polityczna i zainteresowanie sprawami rządzenia
nie jest cechą obywateli i w krajach, gdzie często
przeprowadza się referenda, powodują one zmęczenie
obywateli i ich bierność w sprawach politycznych.
REFERENDUM TO "najbardziej demokratyczna forma
sprawowania rządów, która w swym założeniu nie ma
rozstrzygać
konfliktów
między
członkami
ciał
przedstawicielskich, a dać pełny wyraz woli suwerena".
M. Jabłoński
Istnieje wiele klasyfikacji referendum opartych na
różnych kryteriach:
Wg. Kryterium wymagalności, dla ustanowienie określonej regulacji
prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się:
1) Referendum obligatoryjne;
2) Referendum fakultatywne;
Wg. Kryterium zasięgu terytorialnego:
1) Referendum ogólnokrajowe;
2) Referendum lokalne;
Wg. Kryterium meterii, jakich dotyczyć ma głosowanie, wyróżnia się:
1) Referendum konstytucyjne;
2) Referendum ustawodawcze;
3) Referendum w sprawie samoopodatkowania się, np. mieszkańców gmin;
Wg. Kryterium czasu przeprowadzenia referendum:
1) Referendum ratyfikacyjne:
2) Referendum opiniodawcze (konsultatywne).
Instytucje demokracji bezpośredniej w POLSCE
Art. 2 ust. 2
"Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub
bezpośrednio"
Art. 90 ust. 3 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne;
Art. 118 ust. 2 – ludowa inicjatywna ustawodawcza;
Art. 125
– ogólnokrajowe referendum fakultatywne w
sprawach o szczególnym znaczeniu dla
państwa;
Art. 235
– ogólnokrajowe referendum fakultatywne w
sprawach zmiany Konstytucji;
Art. 170
– referendum lokalne
Referendum ogólnokrajowe:
Ustawa z 14.3.2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. Nr 57, poz.
507 ze zm.)
W ustawie tej unormowano:
1) W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa;
2) W sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej;
3) W sprawie zatwierdzenia ustaawy o zmianie Konstytucji
RP.
WSZYSTKIE TE REFERENDA MAJĄ CHARAKTER FAKULTATYWNY.
Prawo zarządzania REFERENDUM z . Art. 125 – posiada Sejm i
Prezydent RP;
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż przepisy o referendum
ogóolnokajowym wskazują podmioty, które mogą wystąpić z
wnioskiem w sprawie zarządzenia referendum w sprawach o
szczególnym znaczeniu:
Sejm działający z własnej inicjatywy, tzn. na wniosek
Prezydium Sejmu, komisji sejmowej lub grupy co najmniej 69
posłów ( art. 65 ust. 3 Regulaminu Sejmu);
Senat – po podjęciu stosownej uchwały;
Rada Ministrów;
Grupa co manjmniej 500 tys. Obywateli polskich, mających
prawo do udziału w referendum.
Szczególne referenda ogólnokrajowe
Art. 90 ust. 3
stanowi, że w formie referendum może dojść do wyrażenia
zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie
której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub
organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy
państwowej w niektórych sprawach.
Art. 235ust. 6
Stanowi, że referendum może się stać elementem procedury
zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i
Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko przy spełnieniu
dwóch przesłanek:
a) Zmiana musi dotyczyć przepisów zawartych w rozdziałach I,
II lub XII Konstytucji,
b) Przeprowadzenia musi zażadać Prezydent, Senat bądź grupa
posłów ( tj. 92 ).
Referendum lokalne
Konstytucja dopuszcza także przeprowadzenie referendum
lokalnego.
Ustawa z dnia 15.9.2000 r. o referendum lokalnym.
Art. 170 Konstytucji – przedmiotem referendum mogą być sprawy dotyczące danej
wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych
pochodzących z wyborów bezpośrednich.
Referendum przeprowadza się:
1) Co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczące się w
zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;
2) W innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub
kulturowych więzi łączących tę wspólnotę;
3) W sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się
w zakresie zadań i kompetencji organów gminy;
4) W sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego
bądź odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (tzn.
rady lub sejmku) danej jednostki terytorialnej, albo na wniosek
mieszkańców (w tym wypadku na szczeglu gminy lub powiatu konieczne
jest zgromadzenie podpisów 10 procent mieszkańców uprawnionych do
głosowania, a na szczeblu województwa 5 procent.
Referendum jest ważne – jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 procent
uprawnionych do głosowania.
Dodatkowe wymagania odniesiono do referendum w sprawie odwołania
organu JST:musi w nim wziąć udział przynajmniej 3/5 biorących ( kiedyś )
udział w wyborze odwoławanego organu.
Literatura:
1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r.
2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
3. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012
4. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa
2014LexisNexis 2014